De taal van oorlog en vrede. Over de taalbeschouwing van Fritz Pasierbsky

ru klein de taa l van oorlog en vrede over de taalbeschouwing taalbeschouwin g van fritz pasierbsky onderwijs in taalbeschouwing en vredesopvoeding bestaan er over de samen hang tussen beide publikaties zijn er neerlandici pedagogen die zich hiermee bezighouden bestaat er op dit terrein lesmateriaal de moer redactie nodigde in een oproep in haar eigen tijdschrift mensen uit hierover te berichten een van de reacties was die van ru klein docent communicatieve vaardigheden bij de afdeling hogere informatica en docent taalkunde en taalbeheersing aan de opleiding voor mo nederlands van de haagse hogeschool ik l oop op mijn vrije dag door de boekwinkel een boek over taalbeschouwin g en zie een boek liggen met de t i te l de onder nem ing op het oorlogspad het gaat over de duitse taalkundige fritz pasierbsky heeft management een boek geschreven over de rol die de taal ik lees wat later in mijn dagblad over een speelt inzake oorlog en vrede dat boek heet moeizame graanoogst elders i n de wereld on krieg und frieden in der sprache pasierbsky der het kopje graanfront staat te lezen de 1983 mensen en staten bedreigen elkaar om media schakelen over op de taal van het mili de ander tot overgave te dwingen hoe doen ta i re communique men spreekt over het ze dat politici roepen elkaar op tot vrede graanfront het inzetten van all e reserves i n maar niet elke oproep tot vrede is oprecht de str ij d en de wensel i jkheid van overwin hoe kun je dat uitvinden n i ngen waarmee geslaagde oogstactiviteiten op zulke en nog andere vragen gaat hij in en worden bedoeld goudsche courant 26 sep hij laat door middel van analyses van concrete tember 1987 teksten zien dat je al taalbeschouwend een de oo rl og is een ge l iefd beeld voor menselijke heel eind komt act i viteit voor harde inspann i ng l ij kt het het boek is heel praktisch de auteur geeft meestal een tekst en stelt daarbij vooraf een aantal vragen om je tot lezen en overdenken te brengen vervolgens analyseert hij de tekst die analyses zijn vaak verrassend ik heb bij het lezen niet een keer het gevoel gehad dat 20 i k de conclusies m et m ijn ei g e n b lote verst a n d hulp van twee gere ed sch appen argumen tatie ook w el had kunnen pro duceren d e verschil analyse en contextanalyse lende analyses bij elkaar ve r schaf f en de lez er b ij de analyse van d e ar g u mentatie maa kt hij een a p paraat om z elf an d ere te k st en te lijf te onderscheid tussen een drietal zaken gaan de be g ri pp en d ie g e ha n t eerd wor d en taaldaden e n argumenten een voorbeeld gezamenlijk vormen deze de middelen waar mee de ar g umentatie in een tekst g estalte ik wil proberen een en ander te laten zien door k rijgt middel van een voorbeeldje h ij bekij k t w el ke b eg rippe n in de te k st ge b rui k t in het kader van de vraag h oe kun je nagaan w ord en w el ke positi eve of n egatieve lading in een tekst of een oproep tot vrede ernstig is d eze voor d e schrijver h e bben en met wel ke gemeend gaat pasier b sky als vol gt te w er k andere be g rippen z e in de t e kst ver bonden ik laat even de schrijver zel f aan het woord w ord en en dan blijkt da t e r in de tekst in fei lees nauwkeuri g de hierond er volgende tekst te weinig over vred e g esprok en w ordt dat het door en laat daarbij de volgende vragen door ei g enlij k voortdurend over oorlog ga at en over uw hoofd gaan die oorlog wor d t ges proken in samenhang w at wordt er in deze tekst ten gunste van met naar het lij kt succes verbeterin g oplos de vrede gezegd sing tot welke politieke richting zou de schrijver d aarna onderzoekt hij de t w ee soorten taald a van de te kst k unnen behoren den die in de tekst voor k omen h ij g aat