De reien van 5 havo

de reien van 5 hav o en andere werkopdrachten bij de nederlandse letterkund e henk lakwijk theo rensma n een heel concreet verhaal over een alternatieve aanpak van de literatuur en nog wat in de bovenbouw van de middelbare school zonder voetnoten en met maar een paar bronvermeldingen maar ja misschien kunt u er toch wat mee beginnen 1 korte inleidin g zoals zovelen zagen wij neerlandici van het jeroen bosch college in den bosch het eigenlijk niet goed meer zitten met die letterkundegeschiedenis laten we eerlijk zijn dat hele onderdeel kwam neer op het inpompen van een stel vaak erg oninteressante feiten en feitjes uit onze literatuur dat lukte dan min of meer door een vaak kunst matig soort motivatie opgewekt door enerzijds smeuige verhalen anderzijds door de dwang van proefwerken en schoolonderzoeken in elk geval we bereikten een punt waarop we niet meer zo verder konden d w z wilden gaan onze stof was en is niet al te summier en niet al te uitgebreid we behandelden vooral de hoogtepunten en gingen met name dieper in op de moderne letterkunde het zal wel geen verrassing voor u wezen dit te ve rn emen op het vwo figureerde daarnaast nog de paarse drop die ook wel werd omgekeerd op de diverse malen in de interkom beschreven wijze de vraag waarom dat nou allemaal moest ruimte perspectief etc of je er bijvoor beeld met meer plezier of zelfs kennis door leert lezen werd echter in feite omze il d we deden het er maar mee want je kunt wel van alles kritisch gaan bekijken en dien tengevolge schrappen maar de zinvolle alternatieven liggen niet voor het oprapen onze leerlingen volgden de hele zaak m u v de omgekeerde drop vrijwel passief d w z ze noteerden van alles en nog wat dat achterberg zijn hospita vermoordde bv leerden de stof eventueel bij proefwerken en voor de rest was het dan gedaan in feite moeten we als voorn aamste vaardigheid in de zin der wet die op die manier voor een leerling te verwe rven valt de luiste rv aardigheid opgeven en dit geldt dan alleen nog voor de zogeheten goeden maar ja we waren zo mild om de minder geinteresseerden hun ve rveelde en ve rvelende houding niet al te zeer betaald te zetten we begrepen het immers zo goed en ach zelf hadden we vondel ook niet op het nachtkastje liggen maar welke vaardigheid hebben zij in al die literatuur lessen verworven nu hopen we maar dat de hierboven geschetste situatie u een beetje bekend voorkomt misschien worstelt u er zelf ook in een of andere mate mee in dat geval bent u natuur lijk de aangewezen persoon om dit artikel uit te lezen waartoe wij u met graagte uit nodigen en daarna te oordelen over de vraag of wij er op het jeroen bosch co ll ege in 307 zijn geslaagd dit geschiedenisonderwijs aan te vullen met of zelfs om te buigen in de richting van echt taalonderwijs kortom denk eens na over ons systeem 2 bes c hrijvin g voordat wij u de uitgangspunten zullen schetsen van onze nieuwe opzet geven wij u eerst een indruk van de vorm en waarin we onze ideeen gegoten hebben we kunnen dan steeds hiernaar terugverwijzen en u heeft gelijk al enig concreet materiaal onder ogen gehad als kennismaking met ons hele projekt de nederlandse literatuurgeschiedenis dan is door ons opgesplitst in 64 verschillende schijven het centrum van zo n schijf wordt gevormd door een onderwerp dat in de les behandeld wordt persoon dan wel stroming het zijn de meest gangbare karakte ristieke momentopnames uit die geschiedenis beginnend met karel ende elegast eindigend met no 64 moderne prozaisten daartussen zit van alles dat u natuurlijk kent vondel p paaltjens a roland holst naturalisme enz enz geselecteerd volgens onze eigen subjectieve normen zo n onderwerp nu wordt omrankt door een aantal opdrachten van diverse aard die er zo uitzien a opgave creatieve opdracht fantasie zeer belangrijk lengte 1 pagina foli o b opgave creatieve opdracht evenals a lengte echter 3 pag folio c opgave zakelijke opdracht vaak uitgaande van een bepaalde tekst lengte 1 pag folio d opgave zakelijke opdracht evenals c lengte echter 3 pag folio e opgave groepsopdracht meestal voor een groep van 4 leerlingen te ve rv aardige n in 4 lesse n f opgave spreekopdracht waarin ook verwerkt kan zijn dramatische expressie dat betekent dus dat er per item 6 opdrachten ve rvaardigd zijn vaak zijn het er meer als de inspiratie ons meer varianten van een bepaalde laag in de schoot wierp tesamen wordt dit 64 maal 6 of meer opgaves in concreto zijn het er 500 ge bundeld in een gestencild cahier waar onze leerlingen dit schooljaar 1975 76 volop mee te maken hebben wij laten u er alvast even aan ruiken door deze beschrijving af te sluiten met een w il le keurig gekozen onderwerp het wilhelmus waarna wij in een volgend hoofdstukje in zullen gaan op de uitgangspunten die hierbij een rol hebben gespeeld 10 strijdpoezie wilhelmus a schrijf 4 strofes van het wilhelmus zoals het volgens jou zou moeten luiden het mag een tikkeltje satirisch zijn maar moet naar de vorm in elk geval kloppen dus evenlange regels dezelfde melodie b denk nog eens aan de situatie van de vader des vaderlands in het volkslied en grijpt je di e een beetje aan dan ligt hier de opdracht voor je waarmee je s mans gemoedgesteldhei d wat beter leert navoelen het is mislukt je hebt nederland willen bevrijden van langharig tuig rechtse ballen ee n ander soort gepeupel doorstrepen wat niet verlangd wordt maar het mocht niet zo zijn je bent de grens overgejaagd en houdt nu een rede via een illegale tv zender tot he t nederlandse volk waarin je je heldhaftige inzet aantoont en je gedrag rechtvaardigt 308 wees niet te snel met scherpe verwijten je landgenoten zijn nog niet rijp voor je misschien c een aantal elementen uit het wilhelmus is wellicht karakteristiek voor wat je zou kunne n noemen onze nationale volksaard het vertrouwen op de religie het ontbreken van echt chauvinisme met name lees maar eens het duitse of engelse volkslied ter vergelijking nemen we aan dat je in een of ander land ambassadeur van nederland bent daar dringt een groep gewapende terroristen je kamer binnen en eist van je dat je de nederlandse regering onder druk zet om het wilhelmus weer te vervangen door het wien neerlands bloed al lang was ons huidige volkslied het buitenland een doorn in het oog nu is de maat vol doe je het niet dan zul je worden gedood met tranen in de ogen en de handen omhoog leg jij nu de indringers uit dat veel kan maar dat niet ons nationale karakter valt nu eenmaal niet te verloochenen natuurlijk wordt je eigen verdediging van het wilhelmus gekenmerkt door dezelfde hier boven genoemde karaktertrekken als waarvan ons volkslied doortrokken is gebruik minstens 2 citaten uit het wilhelmus zelf d de strijdpoezie richt zich