De kleine kanten van het lezen

de kleine kanten van het lezen walter helsen toen westhoff het voorspellend lezen uitvond hebben leerkrachten opnieuw betang stelling gekregen voor een vaardigheid die op dat ogenblik wat verkommerd was ge raakt jammer genoeg leidde die belangstelling nog al eens tot eerder stereotiepe op drachten het slot van het verhaaltje wordt achterwege gelaten en de leerling moet maar raden hoe alles afloopt op zich geen zinloos werk maar als je arme leerling na de les nederlands ook nog in de lessen frans engels en duits besluiten aan verhaaltjes moet breien steekt dat tegen dit is vooral jammer omdat in westhoffs publikaties andere be hartigenswaardige dingen over lezen te vinden zijn zij werden spijtig genoeg minder of helemaal niet in specifieke leesopdrachten omgezet n dit artikel beschrijf ik enkele aspecten e van leesvaardigheid en probeer ik aan de vertrekpunt hand van leesopdrachten te illustreren hoe zij in het leesonderwijs kunnen worden bij het nakijken van de leesgewoontes van jonge geintegreerd deze aspecten van leesvaar mensen door middel van enkele digheid moeten worden begrepen als deel hardopdenk steek proeven 1 vies op dat zij vaardigheden die een lezer oordeelkundig ge gemiddeld genomen een leestechniek gebruiken bruikt of kan gebruiken om een bepaald die er als volgt uitziet zij stamen hun lectuur links leesdoel te realiseren zoals in de sport bovenaan hetblad lezen zonder onderscheid regel beoefening bepaalde deelvaardigheden per regel en stoppen onverbiddelijk onderaan worden getraind om tot een betere beheersing van rechts naargelang van de begaafdheid van de de betreffende sporttak te komen zo kunnen ook betreffende lezer gebeurt er sonderweg veel of in het leesonderwijs componenten van leesvaar weinig veer betekent dat er nogal wat bevraging digheid afzonderlijk worden in geoefend deze is van aanwezige voorkennis en onderzoek haar werkwijze heeft zelfs een motiverend voordeel de het ithema van de tekst weinig dat de lezer ver leerling hoeft geen teksten meer te lezen maar ve in een mechanische lectuur met weinig dia krijgt opdrachten die hem ertoe aanzetten een korte loog de tekst least als het ware zichzelf voor tekst vanuit den invalshoek te bekijken op die deze lineaire lectuur valt op door zijn starheid er manier wordt hem impliciet duidelijk gemaakt dat worden geen vragen gesteld haar duel of metho lezen een actieve bezigheid is geen overbodig de bijgevolg valt er ook geen variatie te bespeu werk wanneer we nagaan hoe vaak wordt gelezen ren in leesvolgorde lees ik eerst de samenvatting vp i april 1990 19 de jaargang nummer 5 onderaan of de titel of leesfrequentie lees ik eerst gen onze hersenen krijgen dus meer tekstmate even vlug het belangrijkste dan wat langzamer de riaal per fixate te verwerken zodat de lectuur snel i er hele tekst en dan om zeker alles te begrijpen die verloopt hinderpalen bij daze werkwijze zijn re en die alinea nog eens gressies dit zijn terugsprongetjes op dezelfde lezers met ervaring daarentegen maken gebruik regal die een onzekere of weinig geconcentreer van een gevarieerde leestechniek tot deze groep de lezer spontaan maakt toegepast op onze behoren vaak zonder datzij het zelf beseffen heel leesvaardigheid betekent dit dat het beter is niet wat leerkrachten het is dan ook jammer dat bij stil mee te lezen of mee te prevelen subvocalisa tekstbehandeling in de klas zelden ervaringen over tie of met de vinger de te lezen tekst canto wijzen het hoe van de tekstverwerking of verwerving daze werkwijze vertraagt nietalleen de lectuur maar worden uitgewisseld het hele werk in de klas blijft schaadt ook het tekstbegrip dit komt tot stand door quasi volledig gericht op inhoudelijke problemen het combineren van ingeladen gegevens uit de tekst omdat zij slechts heel even in het korte termijngeheugenzitten opgeslagen moet met een redelijke snelheid worden gewerkt om ons tekst snellezen verwerkend vermogen op toeren te houden te trage lectuur stoort omdat de lezer letterlijk vergeet termen zoals leestechniek en leesstrategie wat hij heeft gelezen lezen moat dus met een worden nogal eens verbonden met de begeerlijke redelijke snelheid gebeuren wil het rendement vaardig held van het isnellezen leesvaardigheids hoop genoeg zijn trage lectuur verplicht de lezer training zoals die hier wordt bedoeld houdt zich tot te veal regressies en leidt tot gebrek can con niet uitdrukkelijk bezig met het opvoeren van lees centratie een stukje karton met de breedte van prestaties in die zin dat op kortere tijd meer letters het blad dat zachtjes maar met regelmatige snel worden verorberd al zal een efficiente leeswijze heid net boven de gelezen lijn naar beneden schuift ook de snelheid enigszins opdrijven kan een eenvoudig middeltje zijn om tot een ge op het gebied van snellezen bestaat er overigens concentreerde en relatief snelle lectuur te dwin wel enige controverse een leesprestatie kan gen slechts worden gemeten aan de bereikte leeskwa daze bevindingen roepen ook vragen op bij het keit en omdat dit kwaliteitscriterium niet zo makke bekende verschljnsel waarbij ddri leerling vaak sqk te bepalen is ontstaat er natuurlijk betwisting onvoorbereid een tekst hardop voorleest terwiji de over de kwantitatieve prestatie zelf oak verschil rest van de klas mee volgt een bijdrage tot een len tekstenzodanig stork van elkaar dat de bereik viofte individuate leesstiji kan zoiets bezwaarlijk te leessnetheid tijdens de lectuur van den tekst niet worden genoemd noodzakelijk