De toekomst van het literatuur- (en kunst)onderwijs in Nederland

Publicatie datum: 1998-03-01
Auteur: Wam de Moor
Collectie: 27
Volume: 27
Nummer: 4
Pagina’s: 26-38

Documenten

de toekomst van het literatuur en kunstonderwijs in nederland wam de moor twee factoren bepalen vanaf september 1998 of voor de meeste scholen sep tember 1999 de toekomst van het literatuuronderwijs in nederland ten eerste is dat de invoering voor alle leerlingen van het vak culturele en kuns tzinnige vorming 1 ckv1 1 als uitvloeisel van een herziening van het gehele onderwijs in de bovenbouw van hoger algemeen vormend onderwijs havo en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs vwo aangeduid als de tweede fase ten tweede schept de invoering van deze tweede fase waarin verzelfstandiging van de leerlin gen van 16 jaar en ouder de belangrijkste impuls vormt voor de vernieuwing van het onderwijs de mogelijkheid om het literatuuronderwijs dat thans bij nederlands substantieel en de moderne vreemde talen mondjesmaat wordt gegeven samen te voegen in een geintegreerd literatuuronderwijs glo de moor 1996 er is een zogenaamd netwerk glo waarbinnen zes scholen in het land experimenteren met dit geintegreerde onderwijs en er zijn een stuurgroep en een begeleidings groep die glo in het algemeen op poten zetten pmerkelijk is dat door de zoge de centrale vraag luidt wat wil ik idealiter naamde vakontwikkelgroe met dit nieuwe cultuurvak bestemd voor pen die tot taak hadden om alle leerlingen van de tweede fase bereiken per taal een nieuw eindexa en inhoudelijk aanbieden hierin kunnen menprogramma te formuleren een aantal deelvragen onderscheiden wor eenzelfde tweedeling wordt aan den waarop ik in het vervolg van dit artikel gehouden die ook het nieuw in te vanuit een principiele vakinhoudelijke stel voeren vak culturele en kunstzinnige lingname een aanzet tot antwoord zal vorming 1 kenmerkt namelijk aan de ene geven kant een grotere nadruk op de persoonlijke ervaring van leerlingen met literatuur resp 1 welke vormen en inhouden zijn kunst aan de andere kant het behoud van typisch voor literatuur in vergelijking een in omvang verminderd aandeel van lite tot andere kunsten ratuur resp kunsthistorie en theorie in 2 hoe kun je mensen enthousiast deze bijdrage wil ik uitgaande van het nieu maken voor literatuur we vak ckv1 laten zien wat de achter 3 hoe beoordeel je leerlingen op hun grond is van deze nogal fikse vernieuwing omgang met literatuur waarvoor van leraren en didactici heel wat 4 waar is sprake van overlap met ande inspiratie en energie wordt gevergd vanzelf re kunstvakken is er een vakoverstij wordt dan ook duidelijk welke plaats litera gende terminologie zijn er parallel tuur in het bijzonder krijgt temidden van de len discussiepunten andere kunsten 278 jaargang nummer 4 maart april 1998 eerst ga ik even in op het antwoord van de praktisch werken van de leerstof over kunst eindtermen zoals in het meest recente con en cultuur en de wijze waarop de bijdragen cept afgeleverd door het instituut voor voor het kunstdossier worden ingevuld de toetsontwikkeling cito arnhem leraar nederlands heeft daarbij een rol die hij voor zover het de literatuuroverdracht betreft kan delen met de literatuurleraar vreemde talen en voor zover het om zijn de eindtermen specifieke kwaliteiten gaat als begeleider van het kunstdossier van de leerling in eerdere concepten van de eindtermen was net als in de concepten van de andere vakken waarin literatuur een rol speelt vormen en inhouden die nederlands en moderne vreemde talen een tweedeling zichtbaar aan de ene kant typisch zijn voor literatuur zag ik het domein van de traditie met daar in literatuurgeschiedenis c q cultuur en of de vormen kunstgeschiedenis en literaire theorie c q kunsttheoretische opvattingen met syste er moet straks het nodige afgebakend wor matische analyse van kunstwerken aan de den en binnen de literatuurles al of niet andere kant was er het persoonlijk domein geintegreerd gegeven zou ik dan de ver daarin staat de leerling met zijn belangstel antwoordelijkheid willen leggen voor het bij ling of het ontbreken daarvan centraal en brengen van inzicht in verschillende literaire gaat het er onderwijskundig om de interes genres bijvoorbeeld hoe de roman de se van de leerling te wekken vast te hou novelle de short story in elkaar zitten wat den en verder te verbreden en te verdiepen spanningwekkers zijn of als het gaat om poezie hoe het sonnet of rondeel in elkaar in het definitieve voorstel spreekt men van zitten wat metrum en rijmvormen zijn en vier sectoren