Publicatie datum: 1996-01-01
Auteur: Korrie van Helvert
Collectie: 27
Volume: 27
Nummer: 6
Pagina’s: 335-340
Documenten
leesvaardigheid korrie van helvert geen onderwerpsgebied de rol van voorkennis bij gemiste kans tekstbegrip dit v erhaal ka n niet me er worden dan een in haar advi es s t e ld e de vako n twikk elgroep ned e r ve rh aal achteraf een stukj e ge s chied schrij lands v o or o m bij h et o n derdee l lees vaardigh e id ving een reconstructie van motieven en een breed o nderwerpsgebied ce ntraal te stellen in he t argum e nten die binnen de voc nederlands voo rexam e njaar op h e t exam e n m oes te n de e rtoe ge leid hebben in het advie s exam e npro lee rlingen dan t e nmin s te een t e ks t krijgen voo rge gramma voor havo en vw o bij het onde r leg d die b et rekking had op dat o nde rwe rpsge bie d dee l leesvaardighe id het voors tel te lanc e re n he t voors t el zo s te lde de vakon twikkelgroep zo u om i n h e t voorexamenj aa r een on de rwe rp s h et m oge lijk maken de opdra cht e n op h e t ex am e n gebied centra al vast te s te ll en waarop t e n een rela t ief gro te re diepg ang te geven daarnaas t minste een van de tek s ten binn e n het centraal was h e t een belangrijke tegemoe tk o ming aan m et eindexamen be trekking h e eft de r ealiteit nam e allochto n e o nd e rin stro m e rs van vandaag i s dat de staat ssecretaris in ha ar bri ef aan de tweede kam er dd io juni de s taatssecre taris heeft h e t voo rs tel intu ssen o ndub 1 99 6 ond ubb elzi nnig stelt b e lz innig afgew ez en waaro m in dit numm e r dan bij leesvaardigheid wo rdt ni e t van te vo re n ee n t oc h deze po le miek omda t d e th e mare dac tie vond o nde rwe rpsgebie d aangewezen in h e t h oge r o nd er da t de disc uss i e ove r h e t on de rwe rpsgeb ie d v rage n wijs i s j uis t ve re i s t dat d e s tude nt teks t e n van op riep die oo k van b e lang blijve n na ee n politi eke nive au ove r onb e k ende o nde rwe rp e n k a n leze n b es liss ing wat ho udt h et begrip lees vaardigh e id dat m oet in h e t c e wo rde n get oe ts t precies i s wat is de relatie e rv an m e t voo rkennis het zal niet meevall en om teksten van e n c ultureel refe rentie kade r wat is een ee rlijke niv eau over onbekend e onderwerpen t e t oe ts ing van leesvaardigh eid als he t ga at o m van se lec teren maar nu lees ik d e t e ks t natuurlijk huis uit ni e t ne derlandstalige leerlingen t e letterlijk teksten gaan altijd over min of 1 die vragen ko m e n in onde rs taande p o le miek aan m e er bekende onderwerp en maar dat min of de orde ko rri e van helve rt lid van de vakont m e er moet willekeu ri g blijven onz e aan wikke lg ro ep ned e rlands e n d oce nt taal e n min stormende stud ente n in hbo of wo mo ete n de rh ede n aa n de kub pleit v oo r h e t o nde rwe rp s t e kst e n van niv e au kunne n lez e n o ver ie de r gebied alex van de ke rkh of vakmed ewe rke r onderwerp natuurlijk vind en u en ik dat ne de rlands bij de be drijfsgroep examen s van het ook de voorste ll en van de v o c bieden ook cito ple it tege n beide aut e urs h e bben onafhan ruim de mogelijkheid le e rlingen van het k elijk van elkaar geschre ve n de re dac ti e h eeft h en havo en vwo een wi ll ekeu ri ge tek s t van gevraagd k o rt op elkaars pl eidoo ien te reage re n die niveau voor te l eggen d e ke rn v an h e t reac ties vindt u bij de artik e le n nieuwe voorstel was juis t we will en meer het gaat bij leesvaardigh e id niet over het leze n van teksten maar over het b egrijp e n van teksten in een samenvatting van alle advie z en in bijlage i van bove ngenoemde b