De jongens hebben de pest aan Nederlands

informat i e g ebrui k maken wi l het vo l doen aa n de mini m a l e e i sen van more l e aanvaardbaarheid bij een hogere m orele standaar d is ook representativiteit va n de infor matie noo dzakel ijk men m ag niet i e m an d tot een oordeel brengen door alle andere oordeelsmoge lijkheden zoveel mogelijk af te sluiten ook dit soort opste l kan dus niet buiten docu m entatie alleen voor de derde categorie opstel het diverterende 1 ka n ik de brai n stor m en de aangevoerde associatietechnieken geheel aanvaarden dit is ook he t eni ge soort dat men al improviserend op een opgegeven titel goed kan schr ij ve n waarheid noch representativiteit van de dingen die erin voorkomen zi j n voor de lezer van wezenlijk belang het gaat er allee n om in hoeverre he t gesch re vene voor effectief tijdverdrijf tot en met de meest verheven categor i ee n daarvan in de literatuur zorgt ik zou dan ook onder verwij zin g naar mij n spelregels voor het com municatie spel opstel 2 aan p g en w w il l en voorst ellen hun gedachten verder uit te bouwen verder zou ik graag een bondgenootschap met ze wi llen sluiten tegen de ongediffere ntiee rde opstelopgave op opgegeven t itel voor zov er dit opstel informatief of pe rsuasief moet zij n is het m i volstrekt realistisch aan te to nen met de stukken e n de brokken d at het al leen na voorafgaande en apart te beoordelen docu mentatie tot een zinnig einde is te bre ngen creatieve technieken voor stofverzameling zi jn geheel op hun plaat s bij de cre atieve opdracht voor een diverteren d opstel of aan dit soort opstel een zo primaire plaats moet wor den inge r uimd als dijkstra voor ogen schij n t te staan is een vraag apart deze is niet te beantwoorden zonder e en helder inzi c ht in de onderwijsdoelstellingen en in het over drachtsmechanisme in het schrij ve n van verschillende soorten communicatie 1 evo c atief vind ik minder juist want in formatie en persuasie kunnen heel wel evocatief moeten zijn waarschijnlijk vindt men de meeste evocatie in de div erterende communicati e men denke aan de literatuur maar een gelij kstel ling lijkt m e niet veran twoord 2 in levende talen 275 februari 1 97 1 pag 77 83 de jongens hebben de pest aan nederland s gesprek m et a c f van dij k directeur van de r k m t s i n rotterdam heleen wientjes een en ergiek man bewegelijk vaak op het puntje van zijn stoe l hij praat m et z n mond en met z n h anden ik he b d e indruk da t hij zijn woorden b eet pakt e n n aa r m e t o e sch ui ft wat hij zegt is welov e rwogen m aar hij sp re ek t snel driftig nu en d an zet di e b and re corder m aar aan m aar ik vlo ek we l eens tussendoor een korte soms half afgemaakte vraag is voor hem voldoend e 49 aanleiding om minutenlang achter elkaar aan het woord te zijn gebrek aan geschikt lesma t eriaal wie zijn uw leerlingen in de eerste plaats jongens van de mavo of met drie jaar hbs die hier dan meteen in de opleiding komen daarnaast krijgen we jongens van de lts die eerst een s chakelkl a s moeten doorlo p en met 4 uur nederlands per we e k aan het eind van de schakelklas is er een overgangsexamen waar ook het vak nederlands geexamineerd wordt zo ongeveer op het niveau van een ma vo examen bij het mts examen is nederlands geen onderdee l meer in de eerste twee jaar v an de opleiding staat het nog wel op het roo ster in het derde jaar niet meer maar desondanks doe ik dan toch nog een uur per week nederlands met ze wat doet de sch akelk l as aan nederl a nds die 4 uur in de week de jongens die van de lts komen zijn betrekkelijk taalarm het beroerde is nu dat de hele boekenmarkt maar e e n boekje op levert waarmee we kunnen werken dat de richting uitgaat waarin wij het zoeken he t boek m j den held noteren en rap porteren uitgegeven in amsterdam bij de stichting ivio u ziet hier helemaal geen grammat ic a geen invuloefeningetjes ma ar pro