Domweg gelukkig met gedichten. Over het gebruik van multimedia bij het fictie-onderwijs.

uit de opleiding willy weijdema domweg gelukkig met gedichten over het gebruik van multimedia bij het fictie onderwijs 1 inleiding in dit artikel wil ik uiteen zetten wat in het fictie onderwijs de meerwaarde is van het maken van een multimediale presentatie van een fictionele tekst ik ga niet in op tech nische details wie meer daarover wil weten verwijs ik naar de bespreking van het programma mediator in het informatiebulletin i i ens o van juni 1999 martens weijdema 1999 over de gevolgde werkwijze zelfstandig werken met een groep aan een product zal ik alleen globaal iets zeggen voor meer informatie daarover verwijs ik naar artikelen en onderzoeksrapporten over de experimentele lerarenoplei ding voogt odenthal 1997 dietze e a 1998 dietze snoek 1999 otter voogt 1999 1 dit artikel is als volgt opgebouwd eerst zal ik de onderwijskundige filosofie van de educatieve faculteit amsterdam efa globaal weergeven in paragraaf 2 nieuwe leerpraktijken vervolgens komt de opvatting over het fictie onderwijs bij de afde ling talen van de efa aan de orde in paragraaf 3 fictie onderwijs deze opvatting wordt toegelicht met een voorbeeld in paragraaf 4 de dapperstraat dan worden de resultaten van de studenten besproken in paragraaf 5 feit en fictie in de praktijk wordt de cd domweg gelukkig met gedichten geanalyseerd in getallen wat betreft de multimediale aspecten en wat betreft de verstrekte informatie tot slot worden in paragraaf 6 conclusies sterke en zwakke punten van het concept geformuleerd en de consequenties voor het fictie onderwijs in de toekomst 2 nieuwe leerpraktijken de efa is een experimentele lerarenopleiding die van start is gegaan in 1997 toen is besloten te gaan werken met nieuwe leerpraktijken nlp nlp s zijn een soort projecten waarin beroepsvaardigheden en vakinhoudelijke vaardigheden geinte greerd aan de orde komen door in groepsverband te werken aan een product waar mogelijk moet het product toepasbaar zijn in de beroepspraktijk voor onze studen ten is dat het tweedegraads gebied de basisvorming vmbo en mbo een nlp is hele maal compleet als er een opdrachtgever is bijvoorbeeld een school de opdrachtge ver formuleert de eisen die hij stelt aan een product en deze eisen worden vastgelegd spiegel 16 1998 nr 3 29 43 in een contract tot de eerste groep nlp s die ontwikkeld werden behoorde de nlp feit en fictie het maken van een multimediale presentatie van een gedicht aan het werken met nlp s ligt een onderwijskundige filosofie ten grondslag deze filosofie houdt in een constructivistische opvatting van leren producerend leren je leert door het doen door iets te maken kennis inzicht en vaardigheden worden dan geintegreerd en georganiseerd toegepast op feit en fictie je leert veel meer van het zelf maken van een multimediaproduct dan van het alleen maar bekijken van zo n product het productieproces doorloop je in teamverband de multimediale presenta tie is het product van groepswerk de docent speelt in dit leerproces de rol van coach hij draagt geen kennis en inzich ten over maar helpt de student bij het zelfstandig verwerven van kennis inzicht en vaardigheden in een lerarenopleiding heeft dat zelfstandig leerproces een dubbele bodem onze studenten leren zo ook hoe ze straks hun leerlingen moeten coachen in het zelfstandig leren 3 fictie onderwijs feit en fictie is een nlp van de afdeling talen van de efa in de afdeling talen worden docenten nederlands frans duits en engels opgeleid in voltijd en in deel tijd over fictie onderwijs bestaan binnen de afdeling heel expliciete opvattingen de nadruk ligt op de lezersgerichte en contextafhankelijke benadering teksten worden gelezen en geinterpreteerd in relatie tot andere