ri e f 1996 6 moer 335 leesvaa rd i gh ei d van mevrouw netelenbos merkt een ijveri ge reden e ringen e n correct g e bruik van argum e ntati e ambt enaar bij het vak nederlands op wijze n h et relat e ren van algem ee n aanvaard e in afwijking van de ee rd ere b edoe ling wo rdt in logische ope raties aan tek stinterne kenme rk en h e t programma weinig aandac ht b es t eed aan de het optimaal uitvoeren van deze taalhande alge m ene vaardigh eid van h et arg um e n tere n de lingen met betrekking tot een willekeu ri ge nadru k lig t s terk op ee n disc iplinair taalkundige tekst vooronderstelt een bred e r re ferentieka b enade ring van tek ste n als vorm ee rde r dan op d er en bredere kennis over de c ontext waar b eg rip voo r d e inhoud van ee n teks t bij leesvaar binnen deze teks t geplaats t mo et worden om dig h eid ligt du s de na druk ee rder op v e rklare n zo tot een k ri tische en objec tieve beschou dan op begrijp e n van de te ks t wing te kunnen komen van de tekstkwaliteit h et l ez e n van advies examenprogramma s is ee n argumentati ev e t e kst over d e s chadelijk blijkba a r niet eenvoudig en dan wil er wel h e id van roken g eschreven door de pr een s wat mis gaan het le zen van ambtelijke afdeling van philip morris wordt anders bena s amenvattingen is dat al evenmin en daarom d e rd dan een tekst ges chrev e n door een b egrijp ik deze opmerking niet zo goed vooraans taand longkankerspecialist wanne e r zonder over te gaan tot exegese a ll ereerst in een tekst over de toename van het v e rkeer e en korte be s chrijving van de moti even en allee n in wordt geg a an op he t e conomi sch argumenten die binn en de v oc ee n rol b elang van vervoer en m et geen woord sp eeld en bij de totstandkoming van he t advies wordt ger ept over milieu effec t en en toena met betrekking tot h e t examen leesvaardig me van het aantal ongevallen kan gesteld h eid wor d en dat die tekst ten opzi chte van het onderwerp als geh eel eenzijdig i s wann e er het a dvie s van de vog nederlands in een tekst ge s teld wordt d at oude ren m eer pr oblemen ond ervinden m e t hun gezond als algemene doel s telling voor le e sv aardig h e id e n dat du s ouderen meer ziekteverzeke heid formuleert de v o c rings premie moeten gaan b etalen is dat geen d e lee rling kan v e rschille nde soo rt en niet fi c tio logis c he gevolgtrekking maar ee n politieke n e le te k s te n analy sere n en inte rprete ren subdome in k e uze kortom teksten b e oordelen op 1 beoo rd e le n s u b do m e in 2 en sa m e nvatte n wezenlijke inhoudelijke a spe cten zoals aan s ubdo m ein 3 vaardbaarheid voll edigheid e n controleer de vaardigheden opgesomd onder s ub baarheid is allee n mogelijk wanne er de lezer domein i zijn te kenschetsen als typisch een s pecifiek referentiekader heeft van waar t e ks tverklarende activiteiten de ambtenaar uit hij of zij de tekst beoorde e lt dit geldt met va n de samenva tting i s mogelijk hie r blijven name voor d e e ers te eindterm binnen h et s t ek en het gaat hi er om h e t h e rkennen subdom ein b eoorde len de voc heeft deze van teks t s tructurele elementen zoals c ohe s ie e indterm zo opg enomen omdat zij van me hierarc his c he propositionele stru c tuur exp li ning i s dat le e rling e n van het xnvo en vwo ciet e vers us imp li ci e t e verwijzingen dit all es in staat moet en zijn tot k riti sche tekstb e op zins niveau mi c ro alineaniveau me s o of sc houwing en niet all e e n tot het reproduc e globaa l te kstnive au ma c ro ren v an propo s ition ele inhoud en van teksten de va ardigh e d en zoals opgesomd onder d e twe e de e