tegen de tegenstander dat is vaak de overheersende macht spanjaarden duitsers maar ook nu bestaat voor veel mensen die overheersende macht nog lees maar eens no 18 uit barboek 5 mams we gaan rellen stel je nu voor dat een van die pure relschoppers is gearresteerd op die bewuste avond hij wordt ook nog voorgeleid geef nu het steekspel tussen aanklager en verdediger weer je moet de beklaagde wel concreet maken hij heeft een naam een beroep etc je mag ook aan het eind de taak van de rechter overnemen en het vonnis uitspreken e de sectie nederlands is in het bezit van 40 volksliederen verkregen door contacten met ambassades en consulaten jullie krijgen voor deze opdracht een aantal van deze liederen en gaan die met elkaar vergelijken w b thema s motieven taalgebruik probeer te komen tot een indeling in groepen uiteraard hoort het wilhelmus ook tot het veld van onderzoek hebben jullie eenmaal een indeling gemaakt en deze zo uitvoerig mogelijk beargumenteerd dan is het niet moeilijk de rest van de groepsopdracht te volbrengen schrijf een lied voor het jeroen bosch college in de stijl van zo n groep volksliederen lengte 25 regels f stel je bent commandant van een groep militairen de vijand heeft je in zo n positie ge drongen dat je je moet overgeven je spreekt je mannen voor de laatste keer toe je moet het natuurlijk zo brengen dat de nederlaag voor je mannen nog best te verteren valt erg belangrijk is hier dat je publiekgericht spreekt en dat je je in het karakter van de spreker spreekster inleeft 3 u it g a ngs punt e n 3 1 wat in de lessen nederlands plaats vindt moet te maken hebben met reele voor leerlingen relevante zaken en feiten laten we aangaande dit punt eerst even enige citaten inlassen van een andere auteur te weten jacques van alphen die het zo zegt aangezien werking voor wat de lezer betreft berust op de mogelijkheid tot herkenning zal het letterkundeonderwij s alleen dan effectief zijn wanneer het aansluit bij de werkelijkheidsbeleving van de leerling letteren leren lezen pag 144 en ook het ervaren van werking betekent het als lezer meeschrijven van het gedi c ht het mee opbouwen van het spanningsveld in een verhaal of roman de meest voor de hand liggende manier om werkingsmogelijkheden bij het hanteren van taalmateriaal te leren onderkennen is ze zelf schrijvend te laten ontdekken geen letterkunde onderwijs zonder creatief schrijven idem pag 145 309 kort door ons samengevat wil je letterkundeonderricht geven laat dan de leerling zelf creatief aan de slag gaan met gebruikmaking van gegevens uit zijn eigen wereld deze visie inspireerde ons bij het ontwerpen van een nieuwe opzet in hoge mate we moeten er echter bij aantekenen dat we naar eigen idee een stap verder zijn gegaan dan de hierboven geciteerde auteur deze beoogt nl voornamelijk het dichterbij bren gen van letterkunde op zo actief mogelijke wijze men zie ook de overige stellingen in letteren leren lezen pag 144 145 ons stond voor ogen op de eerste plaats een zo breed en zo gericht mogelijke training in taalgebruik te ontwerpen waarbij gegevens en het zijn er beslist vele uit de letter kunde benut werden indien dit mogelijk bleek dat daarbij en passant gevoel voor en interesse in de zogeheten schone letteren bevorderd kunnen worden is voor ons slechts neveneffect mocht dit verschijnsel zich niet voordoen dan zou dat te betreuren val len maar dit hoefde niet ten koste te gaan van wat voor ons het voornaamste was op zinvolle wijze met communicatie bezig zijn anders gezegd op de bovenbouw van de middelbare school wordt nou eenmaal per traditie literatuur inclusief literatuurgeschiedenis gegeven wij vonden en vinden dat op zichzelf een tamelijk discutabel iets en in elk geval veel minder belangrijk dan de analyse van en het oefenen in allerlei vormen van taalbezigheid van communicatie die het moedertaalonderwijs o i dient in te houden niets ligt dan eigenlijk meer voor de hand dan dat we trachtten te komen tot een combinatie van beide de letterkunde geschiedenis zijn we gaan gebruiken als een kapstok om een uitgebreid assortiment communicatie opdrachten aan op te hangen we hoefden zo de letterkunde niet over boord te zetten en konden toch recht doen aan wat we eigenlijk als nieuw doel van onze lessen zagen en van de andere kant we zijn er van overtuigd dat er geen idealer aansluitmogelijk heden zijn geen rijker variatie dan juist bij die letterkunde zodat we voortdurend er naar gestreefd hebben die communicatieopdrachten te koppelen aan het ook door jacques van alphen beoogde laten navoelen etc van gegevens uit de letterkunde alleen als dit niet mogelijk bleek dan gingen we toch verder hoe dat kunt u nalezen in het hoofdstukje beschrijving nu eerst enige voorbeelden van opdrachten die bovenstaand expose kunnen verhel deren i n de ondergang van de erebos spectrum 1 blz 125 127 gaat een schip incluis de beman ning ten gronde daarbij lijkt het wel of dit schip een eigen leven leidt mede de handeling bepaal t schrijf een verhaal waarbij iets dergelijks gebeurt met een huis het mag natuurlijk onze school zijn maar dit hoeft niet per se n b zorg ervoor dat de spanning in het verhaal wordt opgevoerd en aan het eind de climax wordt bereikt b opdracht in deze creatieve schrijfopdracht bij slauerhoff zitten we dicht bij de letterkunde zelf een heel typerend motief wordt overgeplant naar de wereld van de leerling met name wat betreft het verhaal over school reeel gemaakt en moet dan tot een eigen varian t worden uitgebouwd dat kan dan ongeveer zo gaan na een halve pagin a 310 donde rt de gehate leraar x zo maar van de trap na 1 4 pagina ontvlamt het gehate natuurkundelokaal spontaan enz enz tot de totale ineenstorting van het hele ge bouw en zijn bemanning dit a ll es gebeurt dan zonder dat iemand weet waarom of nee u weet het als u deze opdracht hebt laten maken de school personifiee rt in dit akelige verhaal dezelfde rancune die slauerhoff als poete maudit zo kenmerkt al heeft uw leerling die hope lijk in wat m il der vorm en die zorgt voor al die ellende jacques van alphen zal het hopelijk wel met ons eens zijn als we vinden dat het schrijven van dit verhaal je wat dichter brengt bij slauerhoff we gaan verder we kunnen de theorie van de rei van het klassieke drama op de volgende manier naar onz e wereld vertalen je hebt op een dag 4 lessen laten we daar van uitgaan de opdracht luidt schrijf de reien tussen deze lessen in zo n rei wordt iets concreets genomen uit de vooraf gaande les en geabstraheerd het wordt algemeen gemaakt er wordt over gefilosofeerd aan het slot van zo n rei moet er al enigszins worden vooruit gewezen naar de volgend e les gebruik een wat verheven stijl voorts is je leraar dol op smeuige verhalen uit de lessen van