Een beeld van een beleid?! Vier jaar onderwijsemancipatiebeleid op de keper beschouwd

ria jaarsm a een beeld van een beleid vier jaar onderwijsemancipatiebeleid beleid op de keper beschouwd de overheid is nooit sterk geweest in het formuleren van inhoudelijk onderwijsbeleid het gaat meestal om structuren en misschien is dat maar goed ook staatspedagogiek lijkt niet zo n aantrekkelijk alternatief voor de huidige praktijk waarin soms dankzij project faciliteiten soms ondanks overheidsvoorschriften aan de basis toch nog heel wat aardige creatieve ideeen worden ontwikkeld ria jaarsma publiciste op het terrein van onderwijs en emancipatiebeleid gaat in haar artikel in op de ontwikkelingen in het beleid sinds het verschijnen van de schets van minister pais wat is er terechtgekomen van alle plannen wat voor nieuwe staan er op stapel en voor wie is dat beleid eigenlijk bedoeld het b egin verankerde sekse ongelijkheid in de jaren ervoor hadden met name groeperingen als man vrouw onder druk van de vrouwenbeweging was het de maatschappij mvm dolle mina vrouwenorga veel verguisde vvd onderwijsminister pais die nisaties van politieke partijen de stichting marie een duidelijke aanzet gaf voor het beleid op dit word wijzer en anderen al gewezen op de nood gebied een beleid dat niet geent was op het z o zaak het onderwijs aan te passen aan bij de veelste compromis binnen het zoveelste onderwijs ingezette vrouwenemancipatiebeweging horende overlegorgaan noch op een krachtige impuls van eisen niet alleen uit de cijfers bleek dat meisjes het onderwijsveld in brede zin noch op de illusie een aantoonbare onderwijsachterstand hadden dat de meerderheid van het nederlandse volk nu ten opzichte van jongens ook de inhoud van het stond te trappelen om een geemancipeerde sa onderwijs was teveel toegesneden op de domi menleving nante mannelijke normen in de samenleving wat dat was in 1979 een van bovenaf gedropt beleid onder meer tot uitdrukking kwam in de onoffi met veel inhoudelijke elementen de schets die ciele maar wel degelijk invloedrijke hierarchie in mei van dat jaar verscheen kwam natuurlijk van vakken de hooggeprezen keuzevrijheid niet uit de lucht vallen ook voor 1979 waren er bleek een fictie voor wie de keuzepatronen van vooral vrouwelijke leerkrachten bezig om te jongens respectievelijk meisjes bekeek die zo sleutelen aan de ook in het onderwijs muurvast duidelijk op de maatschappelijke sekse ongelijk 17 heid anticiperende keuzen konden met goed het onderwijsemancipatiebeleid dient uit e raa rd rekening t e houden met de bes l issingsbevoegdheid van schoolbestu fatsoen niet meer worden toegeschreven aan ren in het bijzonder met betrekking tot de aanstelling van individuele voorkeuren laat staan aan individu lee r krachten en de keuze van leermiddelen ook wenst d e ele begaafdheden er speelde zich in die black regering uit e raard de uiteindelijke verantwoordelijkheid van box van de institutie onderwijs kennelijk meer de oud e rs onver l et te laten af dat de milieu ongelijkheid werd gereprodu d e p l icht van de overh e id om verschei de nhe i d in opvattin gen te respectere n houdt overigens niet in dat de r e ge ring ceerd was intussen genoegzaam bekend dat m e t name t a v emancipatie van vrouwen niet zelf een eige n hetzelfde gold voor de sekse ongelijkheid kwam standpunt zou kunnen hebben en dat zou mogen uitdragen nu onder druk van de vrouwenbeweging p 5 meer in het licht van de belangstelling te staan en hoewel bijvoorbeeld mvm in 1968 werd maar wat hield dat eigen standpunt van de rege opgericht en we tot 1979 moesten wachten op de ring over vrouwenemancipatie eigenlijk in schets vind ik het achteraf nog altijd een wonder de reacties op de schets waren hoewel nage dat het gedram van vrouwen leidde tot echt noeg iedereen de goede bedoelingen onderkende beleid en hoewel ik veel in te brengen heb tegen niet over de hele linie juichend aan de ene het door minister pais gevoerde beleid moed kun kant morden organisaties van het bijzonder on je hem niet ontzeggen ook al had hij rugdekking derwijs over het naar hun oordeel min of meer van de eerste echte