Désanne van Brederode’s ‘Ave verum corpus’ in klas of leeskring

joop dirksen desanne va n brederode s ave verum corpus i n klas of leeskring ave verum corpus gegroet waarlijk lichaam i s een opmerkelij k de buut deze typische recensentenbeginzin is bij dit boek nu eens echt op zijn plaats ave verum corpus is anders deze roman schokt en confron teert de lezer met zichzelf en zijn houding tegenove r het geloof ze zet aan het denken in de leeskringen waarin ik het boek he b behandeld wa ren de discussies ongemeen fel het boek doet blijkbaar iet s met de le zer de schrijfster desann e van brederode filosofiestudente inmiddel s is ze afgestudeerd werd na het verschijnen van haar boek tot haar grote erger nis vaa k vergeleke n met conni e palmen we hebbe n blijkbaa r sne l d e neiging om een hokje een voorbeeld een soortgenoot voo r iet s of ie mand t e zoeken e n natuurlij k zij n e r overeenkomste n t e signaleren maar desann e i s gee n connie ave verum corpus i s geen de wetten ave verum corpus is gewoon ave verum corpus van brederode is geboren in 1970 ze was zegt ze zelf een lastige leer ling die men op een gegeven moment naar een psychotherapeut verwees doch die in schrijven een effectievere uitwe g zag om haar gevoelens van onvrede kwijt t e raken na ave verum corpus heeft z e alleen no g maar her en der wat korte verhalen gepubliceerd doch als we de aandacht in de media als een graadmeter mogen beschouwen is desanne van brederode ondanks de uiterst beperkte omvang van haar oeuvre al officieel toegetre den tot de groep der gearriveerde auteurs 1 literaire analyse 1 1 context de recensies van ave verum corpus liepen sterk uiteen van zeer negatief tot behoorlij k positief antoine verbij kraakt e he t boek in de groene compleet af ee n tot roman omgewerkt meisjesdagboek filosofische e n theologische platitudes manisc h eo proza janet lui s noemde in d e nrc het boek fris brutaal exhibitionistisch schaamteloos het eind e vond z e onduidelijk e n soms ergerde ze zich aan de al te vlotte babbel toon t va n deel spra k in trouw van een bijzonder zi j he t nie t hele maal geslaagd opmerkelij k debuut som s was er volgens he m namelij k sprake van geforceerd aandoende modieuze zelfbewustheid 1 1 het verhaal het boek is een postmoder n mengsel van brieven essay achtig proza vragen en opdrachten voor de lezer maar het grootste deel van de tekst is toch ee n mi n o f mee r traditioneel verhaal over een jaar ui t he t leve n van het meisj e lucia ze gaat na haar eindexamen met haar vriendin uit 53 verveling naar een door de ouders gesubsidieerde new age energieweek t e voorpret was al leuk samen naar een strafkamp nou dat werd groot feest we zouden een familiepak repen meenemen blikjes cola pakjes shag en s avonds na de afwas deserteren klaar voor boerenzonen in de plaatselijke disco voo r anne ging er zelfs ee n halfje wi t mee ze kon geen zuurdesem meer zien bij de eerste de beste ontspanningsoefening echte r breekt er bij lucia al een groot onbenoembaar verdriet los de spot en scepsis blijven echter ze hebben bier geen hagelslag zal wel karmisch zijn al constateert ze dat de oprechtheid die iedereen tentoonspreidt van karikaturen mensen maakt en van mensen moet ik houden of ik wil of niet ze ontmoet thomas een jonge dertiger emotioneel therapeut die haar tussen de massage en de ontspanningsoefeningen door ontmaagdt en ver volgens vriendelijk wegstuurt ze gaat studeren en heeft dan relaties met heel uiteenlopende figuren ri chard de bink onder de eerstejaars die haar steeds meer claimt bob met wie ze een studentenetage deelt herman die als een sloofje achte r haar aan hobbelt erik die maagd is en dat eigenlijk nog wil blijven en met professor oudegeest voor wie ze een grote bewondering koestert in ou degeest herken ik d e gids uit mijn droom neem me bij de hand en laat me alles zien maar die ze als hij ook een seksuel e relati e me t haar wil afwijst de twee mannen met wie ze echter de meest intense relatie heeft zijn je zus en haar vader jezus een mens die de taal van de hemel door de aarde verstond die de taal van de geest door het vlees heen verstond een mens die niet bang was om stil te zitten in de woestijn waar hij zijn roofdier kon horen hui len en zijn engel kon horen zingen een mens die zijn eigen hart kon dragen kon aanwenden kon geven louter omdat hij zich van zijn hart bewust was haar vader mij n vader moet verliefd op me zijn zoals ik verlief d ben op hem hoofse liefde zonder beddrang alhoewel als ze bij richard de naam jezus laat vallen reageert die geschokt hel den idolen als jim morrison bataille raspoetin nou ja maar jezus wie gelooft is niet meer serieus te nemen wie het boek van violet en dood gelezen heeft zal zich dit verschijnsel ook daarvan herinneren