d aar bij hoe actueel is de tekst na welke be w eringen er nu precies g e d aan is de schrijver oprecht worden met b etre kk ing tot de realiteit en w el ke verze k erin g en de schrijver g eeft ten aan zien van d e eigen b e d oelin g en b e w erin g en een n i euwe oor l og zou de situatie i n e u ropa ook al zijn dan uitspraken d ie de pretentie van w aar i s d ie n i et opti maa l niet verbeteren i ntegendeel heid he b ben maar ter p le kke niet be w ezen noch in po litiek noch i n econom isch opzi cht zou de w orden d e bew eringen die in het eerste deel toe stand doo r het geb ru i k van geweld beter wo rden van de te k st ge d aan w orden z ijn ec h ter zo dan nu a ls een gewapend conf lict a l i ets zou op l os voor waar delijk geformuleer d a ls een gew a s en dan zou dat tegelij k het europe s e evenw icht pend conflict al iets zou oplossen dan zou dat ernst i ger ve rstoren en de k iem leggen voor n i euwe tegen stel li ng e n en ve r w i kkelingen n i euwe conflic tegelij k dat het nauwelijks beweringen ten n i euwe s lachtoffe rs n i euwe onzeke rheid en zijn maar eerd er een soort veron d erstellin g en n i euwe ec on o m isc he pr oblemen zo uden het gevolg en dat zet vraagtekens bij de oprechtheid van z ij n een der gel ij ke waanz i n zonder e in de zou ook de schrijver het ei nde bete kenen van de huid i ge maatsc happel ij ten slotte stelt p asierbsky vast hoe de ver ke e n po li ti eke orde schillende begrippen en taaldaden tezamen een 1 1 argumentatie vormen die argumentatie blijkt de reger i ng i s er zoa l s ik daarstraks a l aangaf van er op neer te k omen dat het geen zin hee ft ove rtu i gd dat momentee l d8 grote opgave i s het ve ili g stell en v an de were l dvrede oorlog te voeren als je daarmee niets verbe tert geen oplossingen creeert m aar dat als dat wel het geval is het aangaan van een ge pasierbsky constateert dan eerst dat er een wapend conflict reeel is tegenspraa k in de tekst zit a an de ene kant a ls hij tot zover is g ekomen vertelt pasierbs wordt expliciet ver k laard dat het allerbelang ky wie de tekst heeft geschreven en bij welke rijkste is dat de wereldvrede bew aard wordt gelegenheid hij is uitgesproken i k zal dat niet aan de andere kant wordt er niet echt beargu verklappen verrassend is het wel menteerd waarom er vrede moet zijn maar ik gaf daarnet aan dat p asierbsky twee ge eerder waarom er geen oorlog moet plaatsvin reedschappen gebruikt voor de analyse name den een oorlog zou zoveel na d elige ef fecten lij k argumentatie analyse en contextanalyse met zich mee brengen dat je maar beter vrede op die contextanalyse k om ik straks nog kunt hebben terug d aarna bekijkt hij de tekst preciezer met be 21 de kracht en de beperking een overzicht van het boe k van het boe k het boek begint met een bespreking van de ik hoop dat het voorbeeld duidelijk heeft kun semantiek van de begrippen oorlog en vrede nen maken dat er van pasierbsky s analyses een semantiek die nogal paradoxaal blijkt te iets te leren valt als je geinteresseerd bent in zijn aan de hand van voorbeelden uit het da het probleem oorlog en vrede gelijkse taalgebruik laat pasierbsky zien dat het boek biedt veel meer van dit soort analy oorlog geassocieerd wordt met vernietiging ses analyses die telkens een andere situatie maar tegelijk ook met activiteit met dyna of een ander soort tekst tot uitgangspunt ne miek ongeveer zoals in het voorbeeld dat ik men onderwerpingsstrategieen de opbouw gaf bij wijze van inleiding op dezelfde manier van vijandbeelden de argumentatie van de wordt vrede geassocieerd met het ontbreken vredesbeweging etc door die verscheiden van oorlog en is daarmee dus eigenlijk ne heid aan benaderingen komen veel manieren gatief gedefinieerd en tegelijkertijd ook