staatssecretaris voor emanci verplichtende beleid en wel op een onderwerp patiezaken op wie ook wel het een en ander aan waarvan ze nu niet direct de prioriteit inzagen te merken was het in de schets geformuleerde aan de andere kant liep de vrouwenbeweging op beleid richtte zich op de volgende doelstellingen grond van verschillende motieven gesteund door 1 het terugdringen van factoren die de keuzevrijheid be een aantal officiele instellingen zoals de eman lemmeren zodat de ontwikkeling van jonge mensen niet cipatie kommissie de onderwijsraad en de hbo wordt beperkt tot traditioneel aan vrouwen of mannen raad niet over van enthousiasme er werd gewe toegekende rollen daarmee zal ook de traditioneel een zen op het feit dat het inhalen van achterstan zijdige deelneming van meisjes respectievelijk jongens aan bepaalde onderwijsprogramma s en onderwijsvor den op zich geen emancipatie schept dat het men worden doorbroken onderwijsemancipatiebeleid zonder het in een 2 het opnieuw waarderen van kwaliteiten die in het on breder maatschappelijk perspectief te plaatsen derwijsleerproces worden overgedragen of ontwikkeld door bijvoorbeeld tegelijkertijd maatregelen op op zo n manier dat niet bepaalde kennis vaardigheden of houdingen die specifiek aan vrouwen of aan mannen andere beleidsterreinen zoals de arbeidsmarkt te worden toegeschreven in verband daarmee a priori wor formuleren een doekje voor het bloeden is en den onder of overgewaardeerd op het feit dat de voorgestelde maatregelen min 3 het bevorderen van onderwijs en vormingsmogelijkhe of meer los van elkaar stonden zodat er geen den die in het bijzonder vrouwen de kans bieden achter sprake was van een beleid maar meer van een standen in te halen vergaarbak van losse initiatieven die al snel de hoewel dat op het eerste gezicht uit deze doel verdenking opriepen van alibi beleid stellingen niet blijkt was het beleid vooral ge in de voortgangsnota3 van 1980 werd nog eens richt op het inhalen van achterstanden geadstrueerd wat de regering beoogt met het on ook al kan men van mening verschillen over aard oorza derwijsemancipatiebeleid ken en gevolgen voldoende overtuigend is een groot aantal d e regering is van oordeel dat emancipatie n iet is vol achterstanden van meisjes en vrouwen in het onderwijs naar tooid als jongens en meisjes gelijkel ij k z ijn verd eeld over voren gebracht om te trachten ze met gerichte beleidsmaat alle vormen van onderwijs h et onderwijsemancipat iebe regelen uit de weg te ruimen p 3 leid nadert pas zi j n volto o i i ng als het onder w ijs meisjes en jongens mannen en vrouwen voldoende voorbereidt de schets bevatte niet minder dan 50 maatrege op een situatie waarin zij de diverse door de emancipa len in uitvoering ongeveer 20 in voorbereiding en tie kommissie in haar vierde alternatief4 genoemde ta ongeveer 15 in overweging gespreid over de ver ken o p zich k unnen ne men wel moet worden erkend dat de realisering van dat perspectief mede door de schillende onderwijssectoren maatschappelij ke ontwikke l in g en zelf t ot stand moet inhoudelijk beleid dus maar ook de bewindsper worden gebracht sonen zagen heel goed in dat ze zich in de marge voor alle duidelij kheid zij hier nog eens her h aald da t d e bevonden van artikel 208 nu 23 van de grond regering van oord ee l is dat m annen en vrouwen de m oge lijkheid moeten h ebben gelijke m aatschapp elij k e econo wet 2 mische en polit ie k e posi ties i n te ne m en d aart o e moe ze haastten zich dan ook te verklaren ten zij een zo dan ige toerust ing krijgen dat ze econo 18 misch en maatschappelijk voldoende weerbaar zijn dat gaan voe ren voor een turks klasgenootje waa rv an de va houdt in dat zij dezelfde rechten en plichten hebben de der gedreigd heeft haar van school te halen als ze nog zelfde ontplooiing s moge l ijkheden dezelfde financiele een keer mee gaat zwemmen een mannelijke leerkracht posit i e dezelfde verantwoordelijkheden b i nnens en bui in klas 5 heeft een paar moeders uitgenodigd om in een tenshuis dit alles niet opgedrongen maar naar eigen kringgesprek over hun baan te vertellen keuze de motivatie om e