teksten en in relatie tot de lezer zelf wat kan de lezer van dit moment met de tekst onze studenten krijgen fictie onder wijs waarin steeds de vraag terugkeert wat betekent de tekst voor jou in dit fictie onderwijs worden veel verwerkings en adaptatieopdrachten gegeven zoals zoek ver wante teksten schrijf een eigen gedicht maak er een krantenbericht van de resulta ten van deze opdrachten worden opgenomen in persoonlijke dossiers zoals het woord en leesdossier en het portfolio deze benadering ligt ten grondslag aan het leesdossier in de tweede fase en vindt ook in de basisvorming ingang onze studen ten zullen zelf ook op deze wijze fictie onderwijs gaan geven in de nlp feit en fictie gaan we nog wat verder multimediale elementen zoals beeld geluid en video worden niet alleen gebruikt om de tekst te presenteren maar ook om deze te relateren aan de werkelijkheid van nu en aan de persoon van de le zer aan de hand van een voorbeeld zal ik dit duidelijk maken 4 de dapperstraat in het voorjaar van 1998 hebben twee docenten van de opleiding nederlands lidwien derriks en ik zelf een multimediale presentatie gemaakt van het meest be kende nederlandse gedicht het sonnet de dapperstraat in 1946 geschreven door 30 j c bloem de dichter drukte hierin uit dat de grauwe stad hem liever was dan de natuur en dat je met de stelregel alles is veel voor wie niet veel verwacht zelfs in de dapperstraat in de regen gelukkig kunt zijn zij het domweg gelukkig j c bloem de dapperstraat natuur is voor tevredenen of legen en dan wat is natuur nog in dit land een stukje bos ter grootte van een krant een heuvel met wat villaatjes ertegen geef mij de grauwe stedelijke wegen de in kaden vastgeklonken waterkant de wolken nooit zo schoon dan als ze omrand door zolderramen langs de lucht bewegen alles is veel voor wie niet veel verwacht het leven houdt zijn wonderen verborgen tot het ze opeens toont in hun hogen staat dit heb ik bij mijzelven overdacht verregend op een miezerigen morgen domweg gelukkig in de dapperstraat uit quiet though sad 1947 we hebben het gedicht eerst netjes geanalyseerd en geinterpreteerd in vijf lagen 1 woordlaag woordbetekenissen en zinsconstructies 2 klanklaag ritme metrum en rijm 3 beeldlaag beeldspraak 4 grafische laag strofe indeling 5 thematiek vervolgens hebben we het geinterpreteerd de tegenstellingen zoals natuur en stad brengen je naar de kernregel alles is veel voor wie niet veel verwacht deze thema tiek hebben we geplaatst in leven en werk van bloem en de tijd waarin het geschre ven is dat is allemaal heel traditioneel klassiek werk dat we vooral niet mogen veronacht zamen in het huidige onderwijs maar wat kun je nu in de jaren negentig met zo n gedicht doen uit 1946 van een dichter die al meer dan 35 jaar dood is de dapperstraat ligt in amsterdam oost in de dapperbuurt gebouwd aan het eind van de vorige eeuw er is altijd markt geweest de straat en de markt zijn er nog al tijd maar sinds 1946 is er veel veranderd de dapperbuurt raakte in de jaren zeventig 31 en tachtig in verval panden werden ontruimd en dichtgetimmerd in afwachting van de sloop krakers betrokken de ontruimde panden het inspireerde gerrit komrij tot het schrijven van een parodie op de dapperstraat het slap gepraat het inspireer de de popgroep de nits tot een engelstalige song dapperstreet dapperstreet is een plaats waar je maar zo snel mogelijk uit weg moet trekken om nooit meer terug te keren en waar beslist geen poezie te vinden is no poetry in dapperstreet gerrit komrij het slap gepraat te huur die mededeling staat me tegen is niet aan wie nog huur stort in dit land een steekje los zo n klotespeculant zit heus niet om wat extraatjes verlegen geef mij dus gauw een redelijk gelegen genadig weggeschonken krakerspand en vrienden nooit zo stoned