Een andere manier tot bevrijding van het schoolboek

een andere manie r tot bevrijding van het schoolboe k peter dekkers 0 inleidin g de boekdrukkunst schijnt op verschillende plaatsen tegelijkertijd te zijn uitgevonden de ontworsteling van het boek ook net als in amsterdam zijn in zeist2 een groot aantal mensen bezig leraren van het basisonderwijs te bevrijden uit de wurggreep van de taalmethode dit artikel schetst het verloop van dit gevecht en geeft een andere manier van bevrijding 1 d e on tm as k e ri ng v a n d e taa l me th o d e in zeist staat een pedagogische akademie de vakgroep nederlands daar studenten docenten heeft een paar jaar geleden voor het laatste leerjaar als teneur aangegeven emancipatie van de onderwijzer onafhankelijk maken van de onderwijzer idealiter moet de afgestudeerde zo zijn dat hij zich bewust is van doelen op gebied van taal onderwijs en dat hij zelf onderwijsleersituaties kan bedenken die passen bij de begin situaties die hij tegenkomt dit ideaalbeeld is nog lang niet verwezenlijkt maar wij geloven op het goede pad te zijn de eerste stap in de goede richting hebben we een paar jaar geleden gedaan ten koste van enorme inspanningen van 60 studenten en twee docenten hebben we een vijftal taalmethodes doorgelicht aan de hand van criteria betreffende algemen zaken spreken en luisteren lezen stellen taalbouw spellen expressie we maakten het ons niet gemakkelijker door met de redaktie van jeugd in school en wereld af te spreken dat we de resultaten zouden publiceren deze afspraak is grotendeels al nagekomen te beginnen met het septembernummer 1973 hebben in jsw nu al zeven artikelen gestaan onder de titel uw taalonderwijs met hun onderwijsleerpakketten 3 steeds zijn die artikelen zo opgebouwd theorie gemaakt aan de hand van modernste opvattingen doorlichtingscriteria op grond van de theorie doorlichtingsresultaten zo objectief mogelijk aan de hand van de criteria de uitkomsten waren bedroevend heel generaliserend kan men zeggen de onderwijs leerpakketten van 1973 passen niet bij een taalonderwijs dat bij de tijd is 2 naar e e n nieuwe werkwijz e het onderzoeken van de taalmethode had natuurlijk vele voordelen de stu denten lazen veel literatuur op vrij intensieve wijze er werden uitvoerige en diepgaande discussies over doelen gehoude n de studenten kregen een goed beeld van de voor en nade len van de vijf methodes maar langzamerhand bemerkten we dat de nadelen gingen overheersen h et voor 65 naamste nadeel was wel dat we de studenten opzadelden met een enorme afkeer van de leerpakketten maar niet goed aan de orde lieten komen hoe je dan wel tewerk moest gaan het methodenonderzoek paste ook niet goed bij onze zeister slogan hou maar op met afzonderlijk taalonderwijs die slogan betekent namelijk 1 taalonderwijs moet je zoveel mogelijk plannen in het kader vanlevende taalsituaties totaalonderwijs 2 waar dat niet kan moet je in godsnaam dan maar een stukje cursorisch onderwijs organiseren taalcurssen we kregen dus behoefte aan een werkwijze die de creativiteit van de a s leerkracht zou ontwikkelen en dat moest een creativiteit zijn die stoelde op kennis van doelen en inzicht in verschillende beginsituaties daarmee verbonden werd het inzicht dat je met een taalmethode onmogelijk heel nederland kan bedienen de overwegingen die wim en co van calcar vermelden voor het ontwikkelen van hun taalbak waren ook de onze het bezwaar tegen boeken is dat ze leraar en leerling binden het verloop van het schooljaar bij voorbaat vastleggen inbreng van de betrokkenen belemmeren leven en wereld van de leerling ontkennen en alles en iedereen gelijk stellen stad en platte land bezitters en niet bezitters arbeiders en andere klassen jongens en meisjes de aanleiding tot het nieuwe project was alleen verschillend die van amsterdam kwam voort uit de behoefte tot verandering in de basisschool die van ons uit de wil om andere leerkrachten op te leiden en dit verschil kenmerkt de beide projecten ten opzichte van elkaar het onze is bijvoorbeeld meer gericht op het denken over doelen 3 h et proj ect taal op de ba s i s sc hool de werkzaamheden die wij per groep van 20 studenten verrichten zijn als volgt te schematiseren fase 1 fase 2 fase 3 i nle id ende opstellen van maken van een we rk zaam h e d en doelenschema k aa r ten b a k 3 1 fase 1 inleidende werkzaamheden de inleidende werkzaamheden bestaan uit 3 1 1 bespreken van doelen en opzet van taal op de basisschool 3 i behandeling var algemene 1 turo tue r over 4 a 1 o n d j c artikele n en boekdele n p ih over algemene taaldoelen beginsituatie didactische werkvormen leeractiviteiten evaluatie bij taalonderwijs aan het eind van de eerste fase hebben we dus een gemeenschappelijke basiskennis 3 2 fase 2 opstellen van doelenschema na de eerste fase algemene o rientering werken we per onderdeel v an het taalonder wijs spreken en luisteren stellen lezen spe llen taalbouw expressie de tweede en derde fase af dit om de z aak niet al te e e ntonig te maken op de volgende wijze komen we tot een doelenschema 66 3 2 1 lezen van basisliteratuur over het onderdee l 3 2 2 per werkgroep opzetten van doelenboompjes de doelen worden geordend v an het meest grof naar het meest specifie k 3 2 3 de doelen worden op kaart gebracht ze hebben we het geraamte v an onze kaartenbak 3 3 fase 3 maken van een kaartenba k aan de h an d v an de catego ri een kunnen nu kaa rten in een bak ingedeeld worden die goede lesideeen ve rt egenwoordigen de gegevens die op zo n kaart terecht komen zijn a an duiding v an het onderdeel bv spreken en luisteren doelen bv aan het eind v an de les k an de leerling formuleren wat de werkstrategie is voor het opzetten v an een spreekbeurt vindplaats bv in de taaltuin boekje 3b pag 26 opmerkingen bv de regels staan er wel all een het verzamelen komt er bekaaid af het beste zou je het als volgt kunnen opzettten 4 voord e l e n van d e z e werkwijz e 4 1 het is een eeuwig durend project lees je over een originele lesopzet dan kun je die direct inpassen hoor je van iemand anders iets aantrekkelijks dan is het onmiddel lijk te verwerken 4 2 de indeling is op grond van doelenindeling geschied daaruit spreekt al een zeker begrip 4 3 de aanwezige taalmethode kan aan de hand van de methode van calcar inge bracht worden al of niet voorzien van kritisch commentaar slechte lesideeen eruit halen 4 4 gebruik de leerkracht een overzichtsschema van hetgeen hij zij doet dan kan hij zij direct uit de bak een idee trekken dat past bij de beginsituatie van de leerlingen 4 5 alle voordelen die bij co en wim van calcar zijn genoemd 1 voor de amsterdamse ideeen zie moer 197 4 6 280 e v 2 p a st jozef kroostweg 1 4 9 zeist 3 jsw sept 1973 nov 1973 dec 1973 maart 1974 dec 1974 jan 1974 febr 1974 67