indt e rm binne n h et s ubdom e in subdom e in 2 gaan duid e lijk dieper e n refere beoordelen ve rwijst expliciet naar algeme en ren expliciet aan teks text e rne elementen aanvaarde argumentatiewijzen die de leer li ng de lee rling kan een oo rdee l geven ove r d e moet toepassen bij het beoordelen van de aan vaardbaarhe id van v erst rekt e gege ven s op gro nd g eldigheid van de in de t ek s t verwoorde v an co n si s t e nti e teks tint ern v o ll edig heid te ks t b e t ekenis relati es en imp licati es ook dez e ex tern co ntro l eerba a rh e id tek s tex t e r n en re le vaardigheid wordt door de v o c als ess enti eel vante gege ve n s ov e r d e bro n t e ks texte rn be s chouwd voor e xamenkandidaten van he t en verder xnv o en vwo d e leerling kan ee n o ord eel ge ve n ov er de het maken van een samenvatting in sub aanvaardbaarh e id van m e ninge n en arg um e nte n op domein 3 wordt door de voc zowel voor gro nd van b enodigd e ond e rs t e uning ge ldighe id van havo als vwo lee rlingen al s e en b e langrijk e 336 moer 1996 6 leesvaardighei d eindterm gezien hetge en op geen noemens en waarschijnlijk zal de k euze voor een waardige weers tand is gestuit bepaald onderwerp hooguit een toeva llig effect hebben op de prestaties van een enk e le op beide eindtermen in het subdomein examenkandidaat een ander verhaal wordt beoordelen is inhoudelijk alleen po s itief het wanneer we kunnen spr e ken over gro eps ge reageerd in de veldra a dpleging en ze zijn ge bonden verschill en in voorkennis waar als zodanig ge handhaafd in het voorstel aan binnen ook attitudes ten opzi c hte van e en de tweed e kamer als logis che cons e quentie ond erwerp vallen met betre kking tot speci van de eerst e eindterm waa ri n tekstinterne en fi eke onderwerpen bekend is in dit verband tekstexterne element en bepal end kunnen zijn het sekse effec t bij taaltaken teksten die voor d e pre sta tie van de le e rling zag de voc ove r uit g esproke n mann elijk e onde rwe rpen het formule r en van te nminste een ond e r hand elen zoals auto s techni ek e n voetb alle n werpsgebied waaruit tek sten op dit di e p e re leid e n tot een syst e matisch pre s tatie effe c t niveau bevraagd zoud e n kunnen worden bias datzelfd e effect is h erhaaldelijk en deze keuz e i s breed b e kritiseerd ove rtuigend aangetoond in tall oze studies m et b e trekking tot cultuurgebonden voor waa r om een onde rw e rp sgebied k ennis op het be grip van c ultuurs pecifi e ke te ksten voor nederl a nds bij voorbe eld droop een van de ve elvuldig ond e rzochte en in dit verhoeve n 1995 gerrits ma 1 98 7 hac verband rele vante aspe c te n van te kstb egrip is qu e bord 1 989 kortom d aar waar tek s ten d e rol van voork ennis ove r het ond erwerp ec ht mo e ten word en b egrepen en e r dus van een t ek s t bij d e tots tandkomin g van ee n beroep wordt g edaan op cultuur tek stb egrip sp ec ifi eke voorkennis en d aar waar het voor in h oofds tuk 6 wordt een in reele te rm e n d e lezer van groot belang is de tekst te gefo rmul ee rd twee landen tw eesecto r e n alge m ee n b eg rijpen mo e t e r nadrukkelijk voor g ewaakt evenwichtsmodel als in s trum e n t van de analy se worden d a t e r gro epss p ec ifi e ke bia s optr ee dt geha nt ee rd di t m ode l wo rdt geke nm e rk t d oo r natuurlijk zu llen leerlinge n altijd uitee n imp e rfec te s ub s tituee rbaarheid van binn en en b ui lop e nde pre s tatie s leveren m aa r die versc hil tenlandse finan ciele ac tiva inte rte mp o reel optima le n in pre s tati es moeten terug te voeren zijn li se re nd e economi sch e s ubj ecte n eindige leve