De nieuwste van de Leidse Werkgroep

de nieuwste van de leidse werkgroep moedertaalonderwijs in ontwikkeling een overzicht van onderzoek tot 1981 leidse werkgroep moedertaaldidactiek dick coutinho muiderberg 1982 569 p dit boek reflecteert op de onderwijspraktijk die door de leidse werk groep gepubliceerd werd in moedertaaldidactiek een handleiding voor het voortgezet onderwijs muiderberg 1980 het is een status questio nis van het wetenschappelijk onderzoek over en in dienst van moedertaal onderwijs aan 12 tot 18 jarigen in elk hoofdstuk brengen een of meer wetenschappers verslag uit over onderzoek dat zijzelf leverden i v m een deelaspect van de moedertaaldidactiek aangevuld met een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen op dat terrein zoals blijkt uit een inleidend theoretisch artikel is de moedertaaldi dactiek een jong vak waarin nog weinig empirisch onderzocht is het groot aantal publicaties bestaat vooral uit een neerslag van persoonlij ke ervaringen en een standpuntbepaling de auteur vermeldt drieerlei redenen hiervoor de moedertaaldidactiek heeft nog weinig status en krijgt daardoor slechts beperkte middelen ter beschikking om onderzoek te verrichten bovendien is de vooropleiding van de moedertaalleraar vaak niet georienteerd op onderwijskundig onderzoek tenslotte is er geen duidelijke afspraak i v m object doel en werkwijzen het artikel vervolgt met een terreinafbakening betreffende deze laatste drie aspec ten de 17 volgende hoofdstukken zijn gewijd aan specifieke deeldisciplines van de moedertaaldidactiek en telkens opnieuw blijkt hieruit het jonge initiele van het vak een overzicht de laatste decennia wordt steeds meer gewerkt aan een perfectionering van beoordelingstechnieken voor de evaluatie van taalvaardigheid hier bij krijgen lezen en schrijven de meeste aandacht spreken en luisteren de minste toch staat het onderzoek van het leesproces nog vrijwel in de kinderschoenen omdat er geen adequate theorie bestaat over tekst begrip en ook i v m het schrijfonderwijs is de wetenschap niet ver gevorderd de auteurs behandelen enkele onderzoeken rond drie actuele thema s in de schrijfdidactiek attitude en motivatie schrijfpret en schrijfangst publiekgerichtheid en publiekgevoeligheid en het schrijfproces van de leerling schrijver de studie van de taalbeheersing of de verbale communicatie komt ook nog maar net op gang niettemin heeft die al een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van moderne didactische ideeen zoals ge richt schrijven luister onderwijs en kritisch lezen wat de luistervaardigheid betreft er bestaat een grote verscheidenheid in onderzoek omdat vaak vertrokken wordt vanuit verschillende visies op wat goed luisteren is 52 de literatuurdidactiek is eveneens een wetenschap in wording die nog in het stadium van de brainstorm verkeert en hoewel de laatste jaren veel gepubliceerd is rond jeugdliteratuuronderwijs blijft dit beperkt tot praktische toepassingen zonder theoretische of empirische achter grond hetzelfde geldt voor drama dat bovendien veelal verkeerdelijk bij spreken wordt ondergebracht terwijl het als productieve tegenhan ger van kijken en luisteren moet gezien worden rond grammatica worden wel veel theorieen ontwikkeld maar weinige daar van zijn empirisch getoetst de auteur geeft enkele empirische onder zoeksresultaten weer i v m een aantal veelgehoorde uitspraken het grammatica onderwijs heeft een status quo bereikt het is te moeilijk voor de leerlingen het is vervelend en bovendien nutteloos voor het vreemde talenonderwijs en voor de ontwikkeling van taalvaardigheid heel veel onderzoeken betreffen de rol van taal bij leren en onderwijzen omdat zoveel verschillende invalshoeken kunnen gekozen worden gaande van ruzie maken op de speelplaats tot de taal in het wiskunde