waarvoor ze dienen hoe je met stijlfiguren 1 culturele activiteiten kunt werken als enumeratie of hyperbool 2 kennis van kunst en cultuur 3 praktische activiteiten typisch voor ckv1 lijkt me dat je kunt gaan 4 reflectie en kunstdossier vergelijken bijvoorbeeld hoe de hyperbool in de beeldende kunst of de herhaling in de nadere bestudering van de invulling van muziek of de beeldende kunst wordt aange deze vier sectoren leert dat het persoonlijk wend en wat voor effect dat heeft hoe de domein ik handhaaf graag die term om in spanningsopbouw in een toneelstuk en die het hele concept ckv1 de ervaring van de in een verhaal verschillen het gebruik van leerling centraal te mogen houden in feite metaforen in een gedicht van ellen wordt ingevuld binnen de nieuwe domein warmond bijvoorbeeld of in een schilderij tjes 1 3 en 4 het boeiende van de van magritte of reinier lucassen het ritme opzet is dat de culturele activiteiten die op in een poetische tekst en in muziek bijvoor veel scholen plaatsvonden buiten de lessen beeld de charleston en van ostaijen s om nu een officieel kader krijgen waarvoor boerecharleston en andere teksten die dui enthousiaste leraren veel extra tijd hebben delijk op de dans zijn geinspireerd of een gegeven om leerlingen met kunst in aanra wiegeliedje van de surinaamse dichter king te brengen wordt nu gehonoreerd trefossa gebaseerd op het gezang van de deze culturele activiteiten bepalen de rest kota missie heel wezenlijk is in dit kader van de leeractiviteiten de keuze van het leerlingen gevoelig te maken voor de wijzen maart april 1998 nummer 4 27 e jaargangvi van vertellen die doorgaans in het literaire verleden en de toekomst van wat is afge proza en toneel of film lineair is en in beel beeld dende kunst statisch of momentaan in alle gevallen omkeerbaar maar dan gaat het hier laten beeldende kunst en literatuur zich meer om de uitzonderingen dan de regels in de verwerking goed verenigen je ziet deze afbeelding bekijk haar goed en pro beer je voor wat je ziet een tijd voor en een de inhouden tijd na het beeld voor te stellen schrijf wat je verbeelding je geeft uit als een verhaal een typisch voor literair proza tegenover muziek dergelijke opdracht zal gemakkelijker ver alweer doorgaans uitzonderingen daarge vuld worden als de afbeelding personen laten is de centrale plaats van het verhaal bevat die tot personages in het verhaal kun van een reeks gebeurtenissen die zich nen worden omgezet causaal aaneenrijgen terwijl muziek en lyri sche poezie weer vaak de emotie gemeen hebben als structurerend element in de liedtekst is dit laatste goed te demonstreren enthousiasmeren schubert schumann bijvoorbeeld verhalende poezie gedraagt zich wat dit hoe doe je dat betreft als proza in lineaire vorm worden gebeurtenissen met daarin personages hoe kun je mensen enthousiast maken voor voorgedragen de odyssee en vanden vos literatuur dat is een wezenlijke vraag er reynaerde zijn mooie voorbeelden uit de zullen vele oplossingen zijn ik geef hier wereldliteratuur bij voorlezing de odyssee waar ik zelf goede ervaringen mee heb bijvoorbeeld door ton lutz spreken ze op gehad in de achterliggende jaren wezenlijk een directere manier aan dan bij lezing lijkt mij dat je bij mensen die je iets laat lezen het gevoel weet te wekken dat zij iets typisch voor literatuur en drama is het con met die tekst van doen hebben dat er niet fl ict tussen de personages wanneer je over hun hoofden heen is geschreven daarnaar op zoek gaat de structuralisti sche verhaalanalyse van bal 1977 hee ft belangrijkste inspiratiebronnen waren voor daar een te omvangrijke reeks vragen voor mij tweeerlei al in de jaren zestig maakte ik krijg je greep op de thematiek van het ver gebruik van verworvenheden buiten het haal of toneelstuk hierin is de beeldende onderwijs creatief spelen zoals dat in de kunst geen partij tenzij het zoals in video jeugdbeweging was ontwikkeld laten kunst gaat om kleine verfilmde toneelstuk acteren en schrijven zomaar om het plezier jes scenes maar de beeldende kunst kan van het spelen en schrijven steeds met wel momentopnamen geven van een con gedichten en verhalen als inspirerend uit flict dit in verstarring vastleggen en dat zie gangspunt door de moedertaaldidactiek je wanneer je bijvoorbeeld rembrandts van de jaren zeventig werden dit soort erva schilderij belusebar ziet de woorden op de ringen geordend werd creatief werken met wand of de eed van claudius civilis goed taal via associatiespelletjes gewoner en het leest daar is iets aan voorafgegaan en begrip creative writing