kan worden bereikt met een andere tekst oak de voorkennis van de lezer speelt een niet onaanzienlijke rot een geoefend lezer met een geringe voorkennis van een bepaald ander componenten van werp zal een tekst over dit onderwerp mogelijk trager lezen dan een niet geoefend lezer maar met een leesvaardigheid grote voorkennis in dit overzicht beschrijf ik op beknopte wijze enkele toch hebben de sneliezerswat lagebracht dat ook deelvaardigheden die bij het lezen van een grote ons kan boeien zij proberen nl de leesprestatie varieteit van teksten actief kunnen zijn op te voeren door het aantal fixates dit zijn de hierbij wordt uitdrukkelijk de kant van de lezer momenten van oogstilstand waarop tekst van het gekozen d w z dat van het communicatiepatroon blad visueel wordt ingeladen per regal te vermin waarin de tekst verschijnt alleen de receptieve kant deren dit kan o a door de fixatiebreedte te verho wordt belicht de tekst wordt dus beschouwd als 19 de jaargang nummer 5 april 1990y7fi een onveranderlijke gegeven informatiebron per of schemes voorkennis i v m verschijnse waarmee de lezer op een specifieke manier een len die een zekere vorm van samenhang vertonen dialoog kan aangaan of niet deze beperking ver zoals een betoging of schoolbezoek klaart waarom metingen van leesbaarheid b v de formules van flesch niet aan de orde komen zij ook de verwachte woordenschat kan worden behoren tot het domein van de maker van de tekst geactiveerd door de woorden uit het semantisch of van degene die voor een bepaald publiek tek veld rond het thema te expliciteren overigens komt sten kiest het vaak voor dat een bepaalde leesfocus een de volgorde waarin de deelvaardigheden worden lezer spontaan onbewust op een zeker seman opgesomd suggereert geen leestechniek de tisch veld richt zodat bepaalde woorden meer gaan componenten van leesvaardigheid moeten eerder opvallen begrepen worden als paste vaardigheden die op elk ogenblik tijdens de lectuur kunnen worden praktisch aangewend hoewellekstbedoeling en isemanti zodra het onderwerp van de tekst bekend is door sche structuur thematisch respectievelijk tot de o a de interpretatie van titels en bijtitels kan de rubriek tekstsoort en tekststructuur behoren wer lezer zijn voorkennis bevragen wat west ik over den ze omwille van een iets uitgebreidere beschrij dit onderwerp wat betekent dit of dat woord uit ving afzonderlijk behandeld de titel waarmee verbind ik die begrippen spon de oefeningen zijn exemplarisch op basis van de taan volgende beschrijvingen kunnen zonder moeite ook tijdens de verdere lectuur mag dit toetsings tientallen leesoefeningen worden gemaakt voor proces niet worden stopgezet b v na elks ali training van de deelvaardigheden zijn relatief korte nea na nieuw opduikende begrippen teksten het meest aangewezen omdat een aantal wanneeraansluiting ontbreekt kan met het stel aspecten van het lezen in korte tijd al lesuur len van vragen wie wat hoe waarom b v makkelijk kunnen warden voorgesteld en waar duidelijkheid worden verkregen over de geoefend stand van taken door het beantwoorden van deze vragen met de hulp van de tekst of even tueel een good geinfonneerde bron d w z per soon of document wordt de aansluiting opnieuw aansluiting zoeken op gebruik verzekerd maken van voorkennis voorbeeld nagaan of over het aangeboden onderwerp een zekere kennis aanwezig is en deze kennis explici de turken en de europese gemeenschap teren b v met de pulp van een associogram in blikopener september 1987 een associogram wordt het onderwerp in een centrale cirkelgeschreven daarmee geassocieer toepassing op semantisch veld rond het thema de gedachten worden zo mogelijk hierarchisch gegroepeerd in cirkels rondom deze centrals cir 1 welke woorden horen thuis in het beteke kel weergegeven nisgebied turkije en europese gemeen schap schrijf doze woorden op b v land order voorkennis hoeft niet alleen feitelijke kennis tie lid arm rijk handel te worden begrepen van bepaalde samenhangen 2 lees de tekst welke woorden werden on de gebeurtenissen bezit de lezer vaak een sche leesbaar gemaakt matische kennis dit snort van kennis is aanwezig 3 lees nu de volledige tekst was het moeilijk order de vorm van scripts stereotiep verlopen de onleesbaar gemaaktewoorden te vinden de gebeurtenissen zoals een bezoek bij de kap waarom niet april 1990 19 de jaargang nummer 5 de leessituatie bewust een overvol cafe of uitgestrekt op een stoel of met optimaliseren onduidelijke fotocopie gn als tekstmateriaal zal de studieactiviteit meestal moeilijker verlopen sommige situaties zijn voor bepaalde lezers gun een gunstige leessituatie kan naast de beschik stiger ongunstiger om een bepaalde leesbedoe king over een succesrijke ieesstrategische aan ling te realiseren dan voor andere aan een tafel in pak erg motiverend werken de turken en de europese gemeenschap op 14april van dit jaar heeft imerelis er nog niet zoals 70 miljoen zijn de umw imifiofficieel gevraagd het het hoot en de tussen de often 11111111111 dertiende silvan de nil te vakbondsvrijheid is erg neemt de laatste jaren toe worden beperkt verder liggen de de 111111111waniseme is verder de ilaim maken zich iiiiis al jaren overhoop ontwikkeld dan de portugese echter weinig illusies zij met griekenland dat wel um en de griekse de imeimins weten dat geen enkei mil van de imunamai is tot de mi moet de litvoorvander is van een reken daarbij dat beam alsommois verstevigen dat tamp aanvraag op dit maar voor een klein is een argument dat de s moment turkije is met