zijn collega s maar verzoek t je vriendelijk ze zo te brengen dat de desbetreffende collega s er zelf ook om kunnen glim lachen wanneer ze op visite bij de gastvrije sectie nederlands eens wat produkten va n leerlingen willen inzien b opdracht met deze opdracht verwijderen we ons een stuk verder van de letterkunde de bedoe ling lijkt ons dat er 3 verhalen ontstaan in deze trant die franse leraar was me daar toch weer bezig over cultuur en grandeur tjonge tjonge die eerbied waarmee hij de naam moliere al uitsprak maar wat is cultuur tegenwoordig nog helemaal de men sen vinden zichzelf al knap als ze de tv gids goed kunnen lezen nee we leven echt in andere tijden hoor etc etc ik ben benieuwd wat die engelse pief straks van shakespeare allemaal gaat maken etc de lezer es zal wel instemmen met onze stelling dat het maken van deze opdracht je weinig dichter brengt bij begrip voor navoelen van het klassieke drama of vondel laten we het maar eerlijk zeggen dat vinden we ook eigenlijk geen ramp misschien valt een enkele begenadigde leerling zover te krijgen wel die mag in de kerstvakan tie van de sectie nederlands joseph in dothan mee naar huis nemen en het op zijn boekenlijst zetten voor alle anderen en eigenlijk ook voor hem haar hebben we een lichtvoetige oefening in hedendaags filosoferen klaarliggen dankjewel vondel n b 1 voorzichtigheid is de moeder van de porceleinkast merk op hoe behoedzaam we in de staart van de opgave een veil igheidsklep hebben ingebouwd n b 2 wie weet onthoudt de leerling die zich aan deze opdracht gewaagd heeft nog beter dan welke medeleerling ook wat zo n klassieke rei nou eigenlijk is zonder er ooit nog maar eentje van wie dan ook in te zien natuurlijk je zit veronderstellen we in de w w en met jou vele anderen kies zelf een beroep dat je zou willen uitoefenen nu komt voor dat beroep een baan vrij en jij wilt hem dolgraag hebben maar dat willen anderen ook schrijf nu de sollicitatiebrief van jezelf en die van 2 andere sollicitanten het verschil tussen de drie is de ene is een zakelijke niet emotionele brief 311 de andere bevat naast zakelijke gegevens ook emotionele argumente n de laatste brief is zeer emotioneel want hij moet het hart van de personeelschef raken je moet zelf maar uitkiezen onder welke brief je je eigen naam zet deze zakelijke opdracht hoort thuis u had het misschien niet verwacht bij de dichter bloem u weet wel de man van het verlangen met dat belangrijke motief zijn we op stap gegaan naar gebieden die helemaal buiten de creatieve sector vallen en dit resulteerde in laten we het noemen een klein taalkundig onderzoekje waarbij in zicht dient te worden verwo rv en middels actieve toepassing daarbij neemt het element verlangen emotie toe van 0 tot 100 met een tus senstadium van 50 we hopen dat het een zinvolle opdracht zal blijken maar ja de lijn naar j c bloem is hier tamelijk fragiel maar er zijn andere opdrachten bij deze poeet die hem wat meer literair benaderen en deze briefopdracht demonstreert alleen dat het ons primair om de communicatie gaat zijn de hierboven vermelde opdrachten exemplarisch voor het geheel dat lijkt ons in grote lijnen zo te zijn dan zult u met ons wel geconstateerd hebben dat we met be hoorlijk voor leerlingen herkenbare situaties werken al laat de voor sommigen weg gelegde w w natuurlijk nog even op zich wachten wij willen wat dit aspect betreft tot slot graag nog even refereren aan enige o i ver wante stellingn a mes in dezen en wel de volgende j ten brinke projec twerk met literaire en taalvaardige componenten moer 1971 3 waarin gepleit wordt voor een permanente doorbraak vanuit de literatuur naar de gewone werkelijkheid dana constandse literatuur in dienst van wereldorientatie moer 1973 2 dat zich bezighoudt met het lezen van hele boeken maar naar de geest o i aansluit bij de ma nier waarop wij met veel kleinere structuren bezig zijn gerda erne zo werken met oudere teksten dat er werkelijk iets aan is moer 1974 5 natuurlijk kom t de hierin beschreven lessencyclus overeen met onze aanpak maa r laten wij er onmiddellijk aan toevoegen dat wij meer benaderingswijzen tegelijkertijd voorstaan ook zakelijk bv en indien nodig geen moeite hebben met het hanteren van literair materiaal als niet meer dan uitgangspunt om andere doelen te bereiken 3 2 zoals al aangegeven in het voorafgaande zijn wij van mening dat een louter creatieve aanpak eenzijdig is u zult daarover meer kunnen lezen in het volgende hoofdstukje we vermelden nu alleen dat er in ons projekt een grote serie zakelijke opdrachten voorkomen en dat hierbij zoveel mogelijk de elementa i re principes van de zogeheten b 2 opstellen tegenwoordig geheten gericht schrijven zijn gehanteerd dat wil dus zeggen de opdrachten dienen zoveel mogelijk te zijn gebaseerd op het verwerken van materiaal en zoveel mogelijk te zijn gericht op een duidelijk oms c hre ven publiek de duim als inspiratiebron is de afgelopen jaren heel wat keren o a in dit blad aan de kaak gesteld sor ry voor de beeldspraak en de experimenten met het alternatieve b 2 opstel op het vwo lijken ons in heel wat opzichten de moeite waard als poging tot zinvoller schrijfvaardigheidsonderwijs 312 dit jaar is het ge ri cht schrijven voor het eerst ook als alte rn atieve mogelijkheid open gesteld voor de havo u heeft daar waarschijnlijk wel mededeling van ontvangen wij juichen dit toe maar plaatsen bij deze hele materie vooralsnog twee kanttekeningen a de creatieve kant van het schrijven wordt in de praktijk van het ge ri cht schrijven vrijwel verwaarloosd literatuur en vanzelfsprekend ook allerlei onderwerpen daar buiten dient als sto f ter rationele bestudering want al worden er op examens dan soms ludieke stelopdrachten verstrekt men leze bijvoorbeeld anders opstellen pag 48 54 het leeuwendeel van het werk komt voor de leerling neer op vlijtig maar vooral verstandelijk analyseren en so rt eren van primaire en secundaire te lezen werken van een systematische training in meer aan fantasie en emotie appellerende opdrach ten die ook uitgaan van de literatuur is geen sprake b de leerling van 5 vwo en nu dus die van 4 havo die met dit gericht schrijven te maken krijgt zal het toch moe il ijk kunnen stellen zonder een fatsoenlijke voorop leiding op lager niveau waarbij all erlei aspecten hiervan al geoefend zijn wij hebben de indruk dat er op dit terrein nog wel wat werk aan de winkel is zodat we rustig onze eigen sporen dienaangaande konden verdienen en wel als volgt leerlingen moeten leren schrijven op grond van materiaal dat is een belangwekkend uitgangspunt waar we beslist achter staan al vinden we dat ze nog meer moeten leren nu bezit elke leerling voor het vak nederlands dezelfde materiaalverzameling te weten zijn of