ns op verschill en in de behe ersing van in de inte rtemp o re le budgetres tri cties voo r d e overh e id en eindte rmen ge formule erde vaardighed en en de pa rti c uli ere sect o r kapitaalaccumulatie de dy ni e t op buite n het onderwij sa anbod z elf lig nami e k van de l opend e re ke ning e n een flex ibe le gende aspe c t e n wisselkoers van tuijl 1 993 voorkennis b e doel ik hie r niet all een in begrijpt u wel ongetwijfeld zijn vrijwel cogni tieve zin de aa nwezige schemata a ll e morfe men en lexe me n in deze t e kst u scri pts en de rge lijke in d e hoofden van d e b e ke nd maar b egrijpt u waar he t ov er gaat l ee rlingen maar onlo sm a kelijk d a ara an ver of s terker no g kunt u de aanvaardbaarheid bonden ook in talige zin omvan g en vari atie van de verstrekte gegeven s beoord e l e n zoals van de woordenschat me e r d a n w elk taal wij leerlingen vragen te do e n aspect ook is omv a ng en aard van de woor tijdens het lezen van i edere t ek s t hoe de nschat e e n directe afspiegeling van taalcon e envoudig of c omplex ook wordt e en be tact en taalaanbod in tege n stell ing tot m ee r roep ge daan op onze voork ennis d e mate r ege lge stuurde e n op analo gie e n regelmatig waa ri n d e voorkennis in zeer brede zin h e id gebas eerde taalas p ect e n regelmatig zowel talig als cognitief van de lezer aansluit wordt de s teeds weer e mpiris che b e vestigde bij de tekst b epaalt mede de mate e n kwali uits praak dat a llochtone leerlingen een ge ri n te it van t ek s tbegrip sin ge r z99o boonman ge re en minde r geva rie erde woordens c h at in 1 992 de glopper 1996 m e t een dergelijke het nederlands hebb e n meijers 1 993 dan algemene psy cholinguisti s che uitspraak kun hun nederlandstalige klasg e noten als mede nen we in het onderwijs natuurlijk niet oorzaak gezi e n voor hun achterblijvend zoveel de individuele va riatie in voork ennis schools ucce s dit duidt erop dat deze groep en woordkenni s is nu eenma al een geg even l e erlingen gemiddeld minde r dan n e der 1996 6 moer 337 leesvaardighei d landstalige leerli ngen een woordvoorraad en ben de uitgevers geen moeite mee niet om de lo gische samenhang daa rtussen in de bui een verarming teweeg te brengen saai steeds tenschoolse werkelijkheid opbouwen vooral h etzelfde eenzijdig dit hangt immers af van met betrekking tot algeme ne niet s p ec ifiek d e wijze waarop de docent c r e atief in s taat is sc hoolgebonden ond e rwerp e n uit kranten e en algemeen ond e rw erp in een veelheid van tij dsch ri ften a c tualit eitenprogramma s e tce aspe c ten aan de orde te laten komen in zijn of tera juist uit die domeinen zijn tradition e el haar onderwijs en wat is er ove ri gens verar de leesteksten op het examen afkomsti g mend aa n wanneer le erling en uiteenlop ende of elkaar aanvu llende dan w e l tegenspreke n conclusie is dan ook dat groepen leerlin g en d e te ksten v a n niveau l er en l e ze n ov e r ee n en niet a ll een a llo chtone le erli ngen zowel algemeen m aatsc happelijk thema zoals armoe door hun s p ec ifieke c ulturele en maat schap d e of gezondh e idszorg in plaats van een pelijke orientatie als hun niet uitsluite nd baai erd aan te kste n over van all es en no g wat standaardned erlands buite nsc hools taa l con tac t m oge lijk al s gro ep ni et in een gelijkwa ar w aarom dan we l om voor te n minste ee n dige s tartpositi e verkeren m e t betrekking tot van de lee ste ksten in h et einde xamen te voorkennis ove r algemeen maatsc happ e lijke kunnen vooronders te llen dat all e le e rling en inhoudsdom e inen en du s met betrekking tot een alge me n e