Drietalig basisonderwijs in Fryslân

jehannes ytsma procent van de schoolkinderen thuis fries spreekt terwijl 39 procent van de schoolkinde danny beetsma ren nederlandstalig opgroeit het resterende zeven procent spreekt thuis een dialect sinds 198o is het fries een verplicht vak in het drietalig basisonderwijs basisonderwijs lu de praktijk komt het erop neer dat de meeste basisscholen in fryslan in frysla n ongeveer een lesuur per week aan fries beste den de friese taal wordt bovendien in ver schillende mate gebruikt als voertaal bij andere in fryslnn is een bijzonder project aars de gang op vakken zij het dat het gebruik van fries als zeven basisscholen wordt sinds enkele jaren in drie voertaal meestal afneemt in de hogere groepen talen onderwijs gegeven fries nederlands en engels het voertaalgebruik is in de dagelijkse school hierbij wordt liet fries en nederlands ook als voer praktijk bovendien weinig gestructureerd en het taal gebruikt voor andere vakken op basis van een 50 is een bekend gegeven dat leerkrachten en leer procentsverdeling de voertalen worden steeds bewast lingen dikwijls switchen van taal ytsma 1988 en systematisch gescheiden engels wordt als vak voor het onderwijs fries zijn in 1 993 kerndoe gegeven in de bovenste groepen waarbij liet streven is len vastgesteld die volledig gespiegeld zijn aan om izear native speakers in te zetten het project in die voor het nederlands zie slo nl dat fryslnn is in vederland uniek in de rest van europa betekent dat het onderwijsaanbod fries gericht zijn er echter genoeg voorbeelden van drietalig basis dient te zijn op een volledige beheersing van de onderwijs te vinden jehannes ytsnia en danny friese taal verstaan spreken dezen en schrijven beetsrna beiden verbonden aan de fryske al adenny voor alle dat wil zeggen fries en geven een boeiend verslag van de eerste resultaten nederlandstalige leerlingen de zogeheten vooralsnog blijken de friestalige kinderen er liet taalpeiling in fryslan heeft evenwel aange incest van te profiteren in tegenstelling tot de toond dat de kerndoelen fries bij lange na niet nederlandstalige kleuters zijn zij reeds gebalanceerd worden gehaald op de friese basisscholen de tiveetnlig en wat vinden de ouders ervan het jong riemersnia 1994 merendeel 80 vindt drietalig basisonderwijs belangrijk la nederlansk foor ereplooi letter sinds 1986 is het engels een verplicht vak op de ingelsk onn jo oer de hiele wrald te reden en frysk oin basisscholen in nederland de praktijk laat zien us eigen taal libben te halden en te soargjenfoor ver dat de meeste basisscholen in nederland een ankering yn it nederlanske steatsbestel engelse les per week geven en dan met name in de groepen 7 en 8 slechts acht procent van de nederlandse basisscholen geeft engels vanaf a cht er g rond van he t driet alige pr ojec t groep 6 edelenbos van der schoot verstralen 2000 in tegenstelling tot fries wordt engels sinds 1 97 0 is fryslan officieel door de rijksover niet als voertaal gebruikt bij andere vakken de heid erkend als een tweetalige provincie vreemde taal staat dus enkel als schoolvak inge feitelijk is de samenstelling van de bevolking roosterd voor het engels zijn in 1993 eveneens ook tweetalig hetgeen valt af te lezen aan de kerndoelen vastgesteld deze beperken zich tot taalachtergrond van de inwoners van de provin eenvoudige communicatie in de vreemde taal cie uit onderzoek in de negentiger jaren is voor wat betreft de basisvaardigheden verstaan bekend dat 54 procent van de friese bevolking spreken en lezen engels schrijven is dus niet thuis fries spreekt gorter jonkman 1995 in opgenomen als kerndoel de eerste peiling numeriek opzicht is het fries dus nog steeds de engels heeft duidelijk genaakt dat de resultaten meest gesproken thuistaal in de provincie dit van het onderwijs engels in nederland in het beeld komt overeen met gegevens over de moe licht van de gestelde kerndoelen niet onbevre dertaal van schoolkinderen in fryslan in de digend zijn edelenbos 1993 concludeerde dat zojuist genoemde studie is vastgesteld dat 53 de leesvaardigheid engels redelijk was he t 2001 1 moer 3 engels verstaan