Drama in het onderwijs

drama in het onderwijs karel moons drama in het onderwijs kan men bijzonder ruim bekijken in het kader van kunstzin nige vorming gebruikt men de principes van drama met als doel iets voor een publiek te brengen dramatische expressie gebruikt drama als middel om de expressiviteit en creativiteit te verhogen in trainingen voor sociale vaardigheden is drama eveneens een middel om situaties uit de sociale of maatschappelijke context binnen de muren van het leslokaal te brengen en vaardigheden in vitro te kunnen oefenen in het domein media kan drama gebruikt worden om lessen over beeld en geluid te ondersteunen dan hebben we het nog niet gehad over de algemene vaardigheden spreken luisteren en schrijven het voor en haverwerken van voor stellingen het exploreren en verwerken van nieuwe situaties of leefwerelden en ga zo maar door ovenstaande aspecten van drama 1945 in 1956 sticht hij l ecole internationa allemaal uitvoerig bespreken in le de theatre in parijs zijn onderricht dat een artikel is een onmogelijke op beweging gebaseerd is heeft het forma taak wat mag je dan wel ver lisme van de mime doen openbarsten en wachten een visie die steunt op het heeft de weg geopend naar een theater de inzichten van jacques lecoq die gericht op creatie en met een klemtoon op worden gekoppeld aan het proces van de het gebaar in 1969 werd hij leraar aan creativiteit dit proces is immers een alge l ecole d architecture in parijs la vlette en meen leerproces dat erg geschikt is om zo laat hij ook zijn sporen na in de beelden drama naar de concrete onderwijspraktijk te de kunst en in geconstrueerde ruimtes vertalen we sluiten af met de eisen die aan een degelijke dramales worden gesteld dit het grondprincipe waarop hij zijn methode wordt bekeken vanuit het formuleren van gebaseerd heeft is beweging dramatisch een opdracht de opbouw van een les de spel wordt beoordeeld op basis van wat organisatie van een les en de houding van men kan observeren en niet op basis van de leerkracht mogelijke onderliggende psychologische processen interpretaties in termen van remmingen bij de acteur zijn dus uit den boze strikt genomen komt het erop neer een visie op drama dat een acteur na een improvisatie com mentaar krijgt vanuit wat de lesgever sa de visie op drama die hier besproken men met de andere acteurs gezien heeft wordt is een afgeleide van de pedagogi die observaties of commentaren op de sche methode van jacques lecoq deze buitenkant vormen de feedback waarop hij acteur regisseur en choreograaf start zijn de volgende keer zijn spel kan bijsturen artistieke en pedagogische loopbaan in hoe die acteur dat aan de binnenkant maart april 1997 nummer 4 268 jaargang oplost is zowel zijn zaak als zijn probleem theatergeschiedenis op die bewegingen zo inleving wordt beschouwd als een van de kwam hij tot drie basisdimensies drie vele mogelijkheden om dat te doen in de assen waarop hij theater in al zijn vormen feedback zal het woord inleving echter kon situeren tijd ruimte en materiaal het is nooit voorkomen behoorlijk gevaarlijk om deze dimensies in woorden te vatten omdat ze meestal bij een tweede belangrijk punt uit de visie van zonder veel discussie uitlokken als erover jacques lecoq heeft te maken met de uni gepraat wordt toch blijken diezelfde citeit van de acteur als aan een acteur dimensies glashelder te zijn als men ze in gevraagd wordt om bijvoorbeeld de een aantal improvisaties ervaren heeft arlecchino figuur uit de commedia dell arte daarom ga ik me beperken tot een eerder te spelen kan die acteur dat alleen maar vage omschrijving met zijn lichaam zijn bewegingsmogelijkhe den zijn achtergrond en zijn verleden dus op zijn manier vandaar dat in de commen de dimensie tijd taren op improvisaties acteurs nooit met elkaar vergeleken worden deze dimensie bepaalt het tempo van het spel ruwweg kan men zeggen dat het ten derde gaat jacques lecoq ervan uit tempo hoog licht in komedies gemiddeld is dat een acteur tegelijkertijd schrijver en in melodrama en laag in tragedies als regisseur moet kunnen zijn de acteur acteurs willen samenspelen moeten ze in wordt dus niet de uitvoerder van wat een hetzelfde tempo spelen hun ritme kan ech regisseur of lesgever wil zien hij moet via ter wel onderling verschillen ritme heeft te zelfwerkzaamheid zijn spel verbeteren en maken met ontdubbelingen of verdubbelin bijsturen concreter gezegd komt het erop gen van het tempo misschien kan de neer dat een acteur binnen deze visie nooit dimensie tijd nog het best vergeleken wor kan vragen hoe hij iets moet spelen de les den met wat in de muziek het vastgelegde gever of regisseur bepaalt de grenzen van tempo van de partituur genoemd wordt het spel de acteur vult ze in ook daar staat vrolijk meestal voor een hoog tempo en tragisch voor