Dramatische expressie bij het beroepsonderwijs

dramatische expressie bij het beroepsonderwij s h e t i s al l e e n maar prat e n e n b e elden uit doe n anita koster paul van engelen reeds enige jaren geven wij in amsterdam series lessen dramatische expressie op scholen voor lager beroepsonderwijs wij doen dit principieel met zijn tweeen omdat wij elkaar hierdoor tijdens de les en daarbuiten kunnen aanvullen en korrigeren en de leerlingen zich niet gebonden hoeven te voelen aan een docent die hen misschien minder ligt of in wie zij geen vertrouwen kunnen stellen in de loop van die tijd hebben wij ons een werkwijze eigen gemaakt die volgens ons het best voldoet binnen het l b o in het kort komt die hier op neer tegenover de leerlingen geven wij als bedoeling van onze lessen samen proberen te ontdekken hoe we zelf een leuk spel of een spel leuk kunnen maken kernwoorden zijn hier samen ontdekken spel en leuk het zijn vier begrippen die jammer genoeg in de meeste normale lessen en in het levenspatroon van veel mensen onbekend zijn wat er dan ook voor nodig is is een lange leerperiode waarin de leerlingen min of meer aan hun lot moeten worden overgelaten want niet wij kunnen ze leren samenwerken niet wij kunnen voor hen ontdekken hoe kunnen wij met onze anders gerichte belangstelling e n a ndere lee ftijd nu m e t vol strekt e ze ke rhe id z egge n wa t z ij le uk kunne n of ze lfs moeten vinden en wat spel betreft spel moet van binnenuit komen kan niet van buitenaf worden opgelegd hiermee hangen begrippen samen als vrijheid zelfgescha pen orde zelfstandigheid zelfverantwoordelijkheid onze rol tijdens de les moet dus beperkt blijven tot een aangevende en stimulerende wij willen liefst alleen maar een technisch hulpmiddel zijn waar de leerlingen een beroep op kunnen doen terwijl zij de les verder zelf maken dit heeft tot gevolg dat de gang van zaken in onze lessen sterk afwijkt van die in de rest van de school ogenschijnlijk heerst er vaak een enorme chaos omdat de discipline van onderop en niet van bovenaf moet komen veel leraren bezien dit met wantrou wen zij klagen erover en niet ten onrechte dat de bandeloosheid van de leerlingen in onze lessen storend doorwerkt in die van hen daartegenover moeten wij jammer genoeg vaak stellen dat de overmaat van orde die de leerlingen de hele rest van de week in andere lessen meemaken bij ons vaak een ongewenste uitlaatklep vindt ofwel doordat zij volledig losslaan ofwel doordat zij de hun aangeboden zelfverantwoorde lijkheid niet aankunnen en dringend vragen om een sterke arm wij geloven dat hierbij vaak een onderliggend probleem i s dat veel docenten er heel huiverig voor zijn om zichzelf en hun les ter diskussie te stellen het afgelopen jaar hebben wij in de brugklassen van twee scholengemeenschappen voor lavo leao gewerkt onze aanpak was ongeveer het zelfde en het schooltype gelijk toch waren de resultaten aan het eind van de serie op de twee scholen heel verschillend duidelijk kwam dit naar voren in de enketes die we op beide scholen halverwege en aan het eind van de serie hebben gehouden 124 wij moeten daarbij aantekenen dat deze enk e tes schriftelijk waren en aan het begin van de les werden aangeboden de leerlingen zaten te springen om met de eigenlijke les te beginnen zodat ze aan het formuleren van hun meningen minder aandacht zullen hebben besteed dan anders het geval zou zijn geweest als wij dus letterlijk hun geschreven uitspraken citeren moet men voor ogen houden dat dit zeer spontaan schriftelijk taalgebruik is in gesprekken blijkt hun taalgebruik veel minder onbehol pen te zijn dan uit de enketes zou kunnen blijken dat wij toch letterlijk citeren en spelfouten laten staan is omdat wij vinden dat wij niet het recht hebben om aan hun uitingen te gaan schaven een citaat is een citaat samenwerken geleerd op de ene school waren de leerlingen vrijwel