De kracht van variatie.

de kracht van variatie marc stevens jan t sas loop door een secundaire school en kijk rond in bijna alle klassen zie je hetzelfde de leerkracht vooraan leerlingen die vanop hun vaste stek naar hem kijken en als het meezit luisteren frontaal lesgeven heet dat het ultieme controlemiddel voor de leerkracht en daarom immer populair kunnen leerlingen dat acht uur per dag aan steeds minder zo blijkt en dat merkt men ook in het lager onderwijs hante ren leerkrachten met succes andere werkvormen maar in het secundair zijn die vaak onbekend en dus onbemind waar zit de kracht van variatie oekenwerk contractwerk motivatie is het codewoord van een duowerk groepswerk project geslaagd leerproces onvoorspelbaarheid werk opzoekwerk zelfstandig variatie en verrassing zijn ingredienten die ieren een lijst van werkvor onmisbaar zijn wanneer men wordt voor velen al gauw we leerlingen echt wat onvoorspelbaar een heuse didactische berg om willen leren in het heid variatie en tegenaan te kijken leerkrach beroepsonderwijs be verrassing zijn ten de licentiaten met hun veel staat er een ongeschre ingredienten die eer beperkte opleiding voorop ven wet dat je de aan hebben niet zoveel praktische onmisbaar zijn dacht van de leerlingen ervaring met verschillende werkvormen laat enkel kan vasthouden wanneer we leer staan dat ze het mogelijk gunstige effect als je elke tien minuten lingen echt wat ervan inzien daarom passen ze die ook iets anders doet geldt willen leren minder toe dan hun collega s in lagere jaren dat eigenlijk niet voor alle leerlingen zich concentreren kan een en ook het collectief geheugen werkt soms volwassene naar verluidt gemiddeld 40 tegen herinnert elk zich uit zijn schooltijd minuten en ook onze zappende maat niet het uurtje lachen gieren brullen dat schappij laat zich niet op sterk water zetten groepswerk heette als ze aan hun oplei variatie staat hoog op ieders verlanglijstje ding beginnen hebben aspirant leerkrach zonder echter een modegril te zijn ten er alvast geen hoge pet van op nee bedankt ik laat me niet belachelijk maken in het onderwijs staat variatie borg voor maar misschien herinnert u zich ook nog die gunstige leereffecten de vraag luidt dan leerkracht die zelf niet zoveel aan het woord met welke werkvorm maak je dit hard in een was maar de klas het werk liet doen die les wat zijn de meest gepaste werkvormen aanstuurde op samenwerking zelfstandig voor lessen taalbeschouwing moderne lite opzoekwerk geordende discussie kritisch ratuur zakelijk schrijven veel effectieve omgaan met leerstof kortom een leer didactische werkvormen ontstaan niet kracht die u motiveerde omdat hij het niet zozeer op de tekentafel van de theoreticus bij een werkvorm liet maar in de praktijk van alledag en uit de doelen die leerkrachten zich stellen dit arti kel wil dan ook vooral een concreet over nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang vi zicht zijn van werkvormen en aanpakken ten slotte nog even beide voeten op de voor allerlei soorten taal lessen inspiratie grond houden dit artikel wil niet pretenderen bron bij uitstek is didactische werkvormen dat een leerkracht voor van h dekker uit 1980 niet zo recent meer elke les een andere werk werkvormen zijn maar nog steeds top of the bill vorm moet uitdokteren in veel meer dan der beschrenkung zeigt heel wat werkvormen zijn onderling met sich der meister werk trucjes ze vormen elkaar te combineren voorts moet je geen vormen hanteren doe je mee de basis van durver zijn om voor wat minder vanzelfspre oordeelkundig vanuit de het leerproces kende alternatieven te kiezen de kans is doelen die je stelt met het groot dat je makkelijker gaat lesgeven als je publiek dat je hebt en vooral kent in die zin ook voor het minder vanzelfsprekende durft zijn werkvormen ook veel meer dan trucjes kiezen werkvormen combineren kan ook ze vormen mee de basis van het leerproces nog op een andere manier wil je namelijk een zo groot mogelijk leereffect bereiken dan presenteren op zoeken samenwerken cre kan je ervoor kiezen op sommige momenten atief handelen en herhalen dat zijn vijf noe niet alle leerlingen dezelfde activiteiten te mers waaronder we zo n veertig didactische laten uitvoeren je differentieert dan naarge werkvormen vatten het zou overdreven zijn lang van beginsituatie tempo leerinhoud te melden dat je ze allemaal moet proberen enz op dat moment is het best mogelijk dat met inspireren zijn we al tevreden je in je klas voor andere groepen leerlingen hoekenwerk en contractwerk typische werk met verschillende