was goed en ook konden de d e dri et ali ge b as i ssc ho ol leerlingen zich mondeling behoorlijk uiten in verschillende taalgebruikssituaties overigens in het schooljaar 1997 98 was het zover dat de heeft de tweede peiling engels in 1996 aange eerste vijf basisscholen in fryslan met het drie toond dat bij slechts 33 procent van de leerlin talige project van start konden gaan het jaar gen gesproken kan worden van een voldoende daarop werden er twee scholen aan het project spreekvaardigheid in termen van de kerndoelen toegevoegd alle zeven projectscholen zijn klei edelenbos van der schoot verstralen 2000 ne plattelandsscholen het project is in 19 97 98 tweetalig gestart in groep 1 en het model gezien de teleurstellende resultaten van het schuift naarmate het project vordert verder de onderwijs fries de kerndoelen werden immers school in de invoering van het model in de niet gehaald hebben schoolbegeleidingsdienst kleuterbouw is over het algemeen vrij soepel gco fryslaia en onderzoeksinstituut de fryske verlopen wel hadden sommige leerkrachten in akademy enige jaren geleden de koppen bij het begin moeite om zelf de vastgestelde voer elkaar gestoken medewerkers van beide instel taal consequent te gebruiken het merendeel lingen wilden in eerste instantie een verant van het lesmateriaal was vanaf de start van het woord model voor tweetalig fries nederlands project aanwezig in de loop van de kleuter basisonderwijs ontwerpen waarbij het onder bouw is aanvullend friestalig lesmateriaal ont wijsaanbod geheel in overeenstemming met de wikkeld kerndoelen voor beide schooltalen zou zijn het belangrijkste uitgangspunt voor een dergelijk er is ook geprobeerd om een aantal scholen in model was dat taalleren plaatsvindt door beteke grotere plaatsen voor het project te interesseren nisvol taalgebruik jim cummins 19 8 7 de maar tot nu toe is het niet gelukt om grotere bekende canadese onderzoeker op het gebied scholen in meer verstedelijkte plaatsen te laten van tweetalig onderwijs noemt dit het principe deelnemen de reden hiervoor is voornamelijk van interactief taalonderwijs vertaald naar de dat de scholen zelf inschatten dat veel van hun friese onderwijsleersituatie betekent dit uit ouders niet gunstig zouden reageren op het gangspunt van tailleren door functioneel taalge grote aandeel fries binnen het project bruik onder andere dat de schooltalen fries en nederlands niet alleen als vak zouden moeten het drietalige project is een samenwerkingsver worden onderwezen maar tevens als voertaal bij band tussen schoolbegeleidingsdienst gco andere vakken dienen te worden gebruikt en dat fryslaii en de fryske akademy waarbij de bege op een doordachte en gestructureerde wijze leidingsdienst zorgt voor materiaalontwikkeling doorredenerend kwamen de medewerkers van en begeleiding van de deelnemende scholen gco fyslan en de fryske akademy tot de slot terwijl de fryske akademy het project volgt som dat dit interactieve uitgangspunt voor het met wetenschappelijk onderzoek aan het eind taalonderwijs niet alleen gold voor fries en van elk schooljaar worden de leerlingen op de nederlands maar net zo goed ook voor het projectscholen getoetst in de talen fries engels als derde taal zodoende kwam men in nederlands en later ook engels en hun taal fryslan op het idee om te gaan experimenteren prestaties worden afgezet tegen die van leerlin met een nieuw drietalig onderwijsmodel waar gen op een aantal referentiescholen in de drie schooltalen als vak worden onderwe zen en bovendien als voertaal worden gehan het project in fryslan mag voor nederland teerd dit project heeft als doel dat het drietalig uniek zijn in de europese context zijn genoeg basisonderwijs zodanig wordt ingevuld dat de andere voorbeelden van drietalig basisonderwijs kerndoelen voor alle drie schooltalen optimaal te vinden het oudste voorbeeld van drietalig worden behaald hiermee worden de regionale basisonderwijs treffen we waarschijnlijk aan in taal en de internationale taal beide versterkt in de autonome provincie sud tirol in noord het basisonderwijs zo wordt ingespeeld op de italie waar men reeds sinds het begin