haar boek met tekstverklaringen in ons geval barboek 4 resp 5 daarom hebben we als training in het gericht leren schrijven alle teksten van barboek 4 en 5 gebruikt als bron waaruit geput wordt om er enigerlei andere tekst mee te ver vaardigen het element mate ri aalverwerking is dan natuurlijk volop aanwezig en gooi je er nu nog een snufje publiekge rich th eid doorheen dan menen we de geuren van het ge ri cht schrijven toch duidelijk te kunnen opsnuiven daa rvan enige voorbeelden n b de verbinding die in deze gevallen gelegd is met de literatuur is vaak zeer sum mier alleen bestemd om de al eerder genoemde kapstok het systeem niet naar een zijde te doen overhellen huygens had als secretaris van de oranjes een prachtige baan in die tijd was daar geen carriereplanning voor nodig maar vooral een adellijke titel en een in aanzien staand vader lees je in barboek 5 tekst no 13 carriere planning dan zie je dat tegenwoordig mee r komt kijken voor een hoge functie zeker in het bedrijfsleven verwerk nu de tekst in een gesprek tussen twee broers de ene heeft een functie tegen de top in het bedrijfsleven de ander zit op de kunstacademie je mag zelf hun karakters en ideeen bepalen maar dit wel in overeenstemming met hun maatschappelijke plaats he t gesprek mag best hard zijn maar de voors en tegens moet je vooral uit de tekst halen voer eventueel een derde figuur op die tevergeefs de twee probeert te verzoenen me t compromissen een mode bewuste man als l couperus de dandy zou zijn kleren misschien ook wel van zo n couturier kunstenaar als paca rabanne betrokken hebben waarover je kunt lezen in darboek 4 pag 27 29 de couturier of de massa je kunt je voorstellen dat veel mensen bezwaren hebben tegen dit soort kleding verheerlijking geef nu een reportage in een kritisch vrouwenblad over een bezoek aan die paco rabanne illustreer deze reportage met zelf getekende of uitgeknipte foto s verwerk natuurlijk zo veel mogelijk gegevens uit de tekst 313 voor kritiek moet je maar denken aan de volgende gegevens milieuverontreiniging verder felijke wegwerp praktijken verschil tussen prijs en reele kosten het nut van kleren beves tiging van de kapitalistische maatschappij e d daarnaast zijn een aantal literaire teksten van langere omvang die onze sectie klassi kaal bezit op vergelijkbare wijze ingepast de achtergrond hiervan is uiteraard dezelfde als die van de hierboven beschreven verwerking van barboek 4 en 5 wel zitten we met deze opdrachten weer dicht bij de literatuur zelf zoals u begrijpt en zoals onderstaand voorbeeld moge toelichten lees van nescio de uitvreter en zet het op je lijst figuren als japie zullen in een gevestigd e maatschappij wel opzien baren ook de mensen waar hij mee omgaat zijn natuurlijk in d e ogen van ordehandhavers verdacht een bvd agent heeft opdracht gekregen om de gangen van japie en zijn kennissen na t e gaan en alles wat maar enigszins verdacht lijkt re rapporteren schrijf nu 4 a 5 rapporten 3 foliokantjes die de bvd agent aan zijn superieuren stuurt denk hierbij aan de vaste vorm die zulke rapporten meestal hebben aan het korte telegram achtige zinsgebruik en aan de aandacht voor interessante details n b heel gewone handelingen kunnen natuurlijk in de ogen van iemand die er op uit is erg verdacht zijn maar houd je wel aan de tekst van nescio natuurlijk zoals deze opgave hopelijk aantoont kan zo n zakelijke benadering gemakkelijk ge paard gaan aan een creatieve uitwerking we kunnen beslist stellen dat we vaak met opzet hebben gepoogd tot zo n combinatie te komen deze vermenging van creativiteit en zakelijkheid met name dus het gericht schrijven hebben we echter ook gepoogd te realiseren bij heel wat primair creatieve opdrachten vaak zijn ze gebaseerd op het verwerken van materiaal in casu bepaalde literaire tekst en en publieksgericht natuurlijk bedoelden we hiermee onze eerste kantteke ning bij het gericht schrijven in ons eigen systeem te onde rv angen leest u maar bijvoorbeeld juffrouw laps uit woutertje pieterse voert na het avendje een gesprek met een buur vrouw die er toen niet bij was waarin ze verslag uitbrengt van dat avondje natuurlijk wordt het wat gekleurd en komt ze er zelf wat beter van af n b dit verhaal bestaat niet alleen uit dialoog maar ook uit beschrijvende gedeeltes gebeurt hier niet principieel iets dat op een lijn gesteld kan worden met bovenver melde darboekuitwerkingen etc de leerling dient immers eerst het materiaal een fragment van multatuli in onze bloemlezing te bestuderen daaru i t o a net karakter van juffrouw laps te abstraheren en moet dit daarna verwerken tot een eigen verhaal waarbij publiek en taalgebruik zoveel mogelijk gelijk zijn aan dat van multatuli kortom een dergelijke creatieve opdracht behoort voor ons zonder twijfel tot het gericht schrijven rest ons nog de vraag is ons projekt mede een voorbereiding op het eindexamen gericht schrijven het zal nog wel enige tijd duren voor we daar helder zicht op hebben doe je niet mee aan deze alte rn atieve examenvorm dan val je in zoverre bui ten de prijzen dat je het maar moet doen met de 10 al of niet uitgekauwde onderwer pen die het ministerie jaarlijks vaststelt volgens de wet zijn deze allen geschikt o m 314 de stelvaardigheid van de leer ling te meten naar ons idee levert pas een reeks geva ri eerde opdrachten uitgesmeerd over een l an ge re pe ri ode een klein beetje reeel beeld daarvan zolang evenwel het opstel nog in het centraal schriftelijk figureert is het alternatieve examen in ge ri cht schrijven een verbete ring t o v de oude praktijk te noemen misschien komt het er wat het jeroen bosch college betreft dus wel v an maar we stellen ons voor dat we ons d an zeer zull en inspannen om op z n minst dat creatieve aspect v an de schrijfvaardigheid waar we groot belang aan hechten niet te laten verdwijnen ten behoeve van een bijna vo ll edig zakelijke aanpak 3 3 ons systeem werkt alternatief d w z elke leerling kiest volgens een bepaalde verdeelsleutel daarover straks die opdrachten die hem het best bevallen c q minst tegenstaan voorwaarde voor zoiets is natuurlijk dat je dan een ruime keuzemogelijk heid kunt aanbieden met 500 opdrachten zitten we wat dat betreft niet zo slecht tegenover die keuzevrijheid staat dan het feit dat hij of zij wel verplicht is opdrachten te halen uit diverse categorieen zo werkt elkeen individueel creatief en zakelijk beide zowel lang als kort en in groepsverband aan gevarieerde onderwerpen de spreekop drachten zijn zowel individueel als bestemd voor meerderen uit te kiezen door de leerling zelf meer werkvormen dus voor iedereen welke opdrachten in concreto persoonlijk uit te kiezen 3 4 zeer bewust hebben we er naar gestreefd opdrachten te ve rv aardigen die telkens