werkvormen aan de slag vormen voor het basisonderwijs laten we gaat dat hoeft allemaal niet artificieel te bewust buiten het rijtje zij vormen een ver gebeuren hoeveel leerkrachten laten twee haal op zich dat in vonk al eerder aan bod leerlingen niet spontaan samenwerken als ze kwam zie o m de bijdragen van boeken en merken dat dit meer oplevert lambrechts braeckmans in vonk 29 2 presenteren een boeiend verhaal vertellen is ook kennis overbrengen ik had een leerkracht nederlands naar wie ik ademloos kon luisteren die stond toch ook maar frontaal les te geven traditioneel lesgeven heeft nog zijn nut veel kennisoverdracht in de maatschappij verloopt ook frontaal laat er dus geen kloof groeien met wat op school gebeurt maar modern onderwijs doseert creeert een didactisch evenwicht tussen werkvormen anne provoost jeugdschrijver de leerkracht legt uit heden gewoon mee te delen tijdens zo n doceert vertelt activiteit moeten leerlingen de leerstof min of meer louter absorberen dat is voor het een van de meest gekende en traditionele ieren vaak maar niet altijd niet zo n goe werkvormen bestaat erin de leerling je wijs de zaak het is de leerkracht die het groot nn 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 ste deel van het werk doet er is weinig na een groepswerk krijg je wellicht een kans op inductief leren wanneer je boeiend andere vorm van voorstelling voorzie als kan vertellen en de leerlingen met veel aan leerkracht wat je de leerlingen kunt vragen dacht naar je verhaal luisteren dan kan je om het voor iedereen boeiend te houden soms voor deze werkvorm opteren maar laat ze bijvoorbeeld de conclusies op trans een les eindigt niet wanneer jij je verhaal of parant presenteren dan kunnen die meteen noem het hoorcollege hebt afgesloten aan de hele klas getoond worden uiteraard zal de combinatie van verschillende aanpakken het hierboven geschetste risico demonstreren modelleren verkleinen allerlei materialen en media gebruiken zal de aandacht van de leerlingen de leerkracht of een leerling doet iets voor beter gaande houden uiteraard zullen ook spreekoefening de leerlingen proberen het het onderwerp en de invalshoek van waaruit daarna ook een keer uit dit lijkt een veeleer je vertelt de aandacht en interesse van de deductieve manier van werken leerlingen beinvloeden vaak zal een persoon lijk ingekleurd verhaal of een verhaal dat aan sluit bij de leefwereld van de leerlingen beter buitenschools expert op bezoek smaken dan een heel zakelijk en afstandelijk een presentatie kan ook gegeven worden door een buitenstaander dat is voor de leerlingen leggen uit leerlingen uitdagender want het gaat om doceren vertellen een nieuw onbekend iemand uiteraard zal er bij zo n bezoek meer kunnen gebeuren je mag leerlingen niet zomaar wat laten uit dan naar iemands verhaal luisteren voorbe leggen het is goed om voor of na een pre reiding en naverwerking zijn hier geen loze sentatie te reflecteren over de manier waar begrippen op je een aantrekkelijke presentatie geeft enkele tips of aandachtspunten kunnen dus ook wel op hun plaats zijn zoeken onderzoeken bevragen een leerkracht met een positieve visie die enthousiasmeert en mogelijkheden tot leren schept dat is al heel wat in de toekomst zullen ouders en leerkrachten leerlin gen vooral een referentiekader moeten meegeven zowel van studie inhouden als van waarden want uitsluitend kennis overdragen verdwijnt leerlingen zullen kennis veel sneller zelf vinden of gewoon geen zin meer hebben om nog te luisteren lama karta boeddhist nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang mn tekst stil lezen dichten aanbieden en je leerlingen vragen het gedicht te kiezen dat hen het meest dit is weer een van de beter gekende en aanspreekt vervolgens laat je ieder zijn uiterst frequent gebruikte werkvormen keuze onderzoeken op beeldspraak of wanneer we niet goed weten van welk hout klankwerking pijlen maken laten we leerlingen nogal vaak en vlug een tekst lezen dat kan problemen opleveren ieder heeft zijn eigen leestempo niet vanzelfsprekend materiaal lezen wat is de relevantie van het lezen enz wellicht krijgt deze werkvorm al een meer we denken nogal eens dat de tekst uit het waarde door vooraf bij de tekst en de schoolboek het uitgelezen materiaal is om leestaak stil te staan dat is ook een belang onze doelen te bereiken niets is minder rijke lees strategie je moet als leerkracht waar in de klas mag je leerlingen ook laten ingrijpen in de leersituatie het haalt weinig lezen of zoeken in kranten elke leerling uit leerlingen