gedeelte een isigm11111111 2 moeilijk zomaar naast name twee maal zo as als is en dat het voor veel zich neer kunnen leggen het armste i portuom 1111oloomemageen militair ligt mgt zeer wanneer men in de er alle verleidelijke gedachte is dat gunstig tegenover de mak op een vergelijkbaar de lkallinzomaar illmems u s s r de goiflanden en niveau wil brengen zu1len binnen kunnen binnen de de rest van de arabische van de andere mem dus gememima kunnen alle wereld low is weinig zware inspanningen imiima immers in het lemli enthousiast maar dat verwacht worden maar er van hun keuze woven de schrikt de iiiiiiiipwet af zijn meer moeilijkheden ina hebben echter ook issa brengt heel wat troeven ze vormen een iandbouwprodukten aan gigli van 52 miljoen waarvan de imemornm mensen op het einde van er te veel heeft verder is de de eeuw zullen ze met zo n de turken en de europese gemeenschap op 14 april van dit aar heeft democratic er nog niet zoals 70 milioen zip de nandei turlaje officieel gevraagd het het hoort e de tussen de e g en turkije dertiende lid van ae e g te vakbondsvrijheid is erg neemt de laatste jaren toe worden beperkt verder liggen de de turkse industrie is verder de turken maken zich turken al jaren overhoop ontwikkeld can de portugese echter weinig illusies zij met gnekenland dat wel lid en de griekse de toetreding weten dat geen enkel e g van de gemeenschap is tot de e g moet de lid voorstander is van een reken daarbij dat turkije democratic verstevigen dat turkse aanvraag op dit maar voor een klein is een argument dat de e g moment turkije is met gedeelte een europees land laden moeiiijk zomaar naast name twee maal zo arm als is en dat het voor veel zich neer kunnen leggen het armste lid ponugal westeuropeanen geen mullet iigt turkije zeer wanneer men in de e g alle verleidelijke gedachte is dat gunstig tegenover de landen op een vergelijkbaar de turken zomaar europa u s s r de golflanden en niveau wil brenoen zullen binnen kunnen binnen de de rest van de arabische van de andere landen dus gemeenschap kunnen alle wereld europa is weinig zware inspanningen laden immers in het land enthousiast maar dat verwacht worden maar er van hun keuze woven de schrikt de turken net at zijn meer moeilijkheden turken hebben echter ook turkije brengt heel wat troeven ze vormen een landbouwwodukten aan markt van 52 miljoen waarvan de gemeenschap mensen op het einde van er le veel heeft verder is de de eeuw zullen ze met zo n 19 de jaargang nummer 5 april 199011roi praktisch emotieve functie een grotere rol dan de informa voor de lectuur van een bepaalde tekst kan het tieve het snel kunnen vaststellen om welke tekst nuttig zijn kortte overdenken r n te expliciteren in soort het gaat is dus been overbodige activiteit welke situatie hij overeenkomstig de leesbedoe wanneer de lezer wil weten waar de auteur op uit ling met het meeste rendement wordt gelezen is de leesbedoeling formuleren de semantische structuur van de de leesbedoeling zal de wijze waarop wordt gele tekst vaststellen en gebruiken zen d i de leesmiddelen waarnaar wordt gegre pen op grondige wijze beinvloeden een hand kenmerkend voor een tekst is dat hij handelt over boek ter hand nemen om een formule vlug op te een bepaald onderwerp thema subject en dat de sporen of om een meetkundige stelling in te stude auteur er een bepaalde mening mee verbindt ren vergt een andere aanpak conclusie predikaat al is die mening vaak niet meer dan de schijnbaar objectieve uitwerking van praktisch het onderwerp b v de beschrijving van gebeurte voor de lectuur van de tekst de leesbedoeling nissen in een kranteartikel uitspreken wat wens ik na de lectuur van deze voorbeelden van structuurtypes zijn volgens tekst over te houden welke informatie wil ik uit steehouder probleemstructuur maatregelstruc deze tekst aan mijn kennis toevoegen tuur evaluatiestructuur handelingsstructuur ont werpstructuur onderzoeksstructuur elk van de het is mogelijk dat tijdens de lectuur de leesbe structuren heeft een typische opbouw b v de doeling verandert de tekst blijkt bij nader toezien probleemstructuur thema probleem waarom wel of niet aan bepaalde verwachtingen te beant oorzaken oplossing woorden het is evident dat de hele leesaanpak andere structuurtypes zijn denkbaar b v de zoge dan mee wordt herschikt naamde perspectieven van studieteksten zoals eshout mohr ze beschrijft praktisch de tekstbedoeling achterhalen het vaststellen van het thema onderwerp van de tekst is een van de eerste opdrachtenbij tekst auteurs hebben niet alleen de bedoeling gelezen lectuur en moet dus zo aug mogelijk gebeuren te worden met hun teksten streven ze ook een b v door het lezen van titel atte eventueel bepaald effect na met de bedoeling van de auteur eerste en laatste alinea als criterium onderscheidt men gewoonlijk drie het kunnen bepalen van de conclusie mening soorten teksten informatieve de auteur wit de van de auteur is nodig om een tekst te begrijpen kennis van de lezer vergroten emotieve de au vaak is dit niet eenvoudig omdat de conclusie teur wil de lezer gevoelsmatig aanspreken en per sours impliciet in de tekst verwerkt zit bij een suasieve de auteur wil de handel of denkwijze bericht b v is de conclusie dat de auteur wat hij van de lezer beinvloeden in den tekstkunnen de beschrijft als waar beschouwt zo hebben de drie bedoelingen tegelijkertijd aanwezig zijn vaak feiten volgens de bronnen die ik gebruikt heb overheerst een telistbedoeling zich voorgedaan in een aantal gevallen wordt de mening van de auteur