een traag samenvattend kan er gezegd worden dat tempo het is niet zo moeilijk om dit zelf een acteur niet wordt opgevoed in de grote even te testen denk aan een muziekstuk theatertradities maar dat hij ermee wordt dat voor u vrolijk klinkt en aan een muziek geconfronteerd en dat hij niet de uitvoerder stuk dat voor u tragisch of droevig klinkt en is van de theatrale betekenis maar de uit vergelijk daarna de beide tempi ditzelfde vinder straks zal blijken dat juist deze ele principe gaat net zo goed op voor het dra menten in de visie van jacques lecoq de matische spel vertaling van drama als kunstvorm naar drama als expressiemiddel mogelijk maken de dimensie ruimte ruimte kan men op twee manieren bekij de basisdimensies ken ten eerste als de gespeelde ruimte van drama die kan kleiner zijn dan de fysiek aanwezige ruimte eraan gelijk zijn of groter zijn in ter jacques lecoq heeft de bewegingen van men van theaterstijlen hoort een kleine de acteur uitvoerig geanalyseerd hij onder ruimte bij de komedie een realistische bij kende de invloed van de grote stijlen uit de het melodrama en een grote bij de tragedie n it 26e jaargang nummer 4 maart april 1997 zo zal een regisseur die een komedie wil freek de jonge maakt van dit principe bij brengen er in de opbouw van het decor zonder veel gebruik voor kiezen om de beschikbare ruimte op het podium te beperken meestal door die bij de grootte orde van beweging valt klein minder diep te maken een regisseur die dus opnieuw samen met komedie gemid met een klassieke tragedie aan de slag deld met melodrama en groot met tragedie gaat zal daarentegen de beschikbare ruim dat wil niet zeggen dat een acteur in een te vergroten uiteraard kunnen de fysieke komedie alleen maar met zijn handen in de beperkingen van een podium nooit over lucht staat te tekenen wel dat hij van die schreden worden maar men kan wel de categorie van bewegingen meer gebruik illusie creeren door visuele effecten of door maakt in een komedie dan in een melodra het spel van de acteurs ma of tragedie samen spelen houdt in dat acteurs in dezelfde ruimte spelen een tweede manier om de dimensie ruimte te bekijken is als de grootte orde van beweging die de acteur gebruikt klein is de dimensie materiaal dan ik teken gemiddeld ik handel en groot ik ben even twee voorbeelden ter materiaal is datgene waardoor de beweging verduidelijking wanneer de improvisatie de van de acteur wordt gevoed het bepaalt verhouding van de acteur ten opzichte van de kwaliteit van de beweging als voorbeeld een bloem aangeeft is klein ik teken de nemen we een improvisatie waarin een arts bloem met mijn hand in de lucht gemid een patient onderzoekt de acteur die de deld ik pluk de bloem en groot ik ben de arts speelt kan zijn beweging voeden met bloem als we bloem vervangen door het materiaal hout daarvoor gaat hij eerst koning dan spreken we van de grootte de bewegingskwaliteiten van hout in een orde klein als de acteur duidelijk maakt dat bewegingsimprovisatie onderzoeken de hij een kroon op zijn hoofd heeft in de vraag die hij zich dan stelt is hoe moet ik grootte orde gemiddeld speelt de acteur bewegen opdat een publiek in mijn lichaam een koning een mens van vlees en bloed hout herkent dit gaat uiteraard verder in de grootte orde groot is hij het principe dan iemand die speelt alsof hij van hout is koning of anders gezegd de universele het gevonden materiaal wordt daarna met koning het personage gecombineerd daarvoor moet het materiaal noodgedwongen ver de grootte orde van beweging wordt dund worden of anders gezegd van het meestal nog duidelijker als de zaken wor materiaal hout blijft in het personage arts den omgedraaid neem een klassieke tra maar een fractie over in wezen worden de gedie en daarin het moment dat er net bewegingen verdund maar de bewegings iemand is gestorven als er dan een acteur kwaliteiten blijven op komt naast het dode lichaam gaat staan even een blik in het publiek werpt en als hij echter als materiaal tijger neemt dan met zijn hand een kroontje in de lucht zullen zijn bewegingen kwalitatief heel tekent dan is de kans groot dat het publiek anders zijn en kan daardoor de improvisatie in de lach schiet die acteur maakt immers anders lopen bewegingsonderzoek in de van een verkeerde grootte orde van bewe school van lecoq heeft aangetoond dat de ging gebruik een cabaretier daarentegen bewegingskwaliteiten van natuurlijke mate die na een dolkomische act zijn bewegin rialen dieren kleuren woorden seizoenen gen gaat vertragen en vergroten vindt zonden en deugden over verschillende cul daarin een manier om zijn publiek te laten turen en waarschijnlijk over verschillende overschakelen van lachen naar ontroering tijdsperioden heen dezelfde zijn vandaar maart april 1997 nummer 4 26 a jaargang dat al deze materialen als