DT-duiveltje

dt duiveltje johan zuiderra en jeroen weber correct spellen is een van de vaardigheden die leerlingen na het basisonderwijs zouden moeten beheersen een onderdeel van het spellen waarbij deze doelstelling zeker niet bevredigend wordt gehaald is de werkwoordsspelling veel leerlingen krijgen het systeem niet onder de knie voor het verlaten van de basisschool zelfs ede sch rijve rs sluipen er tit fouten in bij de werlcwoor dsvormen de bij geoefende werkwoordsspelling is dus moeilijk leerbaar en blijkt moeilijk in het gebruik voor sommigen is dat een reden om te pleiten voor spel lingver eenvoudigi hierop gaan we in deze bijdrage niet in zie geerts e a 1988 zuidema in druk anderen vinden dat de instructie van de werkwoordsspelling effectiever moet worden e eerste die hard aan de me voor dat is uitgewerkt door pepermans bel trok om effectiever in van herck 1985 in dit algoritme staat structie van de werkwoords de mogelijke verwarring centraal het algo spelling te bewerkstelligen ritme heeft de vorm van een checklist was van der velde 1956 zowel het algoritme van assink als dat van hij stelt de analogiemethode de schutter pepermans van herck heeft voor aan de hand van grondvoorbeelden bestaansrecht in het onderwijs als reke moeten leerlingen besluiten welk spelling ning gehouden wordt met het tijdstip waar voorschrift van toepassing is antwoorden op het gebruikt wordt beide algoritmen hoort in het rijtje van branden dus wij zouden op detailpunten verbeterd kunnen antwoordden niet op de brief vanwege worden zuiderra 1988 130 131 het eer wij branddm ons er niet aan ste algoritme bewijst dan de beste dien assink 1983 constateert dat er ook met sten bij de introductie van het spellingsys de analogiemethode een zeer onbevredi teem voor de werkwoordsvormen het gend resultaat geboekt wordt hij stelt een tweede is geschikter voor meer gevorder algoritmische regelaanpak voor in een de leerlingen empirisch onderzoek meet hij de effectivi teit van zijn experimentele programma ten opzichte van de gangbare methoden de experts doen het onbewust algoritmische regelaanpak blijkt superieur een uitkomst die in het onderzoek van zui dema 1988 met de door assink klein met de invoering van algoritmen bij de 1984 uitgewerkte versie gerepliceerd instructie van de werkwoordsspelling wordt het is echter niet zo dat leerlingen wordt het leren van dit onderdeel efficien na instructie met deze methode de werk ter maar ook al kent iemand het systeem woordsvormen foutloos schrijven tot in de puntjes dan betekent dat nog niet de schutter 1984 stelt een ander algorit dat hij nooit meer tegen de regels zondigt 20 e jaargang nummer 3 december 1990 ook ervaren schrijvers maken soms fouten van deze patronen zo ziet hij bij woorden in de werkwoorden het systeem levert niet die eindigen op wtt dat de u klank alleen grote moeite op bij het ieren het is geschreven moet worden als een t patro bovendien moeilijk in het gebruik nog nen van dit type zijn vaste patronen aan meer aandacht in het onderwijs voor de een cluster van letters aan het einde van werkwoordsspelling lijkt het paard achter een woord is dan direct een schrijfvoor de wagen spannen op school besteedt schrift gekoppeld voor de finale t klank men liever juist minder aandacht aan spel een tweede type vormen de beperkende ling aslink 1983 88 van ouderhoven patronen deze leiden niet onmiddellijk tot 1983 15 16 en meer tijd aan creatieve een schrijfwijze maar perken de zoekruim taalactiviteiten maar dan wel graag zonder te van de schrijver in bijvoorbeeld bij een dat het aantal spelfouten toeneemt de woord dat eindigt op ng u weet de vraag is precieser gesteld hoe kan spel expert de schrijfwijze van de t klank nog linginstructie zo weinig mogelijk intervenie niet zeker maar hij ziet wel dat a het nooit ren tijdens het creatieve schrijfproces zon tit kan zijn dat b het met een t moet als der dat de performance afneemt het om een persoonsvorm gaat en met een op zoek naar een antwoord op deze vraag d in het geval van een voltooid deel analyseren we eerst het gedrag van een woord werlcwoordsspellingexpert dit gedrag een derde en laatste type patronen is staat model voor de vaardigheid die een alarm alarmen zorgen ervoor dat een leerling zich eigen moet maken het lijkt expert zich even rekenschap geeft van erop dat een expert de spellingregels zoals een bepaalde moeilijkheid bij het kiezen die op school geleerd worden niet van een schrijfwijze van een werkwoords gebruikt hij stopt namelijk zelden bij een vorm twee voorbeelden kwamen in de werkwoordsvorm om na te denken hoe