i gen mogelijkheden werkelijk optimaal te o ntplooien moet worden v e rsterkt van b e lang daa rvoor is dat het draagvlak van de emancipatie geen uitvloeisels van het beleid deze voorbeel beweging zowel in het onderwijs als in andere secto re n den wel duidelijk gerichte initiatieven van onder van d e samenl eving wordt versterkt p 5 6 wijsgevenden in de praktijk de officiele projecten lijken nog de beste graad wat gaat de tijd toch snel dit citaat is dus drie meter om te zien in hoeverre er van het onder jaar oud gelijke maatschappelijke en econo wijsemancipatiebe id iets terecht is gekomen mische posities op spreekbeurten van cda poli we geven hier enkele korte beschrijvingen tici wordt de hoeksteen van de samenleving het projecten onderwijskansen voor meisjes gezin met moeder de vrouw thuis achter het aan deze projecten tot 1981 een nu vijf zijn een recht om het hardst geprezen dezelfde finan uitvloeisel van de door het ministerie geboden ciele positie veel te duur dezelfde politieke po mogelijkheid om binnen de ontwikkelingsprojec sities hoor hoe de minister president een gezel ten gericht op de integratie kleuter en lager on schap vrouwen met politieke functies toespreekt derwijs te kiezen voor het thema onderwijskan als een kleuterklas van de bedoelde maatschap sen voor meisjes het doel is werken aan de be pelijke ontwikkelingen zal het in deze tijd van wustwording van ouders en onderwijsgevenden economische crisis blijkbaar niet komen althans ten aanzien van de onderwijskansen voor meisjes niet zolang vooral mannen de dienst uitmaken en het verwijderen van de sekserolbevestigende factoren uit het onderwijs en dit verankeren in pr oj e cte n het schoolwerkplan de scholen krijgen hiervoor extra schooltijden toegekend extra begeleiding de maatregelen hebben geleid tot een aantal pro en wat materiaalkosten jecten die op grond van het beleid een beroep het leermiddelenproject van de stichting konden doen op extra faciliteiten daarnaast was marie word wijzer het natuurlijk zo dat er ook in dagelijkse activi in dit project is voorbeeldmateriaal ontwikkeld teiten van scholen allerlei zaken werden onderno waarin de sekse ongelijkheid zelf tot onderwerp men s werd gekozen de keuze viel niet zoals in de be treffende maatregel werd gesteld op het ontwik een vrouw di e lesgeeft in een tweede klas en het idee kelen van een alternatief leerboek maar op het heeft dat zij op school de enige is die zich van het p ro ontwikkelen van een eerste aanzet voor een expe bleem bewust is probeert er in haar omgang met de leer rimenteel pakket bewustwording van sekserol li n gen en bij de verdeling van taken op te letten dat zij geen onderscheid maakt tus s en meisjes en jongens een len voor leerlingen van de vijfde en zesde klas collega van haar op een andere school heeft samen m et basisonderwijs en hun leerkrachten het project een studente van de pedagogische academie wat roldoor is in de experimentele fase in 25 scholen ge brekend l esmateriaal ontwikkeld op een andere school bruikt het materiaal is opgenomen in de slo wordt door het hel e t e am een roldoorbrekend project publikatie roldoor6reking en het schoolwerk opge zet een aantal kleuterleidsters op een experimente le basi sschool heeft afgesproken om elkaar meer te steu plan7 nen in vergaderingen en om in een vergadering met het projecten keuzevrijheden hele team dat voornamel i jk uit mannen bestaat het on dit zijn driejarige projecten voor het voortgezet derwerp emancipatie in het schoolwerkplan aan de orde onderwijs begeleid door het katholiek pedago te stellen de h oofdleidster van een voormalige kleu ter school heeft beslot e n te soll i ci t eren naar de functie van gisch centrum kpc met een zeer verschillende hoofd van de nieuwe bas i sschool hoewel ze weet dat invulling van projecten praktische vaardighe het binnen het team als vanzelfsprekend wordt be den tot vakkenintegratieprojecten rond thema s schouwd dat het mannelijke hoofd van de lagere school als mannen vrouwen samenleven jongen deze taak op zich zal n emen op een andere school heb meisje mensen een logitudinaal programma ben het