bleemstellingen over onderwerpen die in het dage l ijks leven voork o men die de jongens herkennen en zich in kunnen denken het is eigenlij k een serie opdrachten die ze straks als ze in het bedrijf staan moeten kunnen vervullen bijvoorb e eld hier staat een telefoongesprek tussen de vrouw van een z ieke werknemer en een bedrijfsleider uit dat betrekkelijk lange ges prek moeten de vier relevante gegevens gehaald worden de bedrijfsleider pikt ze niet alle vier op welke mist hij en w a arom zijn de gemiste gegevens belangrijk kijk zo zijn de leerlingen met taal bezig terwijl ze zien dat taal belangrij k is een functie heeft en dan w illen z e wel werken dan leren ze dit i s heel duidelijk doelgericht onderwijs maar al s ik naga wat de examen eisen mavo zijn en het overgangsex a men staat ongeveer op mavoniveau l dan moet u toch nog andere d i ngen doen ik kan me voorstellen dat da arbij onderwer pen aan de orde komen die veel minder d irect praktijkgericht zijn die veel minder aanslaan bij de leerlingen ja we hebben ook ervaren die invul oefeningetjes stijl spelling woorden schat bijvoorbeeld daar kunnen we niks mee beginnen we hebben al ver schillende boekjes geprobeerd maar we zij n er nog lang niet we kunnen onze draai niet vinden je gaat j e dan ook afvragen waarom doe ik dit eigenlijk waarom laat ik ze die oefeningen maken t liefste zou ik dat praktijkgerichte werk centraal stellen iets kunnen ver woorden schriftelijk of mondeling is gewoon het belangr ij k ste om dat te leren heb je een stel werkstukken en ieder werkstuk brengt problemen mee 50 en als dan zo n probleem blijkt als t ergens fout zit met grammatica bij voorbeeld dan ga je dat behandelen maar de moeilij kheid is dan je kunt daarvoor geen vast p ro g ra m ma ontwe rpe n je kunt er gee n boekjes voor k open t zelfde geldt voor het vergroten van de woordenschat daar heb je ook leer gangen voor die pretenderen een aantal woorden en uitdrukkingen te geven die de gemiddelde ne derlander moet kenne n ik zou wel ee ns willen wete n wie is die gemiddelde nederlander wie bepaalt welke woordenschat onze j ongens m oeten hebben als je gewoon gaat kij ken wat voor spreekwoorden de jongens kennen dan valt dat bar tegen maar ze zijn we l in staat een sappig stuk amster dams met heel specifieke uitdrukk ingen perfect te herkennen en aan te voelen dat ler en ze n iet uit boeken van die boeken moeten ze een aantal spreek woorden ler en zomaar op een rijtje zonder enig verband of synoniemen di e gewoon onder elkaar gezet zij n alfabet isc h of zo en dat moete n ze dan uit hun hoofd leren de leraar heeft iets concreets om te overhoren hij kan l ekke r kijken of ze hun lesj e geleerd hebbe n en op zo n m ani er eerli j k hebben de j ongens de pest aan nede rlan ds u zei net dat de j ongens die van d e lts ko m e n betr ekkelijk taa l a r m zijn ik kan me voorstel le n dat u daar toch iets aan wil t doen u vindt de best aande schoolboeken niet bevredigend hebt u geprobeerd een andere oplossing t e vinden je moet zelf je programma maken eigenlijk maar dat is moe i lij k en tij d v r etend bovendien weet ik echt n i et altij d hoe ik verder moet soms zijn we een aar dig e i nd op weg maar da n moeten we ergens bijtan ken dan ko m en we gewoon kennis t e kort en j e weet niet altijd waar je moet tanke n hebt u een co n creet voorbeeld daarva n met grammatica heb ik niet zoveel moeilij kheden dat is logisch overzichte lij k daar weten de docente n en de lee rl ingen g oed weg mee maa r die woordenschat bij voorbeeld a l s ze een s tuk tekst moeten maken b ij voorbeeld de opdrachten uit het boek wat ik net noemde n dan geef ik ze daarbi j de opdracht dat ze alle woorden waarvan ze de betekenis niet pre cie s ke nnen m oeten on d erstrepen behalve hun werkstuk moete n ze dan ook een l ij stje in leveren van alle onderstreepte woorden m et daa rn aast de v erklari ng van ieder woord en dan prik