met van analyseren aan de orde passiviteit ik denk dan ook dat de grote waarde van het pasierbsky wijdt vervolgens een hoofdstuk aan boek gelegen is in het feit dat het in zijn tota de argumentatie en de context van oproepen liteit een taalbeschouwelijk apparaat biedt het tot vrede het voorbeeld in het voorgaande is biedt een taalbeschouwelijk apparaat dat is hieraan ontleend en idem van de verbale stra toegesneden op teksten over oorlog en vrede tegieen die staten hanteren om elkaar tot maar dat natuurlijk niet zonder nut is voor de overgave te dwingen in verband met dat analyse van andere teksten laatste analyseert hij twee verschillende situa het feit dat het apparaat is toegesneden op ties hij bekijkt eerst de dialoog tussen verte het onderwerp heeft bovendien het voordeel genwoordigers van athene en leiders van het dat je niet zomaar teksten zit te analyseren eiland melos op het moment dat athene maar dat je weet waar je mee bezig bent ik dreigt dat eiland te bezetten een scene die vergelijk dan bijvoorbeeld de argumentatie zich afspeelt in 416 voor christus daarna analyse zoals die in dit boek verschijnt als analyseert hij op vergelijkbare wijze het ultima een antwoord op de behoefte om de tekst tum van oostenrijk hongarije aan servie van werkelijk te doorgronden met de wezenloze 20 juli 1914 dat de inleiding vormde tot de oefeningetjes uit een boek als argumenteren eerste wereldoorlog van eenveren e a 1984 de rol die de taal speelt bij het tot stand ko de teksten die in het boek beschouwd worden men van wederzijdse vijandbeelden is zijn der zijn natuurlijk in het duits het zijn voor een de onderwerp eerst krijg je voorbeelden voor deel ook teksten die sterk gekoppeld zijn aan geschoteld van de duitse oorlogspropaganda de duitse situatie en aan het duitse taalge vlak voor de tweede wereldoorlog hier laat bruik in zulke gevallen is hooguit de aanpak pasierbsky zien op welke manieren daarin ge overdraagbaar naar nederlandse teksten er probeerd wordt een negatief beeld te schetsen staan in het boek echter ook meerdere analy van de roofstaat groot brittannie daarna be ses van teksten die in een mondiale context kijkt hij een tekst van de filosoof karl jaspers relevant zijn zoals bijvoorbeeld de tekst van over de politieke situatie ten tijde van de kou het ultimatum waarmee de eerste wereldoor de oorlog het blijkt dat deze tekst doortrok log begon het feit dat het om een duits boek ken is van een of of redenering die niet zo gaat is dus maar ten dele een beperking zeer direct een negatief beeld geeft van de an ik zal nu eerst een globaal overzicht geven van dere partij maar wel indirect een kunstmatige het boek zonder veel aandacht te schenken tegenstelling creeert een tegenstelling die het aan de taalbeschouwelijke aanpak daarna zal denken over andere mogelijkheden om als sta ik op onderdelen nader ingaan met de bedoe ten met elkaar om te gaan blokkeert ling dat daarmee iets duidelijk wordt van het in het vierde hoofdstuk passeren oorlogspropa taalbeschouwingsapparaat dat pasierbsky in ganda en propaganda voor de vrede de revue stelling brengt met oorlogspropaganda is dan bedoeld het di rect of indirect aanzetten tot oorlog oorlogs hitserij dus pasierbsky bekijkt hoe in een duits schoolboek uit 1903 het lesebuch fu r 22 die oberklassen katholischer volksschulen de zelfs pre k endhei d aan ontnomen oorlo gsdood verheerlijkt w ord t daarna ond er zoekt hij hoe aan het eind van de vori g e eeuw de relatie gezien werd tussen opvoeding en le meer over het gerdienst met behulp van een tekst uit een taalbeschouwingsapparaa t officiershandboek pleidooien voor de vrede zijn er natuurlijk oo k het zal me niet lu k ken alle taalbeschou w elijke pasierbsky g aat verder en laat zien dat de ar mo gelij