t a v het onderwerp in praktisch de laatste alinea aangebracht sommige tekst de bedoeling van de auteur is nauw verweven soorten geven zowel thema als conclusie weer in met de tekstsoort in een gedicht b v speelt de de eerste alinea vic tapril 1990 19 de jaargang nummer 5 de tekstsoort bepalen de betekenis van een ongekend woord kan dat b v zijn de hulpmiddelen die hierbij een rol spelen zijn zoek in de tekst naar andere plaatsen waar dit de shell d i het opvangsysteem van de indivi woord voorkomt is het dan duidelijk duele tekst b v het soon van kraut voor een kan de context een verklaring verstrekken bepaald kranteartikel het literair fonds voor een biedt een analyse van de samenstellende de bepaalde roman enz len van het woord mogelijkheden de lengte van de tekst staat het bedoelde woord in een aangepast b v de bronspecificatie wie welke instantie is ver technisch woordenboek antwoordelijk voor deze tekst ken je iemand die het kan verklaren het taalregister welke taalmiddelen worden gebruikt b v woordkeuze zinsstructuur hardopdenkoefeningen zijn zeer geschikt om uit de structuur b v een uittreksel uit een encyclo een denkimpasse te geraken door het verwoor pedie heeft een typische structuur den van het probleem wordt het verduidelijkt de typografie tegelijkwordt de gedachtengang vertraagd zodat andere communicatiemiddelen zoals label of fouten meer opvallen tekening ook het zogenaamde drta systeem zie hier voor bij hypothesevorming kan een middel zijn praktisch om het procesbewustzijn wakker te houden door het aantal tekstsoorten is zeer groot en vaak niet het regelmatig stellen van weloverwogen vragen uitdrukkelijkgecatalogeerd wat b v qua tekstsoort wordt vermeden dat de lezer als het ware indom onder de noemer krantebericht wordt bijeenge melt bracht verschilt sours aanzienlijk in zulke geval len is het nuttig de ondersoorten toch te benoemen voorbeeld en na te gaan wat typisch is voor elk van hen machinate spraak en sprekerherkenning bulkboek literatuurkrant najaar 1986 procesbewustzijn toepassing op procesbewustzijn onder procesbewustzijn ook metacognitie ge lees de tekst en beantwoord op de plaatsen noemd verstaat men het bewustzijn van en de waar een teken werd aangebracht de volg en controle over de activiteiten die men uitvoert de vragen monitoring en de vaardigheid om processen bij 1 wat weet je over wat er tot nu toe word te sturen fix up of anders gezegd goede lezers gezegd weten wanneer ze tijdens hun lectuur vooruitgang 2 wat is voor jou onduidelijk boeken en ze zijn in staat wanneer dit proces stokt 3 hoe gaje die onduidelijkheid proberen uit de in te grijpen wog te ruimen 4 wat verwacht je nog in deze tekst te leren praktisch monitoring kan in de praktijk worden gebracht door het steilen van waarom vragen naar bepaal hypothesevorming de uitgevoerde uit te voeren handelingen b v voorspellend lezen waarom lees ik nu de laatste alines begrijp ik wat de auteur bedoelt en kan ik dat aantonen goode lezers zijn vaardig in het stellen van hypo bijsturingstechnieken zijn middeltjes om opdui theses maar ze zijn net zo bereid bepaalde hypo kende problemen op te lossen bij het zoeken naar theses te verlaten wanneer nieuwe informatie ze 19 de jaargang nummer 5 april 1990nna u machinale spraak en sprekerherkenning door marcel van den broecke g als je a ar een jou bekende spreker dam beaten je de spreker herkennettiroepassingen van een derplijke rechniek sijn aan diens stem dat is een automatisch ea onbewust proces fa zijn bijvoorbeeld het seven van aondelinge instructies ass machines allerlei redraft watrom het wensel jk is dais machines computers dat computers bonder de isoodualt die opdracht via een toetseabord of ook widen kunnen zo sou de machine uadat de spreker door het ponskaart is it voeren of elf andere maddinga n moeten very s uitspreken van eta sieutelwoord sick bated heeft gesaakt ems deur systemeo van dew aard akin al ingebruik ea werkes wagenoeg foutioos km ants pawn waaranderea eentoegangbebbea eea slit op voorwaarde dal de gebruikte woordeetschat seer beperkt is bankoverschrij ring kunnen verrickten ten afperser kunnen bij voorbeeld slices de cijfers 0 tot en met 9 eadofop voorwaarde dot berkenues wits stem keanierken bekead muovoort in al deze de machine eerst de gelegenbeid krijgt via een aka ma in te gevallen worth de machine voor dezelfde task gesteld die de mats so spelen op de spreker in kwestie als resultaat ram dit soon onderzoek moeiteloos verriche het tend uidig identiliceres van ten individu op sullen bijvoorbeeld telefoonconversaties oat infonsatie se krijgen in de grand van persoonlijke karakteristieke kenoserkas van sijn stem walnut niet langer met eea owns als infonnatieverscha ffer an de ontw ikkelingea die eta dergehike whadtinale stentberkenning sot dod andere kant van de iijm worden gevoerd unser met ems machine de hebben zijn moment el in voile gang wend is de verenigde staten spraak van de machine mum dan een matter weis aantal g ant als enie oogmerk de isdaadbestryding indies van iederees een gespecialiseerde whinges over vertrektljden van treinen of stemsfdrup vergelijkbaar met een vingersfdruk sea viiegtuigen beursinformatie tektoonnummers enzovoort de consputenrcbsef beschikbaar sou zijn louden onbekende sternums toepassingnbogelijkheden rijn in prindpe onbegrensd evenals onbekende vingerafdrukken stet bebulp van tto n archief tot de problemen die tick bij het ontwikkelen van rowel ntachinale idea tificatie van de eigenaar kunnen leident sprekerherkenning all