Documenten
ellen loo s keuer de kleuterleidster onderwijs als moedertaalleraar el en loos hoofd van een kleuterschool in dordrecht voelt zich als kleuterleidster moedertaalleraar niet verwant met leraren nederlands die bijna uitsluitend de op de universiteit of tijdens de mo opleiding op gedane kennis doorgeven wie van hen voelt zich verwant met ellen loos zij vindt dat moedertaal geen vak behoort te zijn op de kleuterschool het onderwijs op de kleuterschool richt zich op de totale ontwikkeling van het kind en de taalontwikkeling is daarbij slechts een van de daarin te onderscheiden ontwikkelingsgebieden in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer gepleit voor projectma tig en geintegreerd moedertaalonderwijs waarbij dus moedertaal als een apart vak wordt losgelaten maar zo luidt de opvatting van ellen loos bij het kleuteronderwijs dreigt juist een tegengestelde ontwikke ling te ontstaan ben ik een lerares moedertaal bij de vraag wat is een moedertaalleraar denk ik in de eerste plaats aan iemand die het vak nederlands geeft zoals hij dat op de universiteit of in de mo opleiding heeft geleerd in die zin voel ik weinig verwantschap met een moedertaalleraar ik begeleid echter wel kleuters in hun taal ontwikkeling en om die reden beschouw ik me toch wel als een moeder taalleraar in vergelijking met haar collegae bij het voortgezet onderwijs en veel 7 al ook met onderwijzers vat de kleuterleidster haar taak als moeder taalleraar principieel anders op moedertaal in de kleuterschool is geen vak kenmerkend voor het kleuteronderwijs is dat het uitgaat van de totale ontwikkeling van het kind te onderscheiden in een aantal ontwikkelingsgebieden waarvan de taalontwikkeling er een is het doel van het kleuteronderwijs is die ontwikkeling te observeren te stimule ren en te activeren dit doel is steeds uitgangspunt bij alle activiteiten het accent kan hierbij primair liggen op een van de ontwikkelingsgebie den maar is daarbij nooit los te koppelen van andere ontwikkelingsge bieden de ontwikkeling is wel te onderscheiden maar nooit te schei den in ervaring heeft bij mij het besef doen groeien dat we taalontwikkeling teveel koppelen aan een scala van activiteiten waarvan we verwachten dat ze taalactiverend werken dat de natuurlijke omgang het bezig zijn met kinderen een heel belangrijke bijdrage levert aan de taalontwikke ling lijkt soms wat vergeten te worden dat besef heeft tot gevolg gehad dat ik me kritischer ben gaan opstellen tegenover mijn eigen taalgedrag en vooral op de volgende aspecten ben gaan letten die mij opvallen in de communicatie tussen volwassenen en jonge kinderen ten eerste volwassenen hanteren bewust een andere taal met veel syno niemen en verkleinwoorden en met een kinderlijke intonatie ten tweede kinderen zijn niet altijd in staat zich door middel van taal te uiten volwassenen weten dat en accepteren dat maar mijns inziens vaak te gemakkelijk als een kind doorkrijgt dat het ons met een woord iets duidelijk kan maken zal het er niet gauw toe komen meer woorden te gebruiken we activeren zijn taalgebruik dus niet ik probeer daar tegenover te stellen a een zo natuurlijk mogelijk taalgebrui k b een afwachtende houding en dus niet als een automaat gaan invullen aanvullen of corrigeren taalontwikkeling en sociale vorming gaan hand in han d de taalontwikkeling is naar mijn mening onlosmakelijk verbonden met de sociale ontwikkeling de mens is een sociaal wezen dat bestaat bij de gratie van de ander de taal is een elementair middel om als sociaal we zen te kunnen functioneren het belangrijkste einddoel van de taalont wikkeling zou moeten zijn het verkrijgen van een grotere sociale weer baarheid die grote sociale weerbaarheid zou dan inhouden ten eerste naar