Deelraamplan Nederlands

deelraamplan nederlands tineke kro l eind 1973 vraagt iemand van hetalgemeen pedagogisch studiecentrum mij mee te werken aan een raamplan nederlands ten behoeve van het sinds kort 4 jarig geworden lager beroeps on derwijs het plan moet steun geven b ij het streven naar harmonisatie en veralgemening van de twee jarige onderbouw van dit schooltype de eerste opwelling is om in beleefde termen het ver zoek af te wijzen ik geef geen les op een l b o school en ben beducht voor centraal vastge stelde leerplannen hoe komen ze er trouwens b ij mij te vragen is het soms vanwege min be moeienissen met het l b o thema nummer van moer dat een jaar eerder was uitgebracht duidelijk wordt het niet de groep plan makers zal bestaan uit praktijkmensen afkomstig uit ver schillende l b o sectoren de invulling en uitwerking van het concept plan zal ter becommen tariering aan het veld worden voorgelegd voorlopig is niets dwingend koos hennephof voor zitter van de von in die tijd vertelt me dat de von weliswaar afwachtend staat tegenover het project maar het toch belangrijk genoeg vindt op verzoek van de centra een waarnemend lid vanuit het bestuur af te vaardigen het is frans van de pieterman die als waarnemer voor de keus komt te staan actief mee te werken of hoofdschuddend weg te lopen gelukkig besluit hij tot het eerste in wat volgt probeer ik een beeld te geven van wat zich in de vakgroep nederlands heeft af gespeeld vervolgens geef ik uitgangspunten en inhoud weer van het concept deelraamplan in spring de bocht gaat i n februar i 1974 worden de vakgroepen geinstalleerd de vakgroepsleden horen een aantal in leidi ngen aan waa rin achtergronden doel en organ isat ie van het project u i teen worden ge zet geen leerboek moeten de vakgroepsleden schrijven maar wel een geheel van aanwij zi ngen omtrent leerinhouden di dacti sche werkvormen evaluatiem i ddelen hulpmiddelen en verwijz ing naar bestaand materiaal op grond waarvan de docent z ijn les vorm en inhoud kan geven dit geheel van aanwijzingen i s toekomstgeri cht en schetst een beeld waar scho len die dit wensen in de loop der jaren naar toe kunnen groei en di t laatste duidt op de func tie van het raamplan namelijk d ie van richtsnoer voor scholen die in de richting van ver algemening en harmoniseri ng w i llen gaan 1 de vakgroepsleden krijgen een aantal papieren u itgere i kt een daarvan is een lessentabel algemene vakken l b o gebaseerd op het lbo lavo beslu i t van ap ri l 1973 deze les sentabel gaat uit van vrij trad i tionele vakkensplits i ng is het niet wenselijker zo veel mo gel ijk te streven naar vakkeni ntegrat ie zo wordt ter vergadering gevraagd de lessentabel vormt dan een belemmer ing de inlei der merkt op dat het nodig is eerst de eigen vakgroep van de grond te laten komen in een later stadi um kan altijd nog samen vergaderd worden tot op dit moment is het er ni et van gekomen hoewel in de vakgroepen nederlands ex pressie studielessen en zaakvakken du idel ijk dwarsverbind i ngen werden gezien zijn er behalve de lessentabel andere hulpm iddelen om het werk van de grond te krijgen 188 ja daar is i n voorzien ieder vakgroepsl id krijgt een stapeltje model formulieren op het eerste type formulier dient ingevuld te worden de functie van het vak binnen de onder bouw van het l b o een globale omschrijving van de leerinhoud van het vak een over zicht van de daarin te onderkennen leereenheden met een ko rt e inhoudsbeschr ijving meen schatting van het aantal lesuren per leereenheid een ander stapeltje formulieren biedt rui mte voor de beschrijving van een leereenheid men kan er het volgende op kwijt naast het nummer de naam en de relatie tot andere leereenheden worden er gegevens op genomen omtrent kennis waarden en vaard igheidscomponenten van de leereenheid apart e kolommen zijn er voor aanbevelingen betreffende didactische werkwijzen evalua tiemethoden leerboeken en andere hulpmiddelen in de leereenhe id moet een onderscheid gemaakt worden tussen basissto f waarvan men kan zeggen deze geldt voor het overgrote deel van de leerlingen i n het l b o en verrijkingsstop voor die leerlingen die zich de ba sisstof binnen het voor de bepaalde lee