spraakberkenning voordoen lazes oven ens een veel minder controversieel onderwerp u suchistale wel du idelij k lien hoe verbazingwekkend bet is dat de gerniddelde sprookherkenning in plants van sprekerherkenning het pat er in die amens lida due vermogens in zijn eerste riff of ses levensjaren sander situatie juim om elk persoon i ijke kensuerken sit de sprask te lases poor smoeite en betrekkelijk oabewust eigen nsaakt wat se rijn en been de door de snicker hedoelde headache is niet verder ondersteunt het nemen van verant fie interpunctie of tekstschikking de aandacht woorde risico s hoort bij goede lectuur proberen te trekken op bepaalde elementen van bepaalde tekstelementen verschaffen een stevi zijn tekst gere basis voor hypothesevorming dan andere binnen een tekst is de informatieverdeling niet gel ijk titels b v maar ook indien aanwezig een voor tekst er zijn stukken met lage en huge informatieve of een korte inhoud zelfs al bevindt die zich ach waarde teraan de tekst meer informatieve waarde bevatten praktisch de door een bepaalde typografie en of inter het systematisch aanknopen bij bestaande punctie gemarkeerde tekstsegmenten voorbeel voorkennis samen met het uitspreken van een den leesverwachting kan met het idrta directed misschien stelt de auteur hier een probleem reading thinking activity systeem op een aantal zeer belangrijk plaatsen wordt de lectuur onderbroken en worden cursief afdrukken onderstrepen deze regels volgende vragen beantwoord moeten opvauen wat weet je op dit gent 0hk over het thema van de sleutelwoorden of ikernwoorden ef bestaateen tekst informatieve hi6rarchie in het tekstmateriaal deze wat blijft nog onduidelijk woorden verschaffen meer informatie dan ande wat heb je tot nog toe geleerd re wat denkje verder met deze tekst te zullen leren titels bijtitels hoofdingen zij geven essentie le informatie dit is sours ook waar voor prenten grafieken en tabellen de eerste en laatste alinea van een tekst die vaak peilen naar de informatieve waarde met het thema en de conclusie van de tekst te van tekstgedeelten maken hebben de eerste maar ook de laatste zin van een bij gebrek aan mogelijkheden op niveau van into alinea die meer dan eens de belangrijkste infor natie ritme en luidheid zal de auteur door typogra matie van de betreffende alinea bevat v01 april 1990 19 de jaargang nummer 5 de modale taalelementen omdat de auteur op een paar zwartgeblakerde muren rechtop kan de deze plaatsen zijn houding mening t o v zijn tekst lezer afleiden dat een gebouw is afgebrand to kennen geeft ze zijn voor de lezer belangrijke aanknopingspunten voor een juist tekstbegrip praktisch enkele inferentie types zijn plaats activiteit tijd geringere informatieve waarde bevatten instrument oorzaak gevolg handelende persoon de door een bepaalde typografie en of inter voorwerp categorie probleemoplossing gevoe punctie gemarkeerde tekstsegm enten zoats tekst lens houding tussen haakjes tussen gedachtenstrepen na connectoren spelen op sommige plaatsen in de b v of o a tekst een grotere rol dan op andere bij een synthe voetnoten waarin vaak informatie wordt gestopt se b v waarin de gedachtengang van een tekst die slechts belangrijk is nadat men de kernge nog eens bondig wordt weergegeven is de juiste dachten van een tekst begrepen heeft interpretatie van de connectoren essentieel redundante taalelementen zoals hulpwerkwoor den lidwoorden enz voorbee id praktisch sociale toestanden pag 22 afgaande op de tekstsoort semantische struc tuur van de tekst en de hierboven genoemde toepassing op connectoren kenmerken typografie enz is het sours nuttig een tekst to markeren naargelang van het belang van 1 in deze voorstelling werd de normale volgor de informatie die wordt weergegeven door een de van de alinea s niet gerespecteerd kan bepaalde kleur of door andere vormen van relief jij de oorspronkelijke tekst terug samenstel kan essentiele bijkomstige en waardeloze infor len matie van elkaar worden gescheiden 2 duid aan welke elementen je bij de recon het samenvatten van een alinea alinea s of de structie hebben geholpen tekst in zijn geheel oefent in het leren onderschei den van wat belangrijk is en bijkomstig snel en efficient de tekstinformatie op het spoor komen impliciete en expliciete lezen betekent etymologisch verzamelen en tekstsamenhang terugvinden uitzoeken kruiden lezen erwten lezen ook bij het letters lezen is het nodig to verzamelen nl de connectoren functiewoorden verbindingswoor gedachten die in de tekst worden weergegeven den verbinden tekstgedeelten en zorgen voor de en uit to zoeken nl belangrijke informatieve een logische samenhang binnen de tekst b v de voeg heden woorden lomdar reden toewer toegeving enz een geoefend lezer is vaardig in het opzoeken van de bijwoorden sdaarom gevolg ondertussen specifieke tekstinformatie b v bepaalde woorden gelijktijdigheid enz data gegevens scannen het efficient terugvin infereren betekent conclusies besluiten trekken den van de basisgedachten die in een tekst wor het kunnen invullen van impliciet gebleven tekst den uitgesproken b v via titels eerste repel van gedeelten is onontbeerlijkvoor een juist begrip van elke alinea skimmen en het snel over de tekst de tekst en wijst erop dat tussen auteur en lezer heenlezen alleen de sleutelwoorden worden een bepaalde niet uitgedrukte kennis vooronder opgemerkt de redundante informatie wordt ach steld werd b v uit de zin er stonden nog slechts terwege gelaten hop skip jump 19 de jaargang nummer 5 april 1990101 sociale