een bepaalde met taal samenhangende moe ilijkheidsgraad in zich hebben we schrik ken er niet voor terug onze leerlingen het niet te gemakkelijk te maken we zouden het weinig zinvol achten all een dat te presenteren dat voor het oprapen ligt ons uiteindelijk doel is immers dat onze leerlingen er ook iets mee leren taalonderwijs dus maar je moet d an wel vinden we proberen die opdrachten zo te maken dat ze op een of an dere wijze stimulerend spannend genoeg zijn uitnodigen dus om gemaakt te worden of dit in voldoende mate gelukt is zijn we nu aan het onderzoeken dat er flink zal worden geschrapt bijgevijld uitgebreid ligt voor de hand bij zo n hoeveel heid nog nauwelijks geevalueerd materiaal onze koers lijkt evenwel duidelijk overeen te komen met de opmerkingen die ten brinke liet voorafgaan aan het art ikel v an gerda erne zo werken met oudere teksten dat er werkelijk iets aan is moer 1974 5 waaruit we citeren als je leerlingen werkelijk voor een of an der vak of vakonderdeel wilt interesseren dan moet je dat in de eerste plaats zien te bereiken via de keuze van je onderwerp of je opdracht niet via didaktische sausjes als afwisseling motivatie vooraf leuke sfeer in de klas goede persoonlijke c ontacten de voorn aamste reden waarom je als leerling voor de school gemotiveerd kunt raken is dat je er dingen leert en doet di e je wezenlijk interesseren bv omdat ze van groot praktisch nut voor je zijn omdat je een aantal belangrijke dingen duidelijk worden omdat ze je aangrijpen of opwinden omdat je er iets over jezelf door ontdekt en 315 wat liet vakonderdeel literatuurgeschiedenis betreft hier had ik gemerkt dat deze voor leerlingen interessante mogelijkheden biedt als je je onderwijs baseert op een zg intrigerende vraag of opdracht kortom probeer het voor leerlingen zo te brengen dat ze er zin in krijgen tot actie over te gaan en dan mag het feit dat het niet al te eenvoudig is geen beletsel vormen stiekem wrijft de neerlandicus zich daarbij in de handen wie weet ze hebben er nog wat van geleerd ook laten we dit vierde maar beslist niet minst belangrijke uitgangspunt besluiten met een opgave waarv an we hopen dat hij inderdaad en intrigerend en pittig is en toch gekozen zal worden we hopen vanzelfsprekend dat het zeker wat die keuze betreft geen uitzondering zal zijn cd busken huet beoefende de literaire kritiek een moderne vorm van kritiek is de tv kritiek in de krant houd 2 weken lang vier kranten bij financiele regeling inlichtingen bi j je leraar en bestudeer daarin deze kritiek schrijf daarover een vergelijkend studietje waarin je probeert die 4 recensenten te karak teriseren en met elkaar te vergelijken we hoeven natuurlijk niet te vermelden dat je zel f die 2 weken ook flink moet kijken om te weten waarover het gaat dan komt de meesterproef spreek met je leraar een bepaalde avond af waarop je met z n vijven kijkt overleg ook naar welke programma s je dit zult doen schrijf dezelfde avond nog een recensie in de stijl van de recensent waarin je je gespeciali seerd hebt en bel die dezelfde avond nog even door naar je leraar de volgende dag vergelijk je deze recensie met die in de krant e opdracht 4 analys e in dit hoofdstukje zullen we trachten antwoord te geven op de vraag in welke mate de literatuur de literaire gegevens van belang zijn voor de communicatieopdrachten zoals we die opgesteld hebben het gaat m a w om de vraag of we de door ons beoog de doelen ook niet zonder die letterkunde hadden kunnen bereiken de overzichtelijkheid vereist dat we deze analyse in 4 parten presenteren daarachter volgt dan min of meer het resumerend antwoord op bovengestelde vragen 4 1 a en b opdrachten om te beginnen dit er zit inhoudelijk geen versch il tussen een a en b opdracht alleen de lengte is ongelijk natuurlijk voor die broodnodige variatie bij beiden gaat het primair om het werken met fantasie creativiteit we verdelen deze opdrachten in 3 groepen die elk weer in 2 delen uiteenvallen de eerste groep behelst voortborduren op de literaire tekst zelf vanzelfsprekend zit ten we hiermee erg dicht bij de literatuur zelf we splitsen deze a en b opdrachten 20 van het totaal in deze 2 subgroepen in dezelfde vor m in andere vorm een indeling die nog terugkeert 316 de voorbeelden zelfde vorm de leerling van beek uit bint van bordewijk heeft zelfmoord gepleegd in zijn jasje vindt men 2 afscheidsbrieven een aan zijn moeder een aan bint hier staat o a de reden voor die zelfmoord in schrijf die brieven als b opdracht andere vorm schrijf een smartlap over beatrijs in de stijl van de zangeres zonder naam vergeet niet enige ontroerende regels te wijden aan de 7 zondige jaren die beatrijs doorbracht als vrou w uit het leven omvang tenminste 24 regels a opdracht een tweede groep omvat verwerken kenmerk en uit literaire teksten de term ken merk dient hier enigszins gepreciseerd te worden hij wordt door ons gebruikt om datgene aan te geven dat je alleen maar aantreft bij dat bepaalde stukje literatuur bij die letterkundige zo n kenmerk is dus meestal een bepaalde manier van schrijven sentimentalistisch bijvoorbeeld maar ook wel een zeer typerend of kenmerkend mo tief de sfeer van de avonden bv als aanzet tot een verhaal over de saaiste avond van je leven we vinden dat deze groep 40 moeilijk tot stand had kunnen komen buiten de letterkunde om ook deze opdrachten verdelen we overigens in 2 parten zelfde vorm j cats schreef ook emblemata evenals andere 17e eeuwers dit zijn plaatjes etsen me t leerzame onderschriften een bekend meester in dit genre was ook jan luiken die voora l emblemata maakte van beroepen nu nog te koop in diverse uitvoeringen maar natuurlij k kende luiken en ook cats de moderne beroepen niet jullie hebben daardoor het aangenam e voorrecht dat je zo n modern beroep nu volkomen origineel kunt vereeuwigen op de wijz e van de 17e eeuw door er een emblema van te ve rv aardigen voorbeelden van moderne beroepen profvoetballer typiste tv presentator etc a opdracht andere vorm voor deze opdracht moet je een boek van maarten toonder gelezen hebben de boven bazen is aanwezig in het sektiehok je weet dan dat o b b steeds met situaties te maken krijgt die hij niet aankan hij werkt zich in de nesten en tom poes kan het opknappen stel nu je bent een soort tom poes en je hebt een vriend waarmee je op vakantie gaat naar italie schrijf nu het komisch spannende verhaal van je belevenissen je vriend komt name lijk in contact met maffia leden en wordt voor verkeerde doeleinden gebruikt jij knapt d e zaak op maar je vriend wil zijn fouten niet zien let hierbij op speaking names namen die iets v d persoon zeggen het moet vanuit jou bekeken worden maar je vriend moet er toch sympathiek bij blijven b opdracht de derde groep