Drama

martin adrichem andre agterof hans van dam sjanneke van goch gretha hengst 4 drama waarom waarvoor en hoe zou je dramatische werkvormen gebruiken in je onderwijs de leiding van stroom 7 heeft daarover duidelijke ideeen en gaf die ideeen ook heel concreet gestalte dit verslag nodigt uit tot stellingname inleidin g uitgangspunten van de stroom in de conferentiefolder staat stroom 7 aangeduid in het algemeen vinden we dat binnen onderwijs als drama nu is dit een ruim begrip en mis en vorming waarden en normen overgedragen schien is de benadering ook verwarrend dramati worden die meestal niet expliciet naar voren ko sche expressie expressie door woord en gebaar men dit geldt ook voor moedertaalonderwijs dramatische vorming het zijn benamingen voor neem nu bijvoorbeeld de behandeling van een het hanteren van dramatische vormgeving wij tekst je hebt een leuke tekst gevonden waar spreken het liefst van dramatische vorming om wel iets mee te doen is en je vraagt om het dat hierin het meest tot uitdrukking komt dat leuk te maken speel de inhoud van die tekst drama of spel gehanteerd wordt binnen een eens ped agogische situatie bijvoorbeeld de klas bin onze vragen hierbij zijn nen deze stroom is gekozen voor tekstonderwijs waarom geef je tekstonderwijs omdat het ervan uitgaand dat docenten moedertaalonder moet of omdat je je leerlingen aan de hand wijs met zakelijke en fictionele teksten werken van goed gekozen teksten bewust wil maken wij hebben geprobeerd hiervoor een didactiek te van hun eigen sociale situatie ontwikkelen waarin het gebruik van dramatische waarom kies je juist die tekst omdat jij werkvormen centraal staat denkt dat je leerlingen geboeid zijn of omdat in dit verslag leggen we verantwoording af niet een volgens jou relevant probleem behandeld zozeer in de vorm van een procesbeschrijving wordt maar eerst door onze uitgangspunten te explici waarom laat je ze de hele tekst spelen ver teren vervolgens door een voorbeeld te beschrij heldert het naspelen van de hele tekst iets en ven en tenslotte volgen conclusies met betrekking waarom laat je ze niet een bepaalde probleem tot leerplanontwikkeling en tekstonderwijs dra stelling uit de tekst formuleren en deze in een matische werkvormen en tekstkeuze conflictsituatie vormgeven 66 wij hebben binnen de stroom gewerkt vanuit de wat betekenen deze drie uitgangspunten nu voor volgende ideeen ons handelen in de klas drama of spel wordt a vorming definieren we grofweg als leren 1 in onze visie gehanteerd als een middel om de stelling nemen ten opzichte van de werkelijk werkelijkheid te onderzoeken en als een moge heid dus ook de werkelijkheid die in een tekst lijkheid om je visie naar buiten te brengen deze naar voren komt 2 vanuit die stellingname werkwijze stelt eisen aan de docent zowel wat handelingsperspectieven proberen te ontwik betreft de duidelijkheid in visie als de ambachte kelen 3 die handelingsperspectieven in han lijkheid van het gebruik van vormgeving deling of actie te concretiseren voor de docent betekent dit dat hij teksten e e n voorb eel d kiest van zijn visie op de werkelijkheid en dat hij dat tegenover zijn leerlingen expliciteert om de lezer iets meer inzicht te geven in hoe bo en motiveert waarom hij de gekozen tekst venstaande uitgangspunten door ons geconcreti voor zijn leerlingen van belang vindt seerd zijn geven wij in het onderstaande een b je kan dramatische vormgeving heel goed ge voorbeeld van tekstonderwijs zoals wij dat op de bruiken bij een dergelijk vormingsproces zie conferentie hebben aangeboden de volgorde onder een voorbeeld hier zit de volgende van werken en de concrete werkvormen zijn ont vooronderstelling achter vormgeven is inter leend aan de aard van de tekst en onze visie op de preteren een voorbeeld een directeur kan je geschetste problematiek op vele manieren spelen autoritair amicaal en voor de duidelijkheid moet hier nog vermeld dergelijke met hoge hoed op in jeans en der worden dat in het