reenheid omschreven aantal lesuren eigen gemaakt hebben het i s niet uitgesloten dat bepaalde schooltypen een bepaald gedeelte van de leer eenheid basis noemen waar andere deze als verrijking willen class ificere n hoewel er ge streefd dient te worden naar uniformiteit in de formuleri ng van de basisstop biedt het for mulier de gelegenheid onoverbrugbare versch i llen van mening hieromtrent op te nemen voor het gedeelte van de verrijkingsstof dat een schooltype als basisstof wenst te beschou wen wordt de naam van het betreffende schooltype vermeld 2 de formulieren zullen in de vakgroep vaak ter sprake komen steeds maar weer toegelicht maar tenslotte voor de vakgroep nederlands onbruikbaar bl ijken nog een ander hulpmiddel staat de vakgroep ter beschikking om beslissingen te kunnen nemen over doel leerinhoud etc heeft de kerngroep een bijlage van de rt ien folio pagina s verstrekt waar i n de phi losophy of educat i on voor de onderbouw van het l b o i s weer gegeven het zal duidel ijk zijn dat de uiteindel ijke keuzen niet in strijd mogen zijn met deze fi losofie 3 helaas ook deze bijlage zal het werk niet bespoedigen de philosophy of educat i on bl ijkt zo geven de opstellers toe een niet representatieve steekproef van uitspra ken u i t verschillende bronnen te zijn met deze stukken i n de hand t re ffen op 12 maart 1974 de leden van de vakgroep nederlands elkaar voor de eerste maal i n holliday inn te utrecht als we de agenda ordelijk weten af te werken zullen we elkaar aan het eind van de b ijeen komst kennen en het deelraamplan klaar hebben de agenda blijkt te ambitieus wel ko men we erachter waar een ieder les geeft en onder welke omstandigheden dat gebeu rt de neiging bestaat om aan de uitspraken over onderwijsdoelen in het algemeen het een en an der toe te voegen voor de volgende bijeenkomst krijgen we een aantal copie en van het r i t p project 0259 mee een project opgezet met het doel antwoord te vinden op de vraag wat moet elke nederlander op het geb i ed van moede rt aal minstens op school hebben ge leerd als hij zij niet meer leerplicht i g is 4 de eerste negatieve opmerkingen over l b o leerl ingen vallen onder andere naar aanlei di ng van passages als men moet kunnen argumenteren standpunten kunnen verdedigen het betoog moet lo gisch consistent zijn men moet exactheid kunnen betrachten bij het aandragen van infor matie men moet weten hoe informatie en argumentatie gebruikt kunnen worden men moet kritisch bewust gefundeerd kunnen praten en luisteren men moet de zaak van ver 189 schillende kanten kunnen benadere n men moet commentaar kunnen levere n op het be sprokene men moet feiten van men ingen kunnen onderscheiden 5 dit kunnen onze leerl ingen nooi t wordt er opgemerkt w ie wel zegt een ander moeder taalonderw ijs heeft doelstell i ngen die ook in ande re vakken worden nagestreefd wordt er gezegd daarom i s het niet eenvoudig doelen inhouden en eenheden exclusief voor moe dertaalonderw ijs op te stellen hoe moet het dan kunnen we ons huiswerk e i genlijk wel maken het wordt er n iet eenvoudiger op wanneer op een volgende b ijeenkomst nieuwe termen uit de onderwijstheorie aan de re eds aangebodene worden toegevoegd we d i enen d iscr i m inerende doelen exclus ief voor mto te onderscheiden van nevendoelen doelen die in meer dan een vak voorkomen door deze tweedeling loopt een andere d ie in instruc t ional objecti ves geven ondubbelzinnig aan wat de leerling aan het eind van het leerproces moet kennen en kunnen en express ive object ives formuleringen van u itkomsten van t ij dens het onderw ijsproces verworven leerervaringen deze worden achteraf bepaald ieder moet nu proberen wat verstand igs in te vullen in het aldus aangegeven raster ook zal i eder voor z ich proberen het een en ander onder de rubriek leereenhei d of als h i eraan getwijfeld wordt leerinhoud op te schrijven zo zal de een z ich gaan bez ig houden met het inte rview de ander met d i scuss ieren en weer een ander met de onduidel ijke rub riek stijl er moet im mers materiaal op tafel komen pess i m isten zeggen we zijn nu al maanden bez ig terwijl opt i m isten onder ons erop w ijzen dat we elkaar nog maar dr i e keer hebben gezien