tenslotte kunnen we typeren als verwerken motief motieven uit literaire teksten en met motief bedoelen we dan een los gegeven aangetroffen in een bepaalde tekst dat je ook zonder al te veel moeite buiten de literatuur om kunt bedenken bij deze 40 van de a en b opdrachten is de band met de literatuur dui delijk bijzaak we zouden kunnen zeggen dat deze opgaven de 2 creatieve stromen verder vuilen en dat daarvoor de literatuur alleen maar benut is zonder contra prestatie 317 de voorbeelden zelfde vorm vestdijk schreef mijn ontmoeting met goethe spectrum pag 174 schrijf nu een versla g met als titel mijn ontmoeting met je moet dan een figuur ontmoeten die een belang rijke rol in de wereldgeschiedenis gespeeld heeft b opdracht andere vorm denk eens terug aan de scene waarin mariken van nieumeghen haar tante bezoekt stel nu dat jijzelf regelmatig bij een familielid logeert deze oom of tante is een fanatiek aanhanger aanhangster van de huidige minister president op een goede kwade dag valt het kabinet diezelfde dag wil jij daar eigenlijk weer gaan logeren zelf ben je politiek niet zo erg geinteres seerd wanneer je daar aankomt wordt je resoluut de deur gewezen je ouders worden daarnaast no g uitgemaakt voor rotte vis en jijzelf voor niet minder laten we er van uitgaan dat een zoon dochter van je oom tante studeert voor arts of psycho loog of het reeds is schrijf nu aan je neef of nicht een brief waarin je het gebeurde verhaalt en waarin je er o p wijst dat deze reactie volgens jou tamelijk abnormaal is verzoek hem haar eens met vader moeder te gaan praten b opdracht 4 2 c en d opdrachte n een heel andere indeling valt waar te nemen bij deze zakelijke opgaven hierbij dienen we eerst op te merken dat net zoals bij de creatieve stromen c en d opdrachten inhoudelijk niet verschillen we onderkennen 5 groepen 1 verwerking darboekteksten 30 2 verwerking literaire teksten 15 over beide groepen is reeds uitvoerig gesproken in het hoofdstuk uitgangspunten met inbegrip van concrete voorbeelden 3 reflexie over motief kenmerk van onderhavige of soortgelijke literaire tekst en 15 het zal duidelijk zijn dat deze serie opdrachten zeer dicht staat bij de literatuur zelf zoals onderstaand voorbeeld moge demonstreren in de literatuurgeschiedenis zoals die bij ons behandeld wordt kom je vier 19e eeuws e humoristen tegen de schoolmeester piet paaltjens hildebrand en klikspaan natuurlij k vind je de een humoristischer dan de andere wacht tot ze alle vier behandeld zijn en zet j e gedachten dan eens op papier over de vraag of en in hoeverre je bij deze figuren het idee hebt dat ze echt leuk zijn dat ze dus echte humoristen zijn het spreekt vanzelf dat j e daarbij dient te formuleren wat humor nou voor jou precies inhoudt je kunt dit beschouwen als een soort consumentenonderzoekje je mag dus werken me t diverse kolommetjes met jouw waardering er in bv humoristische beeldspraak etc natuurlijk presenteer je dan ook een aanbeveling aan de lezer die is de beste etc kijk de consumentengids maar eens in dan zie je hoe zo n onderzoek wordt aangepakt c opdracht bij de twee groepen die nu nog volgen is steeds gezocht naar analogieen tussen literaire en niet literaire gegevens we zouden het zo kunnen formuleren in de letter kunde zitten allerlei elementen die op een of andere manier ook voorkomen in d e 318 gewone werkelijkheid dat spreekt vanzelf we hebben er naar gestreefd een aantal van die analogieen zichtbaar te maken waarbij we wel onderscheiden tussen de bij a en b al voorkomende subgroepen kenmerk en motief we komen tot deze verdeling 4 reflexie over kenmerk en in niet literaire situatie onderkend bij deze opgaves 20 hebben we o i toch weer dankbaar gebruik gemaakt van karakte ri stieke zaken uit de literatuur zodat hier weer geldt dat we buiten de letter kunde om moe il ijk tot zulke opdrachten waren gekomen een voorbeeld potgieter ergerde zich aan het feit dat historische romans niet over nederland gingen zie de bloemlezing in onze dagen vertaald krijgen we het volgende je ergert je aan arendsoog en andere cowboyboeken omdat zij cultuurelementen uit een ander land behandelen schrijf nu een brief aan de heer nowee auteur van de serie waarin je verlangt dat hij held haftige nederlandse onderwerpen als uitgangspunt neemt hij moet dus zijn verhalen in nederland laten spelen ook mogelijk is schrijf een artikel voor de lagere klassen 1 2 waarin je hen aanraadt te grijpen naar authentiek nederlands leesvoer geef argumenten tegen de cowboy en argumen ten voor de holl andse jongensboeken pietje bell bijvoobeeld haal er eventueel de verder felijke invloed van de tv cowboyseries bij d opdracht voor het gemak laten we deze boeken buiten de literatuur vallen ten slotte dan 5 reflexie over motief in niet literaire situatie onderkend 20 tot slot dan een serie opdrachten die alle een element van reflexie zakelijke benade ring in zich hebben maar waarbij de verbinding met de literatuur van accidentele aard is een voorbeeld bij boutens leopold b ezinning en schakering hebben ze dit hoofd stuk in spectrum genoemd eigenlijk een naam waar je van alles onder kunt vangen je moet veronderstellen we een lezing houden voor overspannen leraren probeer nu hen er van te overtuigen dat het jachtige leven in de ba n van onderwijsvernieuwing moordend is en dat bezinning op zijn tijd niet alleen noodzakelijk is maar er zelfs voor kan zorgen dat je de onderwijsmethoden verruimt meer schakering z oge z egd de bedoeling is dat het een echte lezing wordt dus maak het niet te ingewikkeld gebruik ook veel voorbeelden uit je omgeving d opdracht 4 3 e opdrachten gemeenschappelijke kenmerken van deze opgaves zijn dat ze allen een werkperiode van 4 lessen veronderstellen en gericht zijn op combinaties van meestal 4 leerlingen in veel opzichten zijn het vergrotingen van ab of cd elementen belangrijk vinden we het ze zo te formuleren dat er sprake is van een echte taakverdeling die o i on misbaar is bij groepswerk in die zin met name dat het werk van de een ook belangrijk is voor de ander dat het dus niet 4 ook individueel geheel te volbrengen taken zijn we stellen ons voor ook met groepspunten te honoreren waardoor de wederzijdse kwaliteitscontrole natuurlijk behoorlijk wordt gestimuleerd 319 er zijn drie hoofdgroepen 1 met nadruk op creatieve verwerking verwant aan ab 45 de zes subgroepen van de ab stroom keren hier allen terug dus voortborduren op literaire tekst zelf verwerken kenmerk en verwerken motief ven resp in dezelfde vorm en in andere vorm we zullen volstaan met een typerend voorbeeld verwerken kenmerken in soortgelijke vorm klikspaan beschrijft in zijn studententypen een hele serie uiteenlopende figuren als de student literator de student leidenaar