zomaar te laten lezen dezelfde of een andere poeziebundels romans kookboeken om de instructietaal valkuil laat leerlingen geen tekst voorlezen te ontleden woordenboeken enz in het waarmee ze voor het eerst worden gecon slechtste geval moet je de beschikking heb fronteerd wil een voorleesbeurt in het ben over een kleine bestelwagen of een kader van expressie slagen dan moet ze goed gevulde schoolbibliotheek ook min eerst ernstig voorbereid zijn der vanzelfsprekende onderdelen zijn het lezen waard de kleine lettertjes van een contract de flaptekst van een boek de hele andere leesvormen kaft zelfs lezen richting geven betekent dat je leerlin gen moet leren op welke manieren ze dat gemanipuleerd materiaal lezen kunnen doen afhankelijk van hun leesdoel skimmend scannend voorspellend om de uitdaging groter te maken en de oefe binnen de minuut kunnen zeggen waarover ning sterker op de doelstelling te richten kan een artikel gaat of wat er in een krant staat je als leerkracht een tekst vooraf bewerken is voor leerlingen bovendien meestal een dat gaat van verknippen en de delen aan de prettige leesvorm raden wat achter kran leerlingen aanbieden die de tekst logisch tenkoppen zit verhoogt doorgaans ook de chronologisch moeten herstellen via het motivatie om te lezen voorspellend lezen maken van gaten in de tekst sleutelwoorden doet leerlingen niet enkel oog krijgen voor weglaten de vragen van een interview laten eye catchers tussenkoppen bijschrif reconstrueren tot vul zelf in ten maar ook voor inhouds en verbin dingswoorden in een tekst het world wide web raadplegen uit breder aanbod kiezen vaak is er via internet goed materiaal te vin den om een opdracht of werk te stofferen je hoeft niet altijd met een tekst voor de of deze werkvorm bruikbaar is tijdens het hele klas te werken het kan goed zijn dat je lesgeven zelf hangt af van de uitrusting van in de klas een reeks teksten aanbiedt waar de school en de vraag of de leerkracht uit de leerlingen mogen kiezen na de keuze nederlands met zijn klas in het computerlo kan ieder gericht met zijn tekst voortwerken kaal terechtkan een eigen pc in de klas is je kan bijvoorbeeld een aantal liefdesge natuurlijk het ideaal daar kan je meteen m n 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 hoekenwerk of duowerk mee organiseren mens hoeveel sigaretten rook je per dag wat weer andere werkvormen zijn of een feedbackfunctie voor andere taken vervullen is het taalgebruik in deze brief moeilijk gemakkelijk gewoon welk stand vragen beantwoorden punt nemen de deelnemers in tijdens de discussie wat valt je eerst op als je dit dit kan je een klassieker noemen onder de gedicht leest bij de vorige suggestie leeft werkvormen heel veel leerkrachten vallen het gevoel dat alle antwoorden zullen wor bij gebrek aan alternatieven terug op deze den afgewogen tegenover het ideaal dat de aanpak of ermee geleerd kan worden expert leerkracht op tafel legt terwijl bij hangt af van welke soorten vragen een deze enquetes echt wat gebeurt met de leerling moet beantwoorden en op welke verschillende antwoorden van de leerlingen manier hij dat moet doen voor lezen onder de vorm waarin gewerkt wordt kan sterk scheiden we bijvoorbeeld tekstafhankelijke varieren merk op dat je deze werkvorm vragen verwijzen direct naar de tekst waar vaak kan gebruiken in samenhang met mee gewerkt wordt en reiken niet verder en andere werkvormen bijvoorbeeld tijdens de tekstonafhankelijke vragen kunnen bij elke dubbelekringdiscussie zie hieronder leesbeurt opnieuw worden gebruikt het absurde van werken met tekstgebonden vragen is dat leerlingen die de oplossingen enquete afnemen niet vinden ook niet leren hoe ze aan de oplossingen kunnen komen alleen de goe leerlingen kunnen om andermans meningen de antwoorden tellen deze aanpak is met binnen of buiten de school op het spoor te andere woorden astrategisch leerlingen komen ook zelf een enquete opstellen afne ieren er niets uit voor een volgende keer men en de resultaten verwerken geprogrammeerd werken interview afnemen werken volgens een verloop leerlingen kunnen een interview voorberei in deze aanpak leren de leerlingen gefaseerd den ze moeten ook leren dat er soorten ze moeten een opdracht uitvoeren waarvan vragen bestaan en daarop letten en het het goede resultaat hen doorsluist naar een daarna effectief afnemen ze maken daarbij volgende opdracht op die manier ontstaat gebruik van audiovisueel materiaal deze een reeks opdrachten die samen een leerlijn werkvorm kan ook in niet zo vanzelfspre vormen de leerlingen bouwen