Discriminatie, vooroordeel en racisme in Nederland

addie gerritse n discriminatie vooroordeel en racism e beleid in nederland termen als discriminatie en racisme blijken ook in onderzoeken niet eenduidig beschre ven de schrijvers van het rapport discriminatie vooroordeel en racisme in nederland inventariseren een en ander na overleg met een van de onderzoekers stelde addie gerritsen het volgende stuk samen de titel van dit stuk is tevens de titel van een rap zijn maar ook het nederlandse empirische onder port dat werd samengesteld door joed elich en zoek was zo verscheiden dat het niet mogelijk benjo maso op verzoek van de minister van bin bleek alle studies waarin op een of andere manier nenlandse zaken in september 1982 richtte de aandacht wordt besteed aan discriminatie voor minister een adviesaanvraag tot de acom ad oordeel en racisme te behandelen er is dan ook viescommissie onderzoek minderheden deze niet naar volledigheid gestreefd door deze beper aanvraag bestond uit drie delen gevraagd wer king was het beter mogelijk het te bestuderen den materiaal niet slechts te beschrijven maar ook te a een beknopt overzicht van met name buiten beoordelen landse theoretische literatuur de commissie de kwantiteit van het materiaal blijkt overigens is verzocht aan te geven welke theoretische in geenszins gelijke tred te houden met de kwaliteit zichten het meest vruchtbaar zijn voor een be uit het feit dat er met name in het buitenland ter begrip van de situatie in nederland reeds veel onderzoek is verricht kan men ook b een beknopte inventarisatie van onderzoek dat niet afleiden dat er over verschijnselen als discri in nederland naar racisme vooroordeel en dis minatie vooroordeel en racisme voldoende ken criminatie is verricht nis bestaat bovendien zijn er aanzienlijke ver c voorstellen voor beleidsrelevante onderzoeken schillen tussen de omstandigheden in nederland op dit gebied en die in andere landen waardoor de vergelijking de opstellers van het rapport hebben de aanvraag wordt bemoeilijkt vrij strikt gevolgd er is dan ook in de eerste elk hoofdstuk wordt besloten met een samenvat plaats sprake van een inventarisatie al vrij spoe ting die samenvattingen soms ingeko rt worden dig bleek echter dat louter inventariseren niet al hieronder weergegeven zij geven een goede weer tijd zinvol was met name de buitenlandse litera gave van wat er in het hoofdstuk is behandeld tuur is te omvangrijk om daarover volledig te de samenvatt ing van hoofdstuk 6 is ingekort 81 daar waar al de verschillende theorieen worden band tussen a tt itude en gedrag vooroordeel beschreven en beoordeeld de hoofdstukken 1 2 en discriminatie dit wordt dan namelijk voor en 3 gaan over definities en discussies over discri gesteld als een relatie tussen een mental state en minatie vooroordeel en racisme en hun eventuele de corresponderende gedragingen terwijl het in verbanden hoofdstuk 4 en 5 geven een beschrij feite gaat om het verband tussen verschillende ving van de verschillende manieren waarop ge vormen van gedrag onder verschillende condities noemde verschijnselen in nederland zijn onder 1 1 het verband tussen vooroordeel en discrimina zocht en hoofdstuk 6 zet verschillende verkla tie metingen van vooroordeel worden door vele ringen op een rij uit hoofdstuk 7 blijkt tenslotte auteurs geacht indicatoren of predictors van dis dat kennis of strategieen ter bestrijding bijna niet criminatie te zijn dat deze opvatting op zijn aanwezig zijn minst prob lematisch is werd reeds in het begin van de jaren dertig aangetoond door richard samenvatting hoofdstuk 2 lapiere die een grote discrepantie vond tussen een verbale intentie om te discrimineren en feite in dit hoofdstuk wordt ingegaan op de begrippen lijke discriminatie in de afgelopen vijftien ras racisme en discriminatie jaar is er echter een aantal factoren ontdekt die er is grote verdeeldheid over de juiste of bruikba de correspondentie van att itude en gedrag be re omschrijving van deze begrippen de keuze invloeden voor de in dit rapport gehanteerde werk defini de algemene conclusie die uit het voorafgaande ties is in het voorgaande beargumenteerd onder getrokken kan worden is dat attitudes en racisme verstaan we opvattingen en ideologieen vooroordelen slechts voor enkele vormen van die aantoonbaar op het idee van intrinsieke min gedrag discriminatie als betrouwbare indica der of meerderwaardigheid van bepaalde et tor of predictor kunnen fungeren en zeker niet nische groepen gebaseerd zijn onder discr imina voor gedrag of discriminatie in het algemeen tie wordt verstaan