de klaploper etc daarbij stelt hij zich ten doel als klikspaan verklikker insider de buitenwacht een smeuig verslag op te dienen lees het stuk in de bloemlezing nog eens over en maak dan een boekje over scholieren types zoals je ze kent of zoals je er zelf een bent deze e opdracht omvat een algemene inleiding waarin wordt uitgelegd welke bedoelingen jullie als auteurs hebt met het uitgeven er van gebruik in elk geval enige voorbeelden d i types om je stellingen toe te lichten 8 types elk voorzien van een fraaie tekening omvang in overleg 2 met nadruk op ref exie verwant aan cd 20 en hier keren de groepen van cd weer terug met uitzondering van de darboekver werkingen een voorbeeld moge demonstreren dat we welbewust naast het re fl exieve element een klein stukje creatieve toegift ingebouwd hebben waarin gevonden th eorie op grond van analyse onmiddellijk weer in praktijk wordt omgezet dit om een puur zakelijke wat eenzijdige aanpak enigszins te voorkomen reflexie over kenmerk in niet literaire situatie onderkend in sommige opzichten leunt de structuur van de poezie na de 2e w o aan tegen de kinder taal probeer nu eens een beknopte analyse te maken van kindertaal je moet daarvoor me t cassetterecorder met diverse kinderen praten ongeveer 4 niet ouder dan 5 jaar het geheel moet minstens een half uur op de band zijn voor de verwerking moet je geven een verslag van de werkzaamheden en een overzicht va n de voornaamste kenmerken van de kindertaal zoals je die gevonden hebt als je klaar ben t breng je het voor de klas en demonstreert m b v de geluidsband toegift je kunt daarna de klas een gesprek voorschotelen in die taal dat gehouden word t door twee groepsleden 3 mengvormen 35 de resterende opdrachten kennen zowel een creatieve als een zakel ijke kant zonder dat we een van beide duidelijk lieten prevaleren we gaan uit van bepaalde literaire gegevens motieven kenmerken waarmee we een sprong maken naar niet creatieve werkvormen deze dienen dan eerst geanalyseerd te worden en ve rv olgens in omge keerde richting gevuld zelf ve rv aardigd daarbij speelt echter het creatieve element de fantasie een voorname rol een typerend voorbeeld d e beurtmis i n nijmegen waarbij m oen e n marike n de lu cht in voe rt is nogal sensatio n eel n atuurlijk late n we aan n emen dat j u lli e a l s j o urn al iste n op de mark t aanwez i g waren o m het wagen s pel te versl aan en o v er al l es wat er gebe u r t twee a r t ike len schrij ft voo r j e 3 20 kr ant t w een gewoon uitgebrei d beric h t e n een redacti oneel comme ntaa r op d e gebe u rte nissen het gaat er n u om d at julli e di t op d iverse maniere n aan p akt ongeveer zoals een aanta l be l an g rij k e he dendaagse k rante n d i t zoud e n doen daarvoo r moe t j e je spec ia liseren in ee n be p aalde krant door hem twee weke n g r on dig te l ezen d aar na schrijf j e met zovee l mogelijk gebruikma ki ng va n de ty p ografie die 2 stu kken over leg met j e leraar we l ke 4 kranten j ull i e gaan bestu dere n hij zal er ook o a finan c i ee l voor zorgen d at ju ll ie je er 2 weken o n gestoo r d in k u nt verd iepe n 4 4 f opdrachte n spreekopdrachten zijn er in allerlei varianten voor solisten duo s en grotere groepen met de nadruk op creatieve of zakelijke uitwerking maar ze hebben vrijwel alle gemeen dat het draait om liet improviserend spontaan hanteren van de taal de aloude spreek beurt met zijn uitgebreide voorbereiding en geforceerde uitvoering lijkt ons in ieder geval vrijwel ongeschikt om meer te bevorderen dan het doen verdwijnen van planken koorts nu is dat op zichzelf geen slecht doel wij hebben evenwel getracht hier als extra dimensie aan toe te voegen laten we het noemen een bepaalde taalbarriere zo als dat ook zo vaak bij de a t m e opdrachten het geval is dit heeft tot gevolg dat deze f opdrachten eenzelfde structurele verdeling kennen als al hierboven bij a t m e beschreven het enige verschil zit hem dan in het feit dat ze dienen te worden gesproken voor de rest ge b eurt er niets nieuws we onderscheiden dan de volgende 3 groepen die elk weer in 2 parten creatief en zakelijk te splitsen zijn 1 binnen het literaire werk zelf blijvend 30 creatief lees van o ud e men sen de d i ngen die voorbijgaan van couperus e n zet het op je lij st h et verhaa l van d e moor d is eigenlijk de spanning d ie het hele verh aal samen houdt vertel nu d eze gebe u rten is na op ee n van de volgen de man i eren speel het ook a ls d okter takma aan zijn psych ia t e r als harold aan een stamkroeg vrien d als in a di e het e in delijk allemaal bijeen heeft ge pe u terd aan een m e de rodde l aarster als lot die het natuurlijk lang niet uit de eerste hand heeft aan zijn vrouw ottilie voor de contrast werking is het t leukste als 4 x 2 mensen deze opdracht uitvoeren zakelij k er komt je ter ore dat de leiding van de school overweegt om in jouw klas een les uit te l aten valle n permane n t m en h eeft de menin g van d e leer lingen gevraag d om uit te kiezen wel k va k dat moet zijn b epleit nu v oor d e klas aan de ha nd van 4 re l igie u ze gedichten gossaert leopold nij hoff achterberg d at dat vak nooi t god s dienst mag zijn zond er ee n r ede l ij ke bijbel kennis zal een deel van de nederlandse literatuur immers niet kunnen worden verstaan 2 kenmerken verwerken 40 creatief gerrit v d linde de eigenlijke naam van de schoolmeester bereikte een humoristisch effect o a door het parodieren van clichetaal jullie schoolmeester spreekopdracht maak een parodie op een spreekbeurt zoals ze zo vaak worden gehouden met name in de lessen nederlands 321 je moet dus behoorlijk overdrijven wat betreft de opbouw het taalgebruik de belangrijk heid van het gegeven e d vraag eventueel verdere informatie aan je beleefd aanbevelende l eraar nederlands n b het klopte dus eigenlijk niet van die spreekbeurt maar hopelijk ziet u hoe we het beste hebben gesublimeerd tot een gave toneel opdracht zakelijk er moet een feest worden georganiseerd nu zijn we net met breero bezig en onder invloe d daarvan houden jullie een symposium forum ter informatie gevormd door 4 personen die de volgende rollen spelen een is gespreksleider nummer twee bekijkt het vooral van de boertige vrolijke kant de derde wil het lieflijke aardige benadrukken het amoureuze en de vierde komt op voor een serieuze belangrijke waar je iets van kunt leren aanpak het aendagtige 3 motieven verwerken 30 creatief n hofwijck bespiedde huygens de geliefden die door de lanen langs dit landgoed trokken stel je momenteel voor je hebt een oudere of iets jongere zus toen je eens in bed lag te lezen heb je haar in het portiek onder jouw raam horen praten met haar geliefde er wer d reeds iets gezegd over trouwen speel nu met