jezelf toe in staat zijn gevoelens te uiten en in staat zijn een mening te vormen ten tweede naar de ander toe in staat zijn je gevoelens voor een ander te verwoorden in staat zijn te luisteren en vooral kritisch te luisteren i n 8 staat zijn meningen tegenover en naast elkaar te zetten met het doel echte communicatie tot stand te brengen en in staat zijn medeverant woordelijkheid te dragen hieruit blijkt dat ik het sociale aspect bij de taalontwikkeling als het meest waardevolle beschouw in mijn werksituatie probeer ik uiteraard hieraan te werken dat houdt in dat ik binnen mijn werksituatie naast de taalontwikkeling de sociale vorming erg belangrijk vind dit komt onder andere tot uiting door met de kinderen te praten over wie ben ik wie is de ander hoe ga ik daarmee om hoe werken we samen aan een goede sfeer in de groep wat doe je in conflictsituaties ook probeer ik eraan te werken door de kinderen een eigen stukje ver antwoordelijkheid te geven de kinderen bepalen voor een groot deel zelf of met anderen hun werkzaamheden tijdens het werkuur die kin deren die dat aankunnen houden bij wat ze aan activiteiten gedaan hebben ze gebruiken daarvoor een schrift waarin de werkzaamheden door symbolen worden weergegeven werkwijze resultaat en eventueel de keuze voor een bepaalde activiteit worden zoveel mogelijk bespro ken de kleuters dragen ook voor het samenwerken in groepen een stukje verantwoordelijkheid iedereen is verantwoordelijk voor het goed func tioneren van de groep daarvoor stellen we met elkaar een aantal groepsregels op gericht op materiaalgebruik samenwerking enzo voort tenslotte probeer ik eraan te werken door de kinderen met elkaar te laten praten over bijvoorbeeld ervaringen thuis op school enzovoort en het werk tekeningen bouwwerken toneelstukjes groepsactiviteiten enzovoort alles wat er aan moedertaalonderwijs gebeurt in het kleuteronderwijs gaat zoveel mogelijk uit van de belevingswereld van het kind en gebeurt in de spelsfeer wie kinderen wil activeren en stimuleren zal uit moeten gaan van datgene wat het kind op dat moment het meest aanspreekt daarmee wordt de belangstelling gewekt en daardoor wordt het kind ge motiveerd ik vind het erg belangrijk dat kinderen gemotiveerd zijn om iets te willen teren want dan alleen bereik je resultaten een aantal activiteiten die het meest nadrukkelijk gericht zijn op de taalontwikkeling betreft onder meer het groepswerk praten over informatie geven en krijgen over verte n voorlezen over situaties uit het dagelijks gebeuren en over si tuaties in de fantasiesfeer poppenkastspe door kinderen gespeeld door de leidster gespeeld drama tiseren het werkuur waarin allerlei taal denkhandelingen worden verricht met 9 allerlei materialen rubriceren klassificeren sorteren associeren com pleteren enzovoort het overleg het bespreken het rollenspel het vin den van oplossingen a er ei taalspelletjes bijvoorbeeld met begrippen raadselspelletjes ori entatiespelletjes spelletjes met vorm en kleur werken met poezie waaronder bijvoorbeeld het aanleren van opzegvers jes daarnaast is er een aantal activiteiten die in eerste instantie misschien wat minder gekoppeld zijn aan de taalontwikkeling maar die daaraan toch bijdragen bijvoorbeeld het bewegingsonderwijs waarbij het kind in voortdurende relatie met de ruimte ervaringen opdoet zoals ergens overheen gaan ergens onderdoor gaan ergens tussen gaan ergens langs gaan erop eraf in op enzovoor t de muzikale vorming waarbij ook een groot stuk creatief taalgebruik aan de orde komt bijvoorbeeld het benoemen van klanken en gelui den het improviseren door bijvoorbeeld zelf teksten te maken daar naast het geconfronteerd worden met klank en ritme van de taal muzi kale begrippen zoals hoge en lage tonen