voorkenni s hebben opg e bouwd het kunne n ton e n van de in eindterm i van over het onderw erp m e t d e daarbij b e hore n h et s ubdomein beoord e l en geformul eerde d e globale woordenschat en cogniti eve s ch e vaardigheden hi e r ligt de k e rn van de argu mata en om vervolgen s voor alle groepen me ntati e binne n d e v o c nederlands voor leerlingen e erlijk te kunn en toetsen of zij in h et aanwijzen van een inhoudsgebi ed ni e t st a at zijn met b e hulp van deze tekste xterne omdat met name all oc htone l e erlingen zond er informati e ee n gegev e n t e kst kri ti sc h te b e oor deze onderwe rp orie ntatie niet aa n de eind delen exameneisen l eesv a ardighe id zouden kunnen ach de re aliteit heeft alle a rgumenten inge voldoen helaas zijn zij nog altijd s terk onder haald en de geldigh e id en zinvolheid van de vertegenwoordigd in het havo en v w o eindt ermen staat of v alt e r niet mee wel naar e ind examen m aar daar ligge n heel wa t fun mijn idee de kwaliteit van d e toetsing ervan d a me nteler pro ce ss e n a a n t e n grondslag en een voorstel zoal s gedaan door de v o c utopi a n e derlands kan en wil daar g een bepal ende fa ctor in zijn niet om de vrijheid van hoe had het kunnen zijn in de hele dis cu ssie onderwijs aan t e ta s ten omdat de onderw e r over h et idee van de onde rwerp s g ebi eden p en van een d ermat e a lg e m ee n karakt er mo e h eeft naar mijn m ening de vaagheid van de ten zijn dat er vanuit all e c onfess ionele omschrijving ervan een niet gerin ge rol stromingen zek e r teksten van niveau over gespeeld als li d van de vo c trek i k m e dit verschenen zijn ni et om de eindex a m e n aan en in he t lic ht van de volgende ronde commissie ned e rl a nd s e xtr a werk te ver ho e l ang zu lle n deze eindt ermen le v en ee n s c haffe n door h en originele t ekst e n ov e r he t ko rt e toelichting om als toetje v an de ze onderwerp te laten produc e ren of vertalen zware m a altijd zowel de zinvolhei d als haal wa nt zoal s een van de bezwaarden opme rk baarheid van h et b e noemen va n een onder te het zou wel e ens kunnen gebeuren dat werp s gebied te i ll ustreren do cent y uit x jui s t teks t a uit tijdschri ft b zoal s gezegd zu llen d e onde rwe rpen al ge heeft behand eld in d e klas en d e eindexamen m een van aard moeten zijn ruimte mo eten commissi e op hetzelfde idee was gekom en late n voor een multiculture le benade ri ng alle nie t om d e uitgevers in d e problemen te gro epen leerlingen aan s preken en zo bre ed breng en die de bui al z a gen hangen en zijn dat h e t s el ecteren van leuke en inter es da chte n ieder j aar met een nieuw bo e k te sa nte tekst e n van niveau voor de doc e nt of moeten kome n voor aardrijkskund e en ge de uitgever of het ci t o eerde r een lux epro s c hiedenis is al jaren sprake van jaarlijk s bleem vormt dan een belasting los van deze wisselende examenonderwerpen en da ar heb inhoudelijke cri teri a zouden de onderwerpen 338 moer 1996 6 le esvaardighei d een veelheid aan dim en sies moete n herber alex van de k erkhof gen die e en brede o rie ntatie op he t onder reacti e werp mogelijk maken korrie v an he lv ert he eft g elijk de een voorbeeld discuss ie ov e r de vas t s te ll ing van een onde rwerp s gebied bij het ond e rde el ge zondheid zi e kte le es vaardighei d ne derland s havo en social e dim en s ie ve r schill en in v wo is most e rd na d e maaltijd jamm er g e zondheid en l even s v e rwachting en i s d a t w el uit haar b es chouwing i s ee n s o ciale s tratificati e b e lang van so ciale aant a l v e rduid e lijking en t e hal e n bij netwe