ik i n de les of inde rdaad alle niet onderstreepte woor den bekend zij n da t doe j e een tijdje maa r dan w il je verder en hoe 7 7 doelgericht onderwij s in het derde opleidingsjaar werk ik sterk praktijkgericht ik geef per week een uur bedrijfscorrespondentie wat is dat en waarom doet u dat ik heb eens een onderzoekje gedaan niet wetenschappelijk verantwoord hoor meer een steekproef ik ben naar een aantal bedrijfsleiders toegestap t en he b 51 ze gevraagd welke jongens van de mts maken promotie en wat bleek de jongens die goed konden rapporteren iemand kan een heel goed technicus zijn z n directe chef is zeer tevreden over hem zo tevreden zelfs dat hij die knaap niet meer kwijt wil hij zal zelden d egene zij n di e zo n jong en voordraagt voor promotie h ij kij kt wel u it wat gebeurt e r nu in een bedrij f een jo ng en van de mts komt daar net k ij ke n en z n ch ef s chuift de vervelende karweitj es op hem a f bij voorbeeld de rapportage jij heb t toch n ederl a n ds g ehad op school een rapport gaat door n aar hogere regionen d e eer ste kee r ze g t de bedr ij fslei der dan een aardig rapport van wie is dat va n ene ja nse n ke n i k ni et twee maanden later krijg t h ij weer ee n goed rapport weer van jansen de derde keer kijkt h ij eerst wie het rapport geschreven heeft z iet jansen denkt verrek dat kon wel weer s goed zijn hij gaat er dan echt voor zitten om eens goed te le zen op het mo m ent dat er verschuivi ngen in het bedrijf z ijn denkt de bedrijfs leider die j ansen daar zit wat in laten we die eens in die nieuwe functie zetten 1 en daarom de jongens moeten bij ons niet alleen leren goede technici te worden maar ook m ensen die hel der en efficient aan anderen duidelijk kun nen maken waarmee ze bezig zijn hoe leert u ze dat ik zag op een gegeven ogenblik die geprogrammeerde inst ructie van v an der werff f c v d wer ff hoe maak ik m ij n geschriften leesbaar rotterdam 1 966 daarin vond ik veel dat ik kon gebruiken n atuur l ijk is dat b oek nie t geschreven voor te c h nische scholen maar de punten waar van der werff v an uitgaat zij n b elangr ij k i n ie dere commu nicat i esi tu atie en di e heb ik eruit gepikt daaromheen heb ik een soort cursus geschreven ku nt u aan geve n wat di e belangr ijkste punten zijn de fact or leesge m ak bijvoorbeeld al s je g aat schrij ven dan ga j e aan iemand schrij ven dat ka n ee n persoon zij n of een heel groot pu bliek wa t nu voo r de e en een begr ijpelij ke tekst is i s voor ie mand anders soms vo l kom e n onbe gr ij pelijk voor iemand die dag elijks aan de l opende band wer k t moet je m ak k elij ke r schr ij ven da n v oo r ie ma nd die een un iver sitair e ople i din g heeft de mts er staat in zijn later e we rk voor de taak om zowel naar beneden a ls naar bove n infor matie doo r te geven hij m oet zich bewust zij n van het fei t dat j e voor be ide groepen een ander taalgebr u ik moet hebb en als je tenmi n ste be g repen wilt wor den dit is een principe dat voor iedereen geldt hoe werkt u dit concreet uit van der we rff werk t m et de categor ieen van fl esch 1 en d at is d an gemiddelde zinslengte en gemiddelde woordlengte een korte zin korte woor den zijn gemakkelijker leesbaar dan lange idem 1 o a flesch r the art of readable writing new york etc z j 52 daarnaast een concrete tekst met concrete woorden en voorbeelden is ge makkelijker leesbaar dan een tekst met veel abstracties en dan wat men het menseli j k ele me nt noemt een tekst waarin de lezer wor dt aangesproken met u waar i n de schrijver het over zichzelf heeft als ik is plezierig o m te l ezen dat spreekt de lezer meer aan dan een tekst vol met me n en er rondom dit soort punten heen heb ik lessen gemaakt gedeeltelijk overgeno men ook van van der werfq met telkens een stuk theorie en een oefening voor de oefen ingen haalde ik vaak het materiaal uit de dageli j kse praktijk van de leer lingen