dan als ze omrand door bedspiralen op het dak bewegen alles is gratis voor wie geld niet acht de glasruit houdt zijn winkelwaar verborgen tot er opeens een grote kei door gaat dit heb ik nota bene zelf bedacht ik voel me vrij van miezerige zorgen domweg gelukkig met mijn slap gepraat nits dapperstreet those are words i love to hear when i walk i keep my tears from falling and still i don t know where to go i m lost in a misty town no poetry in dapperstreet they tear all the houses down when you walk in dapperstreet when you live in dapperstreet now it rains on broken windows the streets are always wet through all the empty alleys wind blows you re never coming back when you re leaving dapperstreet urk 1988 32 in de jaren negentig kwam er nieuwbouw in de dapperstraat een van de architecten hans heeswijk liet als reactie op de song dapperstreet de tekst van bloem op een nieuw appartementengebouw zetten nieuwe huizen brachten de poezie weer terug in de dapperstraat de grafisch ontwerper oxenaar de ontwerper van onze bankbiljet ten maakte er een uitdagend opvallend geheel van zie onderstaande illustratie hmtiw sssk ywr ililllpitoi 1 jtl mii u fii l dit gebouw en de song dapperstreet werden belangrijke bouwstenen van onze mul timediale presentatie we voegden hierdoor twee nieuwe tijdlagen aan het gedicht toe onze presentatie gaat niet alleen over de dapperstraat van bloem uit 1946 maar ook over de dapperstraat in de jaren zeventig en tachtig en de dapperstraat nu in de jaren negentig er kwam ook een persoonlijke thematiek bij bloem is er niet meer voor hem is het voorgoed voorbij voorbij voorbij o en voorgoed voorbij zoals hijzelf zo prach tig zijn eigen grafschrift dichtte maar zijn gedicht is er nog en er zijn nog steeds mensen domweg gelukkig in de dapperstraat maar het zijn andere mensen links onderaan staat op het gebouw in acht talen domweg gelukkig in de dapperstraat onder andere in het arabisch sranan turks en spaans de dapperstraat is multicul tureel geworden bij de lezersgerichte benadering hoort dat je zelf een tekst schrijft naar aanleiding van de gepresenteerde tekst mijn collega lidwien derriks schreef in het stramien van de dapperstraat een klaagzang en een lofzang 33 elegie of klaagzang techniek is voor bezetenen of gekken en dan wat is techniek nog in dit land wat cd rom s te tellen op een hand computers om studenten aan te trekken geef mij het oude degelijke leren t in boeken vastgelegde tekstbestand gedichten nooit zo schoon dan als ze omrand door witte vlakken langs mijn ogen scheren niets is heilig voor wie de traditie veracht het leven houdt zijn wonderen verborgen als men teveel van de techniek verwacht dit heb ik bij mij zelve overdacht wat was ik zonder nlp se zorgen domweg gelukkig met verbeeldingskracht ode of lofdicht techniek is voor het onderwijs een zegen wordt daarom ook verheerlijkt in dit land je hoort het op tv en leest het in de krant wij hebben er subsidie voor gekregen geef ons het levenslange leren leren en dat natuurlijk multimediaal de leerlijnen verwerken w integraal in medi8or wij zullen het tij keren ict is niets voor wie techniek veracht internet houdt zijn wonderen verborgen voor wie er vijandig tegenover staat dit heb ik bij mij zelve overdacht met mijn hoofd in digitale wolken dapper nlp end in de wibautstraat 6 feit en fictie in de praktijk mijn collega en ik hebben veel plezier beleefd aan het produceren van de cd de dapperstraat vooral het maken van digitale foto s en geluidsopnames op de dap perstraat ons instituut aan de wibautstraat ligt op de grens van amsterdam oost de dapperstraat is dus niet zo ver weg was een hoogtepunt op de conferentie van de afdeling talen in april 1998 kreeg ons product veel waardering van de collega s en we konden bijna niet wachten