voeding van het gen van de eindtermen niet de bedoeling spel van de acteur gebruikt kunnen worden geweest dat die worden aangeworven op scholen de vraag die nu gesteld moet wor tijd ruimte en materiaal bepalen dus hoe den is of leerkrachten nederlands drama een acteur in een improvisatie beweegt die als domein van expressie wel kunnen han beweging bepaalt in welke theaterstijl de teren het antwoord is ja als ze maar vol acteur terechtkomt misschien toch nog doende op de hoogte zijn van het begelei even zeggen dat met beweging ook spre den van een creatief proces ken bedoeld wordt voor jacques lecoq is het gebruik van de stem net zo goed een vorm van beweging in het voorbeeld van de dokter gebruikt de acteur dus andere het creatieve proces stemkwaliteiten als hout zijn materiaal is dan wanneer hij tijger als materiaal neemt we definieren creativiteit als het oplossen naast een bewegingsimprovisatie kan de van problemen door deel oplossingen met acteur immers ook een stemimprovisatie elkaar te combineren die daarvoor nog niet doen dan is de vraag of een publiek hout met elkaar gecombineerd werden er zijn hoort dan wel tijger als de stap naar een uiteraard nog andere manieren om proble personage wordt gezet moet de acteur men op te lossen bijvoorbeeld door analy ook hier een proces van verdunning zien se of door imitatie creativiteit is iets anders door te voeren dan originaliteit creativiteit zegt iets over hoe ik een probleem oplos originaliteit zegt of ik met een bepaalde oplossing de eerste ben of niet als we dit op het vlak van cre atief denken bekijken komt het erop neer kunstzinnige vorming dat ideeen uit een verschillend betekenis of expressie veld met elkaar gecombineerd worden koestier 1964 1989 toonde aan dat dit als een groep leerlingen drama krijgt om steeds gebeurt via een gemeenschappelijk hen beter te leren spelen spreken we van kenmerk tussen de twee betekenisvelden kunstzinnige vorming als een groep leerlin hij noemt dit een bisociatie gen drama krijgt om hun creativiteit en expressiviteit te verhogen spreken we van in het creatieve denken zijn er een aantal lessen expressie en wordt drama een mid technieken ontwikkeld om die bisociatie del of domein welke keuze moet hierin sneller tot stand te laten komen die tech gemaakt worden nieken zijn in twee grote soorten op te split sen de associatieve technieken en de pro er zijn twee redenen om drama eerder als vocatieve technieken beide technieken middel tot expressie te beschouwen de steunen echter op hetzelfde onderliggende eerste reden is dat de eindtermen muzische creatieve proces dat er ongeveer als volgt vorming vooral in de richting wijzen van uitziet drama als expressie hoewel het leergebied muzische dus kunstzinnige vorming stap 1 verkenning van het bestaande pro genoemd wordt staat er in de eindtermen bleem en zijn voor de hand liggende oplos zelf steeds het woord expressie en duidt singen de formulering van de eindtermen in die richting de tweede reden is dat drama als stap 2 het doorbreken van het bestaande kunstzinnige vorming degelijke vakdocenten probleem met zijn voor de hand liggende vereist bij mijn weten is het bij het vastleg oplossingen door middel van de creatieve 268 jaargang nummer 4 maart april 1997 denktechniek hierdoor ontstaat een verwij voorbeeld is de lukrake woord techniek dering van het probleem een probleem met zijn voor de hand liggen de oplossingen wordt met een lukraak stap 3 als men ver genoeg van het pro gekozen woord aangevallen veronderstel bleem verwijderd is volgt een terugwer dat het probleem is dat je een wens op een kingsfase om zo tot een originele oplossing verjaardagskaartje moet schrijven het te komen door de creatieve denktechniek lukraak woord uit een lukraak gekozen toe te passen zijn de voor de hand liggende boek is warenhuis bij provocatietechnie oplossingen immers doorbroken en uiteen ken worden er meestal meerdere oplossin gevallen in deeloplossingen die kan men in gen gezocht dus wordt de opdracht deze fase gaan hercombineren bedenk vijf verjaardagswensen met het woord warenhuis erin het proces ziet er dan als volgt uit het creatieve proces in de associatietechnieken stap 1 is een stap die hier niet wordt uitge diept het probleem met zijn voor de hand de associatietechnieken zijn genoegzaam liggende oplossingen is gekend gelukkige bekend de brainstorm de associatieket verjaardag proficiat met je verjaardag ting en het woordveld zijn er voorbeelden enzovoort door het lukrake woord krijg je van hier speelt het creatieve proces zich een onmiddellijke verwijdering in plaats van als volgt af een geleidelijke het opschrijven van de vijf verjaardagswensen is tegelijk de terugwer de associaties blijven in stap 1 binnen het kingsfase of stap 3 betekenisveld waarin het startwoord zich bevindt