toestanden gewelddadig verzet was bij gebrek aan andere middelen tools stakingen vrilwel de enige vorm vanprotest die het gewone yolk yew bled die opstanden in de reel van korte dour en slechtgeorganisecrd werden meestal met gewe id onderdrukt de uitbarstingen hadden weinig of een blijvend effect op de verdere sociale ontwikkeling zoals de stedelingen verkregen ook de plattelandsbewoners geleidelijk een grotere per soonlijke vrijheid de demografische expansie die rich vanaf de lute eeuw had ingezet bracht een aantal kettingreacties op gang o m de verstedelijking de ontginningsbewe ging de agrarische opbloei die bijdroegen tot een bevrijding van de landbewerkers de toestand vanpersoonlijke vrijheid kon evenwel niet verhinderen dat de overgrote meerderheid van de bevolking zowel op het plattcland als in de stad permanent op het randje van de armoede leefde een ongelijke verdeling van de maatschappclijke rijkdom de onstabiliteit van de inkomsten werkeloosheid mislukte oogsten de uitbuiting van de loonarbeiders in de stedelijke exportindustricen toenemende fiscale en financiele vcr p lichtingen het waren even zovele oorzaken van cen steeds brederwordende wordende woof tussen arm en rijk middelen om deze gestructureerde kennis uit een praktisch tekst to purer zijn scanner is zeer nuttig en tegelijk eenvoudig uit een semantisch netwerk waarin een voor de to voeren wanneer opvallende tekstelementen tekst centraal begrip met andere in de tekst aanwezig zijn die een bijdrage kunnen leveren tot voorkomende begrippen op een overzichtelijice het begrijpen van de tekst dit is het geval bij letter manier worden voorgesteld woorden eigennamen data wetenschappelijke verzamelingen waarin begrippen met gemeen termer zij kunnen vlug worden opgespoord schappelijke kenmerken van andere worden onderscheiden sequencing waarmee een aanwezige chronolo gische volgorde uit de tekst wordt gedistilleerd structureren een zogenaamd frayer model dat op een kaart een bepaald begrip dat in de tekst voorkomt in naast de oppervlaktestructuur van een tekst d i het centrum plaatst links boven schrijft de lezer de structuur zoals hij door de auteur wordt aange volgens de tekst essentidle kenmerken van het bracht en de semantische structuur zijn in tek gegeven begrip rechts boven dgl essentiele sten vaak substructuren aanwezig die niet door kenmerken links onderaan voorbeelden rechts uiterlijke structuurtekens b v alinea paragraaf onderaan dei voorbeelden enz worden aangeduid het kunnen onderbren gen van informatie binnen zo n structuur getuigt praktisch van grondig begrip van de tekst elke soon van structuur kan op een grafisch vp in april 1990 19 de jaargang nummer 5 verduidelijkende manier worden gevisualiseerd supernova in kleur onderstreping schikking wat zowel het begrijpen van de tekst als het onthouden ervan buurgalaxietje retentie bevordert jammer genoeg zullen we haar schitte nng tiler niet yen dc supernova die op 25 februan ward waargenomen is enkel op he zuldelijk halfrond te zien ze bevindt zich op 186 000 lichtjaren van ons verwij voorbeeld derd in ein van demagelhaese wolken die in feite kleinere satellietgalaxiedn naast dc onze zijn ze wordt wellicht din van dc e 7 supernova in buurgalaxietje knack 11 meest heldere supernovae sedert 1604 en maart 1987 kaennuosp dit ogenblik al helderder zijn dan v bij can sgewone nova gaat het om een toepassing op opperviaktestructuur frayer ster die een deal van haar matcric uitstoot in onzegalaxie verschijnen er jaarlijks model zo n 25 novae supernovae zijn zeldza mer er zijn er in onze galaxie vermoedelijk anper eeuw of per drie ceuwen toch 1 schrijf zonder de tekst grondig te lezen de wordtgeregeld de ontdekking van een su pernova gesignaleerd maar dan pat het zichtbare structuur ervan op geef een ver om supernovae in anderegalaxietn in zorgde grafische voorstelling sommige gevallen overtreft de helderheid van dc supernova die van de galaxic zelf 2 tracht nu aan de hand van tekstgegevens er zijn nu ruim 400 extragalaktische su volgend model aan te vullen pernovae bekend wat is een supernova het is een reu zenster waarvan de volledig uit ijzer bc essentiele kenmerken nieessentielekenmerken staande kern bij een temperatuur van s miljardgraden uiteenvalt in helium en neutronen die hebben een kleiner volume supernova dan de ijzerkernen zodat de kern van de ster volledig ineenstort hierbij komt in zeer korte tijd een kolossale hoeveelheid energie vrij de ster vlamt op met cxpan voorbeeiden niet voorbeelden siesnelheden tot 5000 kilometerper se on de van de ster zelf blijft er nadien niet vecl mecr over dan een kleine neutronen starof een zwart gat negen ecuwen geleden in 1054 zagen chinese astronomen een heldere ster in het combinaties sterrenbeeld stier ze word zo holder dat ze 23 dagen lang overdag te zien was het was een supernova die ontvlamde op een afstand van 6300 lichtjaren de explosie die de chineten in 1054 waarnamen had een sportman traint niet alleen op deelvaardighe zich dus in werkelijkheid in het jaar 5245 den hij speelt ook oefenpartijtjes die de echte vd or onze tijdrekening voorgedaan de res tanten van daze supernova nemen we wedstrijden simuleren in dit soon van training komt vandaag waar als de krabnevel in onze het erop aan het oordeelsvermogen te scherpen galaxie de supernova van 1054 straalde in dne waken evenveel energie uit als onze in wedstrijden moet hij name lijk in staatzijn te weten zort in 45 miljoen jaren welke deelvaardigheid hij in een bepaalde situatie sindsdien zijn