er is nog een andere invalshoek van waaru i t gewerkt gaat worden de zogenaamde situati onele be nadering relevante leer situaties buiten de school of b i nnen de school zoals bijvoorbeeld een i ntroduct iepe ri ode bieden well i cht mogelijkheden om op zinvolle wijze leerdoelen na te streven en zo zijn we allemaal met iets bez i g ik vind het achteraf op z n zachtst gezegd droef te hebben gemerkt hoe actieve leerkrachten met jarenlange leservaring steeds meer onzeker werden het moeizaam werken in de vak groep werd aan eigen falen toegeschreven we kunnen dit niet er is onvoldoende bijscho ling we hebben onvoldoende de gelegenheid jongste ontwikkelingen bij te houden er be stond in het begin weinig behoefte het niet lukken van het werk te wijten aan onhandelbare abstracties als de leerling het moedertaalonderwijs de maatschappij evenmin was er be hoefte de waarde te betwijfelen van taxonomieen waarin soorten functioneren cognitief affectief en psycho motorisch meetbaar in graden van beheersing worden onderscheiden noch werd in eerste instantie getwijfeld aan de waarde van een gesloten leerplan voor het moedertaalonderwijs er gebeurde in onze vakgroep iets wat leek op wat er tijdens een les op een vormingsinstituut gebeurde een cursist werd geprezen omdat zij een puike vertaling had gegeven van een engels pop lied de cursist vond het geen kunst en in nederlands was ze nooit goed geweest 6 tijdens de pauzes in de vergadering hoorde je verhalen over wat er soms in en vaak buiten de officiele lesuren om op school gebeurde uit die verhalen bleek deskundigheid om met leerlingen om te gaan hun vertrouwen te winnen en zaken met ze te bespreken maar zoiets werd als een incident beschouwd de meester en de klas als het ware even op vakantie daar na wachtte serieuze arbeid aan de hand van vragen over een scheepsramp dit soort des kundigheid werd als beduidend minder afgewezen ten gunste van professionele deskundig heid van onderwijskundigen gelukkig werd de sombere stemming doorbroken positief werkten de nuchtere uitsprake n 190 van vakgroepslid ina stoppelberg in het schoolwerkplan van haar school staan ze als volgt de totstandkoming van dit s w p maakt een uitzonderi ng op de tot nog toe meest alge mene regel en opvatting dat curriculum ontw ikkel i ng de speciale taak is van wetenschap pers en deskund i ghe idsgroepen en waarbij enkele onderwijsgevenden meestal slechts zij del i ngs betrokken worden wij hebben getracht helemaal van onder af te werken voor de opstelling van di t s w p zijn de mensen uit de dagel ijkse schoolpraktijk zelf verantwoor delijk zij zijn immers ook de toekomst i ge uitvoerders een s w p gemaakt over de hoof den van de u i tvoerders heen is naar onze opvatting slechts een papie re n plan 7 goed we laten de formuli eren en het raster even voor wat ze zijn en gaan na wat we weten en wat we wi llen een eerste aanze t op dat moment wordt een d i scussi estuk ingebracht dat enige helderheid schept hieri n staat dat taalgeb rui k een vorm van handelen i s dat handelen oproept om u i teenlopende redenen speelt z ich dat taalhandelen lang ni et altijd succesvol tussen mensen af een heel belangrijke functie van dit handelen is informatie gevoelens ervaringen oordelen u it te w i sselen d i e uitw i sseli ng vere ist i nformatie geven opsporen verwerv en en verwerken vaard i gheden die dit proces mogel ijk maken d ienen i n zi nvolle commun icatieve s i tuaties aan bod te komen di t laatste is belangrijk omdat van daaruit criteria geformuleerd kunnen worden met betrekking tot begrijpelijkheid en aanvaardbaarheid van de taaluiting de vaar d igheden vallen onder de noemers spreken luisteren schrijven en lezen hoewel spreken en luisteren natuurlijk beide bewuste en ge ri chte acties zijn is het gebrui kelijk ze te onderscheiden i n productieve en re cept ieve vaardigheden de vraag welke vaar digheden aan bod moeten komen kun je beter beantwoorden wanneer je deze vraag i n ver band brengt met behoeften en belangen van leerl i ngen bij commun i catieve s i tuaties waarin zij ei sen stellen en hun eisen gesteld worden moede rt aalonderw ijs moet gezien worden i n relat ie tot maatschappelijk weerbaar handelen