hun inzicht en kende omgevingen gebruikt worden zo kan kennis letterlijk op een fout antwoord of je leerlingen een interview laten afnemen slecht uitgevoerde opdracht sluist de leerling van de hoofdfiguur uit een of andere roman door naar een tussenstuk waar extra vra waarbij een leerling uit een andere groep de gen worden gesteld of meer uitleg wordt rol van hoofdfiguur op zich neemt of je laat gegeven tot de leerling deze stap beheerst hen in de gouden gids op zoek gaan naar en eveneens verder kan in de leerlijn personen met niet alledaagse beroepen om zo tot een boeiend interview te komen enquete invullen video bekijken de leerkracht presenteert een enquete als aanzet het onderwerp kan vrijblijvend zijn de leerlingen kwamen het videolokaal in ze ben je een ochtendmens of een avond hadden geen boekentas bij toen ik hen nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang wi erop attent maakte dat ze papier en balpen van programmatitels die jambers nog niet nodig hadden riep een van hen verbaasd gemaakt heeft of van alle dichters binnen uit hoe mijnheer t is toch video ook een stroming leerlingen gaan hier zelf op lang daarna bleven ze onwennig bij het feit zoek ook op het world wide web vind je dat ik een videofragment plots stil zette en sites met lijstjes gegevens verzamelen kan vragen stelde over wat ze net hadden natuurlijk nog op allerlei andere manieren gezien of hen liet raden naar het vervolg blijkbaar waren ze lessen gewoon waarin video kijken zonder enige strategie of zelfs materiaal verzamelen relevantie voor de leerstof plaats vond leerlingen zijn erg vindingrijk wanneer het televisie kijken nodigt bij uitstek uit tot pas erop aankomt materialen en teksten op het siviteit nochtans is het medium tv video spoor te komen dat gaat van gedichten die gebruiken een werkvorm waarmee je bij op ontdekking wachten binnen een thema zonder veel en uiteenlopend materiaal in de tot officiele brieven van koningen burge klas kan binnenbrengen maar dan moet je meesters of gouverneurs en dan maar er actief mee omgaan wat opgaat voor voorlezen andere werkvorm en bediscus leesstrategieen gaat even goed op voor sieren ook andere werkvorm kijkstrategieen opdrachten vooraf geven het kijken onderbreken en bespreken zijn nog een voorbeeld groepjes leerlingen ver noodzakelijke ingrepen om videolessen zin zamelen reclameadvertenties van een pro vol en effectief te maken boeiend is ook duct koffie zeep koekjes alle merken om videobeelden op een of andere manier zijn welkom ze maken een lijstje met tien te laten vergelijken met ander materiaal slogans niet de makkelijkste de andere toneel film roman film leerlingen moeten daarna raden om welk product het ging silent viewing een werkstuk maken nog een interessante ingreep zeker voor taalonderwijs is kijken naar de beelden leerlingen zijn soms sterker te motiveren waarbij je het geluid wegdraait wanneer ze aan een wat groter project kun nen werken zodat ze ook meer tijd hebben om dit klaar te maken geluidsband beluisteren ook op geluidsband kan je heel wat reeel revisie materiaal in de klas binnenbrengen zodat er functioneel geleerd kan worden nieuws voor men iets publiceert of definitief maakt berichten reclamespots ook hier is acti moet er gereviseerd worden leerlingen viteit een belangrijke voorwaarde geef dus kunnen eigen werk onder handen nemen vooraf een luisteropdracht maar ook dat van een medeleerling vooral voor het onderdeel schrijven is er binnen de vakdidactiek al heel wat materiaal ont gegevens verzamelen wikkeld zie bijvoorbeeld milo vellekoop 1993 rijlaarsdam 1987 lijstjes aanleggen kan een heel leuke en inspirerende bezigheid zijn maak een lijstje s 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 observatie computerwerk vanuit een probleemstelling of taak spreken ook voor het vak nederlands kan het de leerlingen af hoe een bepaalde werkelijk gebruik van de computer een meerwaarde heid geobserveerd zal worden bijvoorbeeld hebben niet dat er al veel specifieke pro gesprekken onderzoeken in winkelsituaties gramma s bestaan om de vaardigheden te en hoe die observaties kunnen worden oefenen maar de computer kan ook neergeschreven achteraf worden resulta gebruikt worden om cd roms te raadple ten bij elkaar gebracht vergeleken en gen aan desktop publishing te doen klas besproken krant enz samenwerken andere werkverbanden de leraar wordt steeds meer een gids een gangmaker die je vertelt waar je infor matie kan vinden hij wordt een overbrenger van vaardigheden studievaardigheid sociale vaardigheden omgaan