reve die door de voltallige redactie van tirade als seniel geworden terzijde wordt geschoven als hij zijn overgang naar het katholicisme aankondigt wat lucia in de maanden dat we haar volgen probeert t e bereiken i s waarlijk lichaam worden door het verstand het geweten heen te breken om oog in oog te staan met wie ik ben een lichaam dat doordrongen is van liefde lichaam dat zich delen wil maar eerst gebroken moet wor den de verwijzingen naar jezus worden steeds meer in liturgische ter men geformuleerd ze fantaseert over vrouw voor alle mannen te zijn de totale overgave te beleven maar het blijft nie t bij fantaseren in een sadistisch ritueel laat 54 ze zich pijnige n e n word t ee n oude bok o p haar naakt e lichaam gezet daarna voelt ze zich vies en opgelucht aan het eind e van het verhaal vertrek t z e uit he t studentenhuis same n met haar vader 2 didactische analyse 2 1 voyeurisme het boek biedt discussiestof op allerlei niveaus een eerste interessant aspect is het feit dat de verteller uitvoerig probeert tot communicatie te komen met de lezer de lezer word t aangesproken ondervraagd e n tot actie aangezet ji j heb t dit boek te r hand genomen nieuwsgierig gewoon uit verveling ik neem je bloedserieus zoals ik ook mezelf graa g bloedserieus neem ik wil datje m e laat geloven in mijn dromen ik zal je bij de hand nemen en alles laten zien liever nog heb ik dat je je ogen sluit ga alsjeblieft nie t toeschouwen en onderschei den ja doe maar net alsof je blind bent ben je dat niet eigenlijk ook ik bedoel je ziet selectief al s je bent alleen wat je wil t zien schoonhei d noem je dat tot actie aanzetten gebeurt ook aldus het eerste wat ik je wil geven is een lege pagina daa r schrijf je op waar je in gelooft da t doe je toch niet voel ik nu al zo goed kennen we el kaar de vragen worden soms tamelijk persoonlijk denk jij al s je vrijt waaraan aan iemand anders a an iemand di e je persoonlijk ken t misschie n we l va n j e eige n geslacht aa n ee n filmster een presentatrice een sporter denk je aan andere dingen dan de geslachtsdaad aan dingen die je je partner niet durft voo r te stellen uit angst veeleisend te lijken of pervers de al eerder genoemde antoine verbij reageert nogal kribbig op dit alles lucia valt de lezer lastig met irritante opdringerige vragen over seks en geloof waarom er valt geen literaire reden voor te bedenken ook in mijn leeskringe n bleken deze vragen bij sommige n op verzet t e stuiten de vraag die dan meteen opduik t is waarom vin d ik de lezer het we l vanzelfsprekend da t ik een boek lang in de intimiteit van de hoofdpersoon mag kijken e n wor d i k geschokt al s di e hoofdpersoon ee n vraa g stel t over dus vriendelijk toegang vraagt tot mijn intieme leven stelling lezen is welbeschouwd een geaccepteerde manier van voy eur spelen voelen we ons betrapt als de bespiede zelf een verrekijker ter hand neemt 2 2 seksualiteit en religie een volgend gespreksthema is de relatie tussen seksualiteit en religie het samengaan va n erotische en religieuze gevoelens i n di t boek en in het algemeen 55 een inleidend klassengesprek over de verschillende verschijningsvorme n van die combinatie kan verhelderend werken de streng e afwijzing va n het vrijelijk geniete n va n seksualiteit doo r d e christelijke kerken staa t in contrast met wat in heel vee l andere religies en sekten normaal of geaccepteerd is de religieuze piekervaring en de seksuele piekervaring liggen in eikaars verlengde de mens treedt even buiten zichzelf ontstijgt de alledaagsheid ofschoon du s in de christelijke kerke n d e seksualiteit i n d e taboehoe k terecht is gekomen is het taalgebrui k rondom het christelijk geloo f rij kelijk voorzie n va n in di t verban d toc h suggestiev e formuleringe n al s opgaan in of ee n worden met de heer kloosterzusters zij n d e bruiden van christus de mystica hadewijch beschrijf t haa r ervaringe n i n or giastische of ka n e r zelf s gesproke n worde n va n orgastische formuleringen de overgave di e van de gelovige mens verwacht wordt de volledige be schikbaarheid wordt niet alleen in ave verum corpus vertaald naar de fy sieke kan t va n de mens d e ervaringen va n d e heilig e sebastiaan di e door schilder s en beeldhouwers steed s afgebeeld word t in de extase van zijn pij n hi j kijk t hemel s terwijl hi j doorzeefd word t met pijlen zulle n we niet gauw associeren me t sm maar is masochisme heel ve r we g als je je lichaa m helemaa l overgeef t aa n d e mach t e n he t gewel d va n d e ander e n al s ui t d e pij n di e da t oplevert ee n hemel s genoege n voortkomt als lucia zic h ongeremd overgeef t aa n betty een vrouw di e ze op ee n feestje ontmoet en deze een oude bok op lucia s naakte lichaam neerzet is de verwijzing naa r sex