natuurlijk is het niet zo dat we op grond van het bovenstaande vlot een deelraamplan kun nen schrijven als we maar vlijt en tijd hebben wat weten we eigenlijk van de l b o leer ling als we er al zo generaliserend over zouden kunnen spreken wat weten we van haar zijn toekomstperspectief welke ruimte laat ons wettelijk vastgelegde exameneisen die we in het belang van de leerling niet mogen negeren hoe kunnen we in leersituaties de bovenstaande abstracte noties concretiseren kunnen we misschien toch nog rekening houden met de door de l p c verstrekte invulformulieren waarin zo nadrukkelijk naar leereenheden gevraagd wordt een onzer weet op louter rekenkundige gronden aan te ge ven dat er vierentwintig leereenheden te onderscheiden zijn we staan paf maar besluiten het systeem voorlopig maar te laten voor wat het is overigens gesteund door een opmerking van de indiener van het idee een indeling is gemakkelijker te geven dan te hanteren malle jan begin november verzamelen afgevaardigden uit de verschillende vakgroepen zich in een comfortabel hotel gelegen tussen borden overstekend wild onder leiding van de kern 191 groep zullen ze gaan confereren met als doel de achtergronden van waaru it de kerngroep en de vakgroepen werken te expl iciteren en zo mogel ijk op elkaar te doen aansluiten d it houdt in dat er drie hoofdlijnen te onderkennen z ijn a de u i tgangspunten van het project coordinatie 4 jarig l b o de kerngroep formuleert deze en stelt ze op de conferentie ter d i scussi e b de concrete werkzaamheden van de vakgroepen tot op heden en de voornemens in de nabije toekomst c confrontatie tussen a en b tweeenderti g heren en twee dames onder w i e ondergetekende nemen de stand van zaken in het l b o project door we nemen er anderhalve dag de tijd voor het laatste agenda punt 12 30 uur doorgaan en zo ja waarmee slaat niet op het project als zodanig maar op de mogelijkheid ook na 12 30 uur te confereren toch geeft d i t punt de teneur van de gesprekken aardig weer we komen er achter dat iedere vakgroep moe ite heeft of gehad heeft met doelstelli ngen uitgangspunten en het vaststellen van al of niet vakoverschrij dende leereenheden de voorzi tter concludee rt nadat de eerste i nformat i e uitw i ssel i ngs ronde afgesloten is voor de verschillende groepen i s een aantal hoofdzaken gemeenschappel ijk nl mond i ghe i d wordt zeer belangrijk geacht er wordt een problematiek ervaren t a v de relatie van de doelstellingen tot de inhouden men zal re ele keuzen moeten doen de relati e met het veld bij zowel de opstelli ng als de uitvoering van het deelraamplan zal geoptimaliseerd moeten worden wat is de consequent ie van de samenstelling van de vakgroepen integratie van de vakken en de relatie van de vakgroepen onderl i ng moet verder ontw i k keld worden langdurige d iscuss i es zullen vervolgens worden gew ijd aan het stuk verantwoording van het project coard i nati e 4 jarig l b o der l p c we vi nden onder het kopje wat we met onderwijs bij de leerl i ngen wi llen bere iken een l ijst van zaken die we waardevol vinden voor het individu vrijwel n i emand zal zo honds zijn om de waardevolle zaken waardeloos te vinden maar om eens wat te noemen k a n de school of moet de school wel willen bere i ken dat het in dividu zijn grenzen en mogelijkheden onderzoekt zich een real i sti sch beeld vormt v an zijn eigen kwaliteiten en fungeert op een prestatieniveau dat hem bevredigt o f h e t ind ividu de anderen en het andere acceptee rt en waardeert alle mensen als gelijkbe rechtigd en gelijkwaardig beschouwt en erop ve rtrouwt geaccepteerd en van waarde geacht te worden op flaps die de subgroepsleden kunnen volschrijven staan opmerkingen als een analyse van de bestaande situatie ontbreekt u it zo n analyse zou kunnen bl ijken wat het l b o thans doet aan kennisoverdracht en vorming of niet doet d i t zou een vertrekpunt kun nen zijn tot verbetering op een andere flap prijkt maatschappijbeeld omdat de di s cussies zijn uitgelopen kunnen de fl aps notities n iet meer plena ir worden besp ro ken gelukk ig maar ik heri nner me de vriendelijke schoolplaat di e hoort bij de methode spelend lezen van ann ie dokter en j rietberg waarop