onderhavige voorbeeld de gelijke maar slechts een vormgeving komt deelnemers aan de conferentie aangesproken wer overeen met jouw interpretatie van de functio den als primaire doelgroep het ging er dus om naris directeur dat betekent dat je vormge wat hun visie op de tekst was en niet om hoe zij ving een uitdrukking is van je idee op deze met deze tekst in de klas zouden kunnen werken wijze kan een discussie gevoerd worden over het werken met de tekst keetje tippel zie het de werkelijkheid als docent kan je je mening eind van het verslag ging in de volgende acht confronteren met de mening van de leerlin stappen gen ieder moet duidelijk maken waar hij voor kiest stap 1 het aanbieden van de teks t dramatische vormgeving op een dergelijke wij de begeleiding van de stroom geeft aan waarom ze toegepast geeft je langzamerhand inzicht in ze voor deze tekst heeft gekozen namelijk van de systematiek van vormgeven inzicht in de wege het feit dat de deelnemers bezig zijn met rolopbouw in de motivatie van een rol het een onderzoek naar het werken met dramatische bedenken van een mise en scene het gebruik werkvormen bij tekstonderwijs en vanwege de van kostuums en attributen het zijn allemaal problematiek die in de tekst aan de orde komt hulpmiddelen die visie verhelderend en be de problematiek geeft een sociaal probleem aan commentarierend zijn een voorbeeld de ver en vindt o i zijn actuele parallel in vrijwilligers houding tussen ouders en hun kind wordt ge werk de onbetaalde positie van de huisvrouw de typeerd als de verhouding tussen machtigen en positie van stagiaires en leerlingen binnen een machteloze kinderen hebben nooit echt iets leerlingstelsel te vertellen als je gaat spelen moet je een het gaat hier om een historisch verhaal voor vorm bedenken die overeenkomt met je be goed begrip van de sociale problematiek delen we ginpunt een gesprek tussen de ouders en hun twee artikelen uit over de economische en sociale kind speel je dan bijvoorbeeld in een ver van omstandigheden in die tijd elkaar af opstelling de ouders staan hoger op stoelen dan hun kind door gebruik te maken stap 2 het lezen van de teks t van grijze kostuums en uitdrukkingsloze de deelnemers wordt gevraagd zich bij het lezen maskers veralgemeniseer je bijvoorbeeld dit te richten op het conflict tussen keetje en haar gesprek naar een maatschappelijke situatie vader de positie van keetje is hier punt van on alle ouders doen zo de samenleving behandelt derzoek dit is een principiele keuze van de kinderen altijd zo enzovoort stroomleiding wij geven de vader niet gelijk i n 67 zijn verzuchtingen wij vinden terecht dat keetje verschil of keetje op de grond zit en vader om een reele beloning vraagt de lezer weet nu achter haar staat je kiest dan voor de vader van tevoren waar hij of zij op aangesproken zal of dat vader met de handen in het haar zit en worden en kan kritiek hierop formuleren als hij keetje pal achter hem staat je kiest dan voor het hier niet mee eens is keetje de achtergrondinformatie wordt meteen erna ge het is overigens duidelijk dat deze vier vormge lezen en er wordt aangegeven hoe deze informa vingselementen niet strikt van elkaar te onder tie gebruikt kan worden bij de bepaling van de si scheiden zijn tuatie waarin keetje en haar vader zich bevinden de scenes worden aan elkaar getoond en nabe en de maatschappelijke oorzaken ervan sproken op wat is de visie op het incident en hoe laat men dat in de vormgeving zien stap 3 bepaling en typering van het incident op de conferentie bleken twee verschillende vi de deelnemers wordt nu gevraagd de essentiele sies vorm gegeven te zijn 1 het ging om een ge zinnen die in dit conflict gezegd worden te on neratieconflict 2 het ging om een verschil in derstrepen zowel van keetje als van haar vader standpunt tussen keetje en haar vader vader leg de meest essentiele zin van keetje wordt dubbel de zich neer bij de maatschappelijke verhoudin onderstreept daarna moet het incident in