achterstelling van individuen of groepen op grond van kenmerken die in de s am envatt ing en conc lu sies hoo fd stuk 4 context van de handeling geen aanvaardbaar mo tief vormen in dit hoofdstuk stonden de volgende vragen cen traal wat wordt er gezegd dat peilingen meten sa menvatti ng en concl u si es hoofds tuk 3 wat meten zij en kunnen ze worden beschouwd als indicator van discriminatie 1 vooroordeel duidt in het dagelijks leven een onder de uitvoerders bestaat over het algemeen a priori oordeel aan een oordeel dat geveld overeenstemming over het feit dat met peilingen wordt zonder voldoende rekening met de relevan houdingen en meningen attitudes worden geme te feiten te houden in de sociaal psychologische ten wat die houdingen behelsen wanneer het literatuur wordt er echter een attitude mee aan gaat om etnische minderheden is onduidelijk geduid waardoor het een betekenis krijgt die soms wordt over vooroordeel gesproken soms sterk afwijkt van die in het gewone spraakge over tolerantie gevoelens van ongenoegen ver bruik draagzaamheid en een enkele maal over discrimi over de precieze inhoud van het begrip attitude natiegeneigdheid en dus ook over vooroordeel lopen de menin de houdingen blijven veelal los van elkaar staan gen in de sociaal psychologische literatuur nogal de constructie van een algemene attitude blijft uiteen het wordt echter vrijwel altijd geoperatio meestal achterwege het is daarom moeilijk vast naliseerd als de response op een attitude voor te stellen wat de peilingen precies meten en door oordeel test dit is echter een vorm van reeel ge grote onderlinge verschillen zijn zij in ieder geval drag in een reele maatschappelijke situatie met al zeer moeilijk te vergelijken als meetinstru le invloeden vandien en dient ook als zodanig be ment ter registratie van werkelijke discriminatie handeld te worden door vele onderzoekers wor zijn peilingen ontoereikend omdat ook onduide den aan dit gedrag echter alle consequenties ver lijk is welke houdingen peilingen nu meten mag bonden die het theoretische begrip attitude op grond van de uitkomsten van peilingen niet bezit deze verkeerde benadering heeft vooral be geconcludeerd worden dat vooroordeel en discri langrijke implicaties voor het veronderstelde ver minatie in nederland toenemen of afnemen er i s 82 geen enkele garantie dat schommelingen in de re deze verschijnselen geworteld zijn sultaten van peilingen duiden op veranderingen in een gevolg van het feit dat aan het meten en aan de mate van vooroordeel vanwege de verschillen tonen de meeste ruimte en tijd wordt besteed is de houdingen die worden gemeten of discrimina dat de theoretische ondersteuning van de ver tie vanwege het zwakke verband met vooroor schillende onderzoeken ofwel ontbreekt ofwel deel per peiling erg mager is dit heeft met name repercussies voor verklaringen van vooroordeel discriminatie samenvatting en conclusies van hoofdstuk 5 en racisme de zwakke theoretische component van het ne de stand van kennis over discriminatie vooroor derlandse onderzoek betekent dat we in het vol deel en racisme in nederland laat nog veel te gende hoofdstuk veelal buitenlandse literatuur wensen over nu is dat gezien de ontwikkeling over verklaringen de revue laten passeren van het onderzoek niet onbegrijpelijk pas in de tenslotte zijn in dit hoofdstuk enkele onder jaren zeventig en met name na 1978 kwam er scheidingen in het begrip discriminatie volgens aandacht voor de problemen tussen allochtonen onze werkdefinitie aangebracht en autochtonen daarvoor was de aandacht voor geinstitutionaliseerde versus niet geinstitutio al uitgegaan naar problemen van allochtonen naliseerde discriminatie refererend aan het rond 1978 komt hierin verandering er wordt wel respectievelijk niet vastgelegd zijn van dan onderzoek verricht dat tot doel heeft discri achterstelling in normen regels en wetten minatie en vooroordeel aan te tonen dat wil zeg bewuste versus onbewuste discriminatie be gen de registratie van houdingen en gedrag jegens trekking hebbend op de intentie van de hande etnische groepen de resultaten daarvan zijn ont ling moedigend in ieder geval kan niet meer gespro individuele versus collectieve discriminatie ken worden van nederland als een tolerante na verwijzend naar de actor tie toch zijn de constateringen van discriminatie directe versus indirecte discriminatie verwij en vooroordeel te fragmentarisch en kunnen ze zend naar het kenmerk dat voor achterstelling niet voor alle terreinen gegeneraliseerd worden als motief wordt gehanteerd wat betreft het aantonen van discriminatie zijn