unaniem tevreden over de lessen ze vonden dat ze dingen geleerd hadden als samenwerken je heeft samenwerken ge leerd naar elkaar luisteren je hebt geleerd naar elkaar te luisteren en om te gaan en niet j ouw zin d oordrijfen m aar ook n aa r ee n ande r lui st e re n zelfs tandighe id z e hebben geleerd om op eigen benen te leren staan zelfbeheersing je moet jezelf kunnen beheersen je du rv en uiten omdat we hebben du rven praten en spelen ze hadden elkaar beter leren kennen zodat sommigen de sfeer in de klas beter vonden geworden en ze hadden onze lessen e rv aren als een welkome ontspanning je lee rt de klas beter kennen en ik vond het en het was een beetje ontspanning voor de klas is het belangrijk want anders is er niet zo n gezellige sfeer ze waren het erover eens dat het juist van ons was geweest om geen straf te geven iets waar ze in het begin om hadden verzocht want als je strafwerk krijgt doe je natuurlijk wel mee maar je doet natuurlijk nooit met plezier mee als je gedwongen wordt dit laatste werd door ons opgetekend uit de mond van een leerling op de andere school was de tevredenheid bepaald niet zo groot de leerlingen vonden over het algemeen dat ze weinig hadden geleerd we zitten altijd in een kring en we doen niks dat ze niet hadden leren samenwerken we hebben niets samen gedaan de overheersende tendens is dat het eigenlijk maar een rotzooitje was geweest hoewel sommigen dit juist wel leuk bleken te vinden een lekkere rotsooi dus er veel te veel keet wordt getrapt en paul er niks aan doet we hebben lol aan het eind van de serie vonden veel leerlingen nog steeds dat we strenger hadden moeten zijn u had strenger kunnen zien strafwerk geven hoewel ze toch ook wel de schuld bij zichzelf zochten we moeten allemaal een beetje meer luisteren maar met behulp van a en p iedereen gooide er met zijn pet naar het is trouwens opvallend dat het in vu llen van de enketeformulieren op deze school ook minder serieus is gebeurd er waren nogal wat mensen die vragen beantwoordden met weet ik veel d aar om o f zo m a ar natuurlijk waren er op deze school ook wel mensen die het geheel positiever hadden ervaren omdat het gezellig is omdat je in het begin helemaal verlegen was en later door dit elkaar leerde kennen omdat er hier leuk gewerkt werd en op school niet maar deze zaten in een klas die van het begin af positiever was dan de andere klassen wij zijn ons toen gaan afvragen welke faktoren in dit verschil tussen beide scholen een rol hadden gespeeld achtereenvolgens willen wij daarom bespreken 125 a de invloed van de algemene gang van zaken binnen een bepaald schooltype op de klassesituatie b de invloed van de gang van zaken binnen de gehele school op de klassesituatie c de invloed van de onderlinge verhoudingen van de leerlingen op de klassesituatie a de invloed van de algemene gang van zaken binnen een bepaald schooltype op de klassesituati e veel is er al geschreven over selektieprocedures binnen ons onderwijs binnen het kader van dit artikel kunnen wij daar niet voldoende op ingaan daarom willen wij volstaan met de konstatering dat de meeste leerlingen van het l b o grote moeite hebben met het onder woorden brengen van minder konkrete tastbare zaken wel willen we erop wijzen dat deze zgn onmacht waarschijnlijk alles te maken heeft met e rv aringen uit het verleden dat dit toch nergens toe leidt dit heeft automaties tot gevolg dat zodra het zaken van wat verder strekkend of diepergaand belang betreft veel leerlingen het laten afweten we hadden al eerder gemerkt dat veel leerlingen op den duur een enorme hekel krijgen aan het bespreken van zaken die in de lessen aan de orde komen bij de voorbereiding van de lessen van de eerste school zochten we naar een middel om deze gesprekken voor de leerlingen meer zin te geven we dachten dit te vinden in een groot blok waarop de essentie van een gesprek kon worden