De VON na 3 1/2 jaar. Een supjektive beschauwing

noten 1 annelies r asker d e freine tbeweging een halve eeuw ervari ng in onderwijsvernieuwing uitgave van d e frei net b eweging nederland corres p ondentiead res b g d onkersloot i lpervel d straa t 119 amsterdam 1972 2 e l ise freinet na i ssance d une ped agogie populaire masperol place p aul pain l eve paris ve 1970 3 tineke krol beste levende taaloefening werken me t vrije tekst in onderwijs en opvoeding april 1970 de von na 3 4 jaar een supjektive beschauwin g korte to e spraak gehaud e n tijd e ns d e ledenvergad e ring van 4 oktober 19 7 2 j s ten brinke het is misschien achteraf toch niet zo n goet idee geweest om een half uurtje want meer zal er toch wel niet inzitten te rese rveren voor een beschauwing ook al is die supjektief over de von de von is namelik een tamelik belangwekkende vereniging in een half uurtje kun je daardoor in verhauding tot het totale aantal dingen dat besproken zau kunnen worden maar heel weinig aanstippen en in ider geval niets uitdipen als u deze prekaire situaatsie begrijpt w il ik wel proberen een poging te doen het is waarschijn li k ook goet dat af en toe eens imant in de von probeert de verschillende drijfveren waardoor we met z n allen bij ons werk bewogen worden tot een samenhangent geheel bijeen te voegen het werk dat door ons zeer uitgebrijde kader wo rt gedaan is altfijt inspannent temeer daar het bovenop de gewone werktaak komt in zo n situaatsie is het belangrijk dat men zo presies mogelik weet waa rv oor en waa rv anuit men bezig is ik w il er nog aan toevoegen dat ik niet vanaf een zekere afstapt naar onze vereniging heb gekeken toen ik deze toespraak voorberijde ik heb me steets gevoelt als imant die e ri n zit en om zich heen kijkt naar het ingewikkelde beweeg dat de von in die drie en een half jaar is gaan ontwikkelen een beweeg dat ik overi gens beslist niet meen kompleet te hebben doorgroet om enig hauvast te krijgen op wat de von nu wel en niet is moeten we eerst de doelstellingen in het vizier proberen te krijgen en dan niet de doelstellingen zoals die in de statuten staan maar de werkelike levende met emootsie geladen doelstellingen het zijn er twee 1 we proberen mensen die we soms met een wijnig aansprekent woort onderwijzen den noemen te inspireren 2 we proberen een bepaalde mentalitijt vriendelik kortzichtighijt geheten te bestrij den deze twee komponenten verklaren m i het wezen van de von vrij volledig ze verkla 131 ren ook de inmiddels als spesjale von sfeer alom bekent geworden verenigings geest doelstelling 1 zorgt voor het antoeziaste het je durft het woort nauweliks te geb ru iken blije doelstelling 2 voegt daar een kordate effisjente aanpakkerighijt aan toe wees maar vrolik en kijkart zo veert enige tijt geleden als instruksie aan een von afgevaardigde naar een vergade ring meegegeven w e moeten het nu dus wat n ad e r ov e r twe e d ingen hebb e n o ver inspire ren en over vechten laten we maar met het vechten beginnen dan hauden we het plezi ri gste voor het laatst de kortzichtighijt hier past een ernstig woort vooraf wat ik nu ga zeggen zau zeer goet verkeert kunnen overkomen wat ik niet ga zeggen is het onderwijs is kortzichtig wat ik wel ga zeggen is het onderwijs is een van de vormen van maatschappelike aktivitijt waarbinnen de kortzichtighijt uitstekende kansen heeft hoe komt dit door op z n minst drie oorzaken 1 de onderwijzende staat in de normale onderwijssituaatsie gewoonlik tegenover veel jongere personen en kan dus veel te gemakkelik gelijk krijgen 2 bijna al het onderwijs vint in een afgesloten ruimte schoollokaal geheten plaats invloeden van buiten kunnen daardoor maar al te gemakkelik worden afgesloten 3 onderwijs is tot een kolossaal op natsjonaal nivo georganiseert bedrijf geworden zodat dus op allerlei nivoos personen het kontakt met de onderwijs werkelikhijt drijgen te verliezen in zo n situaatsie is het uit een oogpunt van demokratise hi g ijene dringent nootzakelik dat er kritise vaak zelfs lastige verenigingen in het velt aan het werk zijn in die overweging alleen al vint de von haar rechtvaardiging er is in de afgelopen jaren op de drie oorzaken nivoos die ik zojuist genoemt heb ook flink gestreden wat het eerste oorzaken vivo de onderwijzende krijgt te gemakkelik gelijk betreft de nootzaak van een zogenaamde kwetsbare opstelling gemakkeliker als slogan geuit dan in een klassesituaatsie te kiezen je moet er nog steets van goeden morelen huize van komen tegenover leerlingen ligt impliciet aan