inspireerde tot leer daar zal iets op volgen en zo kan of het nu activiteiten bijvoorbeeld aan de hand van om dergelijke realistische schilderingen of publicaties van de dichter hoogleraar om de world press foto van het jaar gaat moderne literatuur kenneth koch ook interessant om te bespreken voor elk 1970 1973 stilgezet tafereel gesproken worden van het heden van het beeld dat verwijst naar het de tweede en belangrijkste inspiratiebron is w 27e jaargang nummer 4 maart april 1998 het werk van amerikaanse beoefenaars van een leerproces de lezersgerichte literatuurwetenschap ook voor de leraar namelijk david bleich 1975 1978 en norman holland bleichs leermeester en lei der van deze reader response criticism dat deze wijze van werken ook door leraren tezelfdertijd dat in 1968 een conferentie van geleerd moet worden bewijst het lessen amerikaanse moedertaalgeleerden op de pakket het vreemde dat door het instituut conferentie in dartmouth zich onder leiding voor leerplanontwikkeling 1996 aan de van alan c purves uitsprak voor leerlingge netwerkscholen ckv1 is gegeven als mate richt literatuuronderwijs zie purves 1971 riaal voor hun aandeel in het proeftraject publiceerde psycho analyticus en anglist ckv1 zie ook van bemmel e a 1997 wat holland zijn basiswerk the dynamics of de aanwezige teksten betreft die gebruikt literary response voor bleich holland en worden is mij opgevallen dat opdrachten en purves was de oudere louise rosenblatt vragen die werkelijk als tekstervaringsvragen met haar boek literature as exploration uit kunnen gelden nagenoeg afwezig zijn ik zie 1937 maar in 1970 herdrukt het inspire twee typen opdrachten zwaar dominant zijn rende voorbeeld over allen schreef ik in tekstafhankelijke vragen en die rangschik ik moer en levende talen een reeks artikelen onder de tekstbestuderingsmethoden om de moor 1980 1983 1984 1987 1988 dat ze voor de leerling geen enkele ruimte 1989a b en later ordende joop dirksen als laten voor eigen reflectie ze vragen naar mijn promovendus de voornaamste ideeen kennis en inzicht daarnaast zijn er een paar van de reader respons critics en ging met vragen in de trant van vind je het verhaal een vijftal van hun ideeen aan de slag om leuk om te lezen zonder dat dit vinden de mogelijkheden daarvan in zijn eigen klas wordt gericht op de relatie tussen leerling en en de klassen van andere leraren te onder kunstwerk bijvoorbeeld door te vragen naar zoeken dirksen 1995 hoezeer in ons lite welke passage doet t hem en wat vind ratuuronderwijs behoefte bleek te zijn aan je er leuk aan en hoe denk je dat dit komt leerlinggerichte procedures laat de opmer en dat is naar mijn mening een te schraal kelijk grote vraag naar dirksens proefschrift soort vragen dat al gauw antwoorden gene zien reert van het genre niks aan of geweldig het wezen van de procedures vindt men bij de samenstellers hebben zich duidelijk niet bleich van hem is het adagium the pas gerealiseerd wat onder tekstervaringsme sion precedes the knowledge eerst voor thoden verstaan moet worden in mijn iets gaan voelen dan ben je gemotiveerd opvatting maak je met deze methoden als om er meer over te weten ik heb in 1980 leraar gebruik van het gegeven onder het begrip tekstervaringsmethode gesteld meer wetenschappelijk vastgesteld en tegenover tekstbestuderingsmethode om beschreven door wolfgang iser 1970 dat dat de laatste soort methoden voorname er van een tekst c q een kunstwerk een lijk neerkomend op tekst met vragen en spontane werking uitgaat in een tekster opdrachten analyseren en begrip tonen varingsprocedure staat het streven van de een negatieve uitwerking heeft op de leraar centraal om de leerling in relatie te belangstelling van de leerling brengen met de tekst door expliciet aan dacht te schenken aan de uitwerking van de tekst op de leerling en zo een proces te bevorderen waarin de leerling zich bewust wordt van de affectieve en cognitieve waar den die de tekst wel of niet heeft voor hem of haar het zal na het voorgaande duidelijk maart april 1998 nummer 4 27 jaargang 1 zijn dat nu juist in deze tekstervaringsme herinneringen bij je bovenkomen de thode zo opgevat de kern aanwezig is van zogenaamde associatieve respons wat we met ckv1 willen bereiken deze procedure vergt oefening en herha dat men daar in het katern over monet van ling zo vaak tot zij een vanzelfsprekende het pakket het vreemde niet aan toe is en handeling is geworden speuren naar affect de vraag naar de persoonlijke mening van en associaties en speuren naar de gronden de leerling zelfs uitstelt tot het einde nadat van