rken familie vriende n bij b ep aalde onde rd e len van de voors t elle n thuishulp spo rtbles s ure s v a n de vakontwikkelgroe p die in de his t orisch e dim e ns ie grot e uitvindingen t ek s t v a n h et adv ies ze k e r ni e t hadde n in d e gezondheid s zorg zi e ktes vro e ger miss taan of de b e l eids di sc uss i es m e t d ez e e n nu ve rduidelijkin g en tot wezenlijk andere po litie ke dim e n s i e thui szo rgbel e id eige n uitkom s te n zoud e n h e bb e n ge le id valt bijdra ge c hroni sc h zi e ke n alc oholdrugs ech ter te b ezien een aanta l organisato en ta b ak risc h e to e tst ec hni sc h e en onde rwij s kun j uridisch e dim e ns ie w etg eving dige bezw a r en blijft imm ers onve rle t ge zondhe idszorg p ri vacy besc h e rnung p a ti enten sc had ec la ims bij me di sc he korri e van h elv e rt s pr e ekt in he t ve r fout e n band van beoo rdel e n bijna s t ee ds ove r ee n eco n o misch e dim en s i e werkg e l egenhe id ve rdie pin g ma a r in feit e gaat het in d e zorgsec to r ko sten ge zondh eid s zorg bena d eri ng van de vakontwikke lgroep sc haal vergrotin g om e en ve rbre ding aan de vaardigh eid psych o logi sche dim ens ie verwerking van in he t an a lyse ren e n interpreteren wordt h et gegev e n dat j e ongen eeslijk ziek de va ardigh eid in he t beoord el e n van de b e nt p sy cho s omati sc he kl ac hte n aanva ardbaarh e id van ze ker e te kstg ege m o re le e th i sch e dim e nsi e grenzen aan de v en s to egevoegd ofsc hoon d e va kont gezondh eid s zorg wac htlij s t e n mo e de r wikk elgro ep nie t pr ec i es h eeft duid elijk worden als j e ss b ent ge maa kt wat we onde r e en oo rd ee l moe na tuurw e te n sc happ e lijke dim e ns ie t e n ve r s taan is door de vakontwikke l populair we te nschappelijke artik ele n over gro e p wel duidelijk gemaakt dat he t hier huidig ond e rzo e k in medisc he arg um e nta ti eve v a ardig hed e n b etre ft he t i s we tens chap h ee l go e d mo gelijk d eze a rgumentatiev e cul t ure le dim en s i e lite ra ire t ek s te n film s vaardigh e d en waa rond er de vaardigheid t on ee l ove r gezondheid ziekt e in h et b e oordelen t e toetse n op e en in terculture le inte rra t i o va le dim e ns ie op e xam e n zonder dat de le e rling zic h bijna a ll e bov enge noemde terrein en zijn noodzakelijk e rwij s h ee ft mo e ten ve rdi e interculture l e int ernational e pen in ee n onderw e rp sge bi e d indi e n v e rgelijkingen mog e lij k l ee rlinge n op basi s van ee n herzien le er plan over voldo e nde argumentatiev e o o k voor d e volge nde onderw erpen zijn de vaardighed e n besc hikken moet en zij op genoe mde dimen s ies zonde r al te v e el fantasie h e t ex a m e n in sta a t zijn te oordel e n ov er in te vu ll en armo e de demo c ratie arb e id co n si s t e nti e contro l ee rb aarh e id ge ldigh e id v a n onderwijs communi catie familie mili eu een re den e ringe n en co rrec t gebruik van argumentatiewijzen e d op grond van ko rt om voldoende stof tot l ezen lijkt mij door het lez e n van e en aantal ni e t fiction e teks tinte rne g egeven s of op grond van le te kst en rondom e enzelfde breed maat een op het ex a men vers trekte c ontext sch appelijk onderwerp l eren leerlin gen sy s te bijvoorbeeld bestaande uit een teks t die mati sc h uit ee nlop e nde teksten vanuit een in een pol emis c h verband s taat met de breed re ferentiekader te b e nader en en onder 1996 6 moer 339 lee s vaardi g hei d ling te relat ere n hierm ee wordt n a ar mijn hoofdtek s t m et het v erv allen van h et m ening het l e e s onde rwijs niet ver eng d vas t s t ell