vrijwel alles wat von leden schrijven en zeggen ten grondslag de doelbewust nuchtere toevoeging omtrent ideaal en werkelikhijt die ik daarnet plaatste beoogt ons wel te doen realize ren dat het doen van uitspraken alleen niet voldoende is op het tweede oorzaken nivo onvoldoende relaatsie school maatschappij is sprake geweest van zeer veel eksplisite aktivitijt het enige malen in moer en herhaaldelik op konferensies aan de orde gestelde doordenken op onderwijsdoelstellingen tenijnde de maatschappelike wortels van bepaalde opvattingen te achterhalen is d aar een vorm van daarbij onstont verwarring hoe kan het anders en zal verwarring ontstaan b v als we zoals het plan is op de volgende ledenvergadering een werkelik doordacht stuntpunt tegenover l b o en middenschool zullen trachten te gaan formuleren maar beter verwarring dan dikhuidige ijgenzinnighijt verwarring is het onvermijdelik gevolg van het fijt dat wij problemen niet van ons afstoten of met ferme uitspraken onscha delik trachten te maken maar binnen ons toelaten we zullen telkens weer door periodes van twijfel onzekerhijt en inwendige tegenspraak moet gaan om inzichten te berijken die werkelik naut snijden 13 2 als voorbeelt van het betrekken van maatschappelike overwegingen bij het taalonder wijs kan ook de spellingsaksie gezien worden ten aanzien waarvan de von de moet heeft opgebracht een impopulaire daat nl het hanteren van de voorgestane spelling in een aantal van haar publikaatsies bij het fraai klinkende woort te voegen hoe prachtig ziet onze niwe folder moedertaal is een tamelik belangrijk vak daarom is de von een tamelik belangrijke vereniging eruit en wat een pijn doet het dan niet om na een dramatise opsomming van allen die lit kunnen worden van de vereniging deze zin te moeten laten afdrukken voor hen allen zonder onderschijt de von ik durf u te bekennen dat ik gevraagt heb of dit stukje in strijt met het besluit van de ledenvergadering in de aude spelling mocht maar nee het mocht niet dat was in strijt met de afspraak enz maar het doet je verdriet trauwens ook het woort in de titel van deze toespraak dat er in de aude spelling zo stralent uitziet subjektief is door de niwe overigens vurig door mij voorgestane spelling tot iets wijnig aantrekke liks ik hat willen schrijven klaunesks maar schrok toen alweer vervormt tenslotte is de von aktief geweest op het derde oorzaken nivo dat van de niet altfijt gunstige invloet van de onderwijsinstanties de idejenstrijt op dit terrijn is al op de dag van haar oprichting begonnen en zal als de von even lang zal blijven bestaan als de instantsies dat is eeuwig van onbeperkte duur zijn dat is helemaal niet erg integen deel het is een van de wezenskenmerken van de tolerante demokraatsie ten aanzien van dit punt wreekt zich het fijt dat ik maar wijnig tijt heb ik beperk me ertoe vast te stellen dat vroegere ledenvergaderingen uitgangspunten voor een naatsjonaal onder wijsbelijt hebben opgestelt waarin instantsies die zich bezig zullen gaan hauden met leerplannen als dienstverlenende in plaats van als dirigerende instituutsies werden gezien en dat wat op zichzelf verheugent is de diverse instantsies met wie hierover is gepraat voor deze geluiden beslist niet doof zijn gebleven ook het voortdurende streven van de von om kleuterliftsters onderwijzers en lera ren nederlants gelijkelik als moedertaal leraren te zien kan gezien worden als een poging om duidelik verkeertgegroeide verhaudingen enigszins te korrizjeren uit wat ik zojuist heb gezegt volgt dat ik instantsies die zich op hoog nivo met leerplan denken bezig hauden of willen gaan hauden een zekere kortzichtighijt ver wijt dat is een e rn stig verwijt hoewel ik de mensen die aldus bezig zijn persoonlik respekteer geloof ik toch dat ik het verwijt in het algemeen belang maar moet kanthaven wat mij vooral treft is dat men zo verschrikkelik wijnig relativeert het beinvloeden van onderwijs is een zo ingewikkelde zaak en zeker het gunstig beinvloe den daa rv an dat ik e rv oor zau terugschrikken zoveel dingen met zekerhijt te zeggen en zoveel dingen niet aan te stippen onderwijs geschiet in de klas niet op papier het is een ingewikkelt proses tussen allerlij soorten mensen die ook weer op een ingewik kelde manier van boven en van buiten af beinvloet worden het zal een lange weg van voorzichtig proberen moeten worden willen we erachter komen hoe je werkelik beter onderwijs in plaats van beter papieren onderwijs krijgt de von kan in dit proses een niet onaanzienlike rol spelen het enige dat we