er in onze galaxie nog dne andere supernovae opgevlamd do in moet aanspreken om een bepaald resultant te cassiopeia in 1572 star van tycho den in bekomen ophiuchus in 1604 aster van kepler en den in 1667 opnieuw in cassiopeia dit is ook zo voor lezers oefeningen op deelvaar in 1885 vlamdc cr in de andromeda axle op 2 2 miljoen lichtjaar een super digheden alleen zijn niet voldoende omdat daar nova op de jongste supernova in ma el mee slechts bepaalde facetten van een tekst haen is al een stukje dkhterbij hoewel het dan toch nog 186 000jaar gekden is sedert warden aangeboord daarom dient er ook met doze ster inienstonte langere teksten te warden getraind tijdens de statistisch is de kans zeer groot dat er vandaag of morgen in onze eigen galaxie leerfase kan dat met de volgende technieken ecn supernova opvlamt het is immers al de gekozen tekst wordt in een aantal verminkte meer dan dric ecuwen seders 1667 gele de n versies aan de leerlingen aangeboden zodat ze 19 de jaargang nummer 5 april 1990vgi gedwongen worden zich op een bepaalde tech niek te concentreren de tekst wordt in zijn geheel de kern van de zaak gekopieerd maar in de opeenvolgende versies zijn een aantal tekstgedeelten onleesbaar gemaakt flexibiliteit bij voorbeeld versie 1 de tekst is onleesbaar gemaakt op de een bezwaar dat nogal eens wordt geuit tegen titel na hypothesevorming leesstrategieen is dat ze onnauwkeurige opper versie 2 alleen titel en bron zijn leesbaar bron vlakkige lezers vormen dit is waar voor wie lees specificatie tekstsoort strategiek begrijpt als recepties om zo snel versie 3 de eerste alines de laatste alines en de mogelijk het baste uit teksten wag te graaien uit eerste zin van elke alines zijn leesbaar skim de waxier van componenten die werden voorge thema en conclusie bepalen steld valt makkelijk af te leiden dat met leestech versie 4 alle zinnen die gemarkeerd zijn door de niek zo nodig teksten zeer grondig kunnen wor auteur vraagteken uitroepteken vet gedrukt den begrepen 2o nodig want verhoogde lees zijn zichtbaar scan hoge informatiedichtheid vaardigheid veronderstelt juist dat de lezer zich zo flexibel mogelijk tegenover een tekst opstelt dit wat onleesbaar wordt gemaakt en welke volgorde impliceertdat hij een leesmethode kiest die aange wordt gebruikt is natuurlijk in grote mate afhanke past is aan zowel het tekst als aan het leesdoel bij lijk van de tekst zelf overigens heeft deze tech de lectuur van een gedicht is het niet aangewezen n iek voor milieubewuste leraars nogal wat nadel en zich te beperken tot de titel en de laatste regal want er wordt wel wat papier bij verbruikt als het meer dan waarschijnlijk moat het meet dan ern informaticalokaal voor de taalklassen ter beschik keer gelezen worden met telkens een andere king staat kan het ook milieuvriendelijk eenzelfde leesfocus b v intonate betekenis van sleutelwoor tekst kan door tekstverwerkers en andere program den enz om tot een goed begrip te komen voor ma s zeer gemakkelijk voor leesonderwijs worden andere teksten belden dan weer andere leeswij aangepast een fundamenteel nadeel van leeson zen die een geoefend lezer moeiteloos vindt en derwijs met de computer is de beperking van het waaraan hij zich gedisciplineerd houdt scherm tot 25 regels waar snelleesmethodes juist trachten de fixatiebreedte te verhogen wordt redundantie door het gebruikvan een monitor hetwaarnemings veld drastisch ingekrompen teksten kunnen maar geassimileerd worden als do lozoraanknoptingspunten met ze heeft of anders een tweede methode bestaat erin een gekozen gezegd wanneer hij al voor een stukje weetwat er tekst omgekeerd uit te delen en de leerlingen te staat hoe meer informatie een tekst bevat die de vragen de opdrachten die zullen volgen nauwkeu lezer al leant hoe sneller en moeitelozer komt hij er rig uit te voeren zij krijgen dan gedurende een doorheen omgekeerd kan worden gesteld dat bepaalde to sours maar enkele seconden de teksten voor een bepaald publiek attractief worden leans om b v uit te zoeken waar de tekst over gaat wanneer ze een goed evenwicht vertonen tussen thema bepalen waar een bepaald soon woord redundante en niet redundante informatie voor geografische haman b v veal voorkomt scan de lezer geldt dan weer dat hij erin moet slagen een om walk snort van tekst het gaat tekstsoort bepa bepaalde tekst zo redundant mogelijk te maker len enz mogelijkheden daartoe biedt de zogenaamde na de opdracht moeten ze het blad telkens op concentrische lectuur met deze leeswijze gaat nieuw omkeren en wachten op de volgende in men ervan uit dat het baler is een tekst vanuit een structie daze methode heeft vooral praktische bepaalde leesfocus een aantal keren extensief te voordelen zodat zij in de klas ook gemakkelijk kan lezen dan onmiddellijk met een intensieve leeswij worden gebruikt ze te beginnen um lectuur is dan b v het doorne iien april 1990 19 de jaargang nummer 5 men van titels en bronvermelding een tweede lectuur het lezen van inleiding en slot enz hoe het precies gebeurt hangt weerom van tekst en lezer af maar de techniek is duidelijk de tekst gaat steeds bibliografie meer gekende informatie bevatten en wordt dus redundanter 1 moedertaaldidactieken handboeken vreemde talenonderwijs samengevat vaak hebben ze een uitgebreid deel gewijd aan lezen dat een goed overzicht geeft van in deze bijdrage heb ik geprobeerd een overzicht bestaande leesstrategieen methodes en te geven van factoren die kunnen bijdragen tot een technieken aangevuld met voorbeelden flexibele leeswijze