geleidelijk krijgt men een verwijde ring van het betekenisveld door sprongen van creatief denken naar naar andere betekenisvelden je kan ze als creatief gedrag het ware mini bisociaties noemen in de associatieketting zijn dat meestal de minder het essentiele aan beide soorten technieken logische overgangen van het ene woord uit de vorige paragrafen is dat ze het denken naar het andere de opeenvolging van die een beperking opleggen bij de provocatie kleine sprongetjes zorgen ervoor dat je in technieken zorgt de provocatie zelf voor de een ketting bij een woord uitkomt dat van beperking bij de associatietechnieken is het uit het eerste woord bekeken niet voor de vorige woord telkens de beperking samen hand lag op dat moment ben je op het vattend kunnen we dus stellen dat creativi einde van stap 2 een verre verwijdering van teit voortvloeit uit beperking nog een het oorspronkelijke woord stap 3 de belangrijke opmerking is dat creatief denken terugwerkingsfase is bij de associatietech pas werkt als je meer bedenkt dan je nodig nieken eerder een bewust selectieproces hebt vandaar dat je bij de lukrake woord goede ideeen worden weerhouden de rest techniek vijf oplossingen moet bedenken wordt weggegooid veel denken zorgt ervoor dat je sneller tot een creatief resultaat komt het creatieve proces in de we spreken van creatief gedrag als er twee provocatietechnieken gedragingen met elkaar gecombineerd wor den die daarvoor nog niet met elkaar de provocatietechnieken zijn minder gecombineerd werden als we nu het prin bekend het meest voor de hand liggende cipe van de associatietechnieken en de maart april 1997 nummer 4 26 jaargang aa j a a c provocatietechnieken omvormen tot reek gedrag dat hen eigen is naar gedrag dat sen van opdrachten waarmee we bisocia eigen is aan de klassieke circusclown ties tussen gedragingen tot stand kunnen laten komen moeten we in staat zijn om het principe van de provocatietechniek het creatieve proces op vlak van gedrag te houdt in dat een opdracht bestaat uit een begeleiden laat het duidelijk zijn dat deze aantal dwingende beperkingen de leerling stelling niet door onderzoek onderbouwd is mag dan nog slechts dat gedrag stellen dat in de concrete lespraktijk blijkt ze wel erg aan al die beperkingen tegemoet komt hij bruikbaar te zijn om creatief gedrag te stu wordt haast gedwongen tot creativiteit als ren het enige wat ik dus zeker weet is dat de provocatietechniek op zijn plaats komt het een handig denkkader is om creatief zie je daarna meestal een uitbarsting van gedrag te begeleiden creatief gedrag of anders gezegd een amalgaam van bisociatieve gedragingen het principe van de associatietechniek de laatste opdracht uit dezelfde werktijd komt er dan op neer dat de leerlingen bin over clownerie kan hier als voorbeeld die nen een les kleine opdrachtjes krijgen die nen die opdracht luidt telkens hun gedrag lichtjes bijsturen als je dit doet zie je een aantal leerlingen die als maak een kort kijkstukje dat aan de volgen vanzelf kleine sprongetjes of bisociaties de voorwaarden voldoet maken naar gedragingen die normaal er moet een duidelijke ruimte gespeeld gezien verderop in de werktijd pas vereist worden zijn een voorbeeld uit een werktijd over in die ruimte moeten denkbeeldige clownerie in het begin van de werktijd objecten vergroot en verkleind worden wordt het personage van de klassieke cir een clown is de leidersfiguur de ande cusclown volgens het principe van de asso ren bouwen ten opzichte van hem kleine ciatietechniek aangeleerd de stappen zijn mislukkingen in waarvoor ze al dan niet achtereenvolgens 1 hoe stapt een worden terechtgewezen clown 2 hoe komt hij tot stilstand 3 er mag niet gesproken worden hoe kijkt hij om 4 hoe achtervolgt hij de ruimte mag voor het publiek slechts iemand of wordt hij achtervolgd in een vol na een tijdje duidelijk zijn gend blokje gaat het over het enthousiasme probeer de verschillende mislukkingen waarmee de clown de dingen doet dat op verschillende manieren onder de enthousiasme is het best te vergelijken met aandacht van het publiek te brengen het enthousiasme van een zevenjarige die bereid deze opdracht voor per vier een grapje gaat uithalen waarbij je start met een improvisatie bisociatieve momenten treden hier al vanaf uiteraard zijn al deze voorwaarden voor de de eerste stap op door de manier van leerlingen niet nieuw het grootste deel van stappen te oefenen duiken sommige leer de voorwaarden is eerder in stappen vol lingen al automatisch in het enthousiasme gens het associatieve principe voorbereid van het volgende blokje of gaan anderen al de laatste twee voorwaarden zijn wel combineren met stops of met grapjes zoals nieuw de deelnemers moeten in het kijk op elkaars rug tikken en dan vlug weglo stukje dus gedrag stellen waaruit blijkt