k heden die pasier b s ky oppert hier aan gumentatie die in een tek st van de d uitse au de orde te stellen toch w il i k proberen aan de teur ernst friedrich ten gunste van de vrede hand van twee w at meer uitgewerkte stukken wordt opgehangen doortrokken is van resig een deel van zijn taalbeschouwingsapparaat te natie een gevoel van hopeloosheid tegenover demonstreren de oorlog die resignatie blijkt uit allerlei for muleringen daarna bekijkt hij een tekst die de melier dialoog van meer vertrouwen getuigt de rede die tolstoi in 1909 had willen houden op het 18e het eerste betreft de melier dialoog die ik al internationale vredescongres in stockholm eerder noemde de griekse historicus thucydi het blijkt dat er bepaald forse fouten in diens des behandelt in zijn boek de peloponnesische argumentatie zitten oorlog de streken die de atheners uithalen het leuke is dat je eigenlijk bij het onderdeel om tegenover sparta de overhand te houden over de propaganda voor de vrede iets posi een van die streken is een landing op het neu tiefs verwacht iets in de trant van kijk eens trale eiland melos afgezanten van het hoe helder de argumentatie van de vredesbe atheense leger voeren een gesprek met leiders weging is wat je krijgt is een zeer kritische van het eiland melos om ze tot overgave te maar ook zeer verhelderende uiteenrafeling bewegen dat gesprek bij thucydides is het van argumentaties die in de vredesbeweging in dialoogvorm weergegeven heeft overi een belangrijke rol spelen gens geen succes de meliers geven zich niet hoofdstuk 5 ten slotte is een oefening in het over en worden na veel schermutselingen in tegenspreken het begint met een gedicht van de pan gehakt de auteur arnfried astel wat doet nu pasierbsky met deze tekst net als bij het voorbeeld dat ik in het vo grabmal denkmal renstaande heb gegeven krijgt de lezer een grab mal aantal vragen mee voordat hij de tekst zelf den un b ekannten soldaten aus begint te lezen die vragen hebben in dit geval den k mal betrekking op twee aspecten het eerste aspect is de aard van het gesprek aan de hand van dit soo rt voorbeeldjes laat zelf wie bepaalt nu eigenlijk het verloop van pasierbsky zien dat spelen met de taal kan sa het gesprek dat concretiseert hij als volgt menvallen met kritisch nadenken over het pro wie bepaalt wanneer het gesprek begint en bleem in kwestie ernstiger tegenspreken ge wanneer het afgelopen is en door welke beu rt dan vervolgens door het herschrijven taalhandelingen gebeurt dat van teksten met explicitering van de eigenlijke welk karakter heeft het gesprek is het bedoelingen van de oorspronkelijke auteur het echt een dialoog hoofdstuk eindigt met teksten die bekeken wie bepaalt waarover gesproken wordt en worden vanuit twee perspectieven de betref hoe wordt dat geeffectueerd fende paragraaf heet over het denken vanuit wat wordt er al tijdens het gesprek gezegd twee perspectieven re flecties e en van die over het mogelijke resultaat teksten gaat over militaire voorlichting in het kortom een stukje conversatie analyse onderwijs het onderwerp wordt eerst bekeken het tweede aspect is de argumentatie in de vanuit het perspectief van de andere pa rt ij tekst net als bij het voorbeeld hiervoor gaat door een tekst uit de ddr te analyseren later het dan om de taalhandelingen begrippen en blijkt dat deze tekst vrijwel woordelijk is over argumenten die tezamen de argumentatie vor genomen uit een westduits stuk dan heeft de men pasierbsky concentreert zich daarbij op spiegeling er echter reeds alle eventuele van die activiteiten in de tekst die zijns inziens 23 kenmerkend zijn voor verbale onderwer ik denk dat de historische context in engere pingsstrategieen de lezer krijgt de opdracht zin en de cultuurhistorische context min of het