scene gen en keetje verzette zich ertegen worden gezet waarbij de dubbel onderstreepte zin extra aandacht moet krijgen bijvoorbeeld stap 5 het geven van een maatschappelijke ver door hem te herhalen door de onderstreping klaring voor het inciden t kiest de lezer voor een duiding van het incident in deze stap wordt een maatschappelijke analyse waar draait het precies om door de dubbele verlangd van de conclusies die men uit de tekst onderstreping wordt de kern van het incident heeft gehaald mogelijk met behulp van de ach duidelijk vanuit de beoordeling van de lezer het tergrondinformatie kan men dan tot een presen selecteren geeft houvast dramatisch gezien bij tatie komen waarin de oorzaken voor het gedrag het maken van scenes van keetje en haar vader duidelijk gemaakt wor den bijvoorbeeld in een groep werd de vader niet stap 4 het maken van een scene opgevat als een individuele vader van toevallig men gaat nu het incident vormgeven met als aan keetje maar hij werd gezien als een vertegen dachtspunten woordiger van die groep mensen die beurtelings het decor door het decor laat je iets zien van tot het lompenproletariaat en de ongeschoolde de omstandigheden waaronder keetje en haar arbeiders behoren classificatie uit de achter vader leefden interpreteer je dat hun positie grond info vanuit zijn bewustzijn van die posi armoedig is dat ze tot het lompenproletariaat tie reageerde de vader zo heeft deze groep dit in behoren dan zet je geen vier leunstoelen neer scene gezet door de rol van de vader te vervier of porseleinen theekopjes voudigen vier spelers en hen maskers op te de kostuums door de kostuums zeg je ook doen terwijl keetje in lange rok en omslagdoek iets over de maatschappelijke positie van die heen en weer lopend zichzelf tegenover de vader mensen in dit geval keetje geen jas met rol verdedigt bontkraag en vader geen stropdas bij een andere groep werd vorm gegeven hoe va houding en handeling door de houding en der onder invloed van de religie zich bij de situa handeling laat je iets zien van het mo tief van tie neerlegt en vanuit de daarmee samenhangende de rollen bijvoorbeeld als de vader zich neer normen en waarden klakkeloos de argumenten gelegd heeft bij de sociale onrechtvaardighe van keetjes werkgeefster herhaalt in de vormge den en van daaruit op keetje reageert zal zijn ving was vader een in elkaar gedoken mannetje houding en handeling vooral neerkomen op dat veel weghad van een pastoor hij ging abso berusting wanneer hij reageert vanui t een ge luut niet in conflict met keetje hij preekte voor neratieconflict dan zal hij kwaad worden zich uit over berusting en dankbaarheid mise en sc e ne hiermee wordt de verhouding tussen de beide rollen zichtbaar zet je de stap 6 het vertalen naar een hedendaagse situa mensen bij elkaar of veraf en geef je ook aan tie voor wiens mening je kiest het maakt veel de deelnemers wordt gevraagd het probleem da t 68 in de tekst gesteld wordt te actualiseren onze van manipulatie de keuze van teksten de drama de begeleiders analyse was tegenover reele ar tische werkvormen spel en werkelijkheid en de beid moet een reele beloning staan vandaar dat hamvraag leerplanontwikkeling wat doe je wij materiaal meegebracht hadden over huisvrou eraan wen en vrijwilligers in de welzijnssector om geda ne beweringen met feiten te kunnen staven de manipuleer ik leerlingen naar mijn visie parallel situaties werden vorm gegeven met de het is goed verklaarbaar dat de deelnemers aan zelfde principes als de sc e nes van keetje tippel de stroom aanvankelijk argwanend stonden ten en nabesproken op de visie op het incident en opzichte van ons aanbod de conferentiefolder hoe dit in de vormgeving getoond werd zo kwa en de voorinformatie vermeldden dat wij wilden men er voorbeelden van een winkelmeisje dat werken vanuit een materialistische visie en dat niet het minimumjeugdloon ontving en een sta wij van daaruit het lesaanbod wilden structure giaire die voor het vuile werk moest