staat 192 ga je mee naar het bos loes het i s bu iten n iet koud want de zon schijnt zo mooi het bos is b ru in en rood en maak een ommetje een nieuw model al eerder heb i k aangegeven wat de i nhoud en funct i e was van de model formuliere n di e b ij de start van het project aan ieder vakgroepslid werd ui tgerei kt u herinnert zich dat per vak doelen inhouden tijdsduur etc moesten worden ingevuld eenheid van vorm was no dig om ervoor te waken dat de versch i llende deelraamplannen onderl i ng te veel uiteen zou den lopen maar eenheid i n presentatiewijze alleen is niet genoeg ook op ander ni veau moe t onderl i nge afstemm ing blijken dat dit i dee bij verschillende vakgroepen leeft komt op de volgende manier aan het l icht ter voorbere id i ng van de najaarsconferentie kregen alle vakgroepen een enquete t oe gestuurd hieri n vroeg de projectle idi ng o a naar de stand van zaken met betrekki ng tot het formule ren van de vakdoelstell ing het al of niet zien van aanknopingspunten met andere vakken het al of n i et funct ione re n van nota s van de kern groep en modelformul i eren uit de engflete blijkt dat vrij algemeen aanknop i ngspunten met andere vakgroepen vermoed worden en dat nog n iet met de model formul i eren is ge werkt het wordt z i nvol geacht een poging te onde rn emen de werkzaamheden op elkaar af te stemmen h ierbij wordt de kanttekening gemaakt dat uitgegaan moet worden van algemene doelstell i ngen i p v vakdoelstellingen daarmee sa men hangt een onderzoek naar de wijze waarop waardegebieden van de samenleving door de vakken worden gedekt uit zo n inventarisat ie moeten consequenties getrokken worden m b t activ i tei ten van de vakgroepen bijv t a v overlappende werkgebieden en onderw ijs kundige pri nci pes d ie als u itgangspunten moeten d i enen b ij de samenstelling van de deel raamplannen 9 ook moet u itgaande van een eenduid ige term inologie een formul ier gemaakt worden waar binnen het raamplan wordt opgesteld de projectle id i ng geeft gehoor aan deze wens en op de conferent i e wordt het volgende sche ma opgesteld algemene doelstellingen onderbouw l b o vakdoelstelling criteria voor keuzen structurering vanu i t het vak structu re ring vanuit d e omgeving van de leerlingen themata leereenheden vakoverschrijdend vakimmunent vakoverschrijdend vakimmunent 193 de leden uit de vakgroepen die op de conferentie aanwezig zijn aanvaarden di t nieuwe schema hiermee wordt dus i n het project rui mte gemaakt voor vakken i ntegratie en the mati sch onderwijs de afgevaardigden uit de vakgroep nederlands zien hierin du i del ijker dan in de model formulieren gehonoreerd dat het onderwijs thematische en curso ri sche elementen zal kunnen bevatten vakkenintegrat ie mogelijk i s i nhoud van het onderw ijs mede bepaald wordt door de leerl i ngen uit spuit de bocht gaat uit in de wintermaanden werken we aan de tekst van het concept deelraamplan veel tijd is er niet voor immers in de zomer van 75 moet het hele pakket concept deelraamplannen naar de scholen gestuurd worden in de inleiding zegt de vakgroep het concept te beschouwen als een bruikbaar discussiestuk waarin een perspectief op moedertaalonderwijs is geschetst en ideeen zijn geopperd die naar wij hopen gespreksstof leveren over opzet en uitwerking van een vernieuwd moeder taalonderwijs 10 wat komt in het concept aan de orde in het eerste hoofdstuk de vakgroep nederlands en de veralgemening worden globaal de achtergronden geduid die hebben geleid tot de eis van bredere algemene vorming veranderingen in organisatie en productieproces hebben zich i n hoog tempo in het bedrijfsleven voorgedaan de vraag naar jonge ambachtel ijk ge schoolden neemt af in een s e r advies staat te lezen blijvende aanpass i ng aan n ieuwe ontw i kkel ingen i s slechts te berei ken indiende opleid i ng de betrokken leerling vooral heeft leren denken problemen heeft leren analyseren en begr ip van de grondslagen der techn i ek heeft bijgebracht 11 en i n een ander rappo rt de elkaar snel opvolgende verander i ngen in het productieproces maken een veelvuld ige wijzig ing i n de arbeidsmethoden en daardoor een aanpassing van de mens aan de n i euwe arbeidsmethoden