openlijk gemotiveerde versus verhuld gemoti de methoden nog het best geslaagd op het terrein veerde discriminatie verwijzend naar de wijze van arbeid huisvesting en verslaggeving in de waarop het motief voor achterstelling wordt pers de rol van de rechtspraak bij het aantonen gebruikt van discriminatie is zeer aanzienlijk niet zozeer wat betreft het aantal uitspraken als wel wat be samenvatting en conclusies hoofdstuk 6 treft de symbolische betekenis die juridische uit spraken kunnen hebben de registratie van voor vooroordeel en discriminatie zijn zeer complexe oordeel ondervindt hinder van slecht gestelde vra verschijnselen over de vraag wat zij precies in gen en het reeds eerder genoemde problematische houden lopen de meningen zeer uiteen het verband met discriminatie over het voorkomen spreekt dan ook bijna vanzelf dat er ook over de van racisme is nog bijzonder weinig bekend vraag hoe zij te verklaren zijn allerminst overeen hoewel er enige kennis bestaat over de mate stemming bestaat waarin discriminatie en vooroordeel in nederland het is gebruikelijk de verklaringen voor deze ver voorkomen is er van accumulatie van kennis nau schijnselen onder te verdelen in drie rubrieken welijks sprake het onderzoek verkee rt nog in psychologische sociologische of structurele en een fase waarin het aantonen van discriminatie en culturele verklaringen deze categorieen sluiten vooroordeel de boventoon voert in sommige pu elkaar allerminst uit en vormen vooral een aan blikaties waaronder de minderhedennota treft duiding voor verschillende onderzoekstradities men zinsneden aan als discriminatie waarvan het de qua omvang belangrijkste bijdrage aan de ver voorkomen in nederland inmiddels genoegzaam klaring voor vooroordeel en discriminatie wordt bekend is het materiaal waarop dergelijke uit geleverd vanuit de sociale psychologie omdat spraken zijn gebaseerd is mager dat discrimina het merendeel van de studies binnen deze disci tie en vooroordeel voorkomen is bekend nog pline in controleerbare test omstandigheden niet in welke mate op welke schaal en hoe diep plaats vindt hebben psychologische verklarin 83 gen meestal betrekking op vooroordeel en den slechts zelden op in de dagelijkse praktijk optre deze menigvuldigheid kan twee oorzaken heb dende discriminatie een belangrijk deel van het ben in de eerste plaats is het mogelijk dat er psychologisch onderzoek naar houding en gedrag theorieen zijn die elk een deel van de waarheid jegens etnische groeperingen richt zich op het vertegenwoordigen en in principe in een alles verwerven van vooroordeel omdat gewoonlijk omvattende synthese kunnen worden opgeno wordt aangenomen dat vooroordelen relatief sta men maar het is ook zeker niet uitgesloten dat biele mental states zijn die hun basis vinden in verschillende theorieen in feite verklaringen bie de eerste levensjaren van mensen houden onder den voor verschillende zaken ook al worden deze zoekers die het ontstaan van vooroordelen als met hetzelfde begrip aangeduid psychologisch proces bestuderen zich voorna beide mogelijkheden zijn plausibel wat de eerste melijk bezig met kinderen betreft er zijn nauwelijks theorieen die preten andere psychologische theorieen ter verklaring deren een totale verklaring voor discriminatie of van discriminatie en vooroordeel vooroordeel te geven sommige verklaringen zijn de frustratie agressie theori e zelfs zeer uitdrukkelijk pa rt ieel zoals die van de de theorie van de autoritaire persoonlijkheid autoritaire persoonlijkheid en de theorieen de dogmatisme theori e waarin de rol benadrukt wordt van cultuur of de contact hypothese mentaliteit omdat deze immers niet geacht een belangrijke categorie van sociologische ver worden vanzelf te ontstaan anderzijds zijn er klaringen gaat uit van het bestaan van conflicten nauwelijks aanhangers van structurele verklarin concurrentie tussen meerderheid en minderheid gen te vinden die niet op een of andere manier op een van de vormen waarin zij vaak wordt aange het belang van culturele factoren hebben gewe troffen is die van de concurrentie hypothese zen de verschillende hypothesen vullen elkaar andere theorieen vaak zo goed aan dat het niet moeilijk zou zijn de theorie van de dubbele arbeidsmarkt om ter verklaring van de meeste concrete gevallen de rationele keuze theorie een model op te stellen waarin diverse theorieen in een laatste categorie verklaringen ligt de na op een of andere manier kunnen worden onder druk op de min of meer zelfstandige invloed van gebracht culturele factoren veel aandacht is daarbij be het is daarnaast echter