de nadruk viel op een leesbe nadering via componenten van leesvaardigheid daems fr pepermans j roger r leren maar er werden ook twee technieken voorgesteld even in teal een moedertaaldidactiek om lezen te oefenen met een geintegreerde me malle de sikkel 1982 thode het was mijn bedoeling de deelvaardighe den praktisch te bekijken zodat de constructie van de jonghe h taal en tekst moedertaaidi eigen leesoefeningen geen probleem vormt de dactisch ontwerpen en handelen in prakti bijgevoegde voorbeelden kunnen voor enige in sche voorbeelden leuven acco 1974 spiratie zorgen griffioen j damsma h zeggenscham walter helsen groningen wolters noordhoff 1977 2e druk dageraadlaan 7 3040 korbeek lo holland h w vertalen een eerste kennis making antwerpen utrecht het spectrum 1988 leidse werkgroep moeciertaaldidactiek moe dertaaldidactiek muiderberg coutinho 1980 leidse werkgroep moedertaaldidactiek moe noot dertaalonderwijs in ontwikkeling muider berg coutinho 1982 1 bedoelde proeven werden afgenomen wens een navormingsproject kul perma neuner g kruger m grewer u ubungs nente vorming voorjaar 88 en voorjaar 89 typologle zum kommunikativen deutsch dato l v prof dr m goethals o a leesstra unterricht langenscheidt 1981 tegieon vakoverschrijdend bestudeerde een groot gedeefte van de in dit artikel beschre renkema j e a tekst en effect inleiding ven aanpak werd lens dit project ontwik in de taalgebruikswetenschap heerlen keld open universiteit 1988 wpw 19 de jaargang nummer 5 april 1990 vni bibliografie steehouder m e a loren communiceren de schrijver a werken met zakeliike tek procedures voor mondelinge en schriftelij sten nascholing leraren izegem 19 en 26 ke communicatie groningen wolters noord februari 1986 hoff 1984 2e druk pitvoerige informatie over leetpsychologische achtergronden van leesstrategisch onderwijs shells j communication in the modern lan met tekstvoorbeelden guages classroom strasbourg council of europe strasbourg 1988 doblaev l p red c van parreren studie teksten lezen en begrijpen toegepaste tekst van peer w thielemans j instrumen wetenschap uit de sovjet unie van walra taal deel 1 en 2 leuven amersfoort acco ven 1984 1984 finteressant omwille van de uitvoerige theoreti sche fundering de beschrijving van de experi menten en de toepassing van de geillustreerde theorie in het boek zelf 2 lezen dupuis m ed reading in the content are uitgaven over leesonderzoek leesonderwijs as research for teachers international leestechniek leesstrategie theoretisch en reading association 1984 praktisch pverzicht van bestaande leesmethodes voor verschillende vakgebieden met korte samen eaten l hoe zitten nederlandse teksten in vatting mekaar werkbladen bij een gelijknamig seminarie 26 2 88 en 11 3 88 elshout mohr m dikke boeken weinig tijd bedoeld voor het vak nederlands voor ander muiderberg couthino 1984 staligen met oefeningen op de logische tekst e en boek over studeervaardigheid dat veel nut samenhang connectoren tige dean bevat voor lezers brandi m l strau 8 d training des lese fry e teaching faster reading cambridge verstehens mit hilfe von sachtexten goe university press 1977 3e druk the institut 1987 al wat oudere uitgave maar met nuffige prakti prachlig overzicht van toegepaste leestech sche idean over de basisleestechnieken nieken en evaluatiemethodes gibbs g teaching students to learn the brouwers h van goor h diagnostiek en open university press 1981 behandeling van leesproblemen nijkerk in feen praktisch handboekin leerbegeleiding met tro 1987 o a een hoofdstuk over lezen vic april 1990 19 de jaargang nummer 5 bibliografie helsen w orienterend lezen lesmateriaal new directions in reading instruction the voor moedertaal werkmap voor taalonder international reading association 1988 ills 52 1988 155 163 belangrijke bijdrage omwille van de nieuwe in valshoek van waaruit het leesondetwijs in de helsen w strategisch leren lezen impuls vs wordt aangepakt het bevat zeer interes 1989 3 133 147 sante leesstrategische hints en een uitgebreide bibliografie helsen w componenten van leesvaardigheid leesstrategieen op een rijue werkmap voor taalonderwijs 53 1989 15 24 westhoff g j voorspellend lezen een di daktische benadering van de leesvaardig jung u o h ed reading asymposium per heidstraining in het moderne vreemdetale gamon press 1982 nonderwijs groningen wolters noordhoff nuttig voor een bijdrage contextual guessing 1981 a trainable reader strategy van van parreren en schouten van parreren westhoff g j didaktik des leseverstehens strategien des voraussagenden lesens mit karlin r teaching reading in high school ubungsprogrammen munchen hueber improving reading in content areas indiana 1987 bevat een uitvoerige en grondige theore polis bobbs merrill educational publishing tische achtergrond bij de voorspellende metho 1977 3e druk de die door de auteur ward ontwikkeld nuttig vooral voor vakgericht leesonderwijs 1 zielke w sheller lezen coed onthouden mooren p verhaasdock h speerpunt le leesvaardigheidstraining met directe zen tilburg zwijsen 1987 resultaten antwerpen utrecht het spectrum geer uiteenlopende artikels metvooral eenjong 1988 moral nuttig voor wie jets aan zijn lees lezerspubliek als onderzoeksgroep hoofdstuk techniek in enge betekenis wil doen nt verho 1 leesvaardigheid leesbaarheid en leestheo gen van zijn leessnelheid zonder het tekstbe rie is interessant voor meer technische aspec grip to schaden zeer veel praktische tips en ten van de leesvaardigheid oefeningen 19 de jaargang nummer 5 april 1990vapi