opdraaien ren veel docenten zijn er nog steeds erg huiverig voor hun eigen politieke stellingname in de klas stap 7 het vertalen naar een handelingsperspec te expliciteren omdat ze menen dat ze dan hun tie f leerlingen hun stellingname opdringen de deelnemers wordt gevraagd om naar aanlei in de evaluatie van de stroom bleek dat veel van ding van de parallel sc e ne een bewering te doen de deelnemers meestal ook open lesaanbod pro over de keetje tippel anno 1979 dus keetje pageren vanuit de angst anders hun leerlingen te tippel zou bijvoorbeeld naar een rechtswinkel manipuleren nu hadden ze gemerkt dat ze als moeten stappen deelnemers hun visie kunnen zetten tegenover el het gaat om een activerende scene voor een be kaar en tegenover de visie van de begeleiders dit paalde doelgroep bijvoorbeeld als men een sc e ne is een confrontatie van visies er is geen sprake bedenkt over loon voor huisvrouwen moet men van manipulatie als er binnen het onderwijsaan een actie bedenken voor huisvrouwen de doel bod een plaats ingeruimd wordt voor visie discus groep als zodanig benoemen en daarvoor iets pre sies er zou sprake van manipulatie zijn als over senteren er kan gebruik gemaakt worden van be tuigingen van de docent impliciet aan de leerlin werende spelvormen zoals lied scetch redevoe gen worden ingepompt het bleek dat de deelne ring documentaire gespeeld is bijvoorbeeld mers in hun tekstonderwijs vaak werken met vra naar aanleiding van de sc e nes over onderbetaling gen naar leerlingen toe als wat vind jij daar nu van de stagiaire en minimumjeugdlonen zie stap van zou jij dat ook zo doen een open vraagstel 6 ging men in verzet dat wilden de spelers de ling dus zonder criteria in handen van leerlingen docenten aan de kijkers laten zien en hun colle te geven voor de beoordeling van het antwoord ga s duidelijk maken hiervoor hadden ze een in de visie van de stroomleiding dienen die crite lied gemaakt op een bekende strijdmelodie dat ria uiteindelijk verankerd te zijn in een ideologie moet je ze leren al die jaren lang over mens en maatschappij wanneer dit niet ge beurt loopt men kans terecht te komen in een stap 8 eventueel terug naar de teks t formeel uitgangspunt namelijk aansluiten bij de je zou nu vanuit de ontwikkelde visie op het inci belangstelling van de leerlingen wanneer belang dent e n vanuit de actualisering terug kunnen naar stelling van leerlingen niet gekoppeld wordt aan de tekst de tekst opnieuw lezen op verschillen in hun belang is deze normale functionaliteit ge posities anno 1979 en daarmee een visie ontwik lijk aan vrijblijvend liberaal en a politiek onder kelen op de verhoudingen waarover de tekst han wijs het gaat eerst om de vraag wat stel ik aan delt de orde en waarom moet ik dat doen daarna komt pas de vraag hoe doe ik dat het beste t e ks tonde rwijs e n l eerp la nontwikk e l i ng eval u a tie ve opm e rk i nge n hoe kies ik een tekst in de voorbereiding van de stroom hebben we ge vanuit ons aanbod en het verloop van de confe ruime tijd de illusie gekoesterd dat er wel een rentie willen we in deze afsluitende paragraaf nog typologie te geven zou zijn van teksten met het enkele centrale gespreksthema s naar voren halen oog op de dramatische aanpak de teksten die wij ze handelen achtereenvolgens over het probleem vrij willekeurig verzameld hadden bleken 69 elk een eigen dramatische aanpak te eisen dit scetch preek betoog fabel en dergelijke bleek ook bij de lesopze tten d i e de deelnemers in verschillende subgroepen naar aanleiding van ver moeten spel en werkelijkheid uit elkaar schillende teksten gemaakt hadden zelfs bleek een van de deelnemers aan de stroom hield op de een en dezelfde tekst twee totaal verschillende conferentie een pleidooi voor drama vanuit ande lesopzetten op te leveren dit hing samen met re uitgangspunten dan zoals gesteld door de een verschil van interpretatie en visie op die ene stroomleiding wij volgen zijn redenering door tekst een gebruikelijke