van de tegenovergestelde tendensen van regionalisering vorige eeuw drietalige scholen kent met als en internationalisering schooltalen ladinisch italiaans en duit s 2001 1 moer 4 rifesser 1994 deze drie talen worden in het een essentieel kenmerk van de drietalige school betreffende gebied gesproken catalonie en in fryslan is de voertaalverdeling daar zijn bin spaans balkenland zijn eveneens goede voor nen het project heel duidelijke afspraken over beelden van een drietalige schoolpraktijk in gemaakt n groep 1 tot en net 6 is de verdeling deze gebieden vormt drietalig onderwijs net als so procent fries en so procent nederlands in in fryslan een combinatie van twee talen die in hun eigen praktijk kunnen de projectscholen de eigen regio worden gesproken niet een een nadere invulling geven aan de so procents vreemde taal steeds het engels in catalonie verdeling zo kan de ene school werken met zijn tientallen drietalige basisscholen die onder afwisselend een friese en een nederlandse wijs geven in catalaans spaans en het engels week terwijl een andere school een voertaal munoz 2000 in spaans baskenland heeft het verdeling in dagdelen kent in het geval van een drietalig basisonderwijs betrekking op de drie duobaan komt het ook voor dat er sprake is van taaltypologisch totaal ongerelateerde talen een friese en een nederlandstalige leerkracht baskisch spaans en engels een noordelijker maar hoe de voertaalverdeling in de klas ook voorbeeld van drietalig basisonderwijs kan wor tot stand wordt gebracht steeds geldt dat de den aangetroffen invaasa finland op een basis voertalen bewust en systematisch worden school in deze tweetalige stad leren de kinde gescheiden een belangrijk uitgangspunt is dat ren die thuis vrijwel altijd fins spreken de talen wanneer een leerkracht een bepaalde voertaal zweeds fins en engels kenmerkend voor de hanteert van de leerlingen wordt verwacht dat spaanse en finse situatie is dat het onderwijs in zij dezelfde taal gebruiken dit lukt in de prak de derde vreemde taal meestal op jonge leef tijk zeker niet altijd van sommige friestalige tijd aanvangt invaasa begint de drietalige basis kinderen is bekend dat zij vaak vasthouden aan school bijvoorbeeld al meteen in de eerste hun eigen taal terwijl de voertaal nederlands is groep niet engelse les veelal is het argument aan de andere kant is gebleken dat een deel van om vroegtijdig met het onderwijzen van de de nederlandstalige kinderen moeite hebben derde taal te beginnen dat jonge kinderen bete om de friese praatdrempel te nemen re taalleerders zouden zijn een populaire opvat ting die overigens vooralsnog weinig empiri sche steun kent singleton 1989 afbeelding 1 voertnalverdelirw op de projectscholen het friese model van de drietalige school wijkt in die zin af van bovengenoemde buitenlandse voorbeelden dat er in fryslan bewust niet gekozen is voor een vroege start van het engels het onderwijsmodel is geent op de kerndoelen voor fries nederlands en engels en dat houdt in dat het accent op fries en nederlands ligt voor deze twee talen schrijven de gespiegelde kerndoelen immers een volledige taalvaardig heid bij de leerlingen voor fries en nederlands worden dan ook in alle groepen als vak gegeven op basis van gelijkwaardigheid het engels heeft een andere positie op school engels wordt als in groep 7 en 8 zal de voertaalverdeling er als vak gegeven in groep 6 tot en met 8 in groep volgt gaan uitzien 40 procent fries 40 procent 6 is sprake van voorbereidend engels bedoeld nederlands en zo procent engels de boven om het voertaalgebruik van de vreemde taal in staande afbeelding maakt de voertaalverdeling de hoogste twee groepen te faciliteren in groep in groep i tot en met 3 nogmaals zichtbaar 7 en 8 wordt gewoon engels als vak gegeven aan de hand van de reguliere methode voor het engels zal op twee middagen per week als engels van de school voertaal worden gehanteerd in de twee hoogste 2001 1 moer 5 orla quinn rechts en mary mccranaghan lopen stage op een drietalige basisschool in fryslan foto lc rens hooyenga klassen op die beide dagdelen staat het engels ke vraag aan de leerlingen was