dat pen toch krijgt iedereen de tijd om hier aan al de voorwaarden voldaan is daarvoor geleidelijk aan in te komen en wordt door moeten ze deelgedragingen die ze ingeoe de begeleider slechts stap voor stap fend hebben op een voor hen nieuwe gevraagd om de verschillende gedragingen manier met elkaar combineren hoe ze dat met elkaar te combineren eigenlijk zetten doen kiezen ze zelf vandaar het amalgaam de leerlingen al associerend de stap van van creatieve gedragingen 26e jaargang nummer 4 maart april 1997 gedragingen die je tijdens het acting out begeleiden van het creatieve de leerlingen stellen te veel verschillend gedrag om bisociaties tot stand te laten proces kan verwachten komen ze zijn overactief en of ongecon centreerd voorbeelden voor dezelfde het gevolg van associatieve opdrachten is opdracht de leerlingen laten bij het stappen dat leerlingen ieder voor zich wel creatief hun hele lichaam ongecontroleerd meebe gaan zijn maar toch allemaal min of meer wegen telkens als ze iemand anders de hetzelfde gedrag gaan vertonen werken oefening zien doen schieten ze in de lach met associatieve opdrachten maakt dus dat ze stappen voortdurend in en uit hun rol ze het gedrag van de leerlingen binnen een gebruiken de clownstap om telkens hun creatief proces toch min of meer voorspel vrienden op te zoeken en te kletsen ze baar blijft de dwingende beperkingen bij gaan op een zodanige manier met beenbe een provocatieve opdracht zorgen ervoor wegingen experimenteren dat het clownty dat de leerlingen verschillende gedragingen pe verdwijnt enzovoort met elkaar kunnen combineren dit zorgt voor sterk verschillend gedrag en voor een de oorzaken van dit negatief gedrag zijn te mindere mate van voorspelbaarheid toch herleiden tot twee grote categorieen de zijn die provocatiemomenten absoluut leerlingen hebben de opdracht niet begre noodzakelijk om een creatief proces boei pen of ten tweede het is voor de leerlingen end en uitdagend te houden alleen maar niet mogelijk om de opdracht op een voor associatieve stappen gaan snel vervelen hen aanvaardbare manier uit te voeren als alleen maar provocatieve stappen maken de leerlingen de opdracht niet begrepen dat na verloop van tijd niemand nog kan hebben is de oplossing simpel opnieuw volgen uitleggen of desnoods tussenstappen inbouwen als de opdracht echter niet op leerlingen doen tijdens een les echter niet een voor hen aanvaardbare manier is uit te altijd wat de leerkracht graag zou willen bij voeren dan zit er niets anders op dan het het begeleiden van een creatief proces creatieve proces voorlopig stil te leggen en spreken we van twee vormen van negatief over te schakelen naar vorige opdrachten of gedrag ten opzichte van het creatieve pro naar louter uitvoerende opdrachten ces het moet echter duidelijk zijn dat de norm voor negatief gedrag bepaald wordt tot slot wil ik er nog even op duiden dat het door de opdracht die je geeft en door wat verschil in ervaringsniveau voor drama dik je wil bereiken wijls voor problemen zorgt bij het begelei den van een creatief proces voor leerlingen stil verzet met veel ervaring wordt een geplande pro de leerlingen stellen te weinig gedrag om vocatieve stap al snel een associatieve bisociaties tot stand te laten komen ze zijn stap die leerlingen vinden het dan saai bij wijze van spreken te passief voorbeel worden differentieren is dan de boodschap den hiervan uit de eerste stappen van de en dit kan op een aantal manieren doelbe werktijd clownerie zijn de leerlingen heffen wust kiezen om leerlingen met meer erva bij het oefenen van de clownstap hun voe ring al dan niet samen te zetten is de eer ten nauwelijks hoger dan normaal ze bre ste manier ze zitten het best bij elkaar als ken de opdracht zelf voortijdig af ze doen ze elkaar in een opdracht kunnen uitdagen de opdracht mechanisch of anders gezegd ze zitten het best niet bij elkaar als ze de ze doen de beweging wel maar hun hoofd anderen goed verder kunnen helpen dit is er niet bij ze doen alsof dit te vermoeiend laatste kan zelfs uitdrukkelijk bij de opdracht is voor hen enzovoort vermeld worden maart april 1997 nummer 4 26 a jaargang een tweede manier om te differentieren is want ook hier kan een minieme bisociatie de opdrachten op zo n manier formuleren van de ene leerling een veel grotere stap dat iedereen ermee aan de slag kan op zijn voor hem of haar betekenen dan een niveau veronderstel dat de leerlingen ruim geweldige vondst van een andere leerling tes moeten spelen de leerkracht kan alle ruimtes op kaartjes vastleggen als de leer net zozeer als een acteur op zoek is naar lingen dan willekeurig een kaartje moeten confrontatie en de uitvinder moet zijn van trekken en die ruimte moeten spelen de theatrale betekenis gaat een leerling de bepaalt de leerkracht de moeilijkheidsgraad