onderscheiding van tek bijvoorbeeld een sprookje te spelen identificeert sten is zakelijke en fictionele teksten maar bin de speler zich met een bepaalde rol en geeft daar nen de zakelijke teksten is weer een grote varie in uiting aan zijn emoties spelpedagogisch gezien teit de ene tekst leent zich als start bijvoorbeeld lijkt het belangrijk deze emoties te uiten want de voor een confrontatie met de mening van de au vooronderstelling is dat wij mensen beperkt en teur de andere tekst leent zich ervoor het inci misvormd zijn drama kan helpen om een harmo dent uit die tekst als aanleiding te gebruiken om nieuze uitbouw van de mens te verkrijgen waarin een discussie te houden over dit en vergelijkbare ruimte is voor emoties en het uiten ervan ook de incidenten in het algemeen kan er een onder omgeving draagt bij tot een disharmonie drama scheid gemaakt worden tussen die teksten die alle kan nu ook helpen de gewenste harmonie tussen elementen voor analyse van het gestelde pro de mens en zijn omgeving opnieuw tot stand te bleem bevatten en die teksten waarbij informatie brengen concreet gaat dit als volgt concentreer toegevoegd moet worden voor een helder oor je aan het vuur op de rol van assepoester die deel daarnaast kun je ook stellen dat de ene erwtjes uit het vuur haalt terwijl haar zusters tekst meer beelden oproept om direct vorm te ge zich aankleden om naar het bal te gaan als je dit ven dan een andere tekst waar je pas via omwe gespeeld hebt wordt er daarna gevraagd hoe gen tot het vormgeven kan komen voelde je je voelde je je lullig achtergesteld als men te maken krijgt met teksten die niet be gediscrimineerd en heb je dat dan wel eens vallen dan zal men als docent een scene moeten meer meegemaakt aanbieden die het probleem stelt overeenkomstig tot zover het betoog de visie die men op dat probleem heeft vervol het probleem is in eerste instantie speltheore gens moet deze visie geconfronteerd worden met tisch van aard er wordt verondersteld dat in het de visie die uit de tekst spreekt spel actuele gevoelens van lulligheid achterge steld en gediscrimineerd worden opgeroepen kun je een overzicht maken van dramatische kunnen worden vervolgens vorm gegeven kunnen werkvormen worden dit is misleidend een imitatie is geen de dramatische werkvormen zijn als zodanig niet vervanging van een actuele ervaring maar geeft te rubriceren het middel spel dient het gestelde een beeld van die ervaring er moet dus sprake doel en wordt beperkt door de aanwezige spel zijn van een motivatie van de speler om juist die mogelijkheden van de leerlingen in het aanbod ervaring vorm te geven en daarop kan geevalueerd op de conferentie hebben we vooral nadruk ge worden het is niet mogelijk om in een scene het legd op de vormgeving van een scene criterium is gevoel van geluk te ensceneren maar wel om een dan de vormgeving moet overeenstemmen met gelukservaring te imiteren in onze visie wordt in de interpretatie van de inhoud van een tekst in spel een beeld van de werkelijkheid gegeven en de ons geval een scene bestaat uit een plaats van motivatie voor juist dat beeld staat ter discussie handeling en een interactie tussen de rollen dui wij gaan ervan uit dat actuele gevoelens van de le delijkheid inzake de motivatie voor de rol en in den van de doelgroep mede bepaald worden door zake mise en scene is noodzakelijk accenten de structurele omstandigheden waarin zij verke kunnen worden gelegd in de scene onder meer ren zich lullig voelen achtergesteld en gediscri door herhaling van tekst door de ene rol te isole mineerd worden hangt mede samen met een on ren van de andere door vertraging door kos gelijke verdeling van kansen macht en kennis bij tuums of attributen door terzijdes door het vormgeven van deze gevoelens moeten die onderbreking door tableaux en zo verder oorzaken in de scene terug te zien zijn daarnaast hebben we gepoogd een aantal bewe rende werkvormen aan te geven zoals lied de 70 leerplanontwikkeling wat doe je