hoofd en de hoofdleid ster be s loten de moge l ijk h eden te onderzoeken om de functie van hoofd van de waardenontwikkeling ontwikkeling van thema basi sschool samen in deeltijd te vervullen de meisjes tisch projectonderwijs en individuele en groeps van ee n vij fde en een zesde klas hebben bes l oten actie te gerichte leerlingbegeleiding vooral met het oo g 19 op keuze van studie en beroep bovendien wordt stand op te maken mede ter voorbereiding van in sommige projecten aandacht besteed aan atti de nieuwe beleidsnota e ik neem daaruit enige tudevorming van docenten en aan de ontwikke gedeelten over ling van lesmateriaal de scholen krijgen per cur susjaar tien extra taakuren toegewezen plus een in het algemeen is de animo van scholen om aan bedrag aan materiaalkosten emancipatie te beginnen niet heel groot dat projecten gericht op het voor meisjes toegan bleek bijvoorbeeld in het project leermiddelen kelijk maken van traditionele jongensopleidin van marie word wijzer hoewel met name in de gen in het kader van het leerlingweze n eerste experimentele fase alleen scholen werden deze projecten zijn in eerste instantie bedoeld benaderd die al welwillend tegenover het onder voor meisjes met een lhno diploma behalve voor werp stonden was de bereidheid om die welwil de meisjes zelf beogen de projecten roldoorbre lendheid om te zetten in daadwerkelijke partici kende effecten te hebben naar de instanties die patie niet in overmatige hoeveelheid aanwezig de opleidingen in het kader van het leerlingwezen ook in het project onderwijskansen voor meis gestalte geven in vijf opleidingen in tien streek jes in delft het eerste was die keuze min of scholen is het emancipatieproject uitgevoerd meer het gevolg van het afschrappen van belang oorspronkelijk waren de projecten bedoeld voor stellingen bij het begin van de projecten keuze 120 meisjes er hebben er in het schooljaar 1981 vrijheden die zoals gezegd een zeer verschillende 82 slechts 91 meegedaan van wie er 45 1 onder inhoud hebben was het lang niet altijd voor ie weg afhaakten de bedoeling was dat de meisjes dereen duidelijk waar het eigenlijk om gaat er weerbaarder zouden worden onder meer door zijn scholen die een heel jaar lang bezig zijn ge extra begeleiding de faciliteiten bestonden uit weest met vragen als wat verstaan we onder extra taakuren en extra consulenten in de bege vrije keuze het blijkt erg moeilijk om van die leidende instanties beeldvorming naar gerichte stappen en uitvoering programmeren voor meisjesgroepen in streek te komen ook bij de introductie van de projec schoolverband emancipatieprojecten in het ten meisjes in technische beroepen was het be vormingswer k ginpunt niet voor iedereen even duidelijk noch anders dan bij de vorige projecten is in dit geval was iedereen er even sterk bij betrokken een het initiatief uitgegaan van de individuele docen groep met name de directies en organisaties die ten en of vormingscentra het betreft dus emanci betrokken waren bij het landelijk initiatief had patieprojecten van onderop ze worden uitge den er belang bij om op de bres te staan voor voerd in vier streekscholen en een twaalftal vor emancipatie niet zozeer het onderwerp als wel mingscentra het ministerie stelde in een later het feit dat het als belangrijk werd aangeprezen stadium faciliteiten beschikbaar van de 48 ont door de overheid was de doorslaggevende factor vangen aanvragen werden er 17 gehonoreerd een andere groep onderging de introductie van het project als je moet wel deze groep zag het ik ben mij ervan bewust dat ik met deze selectie probleem niet of wilde het niet zien en vertoon ve en zeer summiere beschrijving niet duidelijk de een soort vaderlijke houding tegenover de maak wat er precies in die projecten gebeu rt dat meisjes naarmate de vage uitgangsstelling meer kan in een bestek als dit ook niet wel is hoop geconcretiseerd werd ik doe ook wel eens de ik duidelijk wat kenmerkend is voor het beleid afwas als demonstratie van eigen geemancipeerd in dit opzicht het gaat om het beschikbaar stel heid bleek voor velen wel het plafond vielen er len van faciliteiten op een lijdelijke