onze interpretatie en ons oordeel en alles over het schilderij en zijn context is ver daarmee ook naar de aard van onze reflec teld en de leerling eerst een hele reeks vra tie gen en opdrachten heeft verwerkt zonder zelfs een preferentie te hebben mogen hebben we deze procedure onder de knie geven markeert bovendien een cultuurver dan kunnen we verder want dan zullen we schil tussen literatuuronderwijs en onderwijs aan een enkele vraag bij een verhaal dikwijls in de beeldende vorming leden van het genoeg hebben bijvoorbeeld de vraag wat netwerk ckv1 verzekerden mij overigens is voor jou de belangrijkste passage in dit dat er op heel wat scholen goede uitzonde verhaal die vraag impliceert nu een ant ringen zijn op deze regel iets wat ik met woord waarin de eerste stapjes van parafra mijn ervaring van het project goede praktijk se affectieve en associatieve respons hel van kunsteducatie kan bevestigen van pen bij de verklaring van de spontaan deursen van gernert 1995 een en ander gekozen passage en vervolgens een klas heeft zeker te maken met de kunsthistori se of groepsgesprek over de verschillende sche opleiding eerst goed kijken voor je passages mijn ervaring is dat elk verhaal op analyseert interpreteert en oordeelt deze manier tot zijn recht komt en je als leraar alle kansen krijgt om door uitnodigen de vragen die informatie toe te voegen die je voor het verstaan van het kunstwerk nut wat zijn kunstervarings tig lijkt afgeleid van bleich wil ik hier nog drie voorbeelden van tekstervaringsproce methoden dan wel dures kort uitwerken achtereenvolgens zijn dat de zogenaamde trefwoordprocedure intussen blijft voor sommigen de vraag wat de melopeemethode en de kiesprocedure tekst of laat ik zeggen kunstervaringspro cedures dan wel zijn ik vertrek nog eens bij bleich hij leerde mij om leerlingen en stu de trefwoordprocedure denten te vragen bij de trefwoordprocedure laat ik de deelne 1 een tekst te lezen een schilderij te mers leerlingen een korte tekst lezen met bekijken het verzoek hiervan een parafrase op te 2 op te schrijven waar de tekst over schrijven van enkele regels standaard gaat of wat het schilderij voorstelt de daarvoor is het rondeel een trage lauwe parafrase of retelling regen van drs p wiens naam ik zorgvuldig 3 na te gaan welk affect of emotie het verzwijg tot de procedure achter de rug is kunstwerk bij je oproept de zoge ik kies dat gedichtje omdat gebleken is dat naamde affectieve respons het buitengewoon meekleurt met het refe 4 na te gaan welke associaties welke rentiekader van de lezer mrpr 27e jaargang nummer 4 maart april 1998 een trage lauwe regen een troebel ochtenduur een vreugdeloze zegen een trage lauwe regen de mannen stonden tegen de veelbesproken muur een trage lauwe regen een troebel ochtenduur is de parafrase opgeschreven dan vraag ik daarop komen altijd positieve antwoorden deze parafrase samen te ballen in een tref soms met uitleg en een nieuw verhaal maar woord en dit trefwoord op te schrijven dat ik wil ook weten of men zich bewust is van kan een zelfstandig naamwoord een bij selectieve waarneming die daarmee te voeglijk naamwoord of een werkwoord zijn maken kan hebben dus vraag ik wie heeft men dit gedaan ikzelf heb intussen merkt achteraf dat hij min of meer bewust of de tijd gehad om de namen van de deelne onbewust een versregel minder goed heeft mers leerlingen in carrevorm te noteren gelezen omdat die niet zo goed in de geko dan vraag ik ieder met de klok mee zijn haar zen interpretatie paste en ook daar trefwoord te noemen ik noteer deze komen altijd antwoorden op woorden als triest executie klaagmuur komen veel voor berlijnse muur na 1989 de procedure bestaat dus uit de volgende veel minder stappen 1 lezen met parafrase hierna interview ik kort dwars door de klas 2 trefwoord noteren heen ik noem dat gemakshalve crossing 3 trefwoord noemen deelnemers leerlingen op hun trefwoorden 4 crossing waarbij ik ervoor zorg verwante trefwoorden 5 werkzame passage bepalen te clusteren en ik vraag hun op welke 6 rol van de herinnering eigen geschie parafrase is je trefwoord gebaseerd soms denis achterhalen blijken de parafrases van dezelfde trefwoor eventueel genegeerde passage aan den nagenoeg identiek vaak zijn ze toch geven verschillend in het geval van dit gedicht ontstonden herinneringen aan de berlijnse met deze procedure toon je de leerlingen muur aan de klaagmuur aan beelden op respect voor hun eigen spontane reactie en televisie van de chinese muur aan arbei zij leren zo dat je met zijn allen over een ders in opstand aan een executie in een