onderwijs ook over de sociolinqustiek m b t het onderwijs bestaan ontzettend veel publicaties omdat veel sociolinguisten zich ook inderdaad betrok ken voelen de auteur behandelt een aantal relevante thema s taaldi versiteit en taalvariatie taal en achterstandsituaties taalattitudes en verbale interactie de klasinteractie wordt eveneens vaak geanalyseerd de auteur stelt vast dat het onderzoek zich positief ontwikkelt maar vraagt zich af of al die inzichten ook leiden tot een verbetering van de interactie in de klas een open vraag die men bij elke deeldiscipline kan oproe pen verder worden een aantal theorieen i v m het taalgebruik in schoolboe ken aangestipt die nog naar de praktijk toe moeten vertaald worden er is een aanzet tot massamedia didactiek waarover in het buitenland al veel gepubliceerd is ook het uitvoeren en evalueren van een nascho lingsproject voor leraren nederlands en de aktiviteiten van de commissie modernisering moedertaalonderwijs en de stichting voor de leerplanont wikkeling i v m de geinstitutionaliseerde leerplanontwikkeling in nederland zijn aan de orde tot slot is er een origineel artikel over autonomie waarin geen verslag wordt gedaan van onderzoeken het artikel is het onderzoek zelf de informatie die de auteurs verschaffen richt zich zowel tot hun collega s onderzoekers als tot mensen die met beide voeten in het onder wijs staan docenten en studenten in de lerarenopleiding en leraars uit het secundair onderwijs men vindt er geen praktisch bruikbare informatie in de vorm van pasklare lesmodellen maar door inzicht te verwerven in het aan de gang zijnde onderzoek rond verschillende deel aspecten van de klaspraktijk kan men zijn eigen visies hieromtrent 53 verruimen en dat vindt vaak zijn vertaling in de praktijk van elke dag laten we het tenminste hopen rita rymenans romeinse put 50 2520 edegem over het analyseren van gesprekken dolf hartveldt de gesproken samenleving over het analyseren van gesprekken dick coutinho iiuiderberg 1982 nr 4 in de serie randge bieden wij gaan van onze kant uit van een in principe zo breed mogelijke visie op taal daarom vinden wij dat taalbeschouwingsonderwijs zich op erg verschillende aspecten van taal kan en moet richten we kunnen ons als leerkracht daartoe door de verschillende subdiscipli nes van de taalwetenschap laten inspireren daems pepermans roger leren leven in taal de sikkel 1982 p 112 dat een boek als dgs ook voor leerkrachten interessant is daar hoef ik na bovenstaand citaat niet langer bij stil te staan uiteraard is niet alles zonder meer bruikbaar in de klas maar toch zijn er een aantal waardevolle lesideeen uit te halen waarover later meer eerst iets over de inhoud hartveldt s werk is te situeren binnen de funktionele linguistiek in deze tak van de taalwetenschap worden taal en samenleving als een elkaar in stand houdend geheel p 8 gezien als een in voortdurende wisselwerking staand organisch geheel p 8 hartveldt streeft er dan ook niet alleen naar een nauwkeurig beschrijvingsapparaat voor hele gesprekken te leveren hij wil daarenboven ook proberen te be schrijven hoe de sociale organisatie van de samenleving waarin we leven in onze gesprekken tot uiting komt p 14 het interessantste voor de leerkracht lijken me hoofdstukken vier en vijf in hoofdstuk vier behandelt hartveldt de situationele faktoren die meespelen in de interaktie setting lokatie gespreksmedium kanaal de interaktanten deelnemers en hun hoedanigheden rol sekse status gespreksdoel en onderwerp de toonzetting en de taal in hoofd stuk vijf legt hartveldt een verband tussen interaktie en ideologie welke zijn de normen waarden en opvattingen die beinvloeden wanneer waarover hoe enz we spreken en hoe komen die aan de oppervlakte de overige hoofdstukken zijn daarom niet oninteressant maar ze vergen 54