confrontatie aan met zichzelf via het van de opdracht als de leerlingen de ruim domein drama en wordt hij of zij de uitvin tes zelf mogen kiezen kunnen ze zelf de der van de eigen expressiviteit en creativi moeilijkheidsgraad van hun ruimte bepalen teit de visie van jacques de basisdimensies lecoq en het creatieve als noodzakelijk kader proces strikt genomen heeft een leerkracht de als we naar de pedagogische methode van basisdimensies van drama niet nodig om jacques lecoq kijken zien we dat die erg een proces te begeleiden ze kunnen wel nauw aansluit bij de voorwaarden om een dienen om de verschillende theatervormen te analyseren en als kader om naar drama creatief proces op gang te brengen net zoals lecoq kijkt naar beweging kijkt een te kijken daaruit kunnen conclusies getrok begeleider van een creatief proces naar ken worden om bepaalde lessen rond theaterstijlen op te zetten als de leerkracht bisociaties in gedrag datgene wat er aan de buitenkant te observeren is en de feed bijvoorbeeld wil dat er humoristisch back daarover moet de motor zijn om aan gespeeld wordt zal hij voor snel spel en de de binnenkant naar oplossingen te zoe kleinste dimensie moeten zorgen de basis ken het hoe van het omzetten van de dimensies helpen ook om het gedrag van expressiviteit wordt daardoor het voorwerp de leerlingen op dat vlak te analyseren van de creativiteit het observeerbare zodat de leerkracht kan bijsturen aspect daarvan is het bisociatieve gedrag als het erom gaat de creativiteit en de expressiviteit te verhogen dan komt het er een les drama binnen het domein drama op neer dat ook de vereisten hier een leerling de eigen regisseur en schrijver moet zijn en dus zeker niet alleen hoe een leerkracht die expressiviteit en cre moet uitvoeren wat de leerkracht zegt ativiteit in een les drama moet waarmaken komt nu aan bod achtereenvolgens heb omwille van de uniciteit van de acteur wil ben we het over de formulering van een lecoq de acteurs niet met elkaar vergelij dramatische opdracht de opbouw van een ken eenzelfde houding is nodig als het het les de organisatie van een les en de hou doel is om de eigen expressie te vinden ding van de leerkracht 26e jaargang nummer 4 maart april 1997 de formulering in de luchthaven dit lokt uiteraard discussie van een dramatische opdracht uit waar beginnen we de drie genoemde deelsituaties spelen zich wel af binnen een als een leerkracht met een dramatische tijd en een ruimte daardoor kunnen de opdracht creativiteit wil uitlokken moet die leerlingen onmiddellijk beginnen te spelen opdracht een beperking inhouden die beperking kan drie vormen aannemen een een improvisatiestructuur is eigenlijk een dramatische situatie een improvisatiestruc dramatische opdracht zonder thema een tuur of een houvast binnen het eigen voorbeeld ter verduidelijking in de situatie lichaam cirkel vormen de leerlingen een dubbele kring de duo s gaan met hun gezichten een dramatische situatie moet aan vier naar elkaar staan elke leerling van de bin voorwaarden voldoen wil ze speelbaar zijn nenste kring verzint een dramatische situ atie en begint die met zijn of haar partner te het moet een begin van een situatie zijn spelen op een teken van de leerkracht ze moet voor de leerlingen herkenbaar schuiven de leerlingen van de buitenste zijn kring een plaats door de leerlingen van de er moet een mogelijkheid tot conflict in binnenste kring herhalen hun laatste zin uit zitten de vorige improvisatie tegen de nieuwe ze moet zich afspelen binnen een tijd en partner die moet al spelend te weten een ruimte komen in welke situatie hij terechtgekomen is als de leerkracht opnieuw klapt wordt er als een situatie helemaal vastligt valt er weer doorgeschoven het programma voor de leerlingen immers niet veel meer te onvoorziene omstandigheden is bijna volle improviseren dit kan een keuze zijn maar dig op improvisatiestructuren gebaseerd in dan moeten er op een ander vlak uitdagin alle dramaboeken vind je er zo wel een aan gen liggen voor de creativiteit de herken tal baarheid van de dramatische situatie is van zelfsprekend het is immers onmogelijk te je kan uiteraard improvisatiestructuren en improviseren rond situaties die men niet dramatische situaties combineren op reis kent de mogelijkheid tot conflict houdt niet naar amerika zou bijvoorbeeld wel een in dat er altijd een ruzie moet ontstaan wel goede provocatieve opdracht kunnen zijn dat er mogelijkheden moeten zijn om de als er een improvisatiestructuur bijvoor improvisatie te laten evolueren in die zin is beeld de structuur vijf scenes aan wordt een ijsje kopen gemakkelijker te spelen toegevoegd de opdracht luidt dan maak dan met onbekenden wachten op de bus een werkstuk rond het thema op reis naar halte als aan de vereisten van tijd en ruimte amerika waar je met