gedicht kunt praten uiteraard is dan de zuid of midden amerikaans land methode in een breder perspectief te plaat sen van kijk zo kun je ook met poezie mijn volgende vraag luidt wat is de passa omgaan maar je zou dit gedicht ook heel ge die beslissend was voor je interpretatie anders kunnen benaderen het echt onder wat is je werkzame passage men blijkt de loep kunnen leggen op de rijmen en de dat altijd te kunnen bepalen en dan is het herhalingen le tt en op de naam van de interessant te weten wat de eigen associa schrijver diens werk erbij halen diens leven ties en affecten ertoe deden dus is mijn etcetera maar dat doen we nu niet of wel vraag wie is van mening dat zijn eigen her naar mijn mening is er ook geen enkel innering de interpretatie heeft gestuurd bezwaar tegen om leerlingen duidelijk t maart april 1998 nummer 4 27e jaargang let maken dat je voor deze aanpak bewust hoe zijn nu deze leerlingteksten ontstaan kunt kiezen net zoals je een tekstbestude de procedure is als volgt ik nodig 1 de ringsmethode neemt om een werk nauw leerlingen uit het gedicht melopee te lezen keurig te analyseren te interpreteren en in en 2 te parafraseren op schrift uiteraard zijn historische context te plaatsen de keu dat is niet alleen mijn vaste gewoonte maar ze van de methode wordt mede bepaald ieder moet zich aan zijn eigen interpretatie door de aard van het werk kunnen houden omdat ik vervolgens 3 de leerlingen in groepjes van drie met elkaar laat praten over de drie interpretaties de de melopeemethode opdracht is dat zij het door overtuiging van elkaar eens moeten worden maar wel zodanig dat van ieders interpretatie vol korter zal ik hier zijn over de melopee doende over blijft de gemeenschappelijke methode de moor 1983 te versch het opvatting van waar het gedicht over gaat gaat hier om de tegenstelling auteurstekst mondt uit in een gemeenschappelijk thema lezerstekst een tegenstelling die haar oor en de opdracht is nu om 4 heel vrij dus sprong vindt in het onderzoek van de niet gebonden aan een realistisch beeld al zweedse literatuurpsycholoog gunnar mag dat wel een beeld te tekenen bij het hansson 1959 men zou kunnen zeggen thema voor deze procedure 1 4 heeft dat deze tegenstelling een variant is op de men doorgaans een half uur nodig dus na tegenstelling tekstbestudering tekstervaring een kwartier mensen denk aan je teke en wel hierom als auteurstekst beschou ning het tekenen gebeurt met viltstiften wen we de tekst en met de nodige muta op flap overs elk groepje een ties is voor tekst te lezen kunstwerk zoals deze naar zijn betekenis valt te het groepje dat klaar is hangt de tekening reconstrueren uit informatie over de inten voor de klas tegen het bord dikwijls ties die de auteur had bij het maken ervan opschuifbaar naar boven zodat ten slotte 6 aangevuld met de interpretaties van des tot 10 tekeningen naast elkaar hangen kundigen volgt 5 de klassikale bespreking onder lei ding van de leraar met de leerlingen aan het met melopee van paul van ostaijen is dat woord om a uit de tekeningen op te het geval we kunnen bij de reconstructie maken wat de betrokken groepjes als inter van de betekenis steunen op enkele essays pretatie hebben b vast te laten stellen van de dichter uit hetzelfde jaar 1925 dat hij door de betrokken groepjes of hun tekening het gedicht schreef en op knappe interpre op de juiste wijze is gelezen c overeen taties van de neerlandici uyttersprot 1963 komsten en verschillen waar te nemen en kazemier 1954 in de moor 1983 heb tenslotte 6 vat ik als leraar de discussie ik hiervan een uitvoerige samenvatting samen en wijs op de brede schakering van gegeven en ik heb ook laten zien dat opvattingen en hoe redelijk het is bij zo n bepaalde conclusies in zekere zin terug te polyinterpretabel gedicht want dat blijkt vinden zijn in de interpretaties door de leer het telkens weer te zijn kosmisch dood lingen terwijl toch die interpretaties langs eeuwigheid waterland verschillende een heel andere weg tot stand zijn geko responses te hebben men namelijk via de lezersteksten van de leerlingen omdat ook de leraar zijn lezers tekst heeft waarschijnlijk als hij zich goed de kiesprocedure voorbereidt ook gebaseerd op kennis omtrent de auteurstekst spreek ik liever van altijd plezierig voor het begin van de lessen leraartekst en leerlingteksten reeks en voor veel herhaling vatbaar is wat 11 i i 278 jaargang nummer 4 maart april 1998 ik noem de kiesprocedure die heeft twee vermijden alle gedichten passeren zo de doelen ten eerste leerlingen kennis laten revue en per gedicht worden met steek