die vorige alinea reeds aan de orde geschreven moet worden hij schrijft tek een expert kan bij het schrijven gebruik sten vloeiend als hij al over een vorm maken van patroonherkenning omdat er nadenkt is dat denken heel gericht zoveel regelmaat zit in taal lang niet alle meestal over maar een vraag oh is verle lettercombinaties komen voor als gevolg vendig t hier wel een voltooid deelwoord van de klankleer lang niet alle klankcombi zo ja dan d zo niet dan 17 of naties komen voor voor een overzicht van genies u is het eigenlijk niesen dan y een groot aantal patronen die een expert of niezen dan d de vormen waarover kan herkennen en voor een theoretische hij zich dit soort vragen stelt herkent hij onderbouwing van het expertrnodel wordt automatisch als moeilijke werkwoordsvor verwezen naar zuiderra 1988 men hoe speelt een expert het klaar om de patroonherkenning van een expert is niet over de schrijfwijze van een werk automatisch hij hoeft er niet zijn gedach woordsvorm na te denken en toch goed te ten bij te houden hij is zelfs in staat een schrijven hoe is het mogelijk dat hij heel aantal patronen gelijktijdig te herken onmiddellijk ziet dat het een gemakkelijke nen daardoor haalt hij een veel hogere of een moeilijke vorm is zonder daar eerst snelheid van verwerking dan bij een regel over na te hoeven denken geleide analyse van een spellingprobleem die wel bewust en dus sequentieel uit de expertise die een geoefend schrijver gevoerd wordt bezit met betrekking tot het spellen van de werkwoordsvormen bestaat uit het her kennen van een zeer groot aantal patronen in de taal letterclusters en het koppelen van schrijfvoorschriften aan combinaties december 1990 nummer 3 20 e jaargang t intermezzo als er verboden klankcombinaties in het nederlands geintroduceend worden loopt het systeem van patroonherkenning spaak 9e1an91auf t moet volgens de spellingregels met een t de patronen voorspellen een d gesurf t kent hetzelfde conflict in smur fen is de f een opzettelijke afwijlcing van de nederlandse klankleer om het woord een exotisch tintje te geven srtumren zou wel regelmatig zijn hoe schrijf je nu gesmurf tp als we bij auteur peyo 1977 te rade gaan levert een klein onderzoekje het volgende op er staan in een album ongeveer honderdvijftig vormen waaraan je kunt zien dat de t in smurfen opzettelijk is zoals smurfen smurfin smurfte smurfgtrekker kurlcesrrxmfer srrturfe er komen nul srnurfe woorden voor met een v erin het is dus zeker een f het voltooid deelwoord van smurfen komt in het album zestien keervoor negen keer geschreven als gesrtwrft en zeven keer als gesrnurfd in het album komen geen andere fouten in de werkwoordsvormen voor de auteur beheerst het systeem gesmurft ii 20 e jaargang nummer 3 december 1990 de onderwijsbaarheid het spellen van het expertmodel op de en dt duiveltje achtergrond het lijkt heel aantrekkelijk om leerlingen behalve het expertsysteem het belangrijk voortaan direct spellingpatronen aan te ste onderdeel is dt duiveltje nog niet uit leren en niet meer de spellingregels dit is geprogrammeerd 2 met het expertsys echter onmogelijk alleen al vanwege het teem is reeds een eerste onderzoek grote aantal patronen dat een expert her gedaan zuiderra weber ter publikatie kent een tweede bezwaar is dat een aangeboden het expertsysteem heeft expert het systeem van de werkwoords opstellen geanalyseerd van telkens zes spelling beheerst zodat hij daar in geval leerlingen van de laatste twee groepen van twijfel op terug kan vallen in het van het basisonderwijs en van alle klassen onderwijs moet dus wel degelijk het spel van het voortgezet onderwijs in totaal ach lingsysteem aangeleerd worden bij voor tenveertig opstellen kort samengevat vol keur aan de hand van een regelgericht gen nu de resultaten in 95 van de geval algoritme er moet echter niet te lang met len herkent het systeem de schrijfwijze van het algoritme worden doorgewerkt omdat de dt woorden automatisch bij 5 her dan het automatiseren van het denken kent het dt woorden als moeilijk en wordt verhinderd geeft de moeilijkheid ervan aan de 95 als leerlingen het principe van de werk automatisch gevonden schrijfwijzen zijn als woordsspelling eenmaal onder de knie volgt onder te verdelen bij 93 stelt de hebben wordt het tijd om hun kennis te computer dezelfde spelling voor als de automatiseren een geschikte manier om leerling 1 is een fout van de computer leerlingen zich deze expertise van een de laatste 1 is een fout van de leerling geoefende schrijver eigen te laten maken de 5 moeilijke woorden zijn door de leer is door incidenteel ieren