om het aan de studenten voor te leggen 34 begin november 1998 was het zover 25 tweedejaars studenten nederlands2 kregen de opdracht om in 10 weken in groepen van vier een multimediale presentatie van een gedicht naar eigen keuze te maken ze kregen er twee dagen per week voor 160 uur dus 4 studiepunten de dapperstraat werd als voorbeeld gedemonstreerd de cd bleef verder ter inzage in de mediatheek eisen het eindproduct de multimediale presentatie moest aan de volgende eisen voldoen 1 analyse van het gedicht in vijf lagen 1 1 woordlaag 1 2 klanklaag 1 3 beeldlaag 1 4 grafische laag 1 5 thematiek 2 secundaire informatie 2 1 context biografie historisch en literair historisch 2 2 verwante teksten 2 3 eigen teksten 2 4 afbeeldingen geluid en waar mogelijk video 3 presentatie 3 1 duidelijke consistente schermindeling 3 2 duidelijke navigatie 3 3 aantrekkelijk geheel waarin beeld en geluid iets toevoegen aan de interpreta tie van het gedicht 3 4 het gedicht wordt ook voorgedragen resultaten er zijn 7 multimediale presentaties gemaakt door 7 groepen deze 7 presentaties zijn verzameld op een cd domweg gelukkig met gedichten 1 student een echte lief hebber heeft voor deze cd een overkoepelend menu gemaakt van waaruit de presen taties en algemene informatie over de nlp oproepbaar zijn titel omslag en etiket van de cd heeft deze student ook ontworpen hieronder volgt een overzicht en een analyse van de presentaties maar eerst enkele algemene punten 1 het is een genoegen om de cd te bekijken en te beluisteren zowel oog als oor worden gestreeld er is veel aandacht aan de vormgeving besteed er zijn heel veel gegevens bijeengebracht sommige presentaties zijn informatiesystemen ge worden over literatuur in het algemeen eerlijk gezegd ben ik op deze cd nog steeds niet uitgekeken 2 in alle presentaties is er duidelijk sprake van een interface die de thematiek van de gekozen tekst ondersteunt zowel in beeld als geluid maar vooral ook in geko zen kleuren achtergronden en lettertypen 3 contextualiteit speelt in alle presentaties een belangrijke rol om de thematiek dui delijk te maken niet alleen met verwante teksten maar ook met de eigen tekst 35 getallen auteur titel gedicht omvang presentatie aantal studenten in megabytes andreus hans voor een dag van 45 4 3 morgen andreus hans wolken 12 1 2 campert remco voorbeeldig 15 7 4 slauerhoff j j woningloze 100 3 steen eric van der achterkamer 11 6 2 vasalis vahine no te tiare 45 2 5 wilmink willem als hij net even iets 44 8 4 anders had gedaan totaal 274 8 tabel 1 overzicht van gepresenteerde gedichten auteurs gebruikt aantal megabytes en groepsgrootte wat zeggen deze getallen niet zo veel er is geen relatie tussen de groepsgrootte het aantal geproduceerde megabytes en de kwaliteit van de presentatie de megaby tes laten zien datje gemakkelijk 10 tot 15 presentaties op een cd kwijt kunt de cd domweg gelukkig met gedichten is nu voor de helft van zijn capaciteit benut de presentaties samen met de overkoepelende presentatie nemen 300 megabyte in be slag dan de groepsgrootte in deze kolom zie je iets van het verschil tussen planning en uitvoering je plant groepen van 4 maar gaande de rit vallen studenten uit groe pen van 4 splitsen zich op het totaal aantal studenten is niet deelbaar door 4 uit informatie van de studenten en uit het onderzoek van otter voogt 1999 blijkt dat een groep van 5 te groot is dat een goede taakverdeling binnen een groep van 4 problematisch is en dat een groepsaantal van 2 tot 3 het meest kansrijk is wat betreft een goede taakverdeling en een succesvol productieproces 4 van onze 7 groe pen telden minder dan 4 studenten multimediale aspecten in tabel 2 staan een aantal opvallende kenmerken van de presentaties kort aangeduid wat betreft de keuze van het gedicht