en van e en ond erwe rpsg ebied m aa r jui s t verbre ed e n v erdi e pt ho eft dus niet de v aa rdigh e id in h e t b e oordele n te v ervall e n e n i s e r t en literatuu r opzi c hte v an d e bes ta and e traditi e ho e d a n ook ge e n sprak e va n ve rschraling b o onman c ond erwij s in s tud er end leze n ma ar van ee n verrijkin g v an de vakin in l verh oeven red handboek lees en houd overi ge n s zal h et b e o o rde l e n va n sch rijfdidac ti e k functione le gel e tte rdhe id in bas is t eks t en op b as i s van t e k s tex te rn e infor e n voo rtgezet o nde rwijs am s te rd a m sw e t s m ati e volop aan de orde zijn bij bijvoor z eitlin ge r 1992 blz 215 233 b ee ld he t ve rz a me l en va n m a teriaal vo or droop m l v e rh oeve n invloed van ach ter ee n profie l w erkstuk du s van ee n grond kenn is op te ks t beg rip in een ee rste en t wee de b ep erkte onderwij skundi ge aandac ht t aa l o nd e rzoe kproj ec t kun int e rne publi voor d e ze vaardi gh eid hoeft geen s pr a ke ca ti e 1995 t e zijn ge rritsm a h moeilijkh e de n bij de l e z er d e voor k ennis van de l eerlin ge n in prob lem en korri e van h elve rt s te lt z ee r t e rec ht d at va n tekstbegrip bij al lochto n e leer li ngen ensch e er bij d e to ets in g nadrukkelijk vo or de slo 1987 blz 5 9 66 gewaakt moet w ord e n d a t er g ro ep ss p e glopp e r k d e le zen geb aat bij s timuleri n g cifi e ke b ias optree dt di e ni e t is t erug te int ellec tue l e vaardi ghe de n ove r he t verb a nd voe r en op ve rsc hill en i n d e be h ee rs in g tu sse n l ez en we t e n en de nk e n in dida k tief van d e in d e e indt erm en ge formul ee rde j anuari 19 96 blz z o ri vaardigh e d e n h e t vo orb ee ld dat zij gee ft h acqu ebord h tekstbegrip van turkse en van ee n voor ni e t ec on omisc h gesc hool nede rland se lee rlinge n in het voo rtgezet o n de rwijs den onto eg a nk elijk e t e ks t van tuijl dordr ec ht f oris publ 1989 m eij e rs g wo o rde n sc hatb e he e rsin g a a n he t 19 93 zo u da n ook no oit do o r een exam e n constru c ti e gro ep n e d e rland s al s eind va n het v oort ge zet onde rw ij s in v te kst wo rd e n aangeboden e n is d a arom ge ud e ns r ryme na ns re d he t schoolva k w e l su gges tie f maa r we ini g ill u stratief nede rlands in het secu n da ir voo rtgeze t on d e rwijs d e ex a me nc onstru ctiegro epen streve n er e nsc he de vn lo s lo 1993 bl z 210 222 imm e rs na ar voork e nnis n eutral e singe r m psych ology of l a ng u age an intro du c op gave n t e co ns true r e n en waken voor t io n to sentence an d disco urne procesces hillsd al e h e t aa nbie de n va n te ks t e n m e t ee n te nj erlbaum r99o grot e sp ec ifie ke cultuur gebonde nh eid tuijl m van essays o n i nte rdepende n t m acro a n d d e c ons t ate rin g v an kom e van h elvert m esoecono m ics tilbur g proefschrift kub 1 993 d at allo c htone l ee rlinge n ge middeld mind e r dan ned e rlands t ali ge l eerlinge n ee n woordv o o rra a d en d e lo gisc he samenhang d aartussen in de b u iten schoo lse we rk elijkh e id opbouwe n z ou er n iet to e moe te n l e id en dat h et school gebond e n karakte r va n l eesvaa rdig he id do o r d e va s tst ell in g v a n een bep e r ke nd onderwe rp sgebi ed juis t wordt ve rster kt h e t gaat e r imm ers om dat d e l ee rlin ge n zo go ed mo ge lijk w orde n vo o rb e re id op d e vo lle br ee dte v an h e t ma at sc happ elijke le v en e n daarbij in het onde rwij s uitge ru st word e n me t ke nni s e n vaardighed en di e ni e t ge bond e n zijn aan ee n sp ecifi e k ond erw erp 340 moer 1996 6