nemen van veel kunstwerken en ten tweede woorden eigenschappen op het bord geno bijdragen aan de ontwikkeling van hun per teerd de discussie is altijd levendig en soonlijke smaak dat kan heel gemakkelijk boeiend en je mag als leraar ook nog wel met poezie maar ook met korte verhalen een voorkeur hebben zonder deze op te met muziekfragmenten of liedjes en met dringen of belangrijker te maken dan die reproducties van schilderijen van de leerlingen neem bijvoorbeeld vijf korte gedichten die de kiesprocedure is ook bijzonder aardig bij verschillen van karakter bijvoorbeeld medi het bepalen van de voorkeur voor schilderijen tatief hartstochtelijk vertellend met rijm heel handzaam daarvoor zijn de posterbooks zonder rijm aforistisch grappig fel vraag van taschen bein koln ze kosten geen aan de leerlingen kies uit deze vijf het kapitaal en leveren elk zes reproducties op gedicht dat je het mooist het boeiendst of voor de klas prima formaat met een paar van het minst saai vindt op het bord noteer ik deze posterbooks kan men veel doen d ri e of de voorkeuren van a tot e van de leerlingen vier van deze reproducties zet je op de richel en begin bijvoorbeeld bij het minst of meest van het bord en je laat de leerlingen hun voor genoemde gedicht ik interview een of twee keur uitspreken verder dezelfde procedure van de leerlingen die dit genoemd hebben als bij de gedichten en in beide gevallen kan waarom koos je wat je koos heeft dat de procedure ook dienen als introductie tot met jezelf te maken hee ft dat met de een klassikale behandeling van een dichter of inhoud te maken of met iets anders de een schilder als voorbeeld noem ik drie schil vorm bijvoorbeeld en ook hier pas ik derijen van mondhaan aanwezig in het crossing toe zodat ik schools afvragen kan taschen posterbook 1 windmolen in de zon uit 1908 duidelijk herkenbaar de molen in de primaire kleuren rood geel en blauw nog de vrucht van mondriaans academieopleiding waarin het naturalisme overheerste maar intussen had hij de expressieve kracht van de kleur leren waarderen in het fauvisme en het neo impressionis me 2 compositie no 6 uit 1914 mondriaan was in 1912 naar parijs verhuisd en had intussen het kubisme ontdekt en hij was daar enthousiast over tot picasso en braque weer figuratieve elementen in hun werk brachten in dit werk streeft hij al de abstractie na maar wie er nog zoiets als een boom in wil herkennen kan dat 3 tableau i uit 1921 dit werk is met zijn rechte hoeken horizontale lijnen met de primaire kleuren geel rood en blauw en de niet kleuren zwart grijs en wit het resultaat van zijn neo plastische stijl dit is de mondriaan zoals hij wereldberoemd is geworden i r maart april 1998 nummer 4 27 8 jaargang de drie schilderijen markeren nadrukkelijk van het tableau mondriaans ontwikkeling van fi guratief naar abstract schilder met deze kennis in het in verschillende workshops voor leraren liet achterhoofd is het interessant te zien hoe ik deelnemers twee korte verhalen met de klas reageert op deze schilderijen in ver elkaar vergelijken feeen van nescio uit de schillende groepen ging de voorkeur duide bundel boven het dal en vreugde van lijk uit naar het realisme voorzover aanwe tsjechov uit het verzameld werk russische zig en bij de meisjes een voorkeur voor bibliotheek van oorschot nescio s verhaal schilderij 2 boven schilderij 3 dat wil zeg is stemmig met weinig verhaal er gebeurt gen voor de wat genuanceerdere kleinere niet veel dat van tsjechov daarentegen is vormen van schilderij 2 je kunt er bij weg een dartele geschiedenis vol dialoog en dromen zei een van hen maar het expres spanning ik reproduceer hier de lijst van sieve karakter van de windmolen heeft zelfs vragen die ik stelde aan het lerarenteam bij eerstejaarsstudenten kunstwetenschap met leerlingen zou ik mij beperken tot de de voorkeur boven de strakke kleurstelling vragen 1 tot 5 eventueel 7 1 welke van deze teksten heeft bij eerste lezing spontaan uw voorkeur 2 als u een duidelijke voorkeur hebt kunt u die dan verklaren a uit de aard van de tekst zelf inhoud dialoog wijze van formuleren en dergelijke b uit uw lezerservaring herkenning auteur of tekst bijvoorbeeld soort tekst ligt u c uit uw levenservaring herkenning gebeurtenissen identificatie met per sonage of verteller vereenzelviging met de situatie en dergelijke 3 wat denkt u van de andere tekst volgens diezelfde a b en c 4 hebben u en uw buur dezelfde voorkeur of een verschillende 5 wilt u eigenlijk graag dat de ander uw voorkeur deelt of juist niet en waar om 6 welke van deze twee teksten is het meest