in dezen niet hoeven en ook niet mogen relativeren is het belang van goet gedokumenteerde heldere informaatsie op dat punt zullen von en de in 133 stantsies elkaar zonder meer kunnen vinden tot zover deze geheel onvolledige weergave van de avonturen van de von met de kortzichtighijt natuurlik heeft de vereniging bij haar enerzjieke ondernemingen niet altfijt op deta il s kunnen letten menige steek heeft ze laten vallen daarbij lang niet altfijt geekskuseert zijnde door tijtgebrek de e rvaring heeft al geleert dat we in de von geregelt even moeten uitblazen van het bestormen en dan weer de zaakjes op poten moeten zetten hier heeft een kontakt 6 maanden niet gefunksionee rt waardoor een deel van het kader ongemotiveert is geraakt daar is een groep aan de gang die dwars inwerkt tegen een andere al eerder gesta rte groep van wier bestaan zij niets afweet daar wij veel aktieve groepen hebben moer redaksie interkom redaksie konferen siekommissie wetenschappelike atvies raat kwikgroepen nu ook weer kokopak konferensiekommissie pedagogise akademies kan er veel misgaan misschien is het verstandig om nu we juist een periode van strategies denken achter de rug hebben weer wat aan de goede dagelikse gang van zaken te doen laten we het strijden nu even rusten laat ons tot het inspireren overgaan lukt dat zal dat blijven lukken en hoe doen we het wat het eerste betreft zelf onderga ik de von als bizonder inspirerent en 85 van de konferensiebezoekers met wie ik erover praat zeggen het ook laten wij dus aannemen dat het met het inspireren wel lukt hoe doen we het derde vraag ik geloof dat we zonder al te veel overdrijving dit kunnen zeggen 1 we inspireren omdat we het onderwijs als een echte levensve rvulling zien dus als meer dan een redelike baan onderwijs wort gezien als iets waa ri n je je vrij kompleet kunt uitdrukken 2 we inspireren omdat we mensen graag zelfstandig willen laten denken en hen aanmoedigen zelf oplossingen te zoeken o a vanwege de dubbele bodem dat we hopen dat von leden die mentalitijt ook weer zullen doorgeven aan hun leerlingen natuurlik gaan we daarin af en toe te ver veel von leden willen nauweliks langer dan een kwartier naar een deskundig imant luisteren dan hebben ze alweer zoveel idejen dat ze twee maanden verder kunnen sommigen zauden met nog een kwartier luisteren beslist gebaat zijn geweest maar aan de andere kant maat handen is goet voor de saaien en initsjatie fl ozen laten we dus af en toe maar eens wat te ver gaan blijven we inspireren tweede vraag mijns inziens wel als we blijven du rv en niwe risikodragende dingen te doen of om het agogies te zeggen als we geregelt du rv en te defreezen zoiets is in de von tot nu toe telkens gebeurt als er na het voltooien van een bepaalde onderneming een zekere tevredenhijt was ontstaan het defreezen zette dan vrijwel onmiddellik in via ontevreden geluiden zogenaamt gemor uit koormissies als moer of cocon of via plotselinge initsjatieven uit ledenvergaringen koormissies en leden kent dus uw plicht bemoei u ermee en h a nteer van tijt tot tijt de defreezer dit over de twee doelstellingen van de von in de agenda staat vernielt dat ook iets 134 over marcuse en rogers zau worden vertelt misschien zijn enkelen uwer daar wel spesjaal voor gekomen de historise achtergront van de genoemde agendatoevoegingen zijn de volgende een maant of tien geleden vont een gesprek tussen enige von kader leden in de keuken van dana c onst and se plaat s wa arbij pl o tselin g d e n am e n van voorno e md e g r oo thed e n vielen uit de mont van de tans aan het woort zijnde spreker de in die keuken aanwezigen kwamen tot de konklusie dat de von leden nodig eens over deze belang wekkende invloeden moesten worden geinformeert en toen vier maanden geleden deze agenda werf samengestelt was dat idee blijven hangen maar toen ik definitief moest gaan bepalen wat ik hier zau gaan zeggen bleek het niet zo n goet idee te zijn de von is de von een vereniging met 2184 voor het merendeel zeer aktieve en zelfstandig denkende leden en kan niet in de eerste plaats geidentifiseert worden met twee overigens zeer belangwekkende heren maar het is toch misschien wel interessant om iets te zeggen over wat daar in die bewuste keuken werf besproken allereerst marcuse ik geloof beslist dat we diens invloet moeten zien in de weerzin tegen verbaal mitologizerent gewelf dat de von als zovele moderne verenigingen kenmerkt de nijging tot het hier bedoelde ontmaskerende analizeren is sterk merk baar in moer kan meestal worden aangetroffen