Documenten
leo p ric k de trendgevoeligheid van het vak nederlands luisteren ook voor leo prick is het in moer 1977 4 geplaatste artikel over luiste ren van jan sturm aanleiding er iets aan toe te voegen het vak neder lands is een trendgevoelig vak en dat leidt er gemakkelijk toe dat bepaal de belangrijke leerdoelen van het moedertaalonderwijs worden verwaar loosd leo prick geeft ontwikkelingen aan in de trendgevoeligheid van het vak nederlands sinds de jaren 60 hij vindt dat die trendgevoelig heid ook te bespeuren is in wat jan sturm schrijft over ideaal luister onderwijs wanneer in het midden van de zestiger jaren jongeren een belangrijke maatschappelijke factor gaan vormen zien we dat dit gevolgen heeft voor de inhoud van het onderwijs het weerbaar en mondig maken komt centraal te staan als onderwijsdoelstelling het onderwijs in de moedertaal verzakelijkt bij alles wordt de vraag gesteld of het wel rele vant is en relevant zijn alleen die zaken die in dienst staan van dat weer baar en mondig maken in het begin van de zeventiger jaren valt er een verschuiving te signale ren van de aandacht van maatschappelijke structuren naar de persoon lijke ontwikkeling met deze verschuiving zien we een toenemende aan dacht voor het individuele geestes en zieleleven jesus movement al dan niet transcendentale meditatie joga humanistische psychologie zen parapsychologie gestalttherapie nonverbale communicatie enz ook deze ontwikkeling heeft het onderwijs niet onberoerd gelaten ge tuige ook daar de tendens om individualistisch en psychologiserend be 24 zig te zijn en het emotionele en creatieve belangrijker te vinden dan het cognitieve het vak nederlands leent zich uitstekend voor zowel de cognitieve als affectieve ontwikkeling van leerlingen de taal is een instrument waar mee we scherp intellectualistisch kunnen discussieren en teksten analy seren enerzijds anderzijds biedt de taal ook de mogelijkheid tot expres sie van persoonlijke emoties en maakt het ons mogelijk de gevoelens van anderen te ervaren met andere woorden het onderwijs in het vak ne derlands biedt zowel de eis van maatschappelijke weerbaarheid als de eis van affectieve ontwikkeling het leren omgaan met andere mogelijkhe den dan alleen de cognitieve een uitstekende voedingsbodem voor het onderwijs in de praktijk het is dus niet zo dat we moeten kiezen tussen het een of het ander maar dat we de ene keer het accent hier de andere keer daar kunnen leggen vooral de produktieve aspecten van de taalbe heersing bieden uitstekende mogelijkheden voor de affectieve ontwikke ling creatief schrijven het maken van gedichten dramatische expressie enz daarom is het jammer dat de voormalige cmm in zijn advies met betrekking tot de inrichting van het centraal schriftelijk examen pleit voor een stelopdracht met een zakelijk karakter gericht schrijven of schrijven op feiten die zij nota bene door meer dan een persoon beoor deeld wil zien het is duidelijk dat deze laatste aanbeveling iedere aan dacht voor de individuele kenmerken van de leerling uitsluit het tegen gestelde zien we in een verslag over de stroom luisteronderwijs van het laatstgehouden von congres moer dubbelnummer von congres 1977 daarin wordt sterk de nadruk gelegd op het belang van de emo tionele en affectieve aspecten van het onderwijs bij het luisteren zo schrijft jan sturm mengt de luisteraar zichzelf in het luisterproces met zijn eigen verwachtingen zijn eigen kennis van zaken zijn eigen behoef ten zijn eigen voorgeschiedenis dit alles geldt natuurlijk voor iedere vorm van communicatief handelen alleen voor de ene meer dan voor de andere in hoge mate zou het kun nen gelden voor de stelopdracht mits die niet puur zakelijk is georien teerd en wat het luisteren betreft is het afhankelijk van de vraag welke luistersituaties men relevant acht de relevantie van bepaalde luistersituaties in het verslag van jan sturm lezen we het volgende het luisteren kan alleen aan de orde worden gesteld aan de hand van complete com municatieve situaties pag 49 met andere woorden de situatie waarin alleen maar geluisterd wordt wordt ontkend of althans irrelevant ge acht nu is de situatie zo dat de gemiddelde nederlander meer informa tie ontleent aan de televisie dan aan zijn dagblad en dan zwijg ik nog maar over de betekenis van de radio informatie die wordt verschaft 25 door de massamedia is altijd gekleurd dagbladen en omroepverenigin gen hebben een bepaalde signatuur en het is van belang dat de lezer luis teraar die signatuur onderkent doet hij dat niet dan verstaat hij het ge schrevene of gesprokene verkeerd welnu om deze reden lijkt het me heel legitiem om leerlingen te leren luisteren naar bijvoorbeeld actuali teitenuitzendingen hoe incompleet jan sturm c s een dergelijke luister situatie ook mogen achten wanneer we het mondig en weerbaar maken van belang achten dan moeten we aandacht besteden aan het leren le zen en beluisteren en dus weerbaar maken tegen per definitie gekleur de informatie volkskrant telegraaf vara tros enz jan sturm geeft in zijn verslag de onderwijsvisie weer die ten grondslag lag aan de handel en wandel van de stroom luisteronderwijs en vat die als volgt samen confluent education betekent dat in het onderwijs de affectieve of emotionele aspecten van leren samenvloeien met de cogni tieve of intellectuele functies de ontwikkeling van het een gaat niet ten koste van het ander juist het tegendeel is het geval beide componenten stimuleren elkaar het is zaak om het leerplan en het leerproces zo te doen zijn dat ze alle mogelijke voordelen hiervan kan benutten het on derwijzen van kennismateriaal zonder daarbij voldoende aandacht te besteden aan de betrokken emotionele aspecten heeft tot gevolg dat de kennis niet compleet is pag 47 in het verdere verhaal is hiervan niets terug te vinden niets conflueert de aandacht wordt uitsluitend ge richt op de niet cognitieve en intellectuele functies het kan allemaal best waar zijn dat die in het onderwijs of beter bij de schrijvers daar over de laatste jaren te weinig aandacht hebben gekregen maar een eenzijdige orientatie hierop leidt ertoe dat mensen niet kritisch leren luisteren naar de media met als resultaat een verdere vertrossing van het omroepwezen de ontwikkeling van de abonneecijfers bij de omroepver enigingen zou het onderwijs moeten alarmeren in plaats van het onder wijs in de luistervaardigheid op een wereldvreemde manier te reduceren rogers en maslow pleiten voor een plaats voor het affectieve en intu i tieve naast het cognitieve en rationele wat mij nu zo opvalt bij de zen delingen die de leer van rogers en maslow verkondigen is dat zij in de praktijk van hun werk iedere cognitieve en rationele benadering van problemen uitsluiten en dat vind ik niet aardig van ze want met een dergelijke eenzijdige benadering lichten ze hun lezers foutief voor bo vendien brengen zij daarmee maslow en rogers c s in discrediet deze handelwijze is extra gevaarlijk wanneer zoals in het onderhavige geval een en ander verpakt wordt in alles begrijpend en invoelend sociale aca demie jargon waarachter men niets kwaads vermoedt amsterdam 29 augustus 197 7 26