met de duivel natuurlijk levensgroo t aanwezig je zou bijna de vergelijking make n met de wetten waar marie vrijt me t de priester clemens brandt die haar em meken noemt als walgelijk af stotend wordt beschreven duidelijk duivelse trekjes heeft maar we had den afgesproken om ave verum corpus en de wetten niet te vergelijken en trouwens er is ook een levensgroot verschil in de wetten wil mari e wijs worde n en net als mariken een eeuw of vijf daarvoor schroomt z e niet om in haar drang naar kennis desnoods met de duivel t e vrijen ter wijl lucia zich als een martelaar volledig overgeeft aan het kwade niet de heilige niet jezus zelf wa s gewelddadig heilige n dienden al s devote toegewijde martelaars de heerschappij va n de agressie het waren vuilstortkokers va n de haat van anderen zowel in de biografieen va n de wit weggetrokken aureooldragers al s in het lijdensverhaal word t het be treffende slachtoffe r steed s kleurlozer steed s weerlozer steed s minde r menselijk o m plaat s t e kunnen make n voo r de walgelijke vijand voo r de gruweldaden voo r d e folteringen voo r d e smaad he t i s dez e doortrapte vertelkuns t di e on s i n staa t stel t onz e mees t verborge n verlangens aan te horen zonder ons medeplichtig t e voelen immers wij staan aan de kant van het lijdend voorwer p dat hoe onkenbaar ook ons verlost va n onze bloeddorst onze nagels onze tanden door zic h o p t e werpen al s ee n gat i n on s bewustzijn dat alle s wa t daaronde r leef t 56 omhoogstuwt e n wee r wegdraag t naa r d e dood ave verum corpus p 142 3 overgave aan het kwade als een zelfopoffering te n bate van de alledaagse slechteriken u en ik stelling seksualitei t e n religi e zij n broe r e n zus d e christelijk e kerken die de seksualiteit door de voordeur uitbanden haalden haar door de achterdeur weer naar binnen 2 3 helden idolen een derde gespreksthema is onze omgang met helden en idolen richard heeft helde n uit het verleden jim morrison bataille raspoetin en verder terug caligula en djenghiz khan niet dat richard veel van geschiedenis wist namen waren zijn helden geloofwaardige filmacteur s voor een camera die elke onzekerheid elke twijfel filterde zodat een vast beraden bli k het resid u werd dat zic h bi j richard naar binne n had ge brand ave verum corpus p 46 er ontstaat een ruzieachtig e sfee r al s lucia tegenover zijn jim morrison haar jezus plaatst voor richard is geloof in jezus een vorm van afhankelijkheid di e hij achter zich heeft ge laten en die helden van je helden jouw ubermenschen o die dat is ee n uit d e hand gelope n jongensdroom daa r geloo f i k nie t in j e probeert ze anders wel te imiteren geef het maar toe jawel in essentie maar om het even pretentieus filosofisch t e zeggen we l vanuit mijn ei gen existentie dat doe ik ook met jezus dit twistgespre k geef t ee n kij k o p omgaa n me t helden me t idolen hebben w e z e al s voorbeeld o f o m doo r identificati e me t he n onz e kleinheid te vergeten of is er nog een derde mogelijkheid voor richard i s een hel d ee n voorbeel d a l ontken t hi j dat liever iemand die hij n a wil leve n vanui t zijn eigen existentie het beteken t niet dat hij zel f een held wil worden ik wel ik zoek het gezelschap van helden op om m e aa n he n gelij k t e kunne n voelen wa t i n eerst e instantie o p dweepzuch t ma g lijken i s juis t mij n grootheidswaa n incognito eigenlij k bestaa t e r voo r mi j maa r ee n hel d e n da t be n i k zelf pag 70 stelling heldenverering is een uiting van onevenwichtigheid 2 4 oedipaal een vierde gespreksthema is de rol van de vader is lucia op zoek in de godsdienst naar de vader of is haar haar contact met haar vader te beschouwen als een concretisering van de hemelse ver eniging met het goddelijke is ze gewoon oedipaal bezig en sublimeert ze dat in haar jezus verering of is haar vader de bereikbare versie van je zus algemener vertaald weer in ietwat uitdagende termen stelling liefd e voo r god de vader of voo r maria i s een uiting va n een volwassene in leeftij d di e eigenlijk ee n gefrustreerd kin d is dat va 57 der moederliefde tekort gekomen is of in ieder geval nog zijn haar hand zou willen vasthouden tenslotte het boek levert dus heel wat discussiestof roept vragen op en dat is een van de kenmerken van een goed boek dat er wel zwakke plekken in aan te wijzen zijn ik vind de structuur van het boek uiteindelijk een wat onevenwichtige indruk achterlaten de pre sentatie van het hegdspel doet wat gekunsteld aan en door het slotbeeld de witte lelies op baar bed voel ik me met een wel erg mooi kluitje in het riet gestuurd maakt dat ave verum corpus in mijn ogen nog niet het ultiem e meesterwerk is maa r ave verum corpus gegroet waarlijk lichaam is een opmerkelijk debuut en dat is het 58