avontuurlijk welke het meest beschouwelijk 7 zitten er passages in de beide teksten die u essentieel vindt voor uw voorkeur bespreek die met uw buur 8 welke van de twee teksten zouden uw leerlingen prefereren waarom 9 welke van de twee teksten zou u het best kunnen dramatiseren in de klas waarom 10 wat zou u eventueel met de andere tekst doen 11 ziet u nu zelf mogelijkheden om iets dergelijks te ondernemen met andere combinaties van teksten bespreek die met uw buur en zet ze op papier mk 27e j aargang nummer 4 maart april 1998 27 de beoordeling satie van de tekst door de schrijver en de rolopbouw van een acteur is vergelijkbaar hoe beoordeel je leerlingen op hun omgang met de manier waarop een auteur zijn per met literatuur in ckv1 zou ik dit zoveel sonage bij stukjes en beetje gestalte geeft mogelijk willen doen in relatie tot de andere en een ontwikkeling meegeeft in beide ervaringen met kunst wat ik van de leerlin gevallen kan studie van het actantenmodel gen in het algemeen wil beoordelen is hun van bal 1977 of genett e 1972 nuttig zijn vermogen om uitdrukking te geven aan hun met het beginbeeld van het drama valt de respons dat begint tijdens de les waarin openingspagina van de roman te vergelij volgens een bepaalde procedure teksten of ken en mij blijft het boeien om van leerlin andere vormen van kunst worden gepre gen te horen welke verwachting zij hebben senteerd en bekeken of beluisterd en de na het lezen van een bladzijde of het belui leerlingen hun parafrase of andersoortige steren van de eerste zestien maten van een reactie op papier zetten vervolgens zou ik muziekstuk wat is de verwachtingshorizon andere vormen van verwerking bijvoorbeeld van waaruit zij vertrekken als ze aan het in het kader van de praktische activiteiten kunstwerk beginnen met een cijfer waarderen waarvoor ik samen met collega s een aantal criteria het is het geheel van verwachtingen dat zou ontwikkelen de know how vanuit de leerlingen hebben ten aanzien van de kun verschillende kunstvakken kan hier zeer sten dat het onderwijs we hebben het goed van pas komen ten derde zou ik de hier over onderwijs aan 16 plussers rich leerlingen met name voor hun culturele acti ting moet geven doorgaans hebben leerlin viteiten individueel gebruik laten maken van gen een lage verwachting van kunst van de kijk en leeswijzer en hun gebruik daar literatuur t zal wel weer saai wezen den van willen honoreren met een waardering ken ze aan ons de taak om rekening hou en ten vierde zou alles bij alles volgen in het dend met die lage verwachting kunston kunstdossier naar analogie van het lees derwijs is ook literatuuronderwijs span dossier opgebouwd nender te maken avontuurlijk interessant en dat doen we niet door de gemakkelijkste weg te kiezen van het aanbieden van de pulp waarmee ze dagelijks al geconfron teerd worden maar door enerzijds kunst overlap met andere van betekenis uit te kiezen die appelleert kunstvakken aan de leerlingen omdat in die kunst hun eigen bestaan reflecteert en anderzijds waar is sprake van overlap met andere werkvormen te hanteren die de persoonlijke kunstvakken ik zie wel wat mogelijkheden smaak van de leerlingen respecteren naar literatuur is qua vorm en inhoud verwant mijn mening doen dat werkvormen zoals ik aan theater film en bepaalde opvoerings ze in het voorgaande heb beschreven en kunsten met een verbaal karakter zoals de zoals ze ook in het ckv1 onderwijs en het thriller de detective in elk geval is de regie geintegreerde literatuuronderwijs in neder van het toneel te vergelijken met de organi land een plaats van betekenis zullen krijgen warn de moor postweg 32 nl 6523 lc nijmegen maart april 1998 nummer 4 27e jaargang noot 1 daarnaast bestaat ook het vak culturele en kunstzinnige vorming 2 dat alleen voor leerlingen van de schoolstroom cultuur en maatschappij wordt ingericht dit is een van de vier nieuwe profielen waarin het onderwijs in de tweede fase wordt opgedeeld uit gesprekken met collegae leraren en didactici is mij al dui delijk geworden dat we voor de relatie tussen ckv1 en ckv2 moeten kiezen tus sen ervaringsgerichtheid ckv1 en ambachtelijkheid ckv2 bibliografie bal m strukturalistische verhaalanalyse een poging tot systematisering forum der letteren 18 2 juni 1977 p 195 199 bleich d readings and feelings an introduction to subjective criticism urbana iii usa 1975 bleich d subjective criticism baltimore london 1978 de moor w overal kloven hier en daar een vlonder moer 1980 3 p 2 14 de moor w van ostaijens melopee in de literatuurles de oppositie auteursgedicht lezersgedicht