vijf verschillende sce niet voldaan is gaan de leerlingen in dis nes toch een verhaal maakt cussie over wat er eigenlijk gespeeld moet worden in plaats van de improvisatie op te het houvast binnen het eigen lichaam vloeit starten voort uit datgene wat lecoq materiaal noemde denk aan de arts van hout uit het een voorbeeld ter verduidelijking de situ begin van het artikel dat houvast kan ech atie op reis naar amerika speelt zich niet af ter ook technisch zijn als ik een personage in een tijd en een ruimte wanneer deze opbouw dan heeft dat te maken met een situatie gespeeld moet worden zal de ene manier van lopen en de stand van mijn bek leerling willen starten met het pakken van ken mijn schouders en mijn hoofd dit de koffers de andere bij het afscheid van technisch houvast kan in verschillende de grootouders en een derde wil beginnen improvisaties onderzocht worden maart april 1997 nummer 4 26 e jaargang j i het houvast binnen het eigen lichaam kan als je een associatieve stap voorbereidt op zijn beurt weer met de twee voorgaande houd dan altijd een paar situaties in reserve gemengd worden een tekst of een dialoog als de stappen te groot zouden zijn kan je kan ook als houvast gebruikt worden deze dat toch nog opvangen voorzie in het eer is te herleiden tot een dramatische situatie ste deel van een les voldoende associatieve of een improvisatiestructuur stappen want net zoals het voor een cre atief denkproces nodig is om veel te den nadat je de opdracht geformuleerd hebt ken moet je bij creatief gedrag een brede komt het erop aan de leerlingen zo snel basis hebben als je daarna provocatief wil mogelijk te laten starten als een opdracht verder gaan hou er rekening mee dat bij nog praktische organisatie vereist doe je een goede opbouw improvisaties naar het dat best voor je de opdracht geeft het acti einde toe altijd langer duren dan in het viteitsniveau binnen een opdracht heeft een begin in het begin dus snel afwisselen bepaald verloop de improvisatie moet naar het einde toe trager eerst wat op gang komen dan komt er een hoogtepunt vlak na dat hoogtepunt breek een provocatieve stap kan je alleen uitwer je best af dan blijft de groep enthousiast ken als je heel duidelijk weet wat je wil zien om aan de volgende opdracht te beginnen gebeuren de beste manier om dat te hiermee is tegelijk gezegd dat je improvisa weten te komen is om de improvisatie die je ties gerust kan afbreken voor ze zijn afge van hen verwacht bij de voorbereiding zelf rond de eisen naar het verloop van het ver even te doen het is de beste garantie om haal in de improvisatie komen daardoor veel geen noodzakelijke beperkingen over te lager te liggen slaan bij een provocatieve stap zullen leer lingen proberen om aan de beperkingen te ontsnappen het is absoluut noodzakelijk de opbouw van een les dat je toch voet bij stuk houdt regelmatig de voorwaarden herhalen zal een must zijn een les drama start met een opwarming goed observeren wat er op dat moment in dat mag een fysieke opwarming zijn best de groep gebeurt vormt de beste basis om wat speels te speels zorgt ervoor dat de tijdig in te grijpen groep daarna niet meer geconcentreerd is niet speels genoeg heeft als gevolg dat de na die opbouw van associatieve stappen groep niet enthousiast genoeg is om tot en provocatieve stappen volgt er nog een creativiteit te komen als de opwarming te eindopdracht meestal is dat een provoca speels is kan je dat daarna opvangen met tieve stap maar dat hoeft niet de verleiding een concentratie oefening om daar telkens een kijkstukje van te maken is groot maar ook dat hoeft niet het vervolg van de les bestaat dan uit een zeker in het secundair onderwijs zijn leerlin aantal associatieve en provocatieve stap gen er niet altijd happig op om hun werk pen opgebouwd vanuit een duidelijke doel aan elkaar te laten zien voldoende veilig stelling een associatieve stap kan je op heid en vertrouwen zijn twee belangrijke twee manieren uitwerken ofwel neem je voorwaarden om het werk aan elkaar te een moeilijke dramatische situatie en maak kunnen tonen je daar steeds eenvoudiger versies van die geef je dan van gemakkelijk naar moeilijk tot slot is er nog de nabespreking even ofwel neem je een improvisatiestructuur kunnen vertellen wat ze ervan vonden of waarrond je een aantal thema s bedenkt feedback kunnen geven aan elkaar is wel de herhaling zorgt er dan voor dat er biso nuttig het scherpt het kritisch vermogen ciaties in het gedrag ontstaan bovendien vermijd je zo een vorm van 26e jaargang nummer 4 maart april 1997 faalangst die soms voorkomt bij het niet dicht mogelijk bij elkaar het vergt immers krijgen van feedback er wordt niets heel wat theatervaardigheden om voor een gezegd dus zal het wel niet goed geweest publiek dat in een halve ronde zit te spelen zijn bij