hadden de studenten het advies gekregen een niet al te lyrisch gedicht te nemen een gedicht met een verhalend of anekdotisch ele 36 ment leende zich volgens ons het beste voor een multimediale presentatie maar zeiden we erbij het belangrijkste is echter dat jullie er je eigen creativiteit inventiviteit en associaties op los kunt laten het moet voldoende bij je oproepen je vol doende stof tot nadenken en tot zoeken geven je moet er intensief mee bezig kunnen zijn zonder dat het verveelt of doodslaat kortom het moet niet al leen een goed maar ook een voor jou voor jullie uitdagend gedicht zijn heel korte gedichten komen daarom waarschijnlijk niet in aanmerking of je moet een paar goed bij elkaar passende vinden derriks 1998 slechts 2 van de 7 zijn wat langere verhalende gedichten vasalis en vooral wilmink de andere 5 zijn lyrische gedichten het gedicht van campert is zelfs heel kort en wat blijkt ook van die gedichten kun je multimediale presentaties maken bij de thematiek valt op dat deze in 4 van de 7 presentaties aansluit bij wat pubers aanspreekt somberheid troef ik denk dat thema s als liefde sterven sombere berus ting en zinloosheid ook onze studenten aanspreken maar enkele studenten verant woordden hun keuze met het oog op hun toekomstige leerlingen veel werk is gemaakt van de eigen tekst de studenten formuleerden zelf een schrijf opdracht naar aanleiding van het gedicht in de schrijfopdracht moest tenminste een element uit het gedicht gebruikt worden zoals thema feiten strofebouw beginre gel slotregel een aantal woorden in 5 van de 6 teksten wordt de vorm van de origi nele tekst overgenomen in 3 daarvan wordt met tegenstelling gewerkt zie de titels van de eigen teksten in de tabel 2 teksten leggen geen of weinig verband met het thema van de originele tekst er zijn geheel verschillende interfaces gemaakt de eis was consistent duidelijk en aantrekkelijk aantrekkelijk in de zin van boeiend zijn ze allemaal de presentatie van wilmink is op sommige punten bedoeld schokkend maar consistent en duide lijk in de presentaties van andreus slauerhoff en vasalis is daar bewust vanaf ge weken de navigatieknoppen in wolken zijn bijna niet te vinden want anders zouden ze de fraaie achtergrond bederven raadselachtige tekens als en nodigen in slauerhoff uit om te klikken en bij vasalis moetje bepaalde informatie door er is geen terugknop aangebracht altijd een terug of een stopknop daar zijn heel verschillende meningen over een doorzichtige duidelijke menu en bladerstructuur of juist ondoorzichtig fuz zy de gebruiker moet op onderzoek uitgaan dit levert heel interessante discussies op over vormgeving en gebruikersinterfaces waardoor je anders naar bestaande multimedia producten gaat kijken dan de multimediale aspecten bij uitstek muziek en video het gebruik van video is nog onderontwikkeld video komt slechts bij 2 presentaties voor muziek daarentegen is in 5 presentaties gebruikt muziek blijkt een belangrijke sfeermaker te zijn 37 auteur titel thematiek eigen tekst interface muziek video andreus vooreen liefde over de dag van geheel vanuit gedicht liefdessongs die apart kun eigen video dag van gisteren nen worden aagezet ge morgen tegenstelling ant zongen tekst door de dijk woord vorm thematiek andreus wolken sterven geheel vanuit gedicht esthetisch ondoorzichtig campert voorbeeldig sombere zijn driedeling tekst literatuur twee video s berusting vorm thematiek auteur van campert slauerhoff woningloze metadichten drie teksten vorm tweedeling auteur en tekst drie sfeervolle songs die communi thematiek antwoord video clipachtig passen bij de thematiek van catie ironie en parodie raadselachtige tekens intro en slauerhoff eindtune v d steen achter zinloos en voorhof geheel vanuit gedicht heel voorgelezen tekst met kamer leeg