De school als schrijfpaleis! Hoe leerlingen liever en beter leren schrijven?

19 de school als schrijfpaleis hoe leerlingen liever en beter leren schrijven martien geerts dat schrijven een complexe vaardigheid is weten we allemaal maar al te goed ook ikzelf als ik zuchtend aan dit artikel begin schrijven is bijvoorbeeld een leerling die een brief schrijft chrijven is veel meer dan louter aan een ziek klasgenootje moet opschrijven zinnen op papier of niet alleen nadenken waarover hij op de computer zetten gaat schrijven maar hij moet ook als je nagaat wat er bij schrijven de nodige woorden zinnen ver komt kijken kom je tot een heel banden e d uit zijn geheugen lijstje opdiepen om die ideeen te ver woorden 1 een schrijver moet allereerst ideeen 3 de schrijver moet rekening houden met genereren de lezer voor wie hij schrijft hij moet bijvoorbeeld communiceren met iemand die niet een leerling die gevraagd wordt om aanwezig is en hem proberen te infor een griezelverhaal af te maken meren overtuigen amuseren zonder moet dat einde wel eerst verzinnen dat de aangesprokene de non verbale signalen van de schrijver ziet en 2 de schrijver moet die ideeen in begrij andersom dat betekent onder meer pelijke taal gieten dat de schrijver rekening houdt met wat de lezer al weet en niet weet wat die lezer belangrijk vindt bijvoorbeeld een leerling die een uitnodiging schrijft voor het schoolfeest moet weten welke informatie noodzake lijk is om op het schoolfeest te geraken op de juiste plaats de juiste dag het juiste uur welke bij komende informatie interessant is en hoe je dat allemaal formuleert zodat mensen zich welkom voelen februari 2005 nummer 3 34e jaargang 20 4 ten slotte moet de schrijver ook reke te integreren hij is in staat om ideeen te ning houden met een aantal conven genereren en die in begrijpelijke taal te gie ties zo zijn er een aantal spellingcon ten op zo n manier dat zijn schrijfproduct venties en grammaticaregels die hij een bepaald doel bij een bepaald publiek moet respecteren maar ook conven bereikt bovendien kan hij daarbij de con ties op het vlak van tekststructuur en venties respecteren die voor de tekst in lay out kwestie van belang zijn bijvoorbeeld leerlingen die samen een toeris logisch dat leerlingen van de lagere school tische folder in elkaar boksen die op dat vlak letterlijk in hun kinder moeten ervoor zorgen dat het een schoenen staan het niet gemakkelijk vin overzichtelijke folder is met o a den om een tekst te schrijven en toch tussentiteltjes en dat de tekst cor moeten leerlingen het leren en liefst met rect geschreven is plezier want dan gaat het beter hoe pak ken we dat aan hieronder volgen een aan de vier bovenstaande aspecten kan je tal tips die je op weg kunnen helpen om in omschrijven als de eisen die aan een de klas en op school een schrijfrijk klimaat schrijfproduct worden gesteld een goede te creeren schrijver is iemand die deze vier eisen weet tips voor een schrijfrijk klimaat tip 1 kies je schrijftaken met zorg een geschikte schrijftaak beantwoordt aan een aantal criteria 1 is de schrijftaak compleet dit betekent krijgen leerlingen niet enkel een onderwerp om over te schrijven zoals mijn lievelingsdier maar schrijven ze ook voor een bepaalde lezer doelpubliek en met een duidelijk doel voor ogen helemaal af wordt het als de schrijfproducten ook werke lijk bij het doelpubliek terechtkomen bijvoorbeeld de wenskaarten naar de grootouders worden gezamenlijk gepost de griezelverhalen worden gebundeld in het groot griezelboek van de klas met inhoudstafel illustraties en in de leeshoek gelegd 2 is de schrijftaak motiverend dit betekent doet de schrijftaak een schrijfdrang ontstaan bij de leerlingen de motive rende kracht van een schrijfopdracht kan in een aantal elementen en liefst in een combinatie van deze elementen schuilen 34e jaargang nummer 3 februari 2005 21 het onderwerp sluit enerzijds aan bij de interesses en de leefwereld van de leerlin gen en daagt hen anderzijds ook voldoende uit bijvoorbeeld schrijf een antwoord naar kinderen die een probleem signaleren zoals ik ben bang in het donker schrijf instructies voor een schattenjacht zie bijlage de schrijfopdracht is functioneel er gebeurt iets echts met hun schrijfsels zie ook hoger bijvoorbeeld de leerlingen schrijven artikels die worden gepubliceerd in een eigen kindertijd schrift het kindertijdschrift wordt verspreid