de eindopdracht is de verleiding doe je dit niet dan vinden de uiteinden groot om toch te vervallen in een kwalitatie van het publiek het gegarandeerd saai ve beoordeling van het getoonde als stukje theater het is aan de leerkracht om de commentaren van de leerlingen op dat vlak de houding van de leerkracht te vertalen naar creativiteit en expressiviteit of naar andere nagestreefde doelen dramalessen geven is het voortdurend afwisselen tussen op de voorgrond treden om een nieuwe opdracht uit te leggen en de organisatie van de les jezelf haast verstoppen om goed te kunnen observeren een handig weetje om goed te de beste manier om de creativiteit en de kunnen observeren is altijd de groepen die expressiviteit van leerlingen in de kiem te zich aan de overkant van het lokaal bevin smoren is om ze onmiddellijk iets voor de den te bekijken de groepen vlak bij je voe hele klas te laten spelen vandaar dat de len zich meestal te snel bekeken het enige eerste vereiste om met drama te kunnen wat je dan moet doen is regelmatig afwis werken een groot en leeg lokaal is de leer selen tussen de verschillende kanten van lingen kunnen dan allemaal tegelijk aan de het lokaal slag iedereen is bezig niemand kijkt iets wat leerlingen in het begin zeker moeten de belangrijkste voorwaarde om creativiteit ieren is dat ze tijdens het uitvoeren van de uit te lokken is uitspraken over het hoe van opdrachten heel enthousiast mogen zijn de opdracht vermijden speel op dat vlak maar dat er tijdens de uitleg van een vol elke bal terug tenzij de opdracht echt niet gende opdracht moet worden gezwegen duidelijk is om dezelfde reden moet je ook dit is voor hen bijzonder moeilijk vandaar zuinig zijn met voorbeelden want dikwijls dat ik aan de jongere groepen waar ik mee worden die gewoon nagespeeld gebruik werk bij de uitleg van een nieuwe voorbeelden alleen als je die opdracht echt opdracht telkens vraag om te gaan zitten niet op een andere manier kan uitleggen je bereid je dus voor op wat rumoeriger les kan het activiteitsniveau van de leerlingen sen in het begin voor een deel bepalen door de manier waarop je een opdracht uitlegt als ze te als je in een dramales nieuw materiaal han rustig zijn zelf enthousiaster worden als ze teert bijvoorbeeld maskers zorg dan voor te enthousiast zijn zelf rustiger worden een voldoende lange kennismakingsfase met dat materiaal hoe jonger de kinderen een tweede belangrijke voorwaarde om zijn hoe meer ze dat nieuwe materiaal ook creativiteit uit te lokken is de manier waar buiten de drama opdrachten willen verken op je over hun improvisaties praat de ter nen nog een belangrijk aandachtspunt is men goed en slecht zijn absoluut te mij dat materiaal alleen haar diensten bewijst den de toets of hun gedrag aan de als je het voor een aantal opdrachten kan vereisten van de opdracht beantwoordt en gebruiken met materiaal uitdelen en weer zo nee waarom niet werkt de inzet enorm verzamelen verlies je meestal veel tijd voor in de hand zeker als hun probleem als een de kijkmomenten zet je best het publiek zo nieuwe uitdaging geformuleerd wordt p maart april 1997 nummer 4 268 jaargang besluit leerlingen te begrijpen het oordeel daar over is aan de lezer maar hoe je het draait waarschijnlijk blijft de vraag hangen of dit of keert bijscholing is noodzakelijk om van nog concreter kan uiteraard kan dit maar drama een volwaardig domein te maken moeilijk met de beperkingen van het geschreven woord in een tijdschrift met dit karel moons artikel wilde ik een kader bieden om over groot begijnhof 40 2 drama in de klas te denken en gedrag van 3000 leuven noot 1 een theaterschool waar volgens de principes van jacques lecoq gewerkt wordt is de kleine academie milcampslaan 235 1030 brussel bibliografie deze bibliografie bevat tevens een lijst van boeken over drama waarin concrete opdrachten te vinden zijn de vroomen jacques theater en educatie kwartaalschrift voor drama amsterdam international theatre film books 1995 1996 johnstone keith improvisation and the theatre london methuen 1979 1990 koestier arthur the act of creation london arkana 1964 1989 lecoq jacques ed le theatre du geste paris bordas 1987 novelly maria c theatre games for young performers colorado springs meriwether publishing ltd 1985 pijper gerdje drama voor het middelbaar beroepsonderwijs groningen wolters noordhoff 1989 spolin viola improvisation for the theatre illinois northwestern university press 1963 1983 spolin viola theatre game file illinois northwestern university press 1975 1989 spolin viola theatre games for the classroom illinois northwestern university press 1986 van dijck marcel dramatiseren bussum de toneelcentrale 1986 van hasselt peter doen alsof dramatisch spel in het basisonderwijs tilburg zwijsen 1985 26e jaargang nummer 4 maart april 1997