een ander belangrij k on derwerp is het kunnen rangschi kken van een grote hoeveelheid info rm atie eigenlijk komt dat erop n eer dat ze een logische hoofdstukver deli ng ku nnen maken waaronder dan weer onderverdeling en tot dat we uiteindelijk bij de alinea s komen en als de daarmee bezig bent ko m j e op de vraag wat is het d d el van de informatie die je doorgeeft ze krijgen bijvoorbeeld een heleboel materiaal over tarifi er i ng het werken op stukloon dat materiaal moeten ze rangschik ken een rangschikking i s afhankelij k van het doel van je uitein delij ke st uk je kunt bijvoorbeeld vooral de lezer willen informeren over het rendement voor het bedrijf bij invoering van tarifiering of j e kunt als belang rijkste vraag stellen of de sfeer in een fabriek beter of slechter wordt bi j zo n sy steem afhankelij k van dat doel ga je dan je materiaal indelen hetzelfde materi aal zal op een andere manier onder elkaar gezet worden als j e een ander doel hebt van dijk laat me de lessen zien een serie stencil uitgaven van ieder 3 a 4 pagina s hij noemt het lesbrieven i edere lesb ri ef heeft een van de genoe m de punten als onderwerp een lesbr i ef wordt telkens gevolgd door een opdracht bij de les over het rangschikken van verzamelde en geinventariseerde punte n voor een rapport b v krijgen de leerlingen een lijst steekwoorden ove r tari fiering met de opdracht rangschik deze onderdelen en schrij f de rangschik k ing zodanig op dat het indel ingsschema van hoofdstuk 1 zichtbaar wordt en dat het schema tevens als inhoudsopgave dienst kan doen in het laatste ople i dingsj aar zijn we dus zeer doelgericht aan het werk de leerlingen moeten straks in het bedrijf kunnen rapporteren het is ee n van de belangrijkste criter i a waarop ze beoordeeld worden bovendien daarom hebb en we gepr obeerd een eerste beg i n te maken met specifiek op deze behoefte af gestemde l essen we zijn er nog niet n og lang ni et maar we zij n er gens be gonnen of het goed is het is in ieder geval beter dan niets en we blijven verder zoeken persoonlijkhe id svor ming we hebben ee n uur per week op het rooster vrij voo r cu lture l e vorming wat ik daarin o a doe is voorber ei den op drie uitvoeringen per j aar we gaan bij voorbeel d naar een balletvoorstelling een concert en de schouwb u rg 5 3 bij het voorb ereiden daarvoor hebben we dit j aa r bewegingsexpress i e g edaan in samenwerking met het rotterdams danscentrum de gekste d i ngen maak j e dan mee een van de opdrachten was st e l j e voor de vloe r is bedekt met een dikke laag k auwg um en daar lig je midde n in probeer maar eens op te staan en als je dan gaat kijken het lukt ze zweten zich kapot ze wringe n zich in aller l e i kronkels ze kunnen bij na n iet losko men van die gewone linol eum vloe r iets anders st el je v o or d at j e in een glazen bol zit die g roter en kle in er wordt beeld da t ee n s uit tast die b ol af gebruik je hele l ichaam zodat een ander kan zien wat je beleeft en da t werkt ze herke n nen b ij elk aar de angst de verrassing de emoties dat wi l zegge n ze leren dat ze een li chaam hebben dat ze meer kunne n d an alleen maar praten dat je hele lijf communiceert ze ontdekken gewoon i e ts meer van zichzelf en ik geloof daar in je hoeft geen ba llet da nse r te zijn zo dra j e in deze dinge n gelooft dan kun je het ook niet tech nisch pe rfect na tuurlijk wel doorleefd fn dat is belangr ijk dat ook deze jongens leren dat emoties bestaan en vooral dat ze leren dat emoties recht van bestaan hebben en dat ze leren dat je emoties kunt uiten kunt u merken dat dit soort bezigheden gevolg heeft voor bijvoorbeeld de hou ding van de leerl ingen b q ite n dat e ne uu r cu lturele vorming i n de klas en in hun buitenschoolse lev en dat weet ik n ie t ik kan g een m etertje maken en kij ken wat ik nu b ere ikt heb ik kan alleen maar hopen en dan hoop ik dat ze zich dit ooit nog eens herinneren