neergeschreven hierdoor zouden we in een volgende les zo nodig direkt kunnen naslaan wat in een vorige gebeurd of ontdekt was bovendien zou het gesprek meer visueel overzichtelijk worden ook nu echter bleek tegen het praten over de les een groeiende weerzin te ontstaan we zijn dat toen veel minder gaan doen en zijn er vrijwel mee gestopt toen de leer lingen op een gegeven moment klaagden altijd dat gepraat laten we nu iets gaan doen uit d e enke tes blijkt deze afkeer v a n praten e n sc hrijv e n duide lijk en hi e rbij i s in zoverre geen verschil tussen de twee scholen te ontdekken dat de klachten over te veel praten en schrijven bij de negatieve school weliswaar minder naar voren kwamen dan bij de positieve maar dat wij op de negatieve school ook snel veel minder verbaal zijn gaan werken de indruk die wij persoonlijk van de leerlingen van alletwee de scholen kregen was dat hun verbale vermogen ongeveer gelijk was evenals hun afkeer van reflectie d m v praten en punten opschrijven ter illustratie volgen hier enige voorbeelden uit de enketes die we op de helft en aan het eind van de serie op de eerste school hebben gehouden waren de lessen nuttig ja voor je nederlandse taal en om elkaar goed te leren kennen wat zou je anders willen hebben niet telkens op het grote bloknoot schrijven ja ik wil wel wat anders en dat is minder praten heb fe er iets van kunnen leren nee omdat het zefde is en dat is praten praten nee het is alleen maar praten en beelden uit doen had de serie beter kunnen zijn ja had st il ler kunnen zij niet zo vervelend doen en nie zo veel vragen ja minder praten in dit licht bezien is het misschien aardig op te merken dat er een klas was waar me n 126 zo n hekel had aan praten dat men discussie met ruzie verwarde en men in de enkete ook zei iedereen moest de zelfde mening hebben in de enketes van de tweede school kwamen dergelijke klachten op een andere manier naar voren bijvoorbeeld waren de lessen fijn ja je hoefte niet altijd te schrijven zoals andere lessen en je kunt je uitleven toch mogen we die afkeer van diskussie niet als een algemeen kenmerk zonder meer beschouwen van leerlingen in het l b o zij laten het minder afweten bij persoonlijke gesprekken en meer naarmate de groep rondom hen groter wordt b v in een klasse situatie ze generen zich om anderen hun onvermogen te laten zien en moeten eerst een brok schaamte overwinnen om op bepaalde zaken serieus te reageren het is voor hen makkelijker om wat te giechelen een gekke opmerking te plaatsen of een robber tje te vechten als iets aan de orde komt waarop zij moe il ijk direkt kunnen reageren laat hen dat niet koud het spreekt hen wel degelijk aan als een onderwerp dat hen bezighoudt serieus wordt genomen maar zij kunnen er verder niets mee doen in een gesprek zij ontwijken een gesprek daar staat tegenover dat in andere vormen van onderwijs zoals atheneum of gymna s ium het disc u ss ieren over meer ab s tra c te o nderwerpen vaak in i s soms is het daar een onvermogen van leerlingen om niet discussiepunten naar voren te brengen als w illekeu ri g wat voor onderwerp ook valt in contact met docenten aan verschillende vormen van onderwijs merk je dat veel van hen vaak als vanzelfsprekend aannemen dat discussieren dat dieper op de zaken ingaan afhankelijk is van de vorm van voortgezet onderwijs om het extreem te stellen in het l b o wordt niets bediscussieerd in het gymnasium is niets te dol om over te discussieren de benadering van de leerlingen het handhaven van de orde vertoont hierdoor ken merkende versc hi ll en om het weer even extreem te s tellen in het l b o voor 1009o houd je mond en in het gymnasium zou het niet verstandiger zijn om even niet door elkaar te praten zodat we kunnen horen wat er gezegd wordt maar in het l b o wordt men dan ook opgeleid voor beroepen waa ri n je op dezelfde wijze van bovenaf wordt opgelegd wat