noodzakel ijk 12 uit het concept citeer i k nu de vakgroep vindt het niet de taak van het onderwijs deze ontwikkelingen zonder meer te volgen het onderwijs moet deze ontwi kkelingen echter kennen en de gevraagde vaar digheden zodanig aanvullen invullen en u itwerken dat ze in het belang van de leerl i ng zijn onderw ijs heeft een ei gen taak bij de vull i ng van het begrip maatschappel ijke ontwikke li ngen het bovenstaande is n i et volledig het geeft v is ies uit het bedrijfsleven en van on dernemers daarnaast kunnen de vaardigheden zoals de school die bij de leerling d i ent te ontwikkelen belangrijk zijn voor een verdergaande democratise ri ng zowel in de arbeid als daarbui ten zijn in dit verband veel genoemde kwal i teiten als creativiteit zelfstandigheid kriti sch inz icht soc i ale vaardigheid belangrijk gedacht kan worden aan het functioneren in jongerenorganisaties vakbonden act i egroepen politieke pa rt ijen enz juist in het invul len en uitwerken van deze kwal i tei ten in het belang van de leerl ingen l i gt de taak van het onderw ijs de vakgroep wi l met de term maatschappel ijke weerbaarheid aangeven hoe het l b o zich dient te orienteren d it houdt i n dat in het onderwijs gewerkt wordt aan die kenn i s 194 vaardigheden en houdingen d ie de leerl i ngen nog niet bez itten maar die in de huid ige om stand igheden examens van belang zijn w illen bepaalde maatschappel ijke posit i es niet b ij voorbaat onbereikbaar worden deze exte rne ei s mag niet verh i nde re n dat het ui tgangspunt van het onderw ijs is dat voor leerl i ngen i nhoudel ijk belangrijke onderwerpen aan bod ko men het onderwijs is daarom zoveel mogel ijk thematisch van aard waarb ij de leersituaties ontleend z ijn aan de hu i d i ge en toekomstige leefwere ld van de leerl i ngen in het volgende hoofdstuk wordt i ngegaan op de i nhoud van het moedertaalonderwijs een aantal overwegi ngen gaat er aan vooraf we waren het er al snel over eens dat vrijwel iedere leraar op de l b o school teksten laat lezen gegevens laat verzamelen oorzaken en gevol gen laat ontdekken discussies stimuleert nieuwe begrippen aanlee rt etc in de moede rt aal eigent de leerli ng z ich n i euwe inhouden toe en verbindt deze met eerder benoemde e rva ri ngen en oordelen als de moedertaaileraar in z ijn les leerlingen discussies laat houden teksten laat lezen beleveni ssen laat vert ellen dan drukt de leerl i ng door m i ddel van taal u it hoe hij denkt over de werkelijkhe i d zoals hij d i e ervaa rt en voelt in dit opz icht is i edere leraar een moedert aalleraar en z ijn de grenzen van het vak nederlands n iet zo gemakkel ijk te trekken afgezien van deze constatering i s het goed je af te vragen wanneer we taal ge bru iken dat is wanneer we iets te vragen of te zeggen hebben en dat ook durven te doen en wanneer we een re den z i en te luiste ren of te lezen er zijn s i tuat i es waarin we ons ver staanbaar willen maken waarin we ons over i ets ri chten tot ande re n w ij communi ce ren met anderen als het ons prett ig nuttig of noodzakelijk voorkomt natuurlijk trappen we met zo n opmerki ng een open deur i n maar toch het l ijkt wel of het in een schoolsituat ie n iet nodig i s na te gaan of een leerl ing over iets w il en durft spre ken het l ijkt of hij spreekt om te spreken en leest om een n i et door hemzelf gestelde vraag te beantwoorden we vin den het gewoon om bij ons taalhandelen bepaalde taalgebru i ksvaard igheden niet als doel te zien maar als m i ddel waarom zouden leerli ngen dat een hele leerpl i chtperiode lang wel moeten doen bij het moede rt aalonderw ijs gelden voor ons de volgende uitgangspunten moede rt aalonderwijs gaat ui t van de ervaringswereld van de leerlingen hun begrippen en slu it aan bij hun taalgebru ik verbale strategi een moede rt aalonderw ijs d ient onderricht te zijn in aspecten van communicat ie doel is dat de leerli ng i n communicatieve si tuaties waarin hij zij verkee rt en naar alle waarschijn lijkheid zal gaan verkere n wi l en kan handelen en z i ch daarin weerbaar kan opstellen hoewel i n een communicati eve situati e sprake is van een voortdurende w i sselwerki ng tussen verschi llende taalactiv i teiten kunnen