ook zeer aannemelijk dat steed aan het koloniale verleden van westerse mo de verschillende verklaringen niet allemaal be gendheden dat van beslissende invloed geweest trekking hebben op hetzelfde verschijnsel dat er zou zijn op de race relations binnen deze lan wat dat betreft niet van een volledige consensus den tegen deze stelling pleit echter dat ook in sprake is staat wel vast zo wordt er in vele the o landen die geen overzeese gebiedsdelen hebben rieen niet of nauwelijks onderscheid gemaakt tus bezeten of deze pas in een zeer laat stadium ver sen vooroordeel en discriminatie een alge worven hebben duitsland zich racistische mene theorie die een bevredigende verklaring ideologieen ontwikkeld hebben een veelbeloven geeft voor discriminatie in zijn algemeenheid is der benadering is dan ook die waarin wordt uitge niet voorhanden de verschillende concrete vor gaan van de cultuur van een samenleving of van men die dit verschijnsel aanneemt moeten daar een sector daarvan als geheel dit is het perspec om in principe elk op hun eigen manier verklaard tief dat christopher bagley gehanteerd heeft bij worden zijn poging om de speciale aard van de etnische verhoudingen in nederland te verklaren een po conc lu sie ging die gezien de veranderingen die zich sinds dien in de relaties tussen autochtonen en alloch effectieve middelen voor de bestrijding van dis tonen hebben voorgedaan navolging verdient criminatie en vooroordeel kunnen in principe op er bestaan zeer veel en zeer uiteenlopende verkla twee wijzen worden ontwikkeld in de eerste ringen voor discriminatie van etnische groepen plaats kan gebruik gemaakt worden van de erva in het voorafgaande hebben wij ons tot de be ringen die inmiddels op dit gebied zijn opgedaan langrijkste beperkt desondanks is er sprake van daarnaast is het echter ook mogelijk om uit de een overvloed aan theorieen die vrijwel allemaal beschikbare verklaringen mogelijke strategieen af door een of meer argumenten ondersteund wor te leiden beide mogelijkheden blijken in de prak 84 tijk echter zeer beperkt te zijn in nederland zijn alle 14 onderzoeksvoorstellen worden beschre de maatregelen ter bestrijding van discriminatie ven ik volsta hier met de samenvatting weer te nog van te recente datum om de merites e rv an te geven kunnen vaststellen in het buitenland zijn met discriminatiebestrijding meer ervaringen opge samenvatting onderzoeksvoorstellen daan maar de effecten ervan zijn lang niet altijd 1 het voorkomen van discriminati e duidelijk terwijl het bovendien de vraag is in 2 directe en indirecte discriminatie op de ar hoeverre de situatie elders te vergelijken is met de beidsmark t omstandigheden hier de verklaringen die van di 3 vooroordelen en voorlichtingsmateriaa l verse kanten voor discriminatie en vooroordeel 4 media en beeldvorming over minderheden gegeven zijn bieden evenmin veel aanknopings 5 su rv ey vooroordeel en racism e punten in de eerste plaats zijn zij voor een groot 6 acties tegen minderhede n deel speculatief of dragen zij een pa rt ieel karak 7 trendrapport woonomgeving en sociale con ter bovendien verwijzen zij in vele gevallen naar tacten tussen allochtonen en autochtone n oorzaken die zich niet lenen voor een actief 8 perceptie en beleving van discriminatie voor overheids ingrijpen zoals opvoedingsmethoden oordeel en racism e een in de loop der geschiedenis gevormde menta 9 klachten over discriminat i e liteit en de economische crisis 10 niet juridische bestrijding van racisme voor de conclusie moet dan ook luiden dat maatrege oordeel en discriminati e len ter bestrijding van discriminatie en vooroor 11 de effecten van juridische bestrijding van dis deel over het algemeen een hecht fundament ont criminati e beren hierin zal onderzoek verandering moeten 12 de effecten van positieve discriminatie en brengen wil het beleid niet gedwongen worden a ff irmative action uitsluitend gebruik te maken van trial and error 13 internationaal vergelijkend onderzoek naar verklaringen van racisme vooroordeel en dis aansluitend aan het rapport geeft de acom con criminati e clusies voor beleid en onderzoek die resulteren 14 discriminatie van uiteenlopende minderheids in 14 onderzoeksvoorstellen welke antwoord groepen moeten geven op vragen inzake a de opsporing en vaststelling van aard en om het gehele rapport is te bestellen door vooru itbe vang van discriminati e taling van f 10 op giro 751 t n v dop postbus b de gevolgen van discriminatie 20014 2500 ea den haag o v v isbn 90 346 c de strategieen ter bestrijdin g 03075 d de ontstaansoorzaken en verklaring 85