met informatie de leraar van de 21 ste eeuw zal dan ook over een stevig repertoire didactische technieken moeten beschikken om dit waar te maken groepswerk individueel onderwijs zelfs klassikaal lesgeven is niet zo simpel meer vroeger was dat puur doceren nu wordt het een interactief dynamisch gebeuren caroline st john brooks hoofdredacteur times educational supplement groepswerk als elke groep tot resultaten is gekomen deze werkvorm is pas efficient wanneer je de leerlingen zitten samen in groepjes van erin slaagt iedereen in de groep aan het drie a vijf elke groep moet een taak uitvoe werk te krijgen zorg dus voor goed materi ren achteraf kunnen de resultaten plenair aal en goede opdrachten maar zeker ook worden vergeleken en uitgewisseld maar voor goede werkafspraken dat hoeft niet het werk kan ook eindigen zeven manieren om groepswerk te doen mislukken 1 zorg ervoor dat de opdrachten zo vaag mogelijk zijn 2 houd het zo vrijblijvend mogelijk het maakt niet uit wie notities maakt of er genoteerd wordt enz nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang 10 3 bepaal geen tijdslimiet voor het groepswerk deel dat ook niet mee aan de leer lingen 4 breek groepswerk gewoon af als u vindt dat het lang genoeg heeft geduurd houd geen rekening met de stand van zaken in de groepen 5 ga intussen toetsen corrigeren of administratief werk doen en kom enkel tussen als u vindt dat het te rumoerig wordt ga niet na hoe het werk in de verschillen de groepen verloopt 6 als u dan toch rondloopt en uw oor hier en daar te luisteren legt geef dan gauw de antwoorden die de leerlingen niet vinden liever dat dan extra vragen te stel len hints te geven of verder te begeleiden 7 evalueer groepswerk niet loop niet rond met uw puntenboekje en kom nooit met woorden van appreciatie of aanmoediging op het geleverde werk terug clim groepswerk krijgen elke leerling krijgt een unieke waar devolle taak die bijdraagt tot het realiseren clim voorstellen en de hele filosofie die van de groepsopdracht en bij elke groeps erachter zit kunnen we niet in enkele zin taak de groepen bestaan altijd uit dezelfde nen toch een poging clim staat voor leerlingen krijgt iedereen een andere taak cooperatief leren in multiculturele groepen iedereen wordt met andere woorden een de bedoeling is om vooral binnen groeps keer leider secretaris tijdbewaker materia werk alle leerlingen kansen te geven vaak lencobrdinator enz meteen worden hier is het immers zo dat de slimmere leerlingen sociale vaardigheden getraind wat met het groepswerk uitvoeren en dat de ande het oog op de vakoverschrijdende eindter ren bijvoorbeeld vanuit hun positie in de men en thema s een bonus is daarom groep niet aan het woord komen in clim eindigt clim groepswerk ook meestal met groepswerk wordt veel accurater omge een evaluatieronde heeft de tijdbewaker zijn sprongen met de taken die de leerlingen taak goed uitgevoerd enz een voorbeeld uit de praktijk met z n vijven zitten ze voor het televisiescherm ze kijken naar de tasjesdief een video over pesten hun opdracht noteer alle situaties in de video die met pesten te maken hebben volgende week zal de groep op basis daarvan een manifest schrijven tegen pesten dat presenteren ze voor de klas als de video afgelopen is worden de lijstjes met situaties vergeleken meester johan heeft de volgorde bepaald de meest clevere leerling komt pas het laatst aan het woord als zij haar lijstje eerst afdreunt blijft er voor de anderen weinig of niets over licht hij toe op die manier komt iedereen aan bod ze leren ook luisteren naar elkaar want twee keer dezelfde situatie opnoemen dat kan niet en al moet de slimste op zijn tong bijten hij heeft nog altijd het laatste woord 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 een ander groepje leerlingen werkt een opdracht uit rond teken en gebarentaal er zijn lees en schrijfopdrachten er moet informatie worden opgezocht er is overleg de vijf leerlingen krijgen elk een gekleurde badge opgespeld die weerspiegelt hun specifieke taak en verantwoordelijkheid in de groep de leerlingen kennen de code rood is aanvoerder donkerblauw is infochef geel is verslaggever groen is materi aalmeester tijdbewaker en lichtblauw is bemiddelaar de een kan niet functioneren zonder de ander zo staat de infochef onder meer in voor het opzoeken van gepaste info in naslagwerken teksten en andere materialen de materiaalmeester tijdbewa ker loopt over en weer om te halen wat nodig is papier atlas cassetterecorder hij levert het werk in waakt over de timing enz de leerlingen weten