tegenstelling vorm doorzichtig zelf gemaakte bijpassende muziek op de bestaan thematiek foto s intro en eindtune achtergrond vasalis vahine no verborgen vahine onder de bloem tweedeling auteur en tekst tahitiaanse muziek te tiare kracht actualiteit requiem collage achtige effecten met voor de dichteres schilderij intro en heel korte eindtune wilmink als hij net won als argentinie 1978 verborgen tweedeling auteur alleen in intro en eindtune even parodie met veel en tekst eigen foto s bewust humor niet gerelateerd schokkend ondoorzichtig aan thema korte intro en eindtune tabel 2 overzicht van een aantal multimediale aspecten sluit aan bij pubers bij andreus slauerhoff en vasalis wordt muziek gebruikt met een walkmaneffect je kunt de muziek naar believen aan of uit zetten als je de teksten leest een van de eisen was dat het gedicht ook voorgedragen werd met behulp van een ingebouwde microfoon of een headset aangesloten op de computer en het windows programma geluidsrecorder kun je de tekst inspreken en bewaren als geluidsbe stand maar een gedicht voordragen is een kunst en die kunst blijken de meeste van onze studenten niet te beheersen er wordt te vlug gelezen met verkeerde intonatie en klemtonen 4 van de 7 presentaties hebben een intro en eindtune bij slauerhoff en v d steen zijn die het meest geslaagd bij slauerhoff worden videoclipeffecten gebruikt de presentatie van v d steen is in multimediaal opzicht het meest geslaagd er zijn in totaal 6 teksten elke tekst wordt voorgelezen met bijpassende muziek op de ach tergrond op het scherm staat de tekst met op de achtergrond een bijpassende foto je hoort muziek luistert naar een gedicht je leest en kijkt het is heel indrukwekkend informatie in tabel 3 vallen twee zaken op twee presentaties zijn uitgegroeid tot informatiesys temen over literatuur en poezie campert en slauerhoff maar dan het grijze gebied hieruit blijkt dat de documentatievaardigheid van het merendeel van de studenten onvoldoende is bronvermelding zou vanzelfsprekend moeten zijn maar in 4 van de 7 presentaties ontbreekt deze ook in het kader van de problematiek van de auteurs rechten is bronvermelding belangrijk precieze datering van het gedicht wordt slechts in 2 gevallen gegeven bij de andere staat iets als uit gedichten 1948 1976 of iets dergelijks een precieze datering van productie en publicatie is voorwaarde om de tekst in zijn tijd te kunnen plaatsen er is ook bescheidenheid bij 3 van de 7 pre sentaties worden de namen van de makers in het geheel niet vermeld het multimediale aspect heeft meer aandacht gekregen dan de documentatie van het materiaal maar ook het moest op een bepaald moment klaar zijn en eigenlijk is het nooit af dat was duidelijk te merken bij de productie van de cd rom de laatste presentaties waren in maart 1999 pas drie maanden later in juni 1999 was de cd klaar het was heel moeizaam om de bestanden met de presentaties uit handen van de studenten te krijgen want er moest nog wat veranderd of toegevoegd worden 39 auteur titel litera begrip bronver datering tuur penlijst melding gedicht andreus voor een dag van morgen andreus wolken campert voorbeeldig slauerhoff woningloze v d steen achterkamer vasalis vahine no te tiare wilmink als hij net even tabel 3 aanvullende informatie over de gepresenteerde gedichten 5 conclusies sterke punten een gedicht een plaatje en een deuntje erbij zo vatte een van de studenten het ge heel samen toen we in november de instructie hadden gegeven en de dapperstraat hadden gedemonstreerd dat doen we wel even zo was het in de praktijk dus niet talenmensen gebruiken de computer vooral als tekstverwerker ict is nu echter zo ver gevorderd dat beeld geluid en video ook bewerkt kunnen worden en als digitaal expressiemiddel te gebruiken zijn dat voegt