volgende na te gaan meer voor zich spreken pasierbsky laat zien hoe ondermijnen de atheense gezanten het dat je die historische context aan de hand van verweer van de meliers dat gebaseerd is de geschiedenisboekjes met enige moeite kunt op bepaalde morele waarden en hoe pro reconstrueren de cultuurhistorische context beren ze de maliers politieke domheid aan van niet literaire teksten is naar zijn idee een te praten groter probleem omdat juist deze slecht is on op welke manier laten de atheners de mo derzocht zodra je literaire teksten analyseert rele kracht en de politieke juistheid van hun zit je daarmee beter dat blijkt ook wanneer eigen stellingname uitkomen hij in het kader van oorlogspropaganda een hoe rechtvaardigen de atheners hun eigen aantal gedichten van vlak voor de eerste we feitelijke handelen reldoorlog analyseert gedichten die nogal jui het is onmogelijk in een bespreking als deze chend doen over de komende oorlog de analyse die pasierbsky vervolgens geeft enigszins recht te doen ik zal dat ook niet tegen s preke n proberen wel wil ik een ander element bespreken dat het tweede geval dat ik verder wil uitdiepen naar de mening van pasierbsky onderdeel gaat over het tegenspreken van teksten vormt van deze taalbeschouwing namelijk de als ik thuis voor de buis zit te luisteren naar eerder genoemde contextanalyse bij de een gezagsdrager dan heb ik nogal eens de malier dialoog komt deze contextanalyse alleen neiging de persoon in kwestie hardop tegen te zijdelings aan de orde elders in het boek spreken en erger het apparaat zegt niets te wordt er meer aandacht aan besteed wat ver rug natuurlijk mijn huisgenoten zijn mijn ge staat pasierbsky nu onder contextanalyse drag langzamerhand normaal gaan vinden na hij verstaat daaronder de historische context lezing van de volgende woorden van brecht dat wil zeggen alle uitingen handelingen en voelde ik mij iets minder belachelijk gebeurtenissen waarin de te analyseren tekst is ingebed om dat complex overzichtelijk te in ti j den waar in bedrog vanze l fspr ekend is en een maken onderscheidt hij vier soorten context verg issi ng men s e lijk probeert een vers tand i g mens de tekstcontext a l les wat hij hoo rt en leest recht te ze tt en wat de situatieve contex t h i j l ee st en wat h ij hoort s preekt h ij zac htjes mee e n zet hij a l s p r ek en d o m z in voor z i n ve rvangt h i j de historische context in engere zin on w a arhe i d door waa rhe i d di t o e f e nt h ij zola n g tot de zeitgeschichtliche context noemt hij h ij niet meer a n de r s kan dat e n de cultuurhistorische context de tekstcontext zijn alle teksten redevoerin pasierbsky gebruikt de woorden van brecht als gen artikelen brieven etc van dezelfde au vertrekpunt voor zijn verhaal over het tegen teur of van anderen die gelijktijdig of eerder spreken verschenen zijn en die betrekking hebben op tegenspreken kun je onder andere door het re hetzelfde onderwerp in ons geval dus oorlog construeren van de waarheid de werkelijke en vrede omstandigheden de werkelijke bedoelingen de situatieve context is dan vervolgens de etc achter een tekst in de vorm van een te communicatieve situatie waarbinnen de tekst gentekst als je de historische werkelijkheid geproduceerd wordt tot wie richt de tekst kunt achterhalen dan is dat makkelijker dan zich met welke intentie welk standpunt wanneer het gaat om een eigentijdse tekst welke belangen vertegenwoordigt de auteur beide gevallen bekijkt hij etcetera tot die communicatieve situatie re een plakkaat van withelm iv tijdens troebelen kent pasierbsky ook de politieke toestand op in berlijn in 1848 moet het eerste geval de het moment waarop de tekst geuit wordt ik monstreren het plakkaat getiteld an meine vermoed dat hij tot deze situatieve