tenslotte of ze als vak op het rooster maar de vreemde taal zal het hele jaar door op deze manier engels zou dan ook worden gebruikt bij de wereldorienta den willen krijgen dan blijkt een ruime meer tie en expressievakken er wordt naar gestreefd derheid van de leerlingen 77 daar wel voor om voor het engelse onderwijs een r2ear native te zijn speaker in te zetten om hier alvast ervaring mee op te doen hebben zes studenten van een lera uit de verzamelde gegevens blijkt dat het goed renopleiding in belfast in het schooljaar t999 mogelijk is om het engels als voertaal te laten 200o drie maanden les gegeven in de boven gebruiken door een native speaker maar de bouw van zes van de zeven projectscholen met bovengenoemde percentages laten ook zien dat dus uitsluitend engels als voertaal in het lopend het niet voor alle leerlingen even gemakkelijk schooljaar zal deze pilot worden herhaald omdat is een native speaker zal zich daarom goed moe de eerste ervaringen over het algemeen geno ten realiseren dat de door hem haar gebruikte men gunstig waren voertaal voor de leerlingen een vreemde taal is zo zal deze leerkracht bijvoorbeeld een aange aan de leerlingen die engels kregen van een past spreektempo moeten aanhouden en de engelse ierse juf of meester is gevraagd of ze eigen woordenschat bewust moeten afstemmen het leuk vonden om op deze manier les te krij op het niveau van de leerlingen een mogelijk gen dan blijkt dat 92 procent van de leerlingen heid hierbij is ook om bepaalde begrippen te n 142 deze engelse lessen heel leuk von visualiseren den zes procent vond het niet zo leuk en slechts een procent vond het helemaal niet leuk zoals gezegd is het uiteindelijke doel van het gevraagd of de leerlingen de engelse lessen project dat de leerlingen op de projectscholen moeilijk konden volgen antwoordde 1 8 pro aan het eind van het basisonderwijs voldoen aan cent dat dit heel makkelijk voor hen was het de taaleisen genoemd in de kerndoelen voor grootste deel 51 vond het makkelijk toch fries nederlands en engels het idee is dat het waren er ook kinderen die de engelse les van de project daarmee tweemaal winst maakt en geen native speakers als moeilijk 29 of heel moei verlies de te boeken taalwinst zal moeten zit lijk 2 ervaren hebben een andere belangrij ten in een betere taalvaardigheid fries en 2001 1 moer 6 engels zonder dat dit ten koste gaat van de sen nog een duidelijke achterstand ten opzichte nederlandse taalvaardigheid de fryske aka van hun friese schoolgenoten respectievelijk denly zal in het longitudinale onderzoek de z3 en 139 dat betekent dat er bij de getoetste projectresultaten volgen enige gegevens over nederlandstalige kinderen nog geen sprake is de taalvaardigheid fries en nederlands bij de van een evenwichtige tweetaligheid hun eerste kleuters zijn reeds bekend voor wat betreft de taal is immers nog duidelijk dominant eerste en tweede taalvaardigheid streeft het pro ject ernaar oen bij zowel fries als neder het onderzoek van de fryske akademy is met landstalige leerlingen aan het eind van de name gericht op het in kaart brengen van de schoolperiode uit te komen op een volledig taalprestaties van de leerlingen aan het eind van gebalanceerde vorm van tweetaligheid fries elk schooljaar maar aanvullend is in het school talige leerlingen zullen met andere woorden net jaar 1999 2000 ook een inventarisatie uitge zo goed nederlands moeten beheersen als voerd van de meningen van de ouders van de nederlandse leerlingen en nederlandse leerlin leerlingen van de projectscholen over drietalig gen zullen net zo goed fries moeten kennen als heid en over het drietalige schoolproject want friestalige leerlingen de eerste onderzoeksre uiteraard is het relevant om te weten hoe zij sultaten voor de kleuterklassen wijzen erop dat hierover denken de volgende paragraaf behan die gebalanceerde tweetaligheid reeds op de delt deze inventarisatie van de opvattingen van kleuterleeftijd wordt bereikt door de friestalige de ouders kinderen maar dat dit nog niet geldt voor hun nederlandse klasgenootjes een en ander wordt on d erzoe k onde r d e o ude r s grafisch weergegeven in