al is het ove r 10 over 1 5 j aar en missch ien hebben ze het d an net nodig dat ze he t zi ch herinneren overigens we zij n met de leer lingen drie kee r per j aa r naar een of andere culturele manifestatie geweest dat wil zeggen dat de jongens ergens geweest zijn een drempel overgestapt zi j n van een gebouw waar ze anders waarschijn lij k nooit komen en ze hebben misschien ge zie n dat er i n dat gebouw dinge n gebeur en die ook van hen zijn die ook zij kunne n invoel en en di e ook voor lien belangrijk zijn dingen die in hun dagelijks leven spelen op zo n manier bereiden we bijvoorbeeld de toneelvoorst ellingen voo r we gaan de tekst lezen vorig jaar de hamlet de rollen worden verdeeld en eerst durven ze niet willen ze z ich niet aan st ellen voor de klas op zo n m o ment heb ik ze eens een o u d gordijn o m gehangen e n toe n g in g het i neens wel toen waren ze h u n eigen identitei t kwijt daar zate n ni et m e er pie t en jan maar h amlet e n horatio fn dan g aan we k ijke n wat zegt ham let eige n lijk hij gebruik t liter aire t aal maar wat zegt hij hoe zouden wij dat zegge n en dan kom en we op de prob le men van ie der mens v an iedere jonger die daar zit zo hebben we gepraat over milieuvervuiling over de vraag wie is nou de schuld van die roetwolk di e bover rotterdam hangt de shell wie is de shell ligt de schuld bij me nsen bij di e ene vent so m s die daar honderdvijftig 54 gul den schoon per we e k verdient en daarvo or o a het kno pje v a n de v uil lozing o m moet dr aaien en g a zo maar door v anuit zo n tekst k o m je op problemen v a n ouders en kinderen generatieconflicten geza gsverh oudingen op deze manier bereikt u ook dat de leerlingen leren om de dinge n waar mee ze bezig zijn onder woorden te brengen i nderdaad tenminste daar streef ik naar ik probeer samen met de leerlinge n deze dingen te ervaren emotioneel en dan die ervaring te verwoorden soms merk en we da t je iets n i et ka nt verwoorden en dan ga je nadenken waarom kun je iets niet zeggen je dacht dat je precies wist wat je wilde zeggen maar als dat zo was dan zou je er woorden voor k unnen vi n den maar ook bij dit werk kom ik op pu nten dat ik zeg nu weet ik het niet meer ik heb alles gedaan wat bin nen mijn bereik lag en nu moet ik nieuwe kennis ni euwe ervaring nieuwe ideeen opdoen d an voel ik het als een groot gemis dat er zo weinig contact is tussen mensen die met dezelfde din gen bezig zij n ik weet w el bij na zeker dat er meer scholen zijn die behoefte hebben aan doelgerichte l esprogramm a s aan m ogel ijkheden bij persoonlijk heidsvorming we zouden een mogelijkheid moeten scheppen om elkaar op de hoogte te stellen om ervaringen uit te wisselen en om vandaaruit te pro beren elkaars lacunes aan te vullen stellen en schoolonderzoek lezen spreken stellen h j rollaar stellen is evenals spreken en lezen e en van de eindprodukten van het taalonderwij s de leerling moet daarvoor in i eder geva l enige vaardigheid hebben in de taalkunde taalbouw spelling 1 en taa lschat woordkerm i s deze staan echter altijd ten die nste van iets waarover gesproken gesteld en gelezen wordt en j uist dat iets vormt een groot probleem voor wie moeder taalonderwijs geeft het ligt immer s doorgaans op een terrein bui ten zij n eigenlijke vakspecialisme voortdurend wordt een beroep gedaan op de al ge mene ontwikkeling van leraar en leerling wil de communicatie waar alles toch eigenl ij k om begonnen is tot een redelijk niveau ontwi kke l d wor den dan za l de leerling ook enige vaardigheid moeten hebbe n t a v het onderwerp ande rs gezegd hij za l er wat van moeten weten hoe zorgen we daarvoor we kunnen de leerli ngen het onderwerp laten bestuderen of het thema zo makkelijk maken dat iedereen er wel over moet kunnen praten hier is voor de eerste oplossing gekozen 1 terecht krij gt mon deling stellen bij kl euter e n basisonderw ijs steeds meer aandacht 55