onder leeftijdsgenoten bv de leer lingen van dezelfde graad de leerlingen schrijven een sprookje om voor te lezen aan een groepje kleuters er wordt een motiverende werkvorm gekozen bijvoorbeeld leerlingen mogen samen met een partner aan de opdracht werken leerlingen mogen hun schrijfopdracht tijdens hoekenwerk op de computer maken de schrijfopdracht staat niet los maar is ingebed in een motiverend kader bijvoorbeeld de schrijfactiviteit schattenjacht zie bijlage komt in een thema rond piraten ten volle tot zijn recht 3 is de schrijftaak relevant een schrijftaak moet niet enkel motiverend zijn maar ook relevant concreet betekent dit sluit de schrijftaak enigszins aan bij de eindtermen schrijven de leerlingen schrijven bijvoorbeeld een oproep uitnodiging of instructie voor leeftijdsgenoten et 4 2 de leer lingen schrijven een brief aan een bekende om een persoonlijke boodschap of beleve nis over te brengen et 4 3 de leerlingen schrijven een verslag van een gebeurtenis een verhaal of een informatieve tekst voor een gekend persoon et 4 4 tip 2 trek voldoende tijd uit voor een schrijftaak geef de leerlingen eens de keuze voor een bepaalde schrijftaak is gemaakt voldoende tijd om aan hun schrijfopdracht te werken 1 plan schrijfopdrachten bij voorkeur niet vlak voor een pauze of op het einde van de klasdag ga daarbij flexibel met de tijd om leerlingen die vroeger klaar zijn kunnen bij voorbeeld een boek lezen of iets anders doen februari 2005 nummer 3 34e jaargang 22 2 het kan interessant zijn om een schrijftaak op te nemen in contractwerk bv in een duo contract zodat de leerlingen zelf kunnen bepalen wanneer ze de schrijfopdracht pre cies uitvoeren 3 geef de leerlingen geregeld tijd om hun schrijfproduct te herschrijven dit is natuurlijk niet nodig voor elk schrijfproduct bij schrijftaken die bedoeld zijn voor een echte lezer kan je ze hiervoor wel motiveren leerlingen maken hun schrijfproduct beter zowel op inhoudelijk als op vormelijk vlak dit is een belangrijk leermoment leerlingen reflecteren over hun eigen schrijfproduct hanteer de volgende vuistregels bij het schrijven van een tweede versie laat leerlingen een tekst slechts een keer herschrijven de tweede versie is in prin cipe de definitieve versie geef bij elke schrijftaak duidelijk aan waarom de leerlingen hun tekst moeten her schrijven ze doen dit niet zomaar maar altijd in functie van de lezer als je het herschrijven niet kan motiveren is het misschien ook niet nodig voeg iets toe aan het schrijven van een tweede versie zodat de leerlingen meer gemotiveerd zijn om dit te doen laat de leerlingen hun tekst intypen illustreren met stiften schrijven op mooi briefpapier schrijven tip 3 zorg voor een goede ondersteuning van de leerlingen naast jijzelf als leerkracht die ondersteuning biedt kan je ook de leerlingen elkaar laten ondersteunen 1 ondersteuning door medeleerlingen leerlingen werken samen in duo s of in groepjes aan een schrijfproduct of ze mogen met een partner overleggen over hun individuele schrijfproduct samen brainstormen elkaar vragen stellen iets aan elkaar laten lezen of voorlezen leerlingen kunnen ook ingezet worden als nalezers de leerlingen lezen schrijf producten van klasgenoten na aan de hand van een aantal aandachtspunten die de leerkracht op het bord schrijft of op een werkblaadje aanbiedt bijvoor beeld bij het nalezen van een brief aan een ziek klasgenootje inhoud begrijp je zelf alles zo niet dan vraag je uitleg aan de schrijver s van de brief 34e jaargang nummer 3 februari 2005 23 is de brief duidelijk voor de zieke klasgenoot die het voorval niet heeft meege maakt wat is misschien niet duidelijk voor hem haar vorm is het een echte brief dit wil zeggen is er een aanspreking dag x hoi hallo is er een soort afsluiting groetjes veel beterschap tot gauw staat eronder van wie de brief komt als je schrijffoutjes vindt mag je die aanduiden bv door er een groen streepje onder te zetten 2 ondersteuning door de leerkracht als leerkracht ondersteun je de leerlingen niet enkel voor en na het schrijven maar ook tijdens het schrijfproces je loopt rond en ondersteunt waar nodig hierbij besteed je vooral aandacht aan de inhoud van de tekst de vorm is voor later kruip in de rol van de lezer het doelpubliek wat zou voor de lezer onduidelijk of verwar rend kunnen zijn welke informatie ontbreekt stel vanuit die rol denkstimulerende vragen