wat ze moeten doen slechts als het nodig is vragen ze de leraar om hulp een goed eindproduct is altijd het resultaat van een goede samenwerking bij een volgende opdracht worden de rollen omgedraaid of beter doorgeschoven gelijke kansen voor iedereen gelijke ontwikkelingskansen per rol zo leren de leer lingen effectief samenwerken communiceren en exploreren ze een gamma van hie rarchische relaties sociale vaardigheden als onderstroom voor de dagelijkse leer stof de les sociale vaardigheden bestaat duidelijk niet duowerk niet met meer dan twee aan de computer zitten een derde of vierde haakt onvermij het voordeel van duowerk leerlingen wer delijk af werken per twee biedt als voordeel ken per twee aan een opdracht is dat het dat eenvoudige individuele problemen snel organisatorisch heel weinig eisen stelt opgelost raken wat de een niet weet weet handig als u collega s hebt die uw geschuif de ander wel met banken en uw voorliefde voor de u vorm maar niks vinden toch wordt duo werk niet zo vaak toegepast duowerk heeft matchingoefening nochtans veel voordelen heterogene duo s leerlingen van verschillend niveau zijn er de helft van de leerlingen krijgt materiaal sterk bij gebaat de minder goede leerling van een bepaald type de andere helft van voelt zich gesteund de betere leerling wordt een tweede type waarbij telkens een stukje gedwongen wat voor hem vanzelfsprekend van het eerste type bij een stukje van het is in eenvoudige bewoordingen te parafra tweede type hoort het komt er voor de seren wat tot bijkomend inzicht leidt in de leerlingen op aan in de groep hun partner te leerstof in specifieke woordenschatlessen vinden dus diegene die het aanvullende waarbij bijvoorbeeld betekenisonderhande materiaal heeft bij hun materiaal ling wordt toegepast is het zelfs de uitgele zen werkvorm een voorbeeld van een matchingoefening werkt rond woorden op witte en blauwe kaartjes op de witte staan sleutelbegrip computerduowerk pen op de blauwe staan tekstjes waarin de sleutelbegrippen werden weggelaten een onderzoek heeft uitgewezen dat werken leerling die een wit woord kaartje heeft aan de pc goed werkt zolang de leerlingen moet de leerling vinden die het tekstje heeft nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang mn waar zijn woord in past dat is makkelijk van het kaartje van de ander voor dit soort tenzij je elkaars kaartje niet mag lezen en de oefening zijn een heleboel varianten te sleutelwoorden niet mag uitspreken maar bedenken eerst vragen moet stellen over de inhoud creeren zelf gegevens aanbrengen mening verwoorden leerlingen moeten kunnen analyseren de essentie uit informatie halen de logica en het gebrek daaraan eruit filteren zien hoe kennis samenhangt ze moeten kunnen selecteren samenvatten kritisch denken maar vooral en dat wordt steeds belang rijker ze moeten verbanden kunnen leggen tussen zaken waartussen op het eerste gezicht geen verband bestaat michael barber departement for education and employment brainstorming discussie de bedoeling van brainstormen ook her leerlingen zitten in een kring en discussie senhoos of vrije associatie is dat elke leer ren met elkaar speciale aandacht moet ling reageert op een bepaald uitgangspunt naar de gespreksleider gaan achteraf of in de poezieles kan dat bijvoorbeeld een tussendoor moet je ook wel stilstaan bij het thema zijn dat op bord verschijnt en waar verloop van de discussie er zijn verschillen rond eerst ideeen worden verzameld de de soorten discussies zoals probleemaftas ideeen worden genoteerd en achteraf tende en probleemoplossende gestructureerd of naar waarde geschat valkuilen je kan als leerkracht makkelijk het rendement van een discussie naar beneden fichecarrousel2 halen door altijd dezelfde leerlingen te lang aan het woord te laten door niet in te grij elke leerling krijgt een steekkaart en moet pen als de leerlingen afdwalen door niet op de voorkant een mening of reactie op terug te koppelen enz in het engels een uitspraak of materiaal neerschrijven spreekt men dan van een discussie from vervolgens laat je de fiches in carrouselvorm nowhere to nowhere een discussie moet door de klas circuleren waarbij elke leerling integendeel van nergens naar ergens leiden op de achterzijde mag reageren op de eer ste reactie op een bepaald moment stopt de carrousel en brengt een leerling verslag discussie met dubbele kring uit van de kaart die hij op dat moment in zijn bezit heeft deze werkvorm garandeert ten aanzien van ieren luisteren en spreken een veel groter not 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 