basis een meer cynische opmerkingen met andere woorden tijdelijk extraatje in de in de streekscholen leiden de projecten een geiso hoop dat hierdoor het emancipatieproces in de leerd bestaan individuele vrouwelijke docenten scholen vaste voet zal krijgen uit de volgende zijn aan de projecten begonnen en het is niet ge paragraaf zal blijken dat dit misschien niet de lukt het hele team daarbij te betrekken veelal meest effectieve weg is integendeel de aversie bij hun collega s lijkt ge groeid resultate n uit onderzoek is gebleken dat leerkrachten en an in 1982 werd mij gevraagd om een soort tussen dere direct bij de school betrokkenen een sleutel e a n r c q 3 m e h kq 19 0 m m o rol vervullen maar de leerkrachten die de moed nele rollen de zo lang gepraktiseerde sekse neu hebben erin te stappen hebben veel te verduren trale opstelling van de school leidt in de praktijk ze moeten als het ware hun eigen overleving or tot sekserolbevestiging de reacties van leerlingen ganiseren de persoonlijke weerstanden zijn zo wijzen erop dat veel van de p ro jecten als fremd wel bij collega s als bij leerlingen en ouders groot kb rper in de school worden ondergaan dat kan daarbij speelt vooral angst een grote rol men on zich uiten in gebrek aan motivatie bijvoorbeeld dergaat emancipatie als een bedreigend onder bij jongens als ze moeten koken of meedoen aan werp vooral omdat je je daar als leerkracht niet textiele werkvormen zelf buiten kunt houden de privesfeer is eigen een ander probleem is het traditioneel overgele lijk taboe vooroordelen werken als dichte deu verde idee over emancipatie leerlingen nemen re n vaak de negatieve meningen ten aanzien van rol deze afweerhouding uit zich in openlijk of ver doorbreking van de ouders over het expliciet borgen verzet en een beroep op de status quo hanteren van het begrip emancipatie leve rt bij als vrouwen toch zelf gekozen hebben dan 1 de leerlingen dan ook nogal eens verzet op veel voor bij de projecten betrokken docenten is het leerlingen gaan sterk uit van de status quo ze gevaar geisoleerd te worden heel reeel dat geldt beschouwen de nu situatie als natuurlijk en alge vooral als ze zich rekenen tot de feministen dat meen geldend er is weinig historisch perspectief wordt in het algemeen een vies woord gevon of begrip voor de veranderlijkheid van cultuur den extra complicerend is het feit dat het niet een voudig is situaties te vinden die voor leerlingen ook de leerlingen kunnen een bron van weerstan duidelijk zijn en die binnen hun e rv aringswereld den tegen emancipatie in het onderwijs vormen liggen veel situaties worden niet als ongelijk dat is op zich niet verwonderlijk kinderen ko waardig maar als natuurlijk beschouwd in de men de school binnen met een socialisatie verle projecten meisjes in technische beroepen wordt den dat ze lijkt voor te bestemmen voor traditio bijvoorbeeld op voorlichting in de klas onwenni g 21 en lacherig gereageerd ik zie me al omdat het het heeft in enkele gevallen geleid tot een betere voorgeschotelde perspectief niet aansluit bij het analyse van de eigen invulling van het begrip toekomstbeeld van de leerlingen maar vaak ook niet in dat laatste geval kan een de invloed van ouders is uiteraard het meest vraagteken gezet worden bij de bijdrage van een merkbaar in de projecten gericht op het basison project aan emancipatie als geheel het is natuur derwijs en de onderbouw voortgezet onderwijs 9 lijk aardig als de jongens breien en de meisjes tim meren maar wanneer d ie activiteiten niet in een hoewel de weerstanden en problemen dus hoog perspectief geplaatst worden houden de jongens opgestapeld liggen gaven de meeste geinterv iew vermoedelijk op met breien zodra het niet meer den aan dat er toch wel veranderingen merkbaar moet zijn als gevolg van de projecten in het algemeen verder is de complexiteit van de beoogde veran worden deze effecten wat indifferent beschreven dering heel groot er is zo langzamerhand wel be de meisjes en jongens gaan wat normaler met el kend dat roldoorbreking in het onderwijs betrek kaar om de leerkrachten zijn zich meer bewust king heeft op alle elementen