eraan verankerd is in een stelsel van wetten en rechten een eerste aanzet tot een discussie over deze de marges waarbinnen de docenten nu opereren vraag is tijdens de conferentie gegeven in de fol kunnen morgen ingeperkt worden het is een dertekst hadden wij al aangegeven dat we de gunst als je vrij bent in de dosering van je leer vormdiscussie over open of gesloten leerplannen stof daarbinnen kun je jouw vormingsstrategie wilden inwisselen voor een inhoudelijke discussie volgen morgen kan dat afgelopen zijn dan een aantal deelnemers meende dat bij een zo schuift het systeem je strakke normen toe en open mogelijke leerplanning de docenten de strenge toetsen voor dit probleem is op de lange meeste mogelijkheden hadden om hun doelstel duur een meer structurele oplossing nodig die lingen te realiseren zo zou bijvoorbeeld binnen zal niet liggen in de vraag open of gesloten leer het tekstonderwijs de visie discussie de meeste plannen maar in het recht op zelfbeschikking kans krijgen van leerlingen in onze samenleving hier werd vanuit de stroomleiding tegen in ge we hebben geprobeerd een bijdrage te leveren bracht dat de vrijheid bij een open systeem nie t aan de discussie over dit probleem f ragment uit n eel d off keetje tipp el ik l oo p uit mijn d ienstje w eg vette l everworst of allerlei andere le kkertjes die z e voor je neus zitten op te eten zonder da t je iets af kr ij g t zodra ik het stop binnenkwam hoorde ik de zuivere goed m aar i k wil n iet dat mij n boterhamme n eerst op ste m men van ons gezin dat i n k oor psal m en zong m et hun bord hebben geslingerd een k w am er een gevoel van w e l be h agen over mij ik be je be n t vergete n w at voor honger je h ier hebt geled e n gon te h ollen en stoof de k amer binnen de stemmen gil 0 nee vader maar als je wer k t is t w at anders dan als den even op en verstomden toen je van de liefdadigheid trekt wat ben jij daar je bent ondankbaar meisje je hebt het brood van je ja meesters gegeten en je was n iet tevreden ben je uitje dienstje weg h e l e m aal niet i k at h et brood van mijn werk e n niet ja het hunne het is net als de werkvrouw die stond te h u i keetje brabbelde een van mijn kleine broertjes en stak len omda t ze voor anderen moest werken ik zeg tegen zijn k nuis tj es naar mi j uit h aar wer k jij voor anderen i k nie t ik w er k om m ij n ik nam h e m o p d e ar m kost te verdienen d acht je d at i k voor die u itzuigster k laasje k laasje i k ben teru g een emmer zou verzetten als ze mij niet betaalde ver e n i k dacht dat je zo goed te eten k reeg in je dienstje geet da t maar ik werk dus voor mijn eigen broo d je hoe zei vader wanneer je goed te eten k rij gt moet je veel beter i k werk h oe beter ik behandeld moe t worden en k unnen verdragen wij zaten te zi ngen om d e honger te ik werk zo goed als ik k an ik had mijn mevrou w al g e vergeten en je zie t de lamp hangt scheef de olie is zo waarschuwd en toen ze ons vanavond toc h weer aar d ap goed als op pels voorzette waar mee ge k noeid was ben ik weg ge ik w ist het i k w ist he t allemaal en toch ben i k teru gge gaan zonder te w illen eten k omen d e eerste da gen was i k zo uitge h onger d dat ik n ou best dan k un je nou naar bed gaan zonder ete n en de borden a fl i k te i k k on nie t genoeg k rijgen m aa r een ook weer zonder e t en opstaan niet te geloven je e ten bedelaars t er ben i k oo k niet en ik v ertik het om hun heb be n en dan nog niet tevred en zijn restjes o p te e ten ik heb gezien dat ze aardappels va n g od vader ik g a toch nie t d e pannen van dat el l end ige hu n bord w eer te ruglegden op de sc h aal en ze gaven ons ou de mens u i tschrapen en dan nog dankje w el zegge n ik bote rh am men waar ze eerst al in geh apt h adden n ou w erk zij betaal t d aarmee zijn w e k ief maar i k w il n iet als i k wer k w il ik niet zo behandeld worden i k begrijp betaald worden met de afvalrestjes bes t dat ze geen pep erkoek geven of stu k ken van hun 71