de volgende afbeel ding waarin per taalgroep en per doeltaal een het onderzoek onder de ouders heeft zich algemene taalvaardigheidsscore is opgeno gericht op de ouders van de kinderen op de men voor alle duidelijkheid de taaltoetsen zeven projectscholen er is een vragenlijst door zijn aan het eind van het tweede schooljaar de scholen verspreid onder in totaal 300 ouders afgenomen van kinderen uit alle groepen van de project scholen van die 300 ouders hebben i3o ouders afbeelding 2 taalvaardigheid nederlands en fries een ingevulde vragenlijst weer teruggestuurd van nederlands en friestalige kleuters 60 respons uit de verkregen informatie blijkt een overgroot deel 75 van de respon denten te zijn geboren en getogen in fryslan het fries is dan ook hun moedertaal de mening van de ouders over drietalig onder wijs is vastgesteld aan de hand van een vragen lijst die zowel in het fries als in het nederlands was opgesteld ongeveer de helft van de respondenten heeft de friese versie ingevuld de vragenlijst bestaat uit negen vragen naar de achtergrond van de respondent en uit 41 attitu devragen 2 de vragenlijsten zijn in mei 2000 naar de scholen verstuurd de scholen hebben de vragenlijsten verspreid onder de ouders die de figuur laat zien dat de friese en neder de ingevulde formulieren vervolgens hebben landstalige kleuters op de nederlandse taaltoet opgestuurd naar de fryske akademy sen op een vrijwel even hoge totaalscore uitko men n respectievelijk 141 en 140 in dat dezelfde enquete met weglating van een aantal opzicht zijn de friestalige leerlingen reeds vragen is vertaald naar het fins omdat de eer gebalanceerd tweetalig daarentegen vertonen dergenoeinde drietalige basisschool in vaasa de nederlandstalige kleuters op de friese toet finland bereid was om mee te werken aan di t 200i i moer 7 onderzoek zodat de resultaten vergeleken kon dus dat het leren van engels op de basisschool den worden vaasa is een stad met zo n so ooo niet nuttig is het kan zijn dat zij dit meer een inwoners waarvan ongeveer 70 procent fins verantwoordelijkheid van het voortgezet en 3 0 procent zweedstalig is het zweeds speelt onderwijs vinden tenslotte blijkt 17 procent een belangrijke rol in dit deel van finland en de het niet oneens maar ook niet eens te zijn met taal heeft een hoge status binnen het onder de ste ll ing over het nut van het engels wijssysteem vinden we over het algemeen apar te scholen voor fins en zweedstalige leerlin naast het nut van het leren van drie talen is ook gen echter sinds i99i is men op een school in gevraagd of de ouders vinden dat het leren van vaasa bezig met een tweetalig en ondertussen drie talen te moeilijk is voor hun kinderen het een drietalig programma valt misschien te verwachten dat het niet een voudig is om drie verschillende talen te leren op friese resultate n een toch wel vrij jonge leeftijd maar hoe den ken de ouders hierover aangezien het doel van het attitude onderzoek was om een duidelijk beeld te krijgen van wat de ouders van drietalig onderwijs in fryslan 4 drie talen leren te vinden beperken wij ons hier tot de kernvragen 60 die daar direct plee samenhangen 50 een uitgangspunt van het project is dat het van 40 praktisch nut is om drie talen te leren op de 30 basisschool daarom is aan de ouders gevraagd hoe zij dit zien van de respondenten vindt 95 20 procent het nuttig dat hun kinderen de friese 10 taal leren een ouder maakt echter de kantteke 0 ning dat fryslan geografisch wel een erg klein helc mael ma crns 11 m mu gebied is vervolgens is de ouders gevraagd hoe niet mee eennonans w m ee oneens nuttig zij het engels voor hun kinderen vinden helemaal m ee oneen s de volgende afbeelding toont de resultaten afbeelclinq 3 leren van engels nuttiq i n de figuur is te zien dat 8i procent het hele maal oneens is niet de stelling dat het leren van drie talen te moeilijk is voor de basisschoolleer lingen zo n 6 procent vindt echter dat het leren van drie talen wel degelijk te moeilijk is en ongeveer 13 procent heeft hierover geen uitge sproken mening als je drie talen naast elkaar moet leren zou men kunnen verwachten dat de talen nog al