Didactische toevoegingen in schriftelijk studiemateriaal en hun bijdrage tot het leerproces

didactische toevoegingen in schriftelijk studiemateriaal en hun bijdrage tot het leerproces jan elen ondanks alle recente pogingen om digitale media een grotere plaats te laten inne men in het afleveren van instructie bekleedt sch riftelijk studiemateriaal toch nog steeds een centrale plaats het is d an ook aangewezen even stil te staan bij de vraag welke bijdragen sch riftelijk studiemateriaal kunnen leveren tot het leerproces en het verwerven van passende sturings en verwerkingsva ardigheden in deze bijdrage wensen we hier beknopt op in te gaan vooreerst worden de functies van onderwijs geven en bij inclusie van sch riftelijk studiemateriaal geexpliciteerd hierbij wordt uit gegaan van een cognitieve visie op ie ren vervolgens onderscheiden we twee soor ten van didactische toevoegingen verduidelijkende en sturende we geven een kort overzicht van het onderzoek naar de effecten van dergelijke toevoegingen en van de rol van enkele medierende variabelen om af te sluiten formuleren we enkel e richtlij nen voor het gebruik van ondersteuningsmiddelen in sch riftelijk studiemateriaal functies van schriftelijk 1992 meest efficient verloopt dit wanneer de lerende gebruik maakt van zijn of haar studiemateriaal vanuit een voorkennis en dit alles met een specifiek cognitieve visie op ieren doel voor ogen alhoewel men zeer zeker ook incidenteel kan leren leidt dit tot een et onderzoek naar het leren heeft ver weinig wendbaar want zeer sterk geauto schillende kenmerken van het leerpro matiseerd en moeilijk expliciteerbaar leerre ces gereveleerd die enigszins afwijken sultaat tot slot is gebleken dat succesvolle van dagdagelijkse ideeen daaromtrent lerenden van minder succesvolle verschillen voornamelijk met betrekking tot bete in de mate waarin ze hun eigen leerproces kenisvol ieren en of academisch ieren sturen dit houdt zoals gesteld in dat ze blijken de volgende kenmerken belangrijk te hun leerproces op een welbepaald doel zijn betekenisvol leren stelt shuell 1988 richten maar ook dat ze voortdurend is actief constructief cumulatief doelge nagaan of hun leeractiviteiten de gewenste richt en zelfgereguleerd concreet houdt dit leerresultaten opleveren samengevat geldt in dat een leerling student trainee of welke dat in een cognitieve visie op leren de leren naam men ook voor een lerende hanteert de zelf centraal staat het leerresultaat is zelf betekenis dient te genereren afhankelijk van de leeractiviteiten die de betekenisverlening vereist dat de lerende lerende zelfstandig uitvoert actief op zoek gaat naar betekenis mayer yit y r i sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang i 1a 56 omwille van het samenspel van tal van fac deze ondersteuning kan ruwweg twee vor toren zijn niet alle lerenden evenwel steeds men aannemen a de activiteit wordt van in staat om geheel zelfstandig leerdoelen de lerende overgenomen en het resultaat die extern worden bepaald te realiseren ervan wordt in het schriftelijk studiemateri de functie van instructie onderwijs oplei aal opgenomen of b de lerende dient zelf ding is dan ook drieerlei duffy roehler de activiteit uit te voeren en wordt hiertoe 1989 elen 1992 via een directe of indirecte aansporing in het 1 het al dan niet in overleg bepalen van materiaal aangemoedigd de doelen van het leerproces 2 het toeleveren of toegankelijk maken aansluitend bij het onderzoek van o m van van de informatie die noodzakelijk is om hout wolters 1988 onderscheiden we het leerproces tot een succesvol einde twee soorten van ondersteuningsmiddelen te brengen in schriftelijk studiemateriaal m n verduide 3 het ondersteunen van het leerproces lijkende en sturende toevoegingen van de lerenden voornamelijk de derde functie is specifiek verduidelijkende toevoegingen bieden de voor onderwijsinstructie opleiding de eer lerende extra informatie en verschaffen hier ste twee functies worden immers ook door door een bijkomende toelichting over de tal van andere informatie verstrekkende ini inhoud of over de wijze waarop deze inhoud tiatieven gerealiseerd in het studiemateriaal is gestructureerd voorbeelden van verduidelijkende toevoegin in deze bijdrage staan we voornamelijk stil bij gen zijn schema s dansereau o donnell de ondersteuning die in schriftelijk studie lambiotte 1988 figuren mayer et al 1994 materiaal via speciaal daartoe geconstrueer peeck 1991 1993 inleidingen advance de middelen kan worden gerealiseerd organizers beishuizen et al 1994 samen buiten beschouwing blijven de mogelijkhe vattingen wittruck alesandrini 1990 den om via wijzigingen in de kwaliteit en de kwantiteit van structurering van informatie of sturende toevoegingen bieden de lerende via de vormgeving het leren te ondersteunen meta informatie en ondersteunen hierdoor zie elen lowyck van den branden 1993 de metacognitieve activiteiten van de leren de ze richten het leerproces op specifieke doelen en verschaffen criteria of hulpmidde ondersteuning door len die de lerenden kunnen hanteren bij het opvolgen monitoren en of richten van hun verduidelijkende en sturende leerproces voorbeelden van sturende toe toevoegingen voegingen zijn doelstellingen hamilton 1985 vragen andre 1987 en studietaken om leerresultaten te realiseren aan de hand of opdrachten willems 1989 van schriftelijk studiemateriaal dienen stu denten een aantal cognitieve of verwer de tabel biedt een overzicht van verduidelij kingsactiviteiten uit te voeren daarnaast kende en sturende toevoegingen bij dit dienen ze tevens het eigen leren op te vol overzicht dient aangestipt dat hierin de gen en desgevallend bij te