context lieben berliner moet de berlijnse burgerij in ook zou rekenen hij spreekt daar zelf niet de luren leggen die eist dat withelm zijn leger over de regels die gelden voor structuur en uit de stad terugtrekt op grond van histori inhoud van specifieke tekstsoorten sche kennis is het mogelijk een versie van d e 24 tek st te schrijven en pasier b s k y d oet d a t niet zien wel ke concrete o bserv aties er met oo k w aarin d e werkelij ke b edoelingen van b ehulp van het a pparaat alle m aal zijn te ma de konin g g eex p liciteerd worden en d at bete k en ze laten oo k niet zien w elke andere mo kent te g elijkertij d een ontmaskering van de g elij k hed en voor taal b eschou w in g p asierb s k y communicatieve strateg ie die deze in zijn pla k nog behandelt d aarvoor zul je het boek zel f kaat hanteert moeten lezen bij ei g e n tijdse te k sten is het reconstrueren van d e w aarheid ac hter d e te k st een stu k moeilij ker want het overzien van de ei gen contem een k leine u itbreiding poraine situatie is lastiger dan het plaatsen van een ge b eurtenis in het verle d en m aar het de voorbeelden die ik in mijn inleid i ng gaf om minste wat de taalbeschou w ing toch bereiken te laten zien dat het begrip oorlog zowel een k an is d at ze tot n ade n ke n stimuleert dodelijke als een dynamische kant heeft laten pa sierbsk y neemt daartoe een uitspraa k van tegelijke rtijd zien dat veel dagelijks taalgebruik franz josef strauss uit 1 98 1 over het vernieu doo rtrokken is van beeldspraak ontleend aan w en van kern wapens d ie uits p raa k luidt ver het krijgsbedrijf ook wanneer het gaat om taald als vol g t heel andere onderwerpen dan oorlog en vrede ze z ijn aan te vullen met vele andere in stel dit beslu it van de navo is toch a ll een maar een po l ing brengen een bepaalde tactiek hanteren g ing om i n de a ll erl aatste minuut v l ak voor twaa l f in de pan hakken zijn wend i ngen die je soms i n europa weer enigszins het strategische evenwicht voor i n de mond liggen en wat te denken van te herstell en vredesoffensief wanneer dat beperkt blijft tot een enkel beeld van deze te k st maakt hij allerlei parafraserin in een verder niet door deze beeldspraak ge gen parafraseren is hier de taalbeschouwe kleurd verhaa l lijkt me dat niet zo n probleem lijke tactie k z ou ik b ijna zeggen om na te ernstiger wordt het als een hee l relaas als het kunnen d enken over de tekst b ijvoorbeeld ware gestructureerd wordt met behu l p van een metafoor ontleend aan geweld in het d i t beslu i t van de navo is toch a lleen maar een po voorbeeld van de graanoogst is zoiets aan de g i ng om i n de all er laatste m i nuut vl ak voor twaa lf hand de befaamde uitspraak voetbal is oor in europa eni gsz i ns het strateg i sche evenw i cht te log d ie je sinds de toegenomen suppo rt ersrel verschuiven len eigenl ijk nergens meer hoo rt is van een zelfde kaliber e en andere mogelijkheid is eigentij d se teksten pasierbsky gaat voorbij aan dit probleem hij te herschrijven vanuit een ander perspectief beperkt zich str i kt tot taalgebru i k dat i n direct het perspectief van de an dere partij h ij maakt verband staat met het onderwerp oorlog en dan zelf als voorbeeld een parallelle versie van vrede hij vermeldt natuurlijk wel dat er in het een complete b rochure van d e d uitse regering dagelijkse taa l gebru i k allerlei uitdrukkingen ge over het n avo dubbel b esluit uit 1 9 7 9 getitel d bruikt worden die aan de taal van oorlog en a specten van vredesbeleid en vervangt daarin vrede ontleend zijn maar h ij doet dat vooral steeds het n avo p erspectief door een uss r om de semanti ek van de begrippen oorlog en p ers p ectief d at veron d erstelt natuurlijk tegelij vrede te laten zien k ertijd een analyse v an d