eens door elkaar worden gehaald zeker omdat het in het friese project bovendien gaat om drie germaanse talen die typologisch gerelateerd zijn daarom is de ouders ook gevraagd of zij inschatten dat het leren van drie talen misschien de figuur laat zien dat 70 procent het hele verwarrend is voor hun kinderen maal eens is met de stelling dat het leren van op deze vraag reageerde 83 procent met een engels nuttig is voor de basisschoolleerlingen geruststellend antwoord zij vinden het leren toch is een achtste deel van de respondenten van drie talen helemaal niet verwarrend voor 12 het helemaal oneens met deze stelling de kinderen een respondent plaatste hierbij wel een niet onaanzienlijk deel van de ouders vindt een kanttekening het is mijns inziens we l 2001 1 moer 8 50 ook interessante resultaten van de ouders vindt bijna 80 procent dat drietaligheid belangrijk is 40 ja nederlansk foar emplooi letter ingelsk om 30 jo oer de hiele wrald te reden en frysk om iu 20 eigen taal libben te hilden en te soargjen foar verankering yn it nederl nske steatsbestel 10 veel toelichtingen bevatten indicaties richting 0 de leeftijd waarop de kinderen de drie talen helwnal mee e rna mm xns leren ja de bern skine de talen op dizze leef nitt mee t rn9onans m ee oneens tiid flot lesre te kinnen en jazeker ze krijgen h ckmanl ma oncrns van alle talen iets mee zeer nuttig voor het afbeelding 5 drie talen leren venvarrend voortgezet onderwijs het 20 procent van de ouders die drietalig afhankelijk van de taalgevoeligheid van een basisonderwijs onbelangrijk vinden geven daar kind een taalzwak kind zal eerder in verwarring verschillende redenen voor veel ouders vonden raken dan een taalgevoelig kind een klein deel het nederlands en het fries wel genoeg ik 7 van de ouders blijkt echter wel bang te zijn vind het belangrijk dat ze vooral goed voor taalverwarring en tenslotte heeft io pro nederlands en fries kunnen spreken en schrij cent geen duidelijke mening over de voorge ven anderen vonden ook onderwijs in het legde stelling fries niet belangrijk ik fin nederlansk best genoch en nee leer de kinderen eerst maar voorts hebben we de ouders gevraagd wat zij eens fatsoenlijk nederlands en daarnaast kan van het drietalige onderwijsmodel vinden dat best een uurtje fries of engels tenslotte was er op de projectscholen wordt gehanteerd zie een groep ouders die tweetalig onderwijs afbeelding 7 zij hebben zelf niet bewust geko nederlands engels genoeg vond twee talen zen voor het model en het is dus interessant om is voldoende nederlands is de hoofdtaal en te weten wat de ouders eigenlijk vinden van de engels is in verband met de computer ook verdeling van instructietalen de meningen blij belangrijk ken nogal verdeeld te zijn precies 6o procent van de ouders vindt het een goede aanpak enkele buit enl a ndse gegeven s prima goede verdeling van het nederlands en het fries zolang het de kinderen maar duide zoals gezegd hebben de ouders van een drie lijk is wanneer en waar ze in welke taal onder talige basisschool in vaasa finland dezelfde vra wezen worden is dit een bruikbaar model een genlijst voorgelegd gekregen in finland vinden kleiner deel 40 had het drietalige schoolmo praktisch alle ouders van de basisschool in vaasa del liever iets anders gezien een aantal van hen drietalig onderwijs belangrijk de meeste zag liever meer les in het nederlands niet name ouders geven antwoorden in de trant van very in de laatste twee groepen daar zagen zij vaak important in the wond of today the working liever dat so procent van de tijd aan het life widely requires fluent english and fluent nederlands besteed wordt 3 0 procent aan het swedish is an absolute advantage and in vaasa a fries en 20 procent aan het engels een ander necessity en multilingual education widens deel vindt dat er meer of eerder tijd aan het the conception of the wond and opens more engels besteed mag worden ten koste van de doorn for studies and work bijna 9o procent lessen in het fries ik fyn it persoanlik better as van de ouders van de leerlingen op deze school it frysk omleech brocht wordt t o f it ingelsk is het helemaal eens