nieuwe dimensies toe aan de tekst het gebruik van multimedia stimuleert actief en intensief bezig zijn met de analyse inter pretatie en presentatie van een tekst en het verzamelen van informatie rond een tekst het vakinhoudelijk concept van feit en fictie is een succesvol concept er is veel aandacht aan de vormgeving van de presentatie besteed is dat zinnig ja de vormgeving is in alle presentaties functioneel dat wil zeggen heeft betrekking op de interpretatie van de tekst uit de vormgeving bleek in alle presentaties de persoon lijke betrokkenheid van de studenten bij de tekst vooral nu ze op een cd bij elkaar staan is het heel boeiend om de verschillende presentaties te zien en te vergelijken de discussies over de vormgeving waren heel interessant wij als docenten legden het accent op doorzichtigheid voor de gebruiker een aantal studenten vond het uit drukken van de persoonlijke interpretatie het belangrijkste altijd bleek uit de discus sies dat er hoe dan ook over nagedacht was 40 in dit artikel heb ik geen technische informatie verschaft maar bij de sterke punten wil ik toch ook het programma mediator noemen het programma is zo gebruiks vriendelijk dat basisvaardigheden van windows volstaan om een multimediale pre sentatie te kunnen maken zwakke punten de studenten moesten zelf kennis over en inzicht in het analyseren en interpreteren van poezie verwerven dat gaat heel moeizaam een aantal studenten roept onmiddel lijk dat ze liever les hebben ook het werken in groepen gaf allerlei problemen wij als docenten hebben nog weinig ervaring in het begeleiden en coachen van zelfstan dig lerende studenten de werkwijze zelfstandig met een groep een product maken stuitte op problemen voor meer gegevens verwijs ik naar het onderzoek van otter voogt 1999 dit is een algemeen punt binnen de efa en ook binnen de tweede fase van het voortgezet onderwijs de beoordeling van de producten vonden wij ook problematisch we hebben erva ring in het beoordelen van producten op papier maar een multimediale presentatie beoordelen we kwamen niet verder dan lijsten van formele criteria inhoudelijke opmerkingen maakten we vooral over de teksten niet over de multimediale elemen ten informatie niet alleen met tekst maar ook audiovisueel presenteren is voor ons als docenten ook nieuw een stap te ver was de overdracht van dit concept naar de beroepspraktijk van de basisvorming en het vmbo studenten gaven zelf heel duidelijk aan dat ze dat niet kunnen tegelijk met het zelf maken van zo n presentatie later in het studiejaar werd er verder met het concept gewerkt met name binnen de nlp de virtuele school die aan het eind van het studiejaar werd uitgevoerd er is tijd nodig om zo n nieuw concept te verwerken sterk en zwak hoe zit het met de feiten bij de fictie er is veel secundaire informatie verzameld biografisch bibliografisch en zelfs over poezie en literatuur in het algemeen relaties met de realiteit en de actualiteit zijn er weinig gelegd niet elk gedicht leent zich daar voor bij 2 presentaties is het wel gebeurd de presentatie vasalis is een presentatie van zowel het gedicht als het schilderij van gauguin de eigen tekst is een requiem voor de in 1998 overleden dichteres in de presentatie van slauerhoff wordt een rela tie gelegd met leven en werk van de graficus escher de publicatie op cd van alle presentaties was een sterk punt het geeft veel voldoe ning en het heeft een meerwaarde om de presentaties met elkaar te kunnen vergelij ken maar het kostte heel veel tijd voor alle presentaties echt beschikbaar waren en dan het gedoe van cd s kopieren met etiketten en omslag 3 op zo n cd ligt alles vast en achteraf zie je altijd weer dingen die je zou willen veranderen publicatie op internet neemt veel van deze ruis weg 41 feit en fictie in 2000 