sturen ze die beoogde kenmerken worden beschreven nen met andere woorden naast verwer of deze kenmerken daadwerkelijk worden kingsactiviteiten ook een aantal meta gerealiseerd is slechts gedeeltelijk afhanke cognitieve of sturingsactiviteiten te verrich lijk van de toevoeging zelf het effect van ten in het onderzoek naar ondersteuning een didactische toevoeging wordt in de eer van het leren uit schriftelijk studiemateriaal ste plaats bepaald door het gebruik dat er werden tal van middelen bestudeerd die door de lerende van wordt gemaakt peeck deze activiteiten kunnen ondersteunen 1993 winne 1985 j j a c 4 a yay overzicht van didactische toevoegingen en hun kenmerken kenmerken verduidelijkende toevoegingen inleiding overzicht van inhouden en hun onderlinge samenhang re latie met andere tekstonderdelen referentiekader voor verde re interpretatie besluit integratie van inzichten inleiding op verdere tekstonderdelen explicitering van de relevantie inhoudstafel titel index opbouw van de informatie weergeven van de essentie ontsluiten van informatie lexicon verduidelijking van termen extern en onfeilbaar geheugen samenvatt ing condensaat van de belang rijke inhouden opsommend schema belang rijke inhouden met nadruk op onderlinge verban den analogie vergelijking met gekend fenomeen aangeven van gelijkenissen en verschillen voorbeeld inhoud concretiseren bevatten ladende kenmerken meerdere voorbeelden verschillen op niet ladende ken merken grafiek tabel diagram visueel aanbod van informatie behoefte aan duidelijke verwijzing en overeenstemming met tekst leesbaar voor lerende indicaties voor interpretatie stu re nde toevoegingen doelstellingen verwachtingen van ontwerper t a v lerende beperkt aantal overeenkomst met evaluatie aanwijzingen voor het realiseren ervan vraag focusering van aandacht voorafspiegeling van eventuele evaluatie indicaties voor beantwoording apen vragen antwoord niet letterlijk in het mate ri aal opdracht oefening aanzetten tot actieve verwerking indiceren belang van inhoud en verwerkingsactiviteiten voldoende uitdagend studie opgaven aanzetten tot concrete verwerkingsactiviteit uitbreiden van cognitieve vaardigheden opdracht of uitnodiging verhelderen niet de inhoud zelf sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang vit y s i effecten van toevoegingen materiaal opgenomen om de lerenden te ondersteunen bij een bepaalde activiteit die aanvankelijk stond in dit onderzoek naar ze niet geheel zelfstandig kunnen of willen didactische toevoegingen de vraag naar het uitvoeren lerenden worden door de toe effect van dergelijke toevoegingen op het voegingen aangezet het materiaal grondiger bereiken van reproduktiedoelen centraal of op een andere wijze dan gewoonlijk te mede onder invloed van een groeiend besef verwerken het toevoegen van een figuur van het belang van medierende variabelen kan bijvoorbeeld tot doel hebben de leren heeft een geleidelijke verbreding en verdie den aan te zetten tot het vormen van een ping plaatsgevonden thans wordt voor mentaal beeld er wordt daarbij uitgegaan een breed gamma aan leerdoelen aandacht van de veronderstelling dat het uitvoeren besteed aan zowel positieve als negatieve van de activiteit door de lerende een posi effecten bij verschillende soorten lerenden tief zij het indirect effect zal hebben op het leerresultaat en dat daarenboven de leren bij het ontwerpen van schriftelijk studie de op termijn zelf de overgenomen activitei materiaal worden toevoegingen in het ten zal uitvoeren rothkopf 1970 i toevoeging 1 01 activiteit van de lerende i 11eerresultaat onderzoek heeft aangetoond dat deze structuur van de tekst studenten daarente zienswijze al te simplistisch is alhoewel in gen die het afwijkende structuuroverzicht een aantal gevallen er een positief effect hadden aangeboden gekregen presteer van didactische toevoegingen wordt vast den beter dan de studenten met een con gesteld blijken deze niet steeds eenduidig sistent structuuroverzicht op inzichtsvragen veelal wordt a bij sommige lerenden geen juistheid van inferenties en probleemoplos bij een tweede groep een positief en bij een singsvragen over het algemeen gaven derde groep een negatief effect vastgesteld deze studenten blijk van een dieper inzicht en b voor sommige leerdoelen geen voor in de behandelde materie andere een positief en voor nog andere leerdoelen een negatief effect geobser in een eigen onderzoek eten 1992 werd veerd enkele onderzoeksvoorbeelden kun uitgegaan van de vaststelling dat eerste nen dit verhelderen jaars universiteitsstudenten veel moeilijkhe den ondervinden bij het uitvoeren van een mannes en kintsch 1987 gingen het effect belangrijke cognitieve activiteit met name na van structuuroverzichten op de resulta het selecteren van belangrijke informatie ten in verschillende soorten toetsen het elementen nagegaan werd wat het effect structuuroverzicht dat aan de studenten was van twee toevoegingen onderlijnen werd aangeboden was in het ene geval wel toevoegen van een samenvatting en een en in het andere geval niet in overeenstem structureringsingreep herstructureren op ming met de structuur van de tekst in het hun selectie van belangrijke informatie ele onderzoek werd vastgesteld dat studenten menten en op het leereffect er bleek in het die het consistente structuuroverzicht aan geheel geen effect vaststelbaar van de geboden kregen beter presteerden op didactische ingrepen van alle gemeten reproduktie en herkenningsvragen in hun kenmerken van lerenden en alle interventies samenvattingen volgden ze grotendeels de bleek alleen voorkennis van de studenten nm 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995