of de keuze tussen een tekstbestuderings en een tekst ervaringsmethode levende talen 383 juni 1983 p 353 361 de moor w over tekstbestudering en tekstervaring van lubbers tot waldmann aspecten van literatuuronderwijs 2 levende talen 390 april 1984 p 161 173 de moor w was hamlet nou goed bij zijn hoofd of niet in gesprek met alan c purves over het literatuuronderwijs in de verenigde staten levende talen 424 oktober 1987 p 536 540 de moor w de plaats van het opstel in de literaire educatie levende talen 428 febru ari 1988 p 90 97 de moor w romeo and juliet in new york een leerzaam literatuurproject levende talen 438 februari 1989a p 91 99 de moor w de bloemlezer als didacticus kenneth koch levende talen 442 juni 1989b p 394 406 de moor w op weg naar geintegreerd literatuuronderwijs in w de moor i bolscher red literatuuronderwijs in het studiehuis bijdragen tot de ontwikkeling van wri 27 jaargang nummer 4 maart april 1998 vakoverstijgend en geintegreerd literatuuronderwijs den haag nblc uitgeverij 1996 p 11 23 de moor w wie leest leest zichzelf wezen en werking van het leesdossier bussum coutinho te versch dirksen j lezers literatuur en literatuurlessen reader resonse criticism in de litera tuurlessen nederlands dissertatie katholieke universiteit nijmegen 1995 genette g figures n paris 1972 hansson g dikten och lasaren stockholm 1959 holland n the dynamics of literary response new haven 1968 instituut voor leerplanontwikkeling slo het vreemde enschede 1996 lessenpakket voor de ckv1 netwerkscholen niet officiele uitgave iser w die appellstruktur der texte konstanz 1970 kazemier g paul van ostaijen en marman in het expressionisme den haag 1954 ten dele onder de titel expressionistisch dichter in bzzlletin 66 mei 1979 p 120 131 koch k wishes lies and dreams teaching children to write poetry new york 1970 koch k rose where did you get that red teaching great poetry to children new york 1973 posterbook mondriaan resp rembrandt en diverse andere schilders berlin benedikt taschen verlag 1991 uitgeverij thans in koln helaas is de productie van de grote formaten posterbooks sinds kort lostgelaten wel zijn kleinere formaten verkrijgbaar in diver se museumwinkels ook in vlaanderen en nederland purves a c evaluation in literature in bloom hastings madau eds handbook on formative and summative evaluation of student learning new york 1971 rosenblatt l literature as exploration new york 1968 eerste druk 1937 uyttersprot h melopee nieuw vlaams tijdschrift xvi 1963 p 328 338 van bemmel h l metzlar h van voorst van beest een ontdekkingsreis naar het vreemde schooljaar 1996 1997 ervaringen met ckv1 in de praktijk van twaalf netwerk scholen een rapportage enschede instituut voor leerplanontwikkeling slo 1997 van deursen k g van gernert red als t er in zit wil t er uit nijmegen platform kunsteducatie in het voortgezet onderwijs 1995 maart april 1998 nummer 4 27 e jaargangvt r fit file edit view go bookmarks options directory window 15 23 netscape aibum a 42 i f ly f p 4 b ti il ard ledft 1 location i album nest n1 aa2 index html t 1 nets artj album uitikel i colofon1post v v v r r r i r r f r v nx v v i 4 t i ss i ti w a5 fi fi i i fii 5 n i y v n v v r t y s l y v i 4hs i j ri i i 5 ii iij r m f j 1y ty s j v v 5 55 v 5 55w 4 t t y 5 4v 5 5 v ti r iii v v n irv r r yi 1 t y v i i h ii i 5 a r r r i q 5a 54 r 5 fi c x r y 5 w f v r v s4 i iii iti 5 y i x r 55 f r j i 5 55 de vrouwe w s w r 7 5 fi 5 i tivil i l y y r r rr f 5 4 s r s 45 5 yy55 ii i v r j v i r v r v m1 m1 i5 i s n 5 r g r f5 1 rr r 5 hj 454 5 f jr r i 4 y rtlr r 1 j ti fti j in iy i v w w x v nk v r i v nn v r r i55 5 r vn v i 5 v n i i 5 i 7 r i ti ir v ai 4 5 ir x l w n 5 j r rw w 5 j y r i 7 i s ii w y yy5 v 4 n v p n i i w i t 5 i ti r i r r i r w nv ss r s n v 8 57 n 7 h 4 jj y 4 4 x irr v n v v i y v w m v w v7 w v in v v 5 v f k jj i v r r7 r s yi r 111 v i v i 1 y i n v n w ti j c r r v r r 5n i i 5 s j r j s i 5 f4 v v i w v 5 i y5 5 j i v i ti v i y v 5 i i ya v v r y nv v v n vv v v r n nn w n i 5 vw v 5 x r si s ci i v i v v v i s 4 s r ii v pq i r v n i v v v w 5 i r i v r n v v i 4 v ri5 5y r7y x 5s5x4 i s i r y rf i 5 v rf 5 f r r r f 5 y r r 0 r j r r j 5 as 55 5 f f 5 4 v r r v f 5 i fi v i f i v v i f i i r v w n r n i v i 5 i i i v 5 i i v r n i i v r l 5 i ii i i i i iv v v v v ss s s i i s v y s i j l y t bvp l c v n n s v r r v qv v i n v n r i v w i v v v v i 7 v v m1 w r v v w s i f5 f n r f n fi 7 r 5 c v iyr v n f n w w v v f v n r 5 ff rjf i f n v j fi 5 ss i7 j w v v n w v v i iw j ii f ij v j i4f v 4 5