een klasgenoot het geval dat je dit in bedekte termen aan je vader vertel t voor de vader rol ook een f opdracht je mag dit gesprek ook voeren tussen jou en j e zuster de volgende dag aan tafel je wilt haar pesten maar toch niet alles aan je ouder s laten weten zakelijk guido gezelle schreef in een vlaams dialect stel er zijn op jouw dialectisch taalgebrui k aanmerkingen gemaakt hoewel je zelf van de schoonheid van die taal overtuigd bent j e komt op het idee waarom fries wel en mijn dialect niet geleerd in de klas je zoekt een plaatsje in een speakerscorner en probeert de toehoorders de klas er van t e overtuigen dat jouw dialect ten onrechte gediscrimineerd wordt en dat het een plaats ver dient in het programma vanzelfsprekend doe je dat in dialect en ga je ook op opmerkingen van toehoorders in als je een niet dialect spreker bent of niet wilt zijn mag je op dezelfde wijze speakerscorner het gebruik van dialect aanvallen doe dit dan in goed a b n 4 5 samenvatting aan het begin van deze analyse hebben we een antwoord beloofd op de vraag of we zonder de gegevens uit de literatuur niet even goed gemakkelijk d e beoogde doelen communicatieopdrachten hadden kunnen bereiken dat antwoord moet dan luiden nee zoals u in het voorafgaande na kunt lezen is een behoorlijk groot gedeelte van de opdrachten duidelijk gekoppeld aan iets uit de letter kunde bij de b groep is dat 60 alleen de derde subgroep motievenverwerking bungelt er enigszins los bij van de cd opdrachten gaan de leen de 5e subgroep zie aldaar eigenlijk buiten de literatuur om de andere groepen omvatten evenwel nog altijd 50 van het totaal bij de e opdrachten is het 70 om het niet nodeloos lang te maken hebben we bij dit onderdeel geen gedetailleerde analyse gepresenteerd zodat u het maar op ons gezag moet aannemen 322 de f opdrachten tenslotte hebben voor 70 groep 1 2 veel te maken met literatuur meer dan de helft van onze opgaves zijn dus volgens onze eigen analyse ontstaan met behulp van daarv oor onmisbare literaire gegevens wat wordt hier dan wel mee aangetoond zult u zich misschien afvragen het ging er ons vooral om te demonstreren dat het best nogal meevalt met de manier waarop wij de literatuur gebruikt in de ogen van sommigen misschien misbruikt hebben uitgangs punt a zie daar wekte wellicht de indruk dat we er helemaal een loopje mee w il den nemen u heeft nu hopelijk met ons geconstateerd dat er toch heel wat materiaal ver vaardigd is dat op eerbiedige wijze recht doet aan belangwekkende elementen uit onze cultuur nou ja altijd natuurlijk zo dat de leerling er zijn lol in het leven in het bijzon der in de nederlandse les niet door verliest en passant hebben we iets meer kunnen laten zien van de gevarieerde opzet die achter het hele projekt steekt wat je nou in feite kunt doen met literatuur we hopen dat u een klein beetje inzicht heeft gekregen in de oplossingen die wij op die vraag gevonden hebben dat daarbij de voorbeelden de duidelijkste taal spreken ligt voor de hand 5 werkwijz e heel kort dient natuurlijk nog iets gezegd te worden over de practische kant van de zaak op het moment dat dit geschreven wordt draait het projekt ongeveer een maand in alle klassen van de bovenbouw daarom is de regeling zoals we die uiteen gaan zetten niet meer dan een voorlopige of het bijvoorbeeld haalbaar is voor de leraar alle correctie in redelijke gezondheid weg te werken dat zullen we pas na langdu ri g veldonderzoek weten althans zij die ge noemde periode gezond zijn doorgekomen nu ja het zit zo in elkaar aan het begin van elke rapport periode wordt afgesproken welke groep schrijvers zal worden behandeld dat kan bijvoorbeeld zijn de tachtigers zijnde 7 items impressionisme naturalisme perk kloos v eeden v deyssel couperus uit genoemde groep dienen de leerlingen dan een keuze te maken en wel aldus 3 a of c opdrachten 1 b of d opdra cht 1 e opdrach t 1 f opdracht de helft van de klas de andere helft volgende periode elke leerling dient aangeschaft te hebben een folioschrift waarin hij zijn of haar individuele werk opneemt de school levert alle materiaal voor de groepsopdrachten dankzij loyale subsidiering kunnen ook fotostrips films tijdsch riftonderzoeken etc worden uitgevoerd aan het eind v an een jaar heeft de leerling een flinke hoeveelheid werk geleverd op allerlei fronten al zijn of haar prestaties tellen dan mee voor het eind jaarcijfer vergelijkbare overeenkomsten zijn gesloten met de eindexamenkandidaten de door hen in de loop van het jaar gemaakte opdrachten leveren een gemiddeld cijfer op dat de helft van het schoolonderzoekcijfer vormt 323 6 en verder tot slot vermelden we zeer beknopt op welke gebieden en manieren verder wordt gewerkt aan datgene wat we afgelopen jaar in eerste vorm hebben afgesloten dat zal puntsgewijs gaan 1 evalueren van het huidige materiaal de ervaringen die we er nu in 17 klassen mee opdoen zullen ongetwijfeld leiden tot talloze wijzigingen verbeteringen aanvullingen 2 het ontwerpen van een g laag daarv oor zullen besprekingen worden gevoerd met zo mogelijk alle andere secties bij ons op school bedoeling van elke sectie zo n 10 kleine materiaalverzamelingen lospeuteren die wij ombouwen tot geintegreerde groepsprojekten vergelijkbaar dus met de e opdrachten natuurlijk ook weer samen hangend met gericht schrijven dus bijvoorbeeld de sectie economie levert een verzameling woorden met specifiek economische betekenis waarmee onze leerlingen een kluc ht zullen kunnen maken 3 het bestuderen van de mogelijkheid gericht schrijven als examenvorm te gaan hanteren zonder dat dit onze eigen zaak schade doet 4 het ontwerpen van programma s boeken enz voor de lagere klassen die verge lijkbare structuren en ideeen omvatten vanzelfsprekend heb je voor het ontwerpen van een dergelijk totaalprogramma van 1 t m 6 op mavo havo vwo nodig een homogene sectie die is er veel tijd die komt in ieder geval en veel inspiratie daarop hopen we maar dit artikel is niet alleen geschreven om u te informeren over wat er het afgelopen jaar op het jeroen bosch college gedaan is wij leggen ons materiaal althans de opzet daa rvan voor aan de lezers en lezeressen van dit blad in de hoop dat er onder u zijn die ons van dienst willen zijn door hun op en aanmerkingen aan ons toe te sturen we bevinden ons in feite midden in het denkproces dat tot dit projekt leidde is dit afgerond dan is er niets op tegen alle materiaal openbaar te maken in welke vorm dan ook momenteel gaat het er om een zo goed mogelijk eindprodukt t ot stand te brengen dus wij zijn vast een massa zeer belangrijke dingen vergeten of hebben een hoop andere dingen verkeerd opgevat wijst u ons er s v p op u bewijst er ons en uiteraard onze leerlingen een dienst mee bedankt vast 324