wat bedoel je met hoe zit dat precies wie deed dat waarom een goede manier om feedback te geven is de verwarring van de lezer spelen je geeft een mogelijke verkeerde interpretatie weer de leerling zal daar meestal onmiddellijk op reageren begint het schoolfeest s morgens al stuurt het meisje haar moeder naar bed verlies het belang van positieve feedback niet uit het oog de leerkracht moedigt aan bevestigt geeft schouderklopjes voor elke leerling taalzwak en taalsterk vormt posi tieve feedback en het geloof van de leerkracht in hun kunnen een sterke drijfveer om verder te werken een voorbeeld het is half twaalf in het klasje van juf s zitten achttien tweedeklassertjes dia logen te verzinnen voor de tekst ballonnetjes van een leuke strip de juf circu leert door de klas om de leerlingen bij deze schrijfopdracht te ondersteunen a een allochtoon meisje heeft het moeilijk juf s stelt vast dat ze nog niets heeft opgeschreven en knielt naast haar neer lukt het niet a staart wat wezenloos voor zich uit hier laten we eens naar dat eerste prentje kijken suggereert de juf die gekke ober komt binnen met die schotel wat zou die zeggen tegen de poes de poes waar juf s op doelt is de klant in een februari 2005 nummer 3 34e jaargang 24 restaurant er komt geen antwoord wat denk je probeert de juf nog eens a blijft zwijgen juf s wacht nog even knipoogt naar een kind in de verte dat haar roept en vraagt zou die ober zeggen hier alsjeblieft meneer de poes hier is de slechtste worst van de wereld en ze stinkt verschrikkelijk nee roept a terwijl ze het uitproest van het lachen juf s hijst zich lachend recht schrijf jij als je uitgelachen bent dan maar eens wat de ober wel zegt ik kom het dadelijk lezen ze lacht nog even na en gaat dan naar de ongeduldige leer ling die haar eerder wenkte een paar minuten later staat ze terug naast a leest wat ze geschreven heeft hier is een lekere worst meneer en aait haar over het hoofd dat gaat heel goed he meisje fluistert ze uit kris van den branden nascholing en initiele lerarenopleiding ook taak gericht in m colpin e a een taak voor iedereen perspectieven voor taakge richt onderwijs leuven apeldoorn garant 2000 p 179 probeer ook na het schrijven zowel geef ook nu feedback op zodanige inhoudelijke als vormelijke feedback te wijze dat de leerling zelf nog een men geven op het schrijfproduct achteraf tale inspanning moet leveren bij de ver enkel feedback geven op het niveau betering met andere woorden verbe van spelling en grammaticafouten geeft ter de tekst niet in de plaats van de de leerlingen de meestal verkeerde leerling maar geef hem voldoende aan indruk dat hun tekstje inhoudelijk wel in wijzingen om het zelf te doen orde is of dat enkel spelling ertoe doet illustratie voorbeeld van feedback 34e jaargang nummer 3 februari 2005 25 tot slot het schrijfplezier te verhogen welke schrijf taken geven we hoe ondersteunen we de bovenstaande tips kunnen helpen om je hoe evalueren we en dus buiten de schrijfonderwijs te verrijken als je je blik muren van je eigen klas treedt ben je daarbij verruimt en schrijven niet enkel bin goed op weg om van je school een schrijf nen het vak taal vaardigheid een plaats paleis te maken de bijgevoegde schrijftaak geeft maar kansen ziet en benut om schrij geschikt voor 4 5 en 6 uitproberen in je ven te integreren in wereldorientatie muzi klas kan een begin zijn sche vorming als je over schrijfonderwijs overlegt met je collega s hoe proberen we martien geerts p a steunpunt nt2 blijde inkomststraat 7 3000 leuven martien geerts arts kuleuven ac be meer lezen het schrijfpaleis motiverende schrijftaken voor de lagere school m geerts e a steunpunt nt2 2004 bevat 25 uitgewerkte schrijftaken en tal van ideeen tips voor ondersteuning om schrijven in de klas en op school een volwaardige plaats te geven ondermeer de volgende aspecten komen erin aan bod de plaats van spelling ict hoeken en contractwerk schrijven in het eerste leerjaar besteladres steunpunt nt2 blijde inkomststraat 7 3000 leuven tel 016 32 53 67 fax 016 32 53 60 e mail nt2 arts kuleuven ac be nt2 be februari 2005 nummer 3 34e jaargang 26 bijlage activiteit schattenjacht 34e jaargang nummer 3 februari 2005 27 februari 2005 nummer 3 34e jaargang 28 34e jaargang nummer 3 februari 2005 29 februari 2005 nummer 3 34e jaargang 30 34e jaargang nummer 3 februari 2005 31 februari 2005 nummer 3 34e jaargang