e arg umentatie in d e dat is toch een beetje onbevredigend wat brochure wanneer dan eenmaal de parallelle zou je in het kader van taalbeschouwing met versie klaar is dan kan d eze w eer uit g angs zulke teksten aan kunnen vangen punt zijn voor een vergelijking van nu t wee ik zou willen voorstellen ze tegen te spreken voorliggende te k sten niet direct maar in hun beeldspraak zou het te k s tverg elij kin g legt op die manier d e basis niet mogelijk zijn om van zo n tekst over de voor het vormen van een even w ichtig oordeel graanoogst een parallelle versie te maken over de stan dp unten in de brochure waar i n niet de metafoor van de oorlog ge de twee voorbeelden die ik heb gegeven de bruikt wordt maar helemaal geen metafoo r of m elier dialoo g e n het te g enspreken laten een misschi en juist een heel andere een graan b elangrijk deel zien van het taal b eschou w ings oogst beschreven als een spo rtprestati e b i j appa raat d a t pasierbs k y vo orstelt z e laten voorbeeld voetballen als het uitvoeren van 25 een com positie m isschien w or d t het voet b al de taalbeschouwing die pasierbsky introdu daar ook nog w el mooier van ceert taalgebruik analyseren om daarmee d e metafoor is een mijns inziens in de taalbe greep te krijgen op een belangrijk ervaringsge schouwing verw aarloosd verschijnsel bied zou mijns inziens goed passen binnen deze opvatting van taalbeschouwingsonder wijs de taaldidactische plaats van deze taalbeschouwin g het hele moedertaalonderwijs beweegt zich de laatste jaren in de richting van functionaliteit of dat op zich een wenselijke tendens is ze is wel erg jaren 80 en no nonsense natuurlijk wil ik hier niet bediscussieren ook de ach tergronden en oorzaken daarvan wil ik niet bespreken wel de consequenties die die ont wikkeling heeft voor het taalbeschouwingson derwijs taalbeschouwing reflectie is het modewoord momenteel wordt in het kader van die functionalisering in dienst gesteld van het verwerven van taalvaardigheden en moet daarom vooral gericht zijn op het eigen taalge bruik van leerlingen dat is op zich niet zo gek een van de doelstellingen van de basis vorming het kader waarbinnen toch naar alle waarschijnlijkheid in de eerste fase van het voortgezet onderwijs de komende jaren ge werkt zal gaan worden is de maatschappelijke voorbereiding het streven naar een dergelijk functioneel taalonderwijs sluit prima aan op die doelstelling van de basisvorming deze op vatting over taalbeschouwing betekent echter tegelijk ook een grote inperking van de rol die taalbeschouwing zou kunnen spelen complement van de neiging om taalbeschou wing te koppelen aan taalvaardigheidsonder wijs en andere vormen van taalbeschouwing af te schuiven naar de marge is dat gedach ten over de algemeen vormende kant van het vak nederlands vooral in verband gebracht worden met literatuuronderwijs een andere doelstelling van de basisvorming is cultuur overdracht waarom eigenlijk geen cultuurver werving wat ligt meer voor de hand zou je zo denken dan het literatuuronderwijs op te lite ratuur vatten als de invulling van deze doelstelling gelukkig zijn er ook stemmen die pleiten voor eenveren f h van r g rootendor st t kr ui ge r a r een taalbeschouwing als taal culturele vor g umen teren groningen wolter s noo rdhoff 1984 ming een vorm van taalbeschouwing die aan lamme rs h l lentz h van tu ijl taa lbes c hou zou kunnen sluiten op de opdracht algemene wing ter discu ss ie enschede slo 198 4 vorming cultuuroverdracht van de basisvor ming zie bijvoorbeeld de brochure taalbe pasi e rb s ky f kri eg u nd frieden in der sp ra ch e schouwing ter discussie van de slo uit 1984 eine sprachwissenschaftliche textanal ys e fr a nkf urt lammers e a 1984 am main f is cher t aschenbu c h verlag gmbh 198 3 26