we ze ondersche iden in a i nformat ie gevende activitei te n b i nformat ie verwervende act i vite iten c i nformat ie verwerkende activ i teiten in het hoofdstuk communicat ieve aspecten wordt op deze verschillende activ i te i ten in gegaan aangegeven wordt welke de voorwaarden de versch i llende fasen in het p ro ces en de verschillende vaardigheden z ijn binnen deze act iviteiten in een volgende paragraaf schetsen we eufem i st isch enkele belemmeri ngen bij de reali sering van de uitgangspunten in de huidige schools i tuatie daarna geven we een paar voor beelden van projecten die leden van de vakgroep i n hun lesprakt ijk hebben uitgevoerd 195 in het slothoofdstuk ti ps en hi nts laten we aan de hand van een lesje ui t een willekeurig gekozen taalmethode z ien hoe je zelfs met een methode m i nder passief consumerend kunt werken we w ijzen verv olgens op het gebruik van taalkaarten d ie het werken binnen thema s of projecten kunnen ondersteunen en tegelijk een hulpm i ddel geven om z icht te houden op wat de leerlingen als verpli chte stof moeten beheersen 13 responsconferenties in het najaar van 1975 werden negen eendaagse regionale responsconferent ies georgan i seerd ongeveer 4000 lerare n wilden over de concepten praten er was voor 900 plaats slechts ko rt werd over de deelraamplannen gesproken alleen de middag w as e rv oor be schikbaar inhet verslag responsconferent ies lees ik dat de deelnemers aan de confe re ntie in drie groepen zijn te verdelen een grote minderheid d ie de opvatt i ngen over moede rt aalonderw ijs uit het deelraam plan volstrekt afw ijst een klei ne mi nderheid d ie in de geest van het deelraamplan probeert te werken en zich door het deelraamplan i n meerdere of m i ndere mate gesteund voelt een meerderheid d ie zi ch redel ijk kan vi nden in uitgangspunten en opvatt ingen in het deelraamplan di e ook pogi ngen onde rneemt om bu iten het boekje te gaan maar volgt wat wij eufem isti sch enkele belemmeringen hebben genoemd over het algemeen was de men i ng dat i n het plan meer conc rete u i twerki ngen moesten worden gegeven zowel wat betreft het cursorische als het themat i sche gedeelte meer aan dacht moest worden besteed aan toetsi ng en evaluat ie van de leerresultaten 14 op 10 maa rt 1976 komen de leden van de vakgroep nog een keer na lange tijd bij elkaar een aantal van ons heeft een responsconfere nt ie i n z ijn of haar reg i o bijgewoond en naar vermogen het concept verdui delijkt we menen dat op grond van de reacties het concept niet zo zeer herschreven dan wel aan gevuld moet worden een punt dat aanvulli ng behoeft is het werken vanui t thema s we w illen voorkomen dat zodra de eerste blade re n van de bomen vallen en de leraar de kl as vraagt welk onderwerp nu eens aangesneden kan worden de leerli ngen in koor ui troepen herfst omdat een dergel ijk onderwerp al enkele jaren in de eerste weken van oktober aan de orde wordt gesteld we moeten i n het raamplan i ngaan op vragen als hoe bre ng je leer lingen tot het uitwi sselen van ervaringen heb je cr i teria zo ja welke om tot keuze van thema s te komen hoe i s de verhoudi ng tussen thematisch en cursorisch onderw ijs daarn aast lijkt het ons nutt i g p re ciezer i n te gaan op funct ie en gebru ik van taalkaarten il lustrati ef kan zo hopen we een verslag van het veranderingsproces op een l h n o school z ijn de paragraaf enkele belemmeringen kan beter worden hersch reven als mogel ijkhe den en moe i l ijkheden b ij de real isering van de uitgangspunten op d i t moment wordt er druk aan de verbetering van het concept gewerkt klachten en wensen het verhaal zou te lang worden om een uitvoerige evaluatie van het proces en het product te geven een aantal punten die het proces nadelig hebben beinvloed zijn overigens al ge 196 noemd zo bleek het aanbod van een model van leerplanontw i kkel i ng het gesloten leer plan te wei nig ru i mte te bieden op conferenties zoals in de malle jan en de responscon ferenties bleek dat de l p c ten onrechte aangenomen hadden dat harmonisatie en veral gemening geaccepteerde begrippen waren in feite w as de discussie hierover met name op de l t s nog in volle gang die di scussie ging niet