op grond van de ervaringen gaan we in het volgend studiejaar opnieuw met tweede jaars studenten nederlands feit en fictie uitvoeren we noemen het geen nlp meer maar lp leerpraktijk want de werkwijze is binnen de efa nu niet meer nieuw er wordt meer aandacht besteed aan instructie door de docent in een groep gedichten lezen analyseren en interpreteren blijft belangrijk en mag niet ondersneeu wen in multimediaal geweld de groepsgrootte wordt beperkt tot 2 maximaal 3 studenten de relatie met de beroepspraktijk wordt in een later stadium van de oplei ding gelegd als de studenten stage hebben gelopen en met vervolg lp s bezig zijn waarin studenten in opdracht van scholen lesmateriaal produceren publicatie op cd blijft maar er wordt het komend studiejaar geexperimenteerd met publicatie op inter net fontys hogescholen heeft het concept van feit en fictie overgenomen en gaat het uitwerken met een ander soort teksten en met als resultaat een website binnen de efa gaan we het concept van feit en fictie uitwerken binnen een digitale leerom geving nawoord in dit artikel doe ik regelmatig iets paradoxaals multimediale presentaties beschrij ven in een tekstuele presentatie een artikel op papier wie de voordrachten en de mu ziek wil horen de video s wil zien moet contact opnemen met de auteur noten 1 het experiment bij de efa wordt begeleid door flankerend onderzoek van het sco kohnstamminstituut in amsterdam en de vakgroep curriculumtechnologie van de facul teit der toegepaste onderwijskunde van de universiteit twente 2 in de periode van februari tot april 1999 hebben tweedejaars studenten duits engels en frans deze nlp uitgevoerd wahrheit und dichtung facts and fiction reves et rea lite de resultaten daarvan waren ten tijde van het schrijven van dit artikel nog niet in definitieve vorm beschikbaar 3 bij deze wil ik gertjan martens erik jan monshouwer en abe timmerman danken voor al hun technische hulp zonder hun steun zou de cd er niet gekomen zijn bibliografie derriks l 1998 draaiboek feit en fictie amsterdam interne publicatie efa dietze a e a 1998 de experimentele lerarenopleiding laboratorium met open vensters velon tijdschrift januari ook te raadplegen via de website van de efa e fa nl dietze a m snoek 1999 producerend leren als basis voor opleiding en organisatie velon tijdschrift maart ook te raadplegen via de website van de efa e fa nl koet t 1999 het elektronisch woord en leesdossier een viertalige educatieve databaseap plicatie levende talen 538 maart 208 214 42 koet t w weijdema 1997 de docent in de 21e eeuw ict in de lerarenopleiding leven de talen 524 november 540 543 koet t w weijdema 1999 the use of ict in li teacher training and li classes le zing iaimte conference 1999 te raadplegen via de website ilo u va nl html abstracts htm komrij g 1981 onherstelbaar verbeterd amsterdam c j aarts martens g w weijdema 1999 mediator een multimedia auteurstaal informatiebulletin i i en s o 11 2 juni p 33 35 otter m j voogt 1999 feit en fictie conceptonderzoeksverslag amsterdam platvoet l 1997 stappen door de nieuwe stad tochten langs de jongste woningbouw in oostelijk amsterdam amsterdam de balie vooral 65 67 j c bloem the nits voogt j m en l e odenthal 1997 emergent practices geportretteerd enschede universi teit twente weijdema w 1998 facts and fiction a multimedia system for interpreting fiction lezing eurocall conference leuven te raadplegen via de website arts kuleu ven ac be eurocall98 weijdema w 1999 feit en fictie in de dapperstraat informatiebulletin i i en s o 11 2 4 6 cd s derriks l w weijdema 1998 de dapperstraat nlp feit en fictie efa simons n w weijdema 1999 domweg gelukkig met gedichten efa websites efa nl onderwijs efa nl matchware net en surfdiensten nl voor informatie over het programma medi ator 43