niet de uitspraak dat het neffens my hat in bern der mear van ingelsk te ieren van engels op de basisschool nuttig is behearskjen yn plak fan frysk het belangrijkste verschil niet de situatie in als het gaat om wat de ouders van drietalig fryslan ligt in het feit dat de ouders in finland basisonderwijs in het algemeen vinden zien we bewust gekozen hebben voor deze ene drietali 200i 1 moer 9 ge basisschool terwijl de ouders in fryslin hun taaltoetsen die afkomstig zijn uit de toets kinderen naar de vaak enige school in het dorp tweetaligheid verhoeven et al 1995 voor hebben gestuurd waar toevallig drietalig basis kleuters te weten klankmanipulaties zinsvor onderwijs wordt verzorgd geen wonder dat de ming passieve en actieve woordenschat en ouders in finland positiever over drietalig basis tekstbegrip onderwijs zijn dan de nederlandse ouders de vragenlijst is ontworpen door femke in balkenland spanje is de situatie nog weer haijtema studente sociologie aan de anders daar wordt op een groot aantal scholen universiteit van amsterdam begeleid door drietalig basisonderwijs verzorgd de ouders jehannesytsma van de fryske akademy daar zijn soms een andere mening toegedaan als het gaat om het meertalig onderwijs uit een cenoz j proyecto de pliirilinguisino curso 1995 studie van cenoz 1996 blijkt dat de ouders 96 evaluacion unpublished research report van twee basisscholen in spaans baskenland ook 1996 heel positief staan tegenover het leren van het spaans baskisch en engels de ouders is onder gummitil j theory and practice in bilingual andere gevraagd wat hun mening was over het education in multiculti ral education paris oecd 1 98 7 blz 3 0 3 3 2 9 drietalige experiment bij hun kinderen op school hun mening bleek uiterst positief want op een vijfpuntsschaal gaven zij gemiddeld een edelenbos i opmaat voor kwaliteit in m 4 38 voor het drietalig basisonderwijs zoals dat vinje red balans van liet engels aan het eind op hun school wordt verzorgd de baskische van de basisschool arnhem cito 1993 blz ouderazijn ervan overtuigd dat meertaligheid de 109 112 cognitieve ontwikkeling en de taalvaardigheden van de kinderen zullen bevorderen hoe jonger edelenbos l f van der schoot h verstralen met het lesgeven in en van de drie talen wordt balans van het engels aan liet einde van de basis gestart hoe beter maar wel is een aantal ouders school 2 arnhem citogroep 2000 bang dat de vroege introductie de kinderen gorter d i z jonkman taal yn fryslan op e krijgen daar al op 4 jarige leeftijd engelse les nij besjoen ljouwert fryske akademy 1995 voor een vertraging zal zorgen van de beheer sing van het baskisch jong de s a m j riemersma taalpeiling yn opvallend is dat veel ouders in fryslan voorna fryslc7ii onderzoek naar de beheersing van liet melijk gefocussed zijn op de nationale taal ter fries en liet nederlands aan liet einde van de basis wijl de ouders invaasa sterk gericht zijn op het school ljouwert fryske akademy 1994 engels en het zweeds als internationale talen en een groot deel van de ouders in balkenland de mufioz c trilingual primary education in eigen minderheidstaal centraal stelt er wordt al catalonia ljouwert fryske akademy te ver snel aangenomen dat mensen woonachtig in schijnen een gebied met een minderheidstaal unaniem positief staan tegenover deze taal dat iedereen izifesser th drei sprachen unter eineni dach zondermeer voor meer engels op school is en bozen istitut pedagogich laden 1994 dat deze meningen vergelijkbaar zouden zijn in singleton d lariguage acquisition the age factor de verschillende regio s in europa dat laatste clevedon multilingual matters 1989 blijkt niet het geval te zijn naar de redenen hiervoor kunnen we slechts gissen wellicht is verhoeven l g naram g extra o a konak dat een onderwerp voor nader onderzoek k zerrouk toets tweetaligheid arnhem cito 1995 no te n e n lit e r atuur ytsnia j bilingual classroom interaction in friesland in a holmen e a eds 0 de weergegeven taalvaadigheidsscore bestaat bilinqualisai and the individiial clevedon uit de som van de scores op vijf afzonderlijke multilingual matters 1988 blz 53 68 200111 moer 10