zozeer over de wijze waarop harmon i sati e en veralgemening i ngevoerd moest worden als wel over de on wenselijkheid van deze i deeen verwarrend voor de scholen was verder dat enkele categorale projecten gewoon doorgi ngen met hun werk in het stuk interne informati e over de werkzaamheden van de kerngroep i n het project coord inatie 4 jarig l b o van 23 mei 1974 kan men lezen enkele categorale projecten kennen vakcomm iss ies die op geb i eden bezi g zijn die dicht lig gen bij de materie waarmee de vakgroepen i n het co rdlnat ieproject zich bez ighouden bo vend i en hebben enkele personen z itting in beide typen vakcommissies om de vakcommissies in de categorale projecten op de hoogte te brengen van het coti rd i nat ieproject worden hen een aantal stukken toegestuurd ik weet n iet hoe leden van de vakcommissie nederlands van het categorale l h n o pro jectgedacht hebben over het concept deelraamplan een feit i s dat de vakgroep nederlands van het cot irdlnat ieproject onkundig bleef van de vorder i ngen van de categoralen terwijl de l p c aan de ene kant fac il ite i ten verleenden en zo flexibel waren om een open deel raamplan voor nederlands i n de onderbouw te laten ontw i kkelen 15 werkten de l p c aan de andere kant mee aan het formuleren van stri kte exameneisen en daarop aansluitende examenprogramma s verdeeld i n c b en a programma s het concept deelraamplan en de examenprogramma s vielen ongeveer tegel ijk in de bus van 600 l h n o scholen bei de programma s staan lijnrecht tegenover elkaar en ik ben bang dat de scholen die hun leerlingen w i llen opleiden voor het door de m i ni ster goedgekeurde examenprogramma de ve il ige weg kiezen en met de voorbere i ding erv an vroeg al in de onderbouw zullen willen begi nnen het is erg prettig dat het bestuur van de von in haar vergadering op 15 april 1976 onder andere ontvankelijk was voor het idee de exameneisen voor het lbo k ritisch te bekijken en exameneisen op te stellen die aansluiten b ij het thematisch onderw ijs prettig is ook dat de von een voorberei d ingsgroep lbo heeft opgericht die wegen zal zoeken om i n de prak t ijk te helpen vorm te geven aan het deelraamplan ik tw ijfel er niet aan dat hans verwey en hans pleg ing die bei den in de voorbereidi ngsgroep zitten u zullen laten weten wat u al lemaal kunt doen i n regi o of cmm 197 noten 1 k 3 s a men vat t ingen van inleidi n gen over h et project cotlrdi natie 4 jarig l b o l p c febr 19 74 2 k 2 discu ssienota de vakgroepe n b inne n he t project cos rd i natie 4 jarig l b o b ijlage ii l p c dec 1973 3 k 2 bij lage ii i 4 fie van d ijk i s in m oer 1975 5 p 244 25 4 de j onge onderzoekers va n het ritp i ngegaan op d it proj ec t 5 moed ertaal o nderw ijs voor iederee n w at is h et d oe l ervan project 0259 van het r i t p bu llet in no 5 p 3 jan 197 4 6 tine ke kro l ervaringen op een vormi n gsi nstituut i n moer 1 972 4 7 eerst e aa nzet tot ee n schoo lw erk pla n voor de jo ha nna marcus nijlandschool in terne p ublicat ie apeldoorn 197 6 8 v ers l ag van de conferen t ie va n kerngroep en vakgroepen i n het p roject coordina tie 4 jarig l b o p 5 9 k 6 samenvatting van de werkzaamheden van de vakgroepen in het project cotsrd i natie 4 j arig l b o l p c sept 197 4 1 0 deelraa mp lan nederlan ds l p c zo mer 1 975 p 5 11 com missie voor vako p lei dingsaangelegenh eden van de s e r ad vies over d e aa npassing van de vakopleidi ng aan de automatiseri ng den h aag 195 8 12 raad voo r het mi dd en en kleinb edrijf e e g en beroe p sopleidi n g den h aag 1965 p 32 1 3 z ie e en sc hool in veranderin g elders in dit numme r 14 vers l ag respon scon ferenties deelraa mpl anne n o nderbouw lager beroepson derwijs l p c voorj aar 1976 p 76 77 1 5 op m erkel ij k is wel d at in de gedru kte ve rs i e van het co n cept de volge n de zin voor komt de deel raa mp lan n e n worde n van uit de proj ectlei d ing versprei d hetgeen ni et betekent dat de projectleiding he t altij d in alle o pzic ht e n eens is met de i nhoud van d eze deelraampl ann e n i n h e t woo rd voo raf van d e projectl ei ding een derge l ij ke zinsned e ko mt niet voor i n de p ub licaties r on d het l h n o project 198