leerrendement slechts de helft van het aan ten voor samen met medeleerlingen na tal leerlingen van de klas voert de discussie het debat krijgt het publiek het woord om te de andere helft observeert algemeen met reageren op inhoud en of debatverloop vragenlijst of gericht bijvoorbeeld een leer ling met aangepaste vragenlijst en brengt achteraf verslag uit in een variant van het leerlingen geven commentaar dubbelekringgesprek kunnen de leerlingen die observeren vooraf en zelfs tijdens de bij beelden teksten kunnen leerlingen discussie ook overleggen met hun partner mondeling of schriftelijk commentaar geven welke vragen stel ik welke argumenten en zelfs aan de hand van een andere werk hanteer ik vorm reageren bijvoorbeeld een waarde schaal invullen is een gerichte vorm van commentaar geven hieronder nog een discussie met lege stoel specifieke werkvorm daarvoor in deze discussievorm werken we met twee kringen de binnenste kring discussieert de stellingenspel buitenste observeert maar wanneer iemand van de observanten inhoudelijk wil deelne alle leerlingen krijgen kaartjes om te stem men aan de discussie mag hij op de lege men rood en groen of kaartjes met cijfers stoel in de binnenste kring gaan zitten en van 1 helemaal oneens tot 5 helemaal zijn interventie plaatsen daarna kan hij zijn eens er wordt een uitspraak gedaan de oorspronkelijke positie innemen zodat ook leerlingen tonen tegelijkertijd het kaartje van andere observanten van de lege stoel hun keuze de keuzes worden toegelicht en gebruik kunnen maken een variant bestaat besproken dit spel kan ook in kleinere erin om altijd een stoel leeg te houden groepjes gespeeld worden met in elke wanneer er dus iemand naar binnen komt groep een spelleider die de stellingen voor en de lege stoel bezet moet een van de leest en het stemmen in goede banen leidt andere discussiepartners verdwijnen hertalen stillewanddiscussie een sprookje laten schrijven in de vorm van elke leerling mag een inbreng bijvoorbeeld een krantenbericht het scenario schrijven zijn mening op het bord komen schrijven voor een heel banaal voorval zoals je tan de plek kan van belang zijn net als de kleur den poetsen bij hertalen komt het erop waarin iets wordt opgeschreven goede neer dat leerlingen de vorm van een com werkvorm om beknopt en gebald te discus municatief medium hanteren om er een sieren wat op bord verschijnt kan dienen andersoortige boodschap mee te versturen als aanloop voor een discussieles of schrijf les het doel is vooral ideeen verzamelen een recensie maken debat films boeken gedichtenbundels het kan allemaal gericht of open becommentarieerd in een debat staan twee uitgesproken worden zorg er alleen voor dat leerlingen er standpunten tegenover elkaar de deelne zin in blijven hebben bijvoorbeeld door nu mers aan het debat bereiden hun standpun en dan de formule te wijzigen nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang yirti 14 een beeld of geluids aspecten van de werkelijkheid reportage maken combineren leerlingen bereiden allereerst hun activitei niet alles is in kennisgehelen te vatten of in ten voor en maken dan in de klas voor vaardigheden uit te drukken onder meer in dracht rollenspel toneel of op locatie de poeziedidactiek moet je ook met heel interview verslag reportage hun opna andere domeinen van het mens zijn en van mes achteraf kan het resultaat worden onze cultuur rekening houden gedichten bekeken en besproken weer andere moeten dan in verband worden gebracht werkvormen ze kunnen het ook op de met allerlei andere uitdrukkingswijzen zoals website van de school plaatsen muziek of beeldende kunst het laten zoe ken van gepaste muziek of een gepast beeld bij een gedicht realiseert andere een tekst of beeldcollage maken waardevolle doelen je laat leerlingen bij wijze van reactie uit tekst of beeldmateriaal fragmenten of ele rollenspel drama menten foto s selecteren die moeten ze samenvoegen tot ze op een of andere leerlingen spelen een rol en komen zo tot manier een coherent geheel hebben confrontatie met elkaar deze werkvorm is gecreeerd dit kan gebeuren met krantenti voor allerlei doelen interessant enkele voor tels actualiteit passages uit romans of beelden een taalhandeling uitproberen ver gedichten foto s naar aanleiding van een koper en klant een spreekoefening houden klasproject fotoalbum slogans uit reclame programma van een politieke partij doorne of verkiezingspropaganda enz men het dan op een realistische manier aan de klas komen voorstellen een affiche of een poster geleid rollenspel