zuiderra weber ling soms goed 4 en soms fout 1 1990 dit houdt kort gezegd in dat leerlin geschreven gen kennis verwerven zonder dat ze hoe de resultaten van dit onderzoek sterken ven op te letten en zonder ergens speciaal ons in de gedachte dat het expertmodel moeite voor te doen het is wel mogelijk uitgewerkt kan worden tot een krachtig om leerlingen hierbij te sturen we denken educatief computerprogramma het idee is dit te bereiken door een educatief compu dat een leerling zijn opstellen intypt op een terprogramma dt duiveltje tekstverwerker en dat dt duiveltje het de motor van dit programma is een com werk van de leerling als het ware scha puterimplementatie van het hierboven duwt zolang de leerling geen fouten typt geschetste model van de menselijke noch moeilijke werkwoordsvormen schrijft expert op het gebied van de werkwoords dat was in ons onderzoek in 94 van de spelling 1 door zijn kunstmatige intelli gevallen wordt hij niet lastig gevallen gentie gedraagt het expertsysteem op de over de werkwoordsspelling pas als er computer zich zoals een menselijke expert een reden is om op te letten namelijk bij a het voorspelt schrijfwijzen op basis van een fout of bij een evident pas op geval patroonherkenning hetgeen bijna altijd start dt duiveltje een dialoog over die lukt b het twijfelt bij moeilijke vormen vorm het programma specificeert op ver wat overigens weinig voorkomt c het zoek van de leerling over welke vraag weet in het geval van twijfel welke informa nagedacht moet worden het aantal inter tie ontbreekt om een correcte schrijfwijze venties is nu enorm teruggelopen in verge te kunnen vaststellen lijking tot het werken met een spellingalgo december 1990 nummer 3 20 e jaargangvic ritme bij zo n algoritme moet de leerling bibliografie immers bij elk werkwoord stoppen nu alleen bij de probleemgevallen de rest kan en moet automatisch assink e m h leerprocessen bij het door de invoering van dt duiveltje krijgt spellen aanzet voor de verbetering het onderdeel werkwoordsspelling de van plaats die het verdient in het onderwijs tie rijksuniversiteit utrecht 1983 bescheiden aandacht en uitsluitend waar assink e p klein de werkwoordwin het echt aan de orde is het expertsysteem icel de werkwoordsspelling in kaart helpt leerlingen alert te worden bij poten purmerend mtxuses 1984 tiele foutenbronnen als het programa de schutte g het eeuwige ankerspel ingeschakeld is maken ze geen fouten in vonk 14 1 1984 p 19 31 meer door onoplettendheid de kwaliteit geerts g e assink p van de cram j van hun werk gaat omhoog zonder dat ze de rooij g de schutter g vetlioeven 8 w a n oy rapport van de w gemarteld worden met nog meer spelling ad hoc sp ming voortzetten 20 onderwijs nare taalde s stichting bibliographia neerlandica 7 johan zuidema jeroen weber een eu rej mett ode voor rijksuniversiteit utrecht spelling leuvervamerstoort a000 1985 vakgroep ow oc p tiberdreef 4 sr rn rfe ohrmsmu rtse spelen s ittard nl 3561 gg utrecht brussel jean dupuis n y 1977 van der velde 1 de tragedie der werk woordsvormen een taalltistorische en taaldkjactische sdudie dissertatie gro ningen 1956 noten van ouderhoven j p lm onderwijs ongeli kheid en evaluatieve feedback tie rijksuniversiteit groningen 0 dit artikel is de neerslag van een apeldoorn van walraven 1983 lezing gehouden op het lode symposium zuiderra j j efficient spellingonderwijs computers onderwijs uiacel 13 een leer en eupertmodel voor het spel oktober 1990 nvdr len dissertatie iversiteit utrecht leuven amersfoort 1988 1 we gaan bij de ontwikkeling van dt zuidema j j efficient spellingonderwijs duivelge uit van eenra ms dos at 2 mb met welke spelling in h bennis e a ram apparaat dat op de nederlandse reds de groene spelling verschijnt bij basisscholen standaard is wordt het is uitg bert bakker in druk geschreven in prolog technische spec zuiderml j j j weber dt duivel caties van het programma zijn beschre larenter de schermen summary in toeg taalwetenschap in artikelen ven door zuidema weber 1989 36 i a n 3 p 89 102 en p 116 117 zuiderera j j j weber automatiseren 2 dt duiveltje bestaat als prototype de van hetvd len door incidenteel ieren in ontwikkeling van een voor scholen bruik simons p r j j g lc lodewijks tech bare versie is afhankelijk van het toeken nen van subsidie als alles volgens plan 1990 n jrneg i 990 r verloopt zal het toch nog wel tot medio zuidema j j j weber een kamstma 1992 duren voordat een definitieve versie tige maar intelligente oplossing voor de werkwoordsspelling ter publikatie op de markt verschijnt aangeboden 20 e jaargang nummer 3 december 1990