in tenminste een konferensie stro ming en wort naar mijn ijgen e rv aring ook geregelt bedreven in de war in interkom is het verschijnsel niet sterk merkbaar overigens w il ik hier aan toevoegen dat voor zover ik kan nagaan de echte marcuse aanhanger zich in de von waarschijnlik niet helemaal tuisvoelt daa rv oor bestrijden we bepaalde strukturen niet hart en krachtig genoeg de von is wat te vrolik zeggen ze misprijzent natuurlik mogen ze dat vinden maar ik ben er niet zeker van dat ze gelijk hebben wij hebben met onderwijs te maken niet in de eerste plaats met onder wijsstrukturen maar met levent onderwijs dat echt gebeurt in die materie herijk je met krachtig optreden zo wijmg natuurlik is het wel het enige middel in anderssoor tige situaatsies b v die welke betrekking hebben op arbijts en rechtszekerhijtskwesties in de industrie als wij een vakvereniging waren die zich op dat terrijn bewoog zauden we anders moeten optreden maar in het levende onderwijs waar het ijgenlik niet om harde knikkers gaat maar om haudingen instellingen en andere belangrijke software herijk je m i met gewelf minder dan met vreetzame zelfs wat ontspannen benade ringen met wat ik hier zeg spreek ik zeker niet voor alle von leden er zijn er die er anders over denken maar dit mocht een supjektive beschauwing zijn en nu carl rogers diens invloet is veel onversnedener hij de invloet is erin gekomen via de von konferensies eerst in amersfoort daarna in noordwijk het zijn de eerste cocon s geweest die rogers kernidee beschreven in zijn beroemde free dom to learn als juist erkennende met zijn opvattingen in de konferensieorganisaatsie zijn gaan eksperimenteren die idejen zijn onverantwoort beknopt weergegeven a het menselik individu moet als uniek gegeven worden erkent b mensen moeten elkaar leren ontmoeten via meer dan alleen maar hun zogenaamde raatsjonele verstant maar ook via hun gevoel en hun lichaam deze laatste toevoegin g 135 zal zeker misverstaan worden ik laat het ekspres maar zo u kunt alles bij rogers nalezen het resultaat van dit eksperimenteren was konferensies van een soort dat de onvolprezen staf van de leeuwenhorst nog nooit hat meegemaakt en naar ijgen zeggen elk jaar weer graag meemaakt natuurlik traden ook spanningen op van het soort als door rogers roetinematig haast wort beschreven er zijn mensen voor wie het wegvallen van autoritijt te machtig is en er zijn autoritijten voor wie het openge broken worden te machtig is de gemiddelde konferensiebezoeker gaat hier natuurlik met een schauderophalen aan voorbij daar moet je als je je kwetsbaar wilt opstellen en je zegt toch dat je het wilt maar tegen kunnen maar in kringen van cocon was men vorig jaar al zo ver dat men met het verschijnsel op een positive manier rekening wilde gaan hauden we moeten maar eens ophauden ik geloof niet dat ik omdat ik nu toevallig de konferensies heb genoemd ook nog ekspres iets moet zeggen over moer onze pioniers de war wier onverbiddelike bestseller over kreative taal binnenkort ver schijnt en over interkom de enige groep die waarschijnlik enig freezen van harte zou begroeten ook hoop ik dat elke kwikgroep en elk lit dat aktief geweest is meende dat hij of zij bedoelt weit telkens als ik weer eens iets goets over de von zij ik heb geprobeert iets te zeggen dat ik meen en waarvan ik naar ijgen eer en geweten geloof dat het enigszins waar is trekt u gerust uw eigen konkluzies noten 1 in deze korte toespraak zijn zoals al aan het begin gezegt werf alleen een aantal dingen aangestipt niet waar gemaakt nu ik de tekst die ik op 4 oktober voor me haf persklaar maak bespeur ik bij mezelf de nijging toch een paar voorbeelden te willen noemen t a v de stellighijt treft me steets weer dat men meent dat leerplannen die van bovenaf komen beter zijn dan die in scholen zelf ontwikkelt worden voorts dat men zich tamelik zeker voelt omtrent de doelstellingen die een school of de leraren in een bepaalt vak zanden moeten nastreven waar naar mijn ervaring niet of nauweliks over gepraat wort is o a de vraag hoe je evalueert of wat er in de klas werkelik gebeurt een ontwikkeling ten goede of een ten kwade is hierbij doen zich een enorm aantal vragen voor benevens de noodzaak een al even enorm onderwijs kundig tiem in te schakelen ook vragen wat ontplooiing van de leerling maatschappelike verantwoordelikhijt enz in werkelikhijt betekenen schijnen niet zeer brandent te zijn 2 misschien komt er ook nog eens een gelegenhijt de invloet van een derde heer namelik jan muusses te analizeren 1 36