je m oe t doen zonder een duidelijke mogelijkheid om hiertgen te protesteren op het gymnasium kweekt men echter mensen die binnen hun arbeidssituatie in principe de mogelijkheid tot nee zeggen wel hebben in zo n geval is het dus het handigste om op iemands verstand te gaan werken wij zijn toch verstandi ge mensen onder elkaar om toch precies hetzelfde te bereiken in feite zijn beide wijzen van be naderen even auto ri tair alleen bij het gymnasium wordt deze autoriteit subtieler gebruikt b de invloeden van de gang van zaken binnen de gehele school op de klassesituatie bij het bovenstaande is de gang van zaken binnen een schoolsoort nog vrij uniform we hebben echter gemerkt dat binnen deze algemene gang van zaken er grote versch il len zijn tussen twee scholen van dezelfde soort daarom willen wij nu als voorbeeld de twee scholen die al eerder ter sprake zijn gekomen tegenover elkaar zetten school a de positieve school verzocht ons zeer gemotiveerd om dramatische expres sie te komen geven men wilde er ook buiten de serie lessen die wij konden geven mee doorgaan 1 27 bij school b de negatieve school kregen wij de indruk dat men ons in de eerste plaats vroeg om te kunnen meedoen aan een modeverschijnsel het kontakt met de docenten van school a was bijzonder prettig zij waren geinteres seerd in wat wij deden lazen onze verslagen en we hadden vaak gesprekken over onze lessen hun lessen en het belang van de leerlingen op school b hadden we maar met twee docenten echt kontakt die waren geinteresseerd terwijl we de rest niet of nauwelijks kenden onze verslagen werden door veel docenten direkt in de prullenbak gegooid samen met de andere overvloed aan leesvoer op school b liet de klassedocente herhaaldelijk l ee rlinge n tijd e n s onze lesse n bij zich kome n verder w e rd e n e r voo rtdure nd onderz o e kingen gedaan tests afgenomen en werd er op allerlei manieren over de tijd van leerlingen en leraren beschikt op school a heerste een sfeer van gezag maar op zo n wijze dat de leerlingen en de leraren volstrekt in hun eigen waarde aux serieux werden genomen er werd geen koe hand e l m e t z e g edreve n op school b heerste een sfeer van quasi gemoedelijkheid een beetje rommelig maar over de mensen in de school werd zonder pardon beschikt het rooster werd vaak lukraak gewijzigd en voor wetenschap en onderzoek moest alles wijken deze hele gang van zaken was van beslissende invloed op onze lessen wij hebben al eerder verteld dat hoewel wij op beide scholen op dezelfde wijze les gaven de uitwer king op de klassen toch geheel verschillend was de leerlingen van school a werkten graag mee als zij in andere lessen over de onze praatten wisten de docenten waar het om ging de leerlingen kregen opvang op school b voelden de leerlingen zich geworpen in de zoveelste manipulatie andere docenten spraken soms openlijk over die onzin ondanks de negatieve houding binnen de school kregen op den duur ook de leerlingen van school b meer of minder waardering voor onze manier van aanpak maar de negatieve invloed die het automatisme van de andere 30 uur op school met zich meebracht was vrijwel niet weg te werken c de invloed van de onderlinge verhouding van de leerlingen op de klassesituatie ondertussen ging toch niet alles op school a rooskleu rig en niet alles op school b mistroostig op school a was er een klas waar de leerlingen elkaar niet erg mochten de klas was opgedeeld in een aantal groepjes die ieder voor zich de initiatieven uit een ander groepje torpedeerden op school b was er een klas die het heel plezierig vond om samen all erlei dingen te doen allerlei spelletjes te ondernemen enz het is geen toeval dat die ene klas op school a maar bleef steken in onderling gekrakeel en zich heel duidelijk negatief onderscheidde van de andere klassen zoals die ene klas op school b direkt positief uitstak boven de andere klassen 1 28