drama gedichtenposters of affiches voor de an avond of het toneel van de school ook dit in een geleid rollenspel wordt op aanvraag kan eventueel in samenwerking met de col het spel stilgelegd en kunnen de leerkracht lega van het vak plastische opvoeding of of andere leerlingen vragen aan spelers om tekenen bepaalde dingen te doen uit te proberen een andere manier van sturing bestaat erin leerlingen te laten instappen in een rollen een tentoonstelling organiseren spel dat aan de gang is in een situatie in de huiskamer kunnen vrienden of verontwaar naar aanleiding van zelfgemaakte produc digde buurmannen le tt erlijk binnenvallen ten of verzameld materiaal foto s tek sten organiseren de leerlingen van een klas samen een tentoonstelling voor bijvoor situatiespel simulatie drama beeld leerlingen van een andere klas catalogus en rondleiding zijn mogelijke het accent ligt niet op de rol die door de ingredienten leerlingen wordt opgenomen maar op een situatie die gesimuleerd wordt bijvoorbeeld een krantenredactie spelen om tot schrijven te komen vim 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000 problemenspel verder met het resultaat de leerkracht laat bijvoorbeeld een stuk instrumentele muziek de leerlingen worden in groepjes voor een horen art of noise en geeft dan suggesties probleem geplaatst samen moeten zij dat die de leerlingen in hun fantasie moeten probleem via overleg discussie onder invullen en op papier zetten het is avond zoek proberen op te lossen je staat in een straat waar je nog nooit bent geweest hoe ziet het er daar uit wat ruik je zie je mensen of ben je alleen je begint fantasiereis te wandelen die indrukken moeten ze verkorten tot er een gedicht uit ontstaat de leerkracht geeft opdrachten de leerlin gen voeren ze uit in hun fantasie en werken afronden hernemen herhalen feitenkennis kan je niet afschaffen maar leerlingen moeten hun kennis zelf her ontdekken en reconstrueren als kennis door eigen ervaring tot stand komt zal ze meer eigen zijn zal onderwijs meer renderen louter kennis opdoen voor het exa men heeft slechts een kortstondig effect en dus weinig of geen waarde bovendien moet die kennis deel uitmaken van de leerwereld van de leerling laat hem zelf informatie opzoeken in de bibliotheek of op het world wide web samen met anderen de feiten verzamelen oudere mensen en specialisten raadplegen voortdurend in de klas blijven en de leraar aanhoren als enige bron van kennis dat kan niet meer onderricht en kennisautoriteit zijn passe prof piet steyn departement opvoedkunde bloemfontein zuid afrika quiz voordracht om na te gaan waar leerlingen staan kan je leerlingen presenteren aan de klas wat zij een bevraging doen in quizvorm gemaakt hebben of de resultaten van een werk kwartet marc stevens jan t sas van pakweg vier boeken maak je telkens universiteit antwerpen uia vier kaarten de kaft zonder titel de titel de departement didactiek kritiek achterflap een passage in groepjes krijgen universiteitsplein 1 de leerlingen zo n pakket en moeten dat 2610 witrijk zo snel mogelijk ordenen kaarten van elk mstevens uia ua ac be boek bij elkaar jan tsas skynet be nov dec 2000 nummer 2 30 e jaargang wi 16 noten 1 de citaten komen uit klasse uit de rubriek het kennisdebat 2 niet te verwarren met de carrousel die bij een taakgerichte aanpak vaak als werk vorm gehanteerd wordt het is een vorm van groepswerk in verschillende rondes waarbij de cursisten na hergroepering in een volgende ronde in een nieuwe groep terechtkomen waarom vaak wordt bij de eerste ronde informatie verdeeld over verschillende groepen op die manier scheppen we een informatiekloof niet ieder een heeft dezelfde informatie maar elke groep concentreert zich op een deel ervan na hergroepering wordt deze informatie samengebracht en op die manier wordt de kloof overbrugd von werkgroep nt2 in vonk 30 1 p 71 nvdr rr bibliografie boeken a juf ik ben al klaar met mijn moetjes contractwerk in het basisonderwijs vonk 29 2 nov dec 1999 p 79 86 dekker h didactische werkvormen culemborg educaboek 1980 lambrechts n g braeckmans kriebelbeesten moet je doen zelfstandig werken in de kleuterklas vonk 29 2 nov dec 1999 p 87 89 milo c h vellekoop traject schrijven en herschrijven op basis van feiten enschede slo 1993 rijlaarsdam g schrijfboek een cursus doel en publiekgericht schrijven op basis van informatie docentenhandleiding groningen wolters noordhoff 1987 von werkgroep nt2 spiekerskorner aandachtspunten bij de lesvoorstellen vonk 30 1 sept okt 2000 p 71 73 1ni 30e jaargang nummer 2 nov dec 2000