lange en korte tonen vlugge en langzame tempo s in de muziek harde en zachte klanken geluiden en muziek wil je ook bij deze activiteiten optimaal aan de taalontwikkeling wer ken dan zul je ervaringen bewust moeten maken door erover te praten belangrijk hierbij is dat dit zo natuurlijk mogelijk gebeurt zonder dat er een overdreven nadruk op komt te liggen samenvattend zouden de doelen van het moedertaalonderwijs op de kleuterschool als volgt kunnen worden onderscheiden het kunnen hanteren van taal als communicatiemiddel waaronder spreek en luistervaardigheid de uitbreiding van de woordenscha t de confrontatie met gesproken en geschreven taa l het leren hanteren van begrippen nodig om het cursorisch onderwijs te kunnen volge n het op speelse wijze geconfronteerd worden met de klank en het ritme van de taal waaronder intonatie en rijm het op speelse wijze geconfronteerd worden met de opbouw van woord en zi n het verkrijgen van symboolbewustzijn samenvattend vind ik met betrekking tot de werkwijzen belangrijk de interactie tussen kind en leidster en tussen de kinderen onderling dat alles wat je de kinderen aanbiedt uitgaat van hun belevingswereld de motivati e dat leren gebeurt via doen en ontdekken het overleg 10 gevaren de ontwikkeling die het kleuteronderwijs heeft doorgemaakt kan ik alleen maar positief waarderen de doelen uitgangspunten en werkwij zen spreken mij in deze onderwijsvorm het meest aan ik ben me er daarbij wel van bewust dat het werken in de kleuterschool meer dan in andere onderwijsvormen sterk persoonsgebonden is er zijn geen me thodes die je stapje voor stapje bij de hand nemen er wacht geen exa men er is geen minimum leerpakket er is eigenlijk niemand die precies kan aangeven wat een kleuter na twee jaar kleuteronderwijs zou moeten kennen en kunnen inzet en creativiteit van de kleuterleidster mogelijkheden en onmoge lijkheden van het kind bepalen het resultaat een resultaat dat geen ge meenschappelijk goed is maar per kind verschilt gelukkig maar de consequentie daarvan is dat het onderwijsgebeuren op de kleuter school voor een buitenstaander allemaal wat vaag blijft de ontwikkelin gen rond integratie van kleuter en lager onderwijs vragen duidelijkheid hieromtrent het grijpen naar schoolrijpheidstesten leesvoorwaardentoetsen en speel werkbladen bewijst dat men zoekt naar zekerheden ook de kleuterleid sters willen meer zekerheid waar het gaat om het vaststellen van het ontwikkelingsniveau van het kind de intellectuele aspecten van de ont wikkeling zijn gemakkelijker te toetsen gaat het kleuteronderwijs daarom die kant uit dan betekent dat een overwaardering voor de intel lectuele vorming mogelijk speelt hierbij het argument van een soort statusverhoging een belangrijke rol wanneer we een betere systematiek willen aanbrengen in het kleuteron derwijs dan zal dat mijns inziens neerkomen op een betere systematiek in denken en handelen van de kleuterleidster en in het vastleggen van gegevens ten aanzien van alle ontwikkelingsgebieden waarbij de totali teit niet vergeten mag worden ik vind het verwerpelijk als er ook bin nen het kleuteronderwijs een situatie ontstaat waarin we met z n allen een soort eindstreep zouden moeten halen als men oprecht zoekt naar mogelijkheden om het proces van de indivi duele veelzijdige ontwikkeling van het kind voort te zetten is men bezig met een inhoudelijke integratie tussen kleuter en basisonderwijs maar dat heeft consequenties voor het totaal van het onderwijs terwijl er nu mijns inziens teveel aandacht besteed wordt aan het bezig zijn met niet meer dan deelaspecten waarbij eigenlijk het lees en rekenonder wijs van de basisschool het voornaamste uitgangspunt is noot 1 zie ook het artikel van carla reijnhoudt in moer 1976 5 11