maar hoe die nu geworden men is er in de school nu aan gewend precies invloed uitoefenen en hoe ze zich tot el maar daar zit ook een gevaarlijke kant aan er kaar verhouden is nog steeds niet onderzocht ontstaat een sfeer van tolerantie die gemakkelijk leerkrachten die aan roldoorbrekend onderwijs kan omslaan in onverschilligheid ze doen of welk etiket er verder nog opgeplakt wordt maar uit het basisschoolproject delft wordt te beginnen moeten zelf waarschijnlijk meer dan leurstelling gemeld over wat er in de school het wiel uitvinden praktijk haalbaar is de invloed van het vooraf een andere weerstand oproepende factor is het gaande socialisatieproces en tijdens de schoolpe feit dat de projecten weliswaar kortlopend zijn riode de invloed van het thuismilieu blijken erg maar dat ze daarmee niet beperkt zijn in hun in groot te zijn terwijl de invloed van onderwijs in vloed je kunt niet ophouden met emanciperen de totale maatschappelijke context zeer beperkt als het na een half jaartje niet zo bevalt is uit de tussenevaluatie van de projecten meis de grootste weerstand tegen onderwijsemancipa jes in technische beroepen blijkt dat in overwe tie zo blijkt uit de projectervaringen komt voort gend door jongens bezochte scholen het project uit het feit dat er een discrepantie bestaat tussen een apa rt gebeuren blijft de aan de vernieuwing ten grondslag liggende nor men en waarden en de in de school gangbare nor h obbels en kuilen in de we g men en waarden dat geldt sterker naarmate de consequenties zichtbaarder worden het verzet het is met de projecten dus ondanks het feit respectievelijk de onverschilligheid groeit als de dat men niet geheel ontevreden is niet echt ge consequenties dichterbij komen emancipatie lukt om een beleid ook in de praktijk gestalte te wordt verbonden met allerlei enge feministen laten krijgen zeker niet als men daarbij ook nog waardoor heel emotionele en moeilijk te weerleg uitstralingseffecten beoogde gen weerstanden manifest worden waar ligt dat aan een tweede belangrijke bron van de problemen is in de eerste plaats aan de aard van de vernieu de gevolgde strategie wing zelf er is bij het gevoerde onderwijsemancipatiebeleid emancipatie in het onderwijs is een vernieuwing nauwelijks sprake geweest van een strategie in de die door zijn aard veel weerstanden oproept dat eigenlijke zin van het woord de projecten ston is mede het gevolg van de vaagheid waarmee de den zelfs binnen een schooltype tamelijk los doelstellingen van de verandering omschreven van elkaar en de indruk bestaat dat ze ook alle zijn emancipatie is maatschappelijk al een om maal een andere invulling geven aan hun eman streden begrip dat feitelijk als paraplu fungeert cipatieproject die weinig gestructureerde stra voor een aantal deels strijdige opties bij de tegie heeft als bijprodukt gehad dat er zowel pro introductie van het onderwijsemancipatiebeleid is jecten draaien die van bovenaf zijn geinitieerd als die paraplufunctie niet duidelijk gemaakt de projecten die aan de basis zijn ontstaan die eer scholen hebben hem zelf moeten uitvinden dat ste zijn qua faciliteiten veelal in het voordeel de heeft in alle projecten veel tijd en energie gekost projecten meisjes in technische beroepen bij 22 voorbeeld werden van bovenaf geinitieerd de facetbeleid hieraan inherente grote afstand tussen het niveau toen we in de jaren zestig tot onze schrik consta van de besluitvorming en het praktijkniveau heeft teerden dat ons eerlijke onderwijssysteem niet in deze projecten tot problemen geleid er waren zo eerlijk werkte omdat kinderen uit de lagere slechts globaal omschreven doelstellingen en een sociaal economische milieus zeg maar de arbei analyse op praktijkniveau van de situatie ont derskinderen er aanzienlijk minder van profiteer brak dat leidde e rt oe dat de projecten op den dan de betere standen leidde dat tot spe schoolniveau heel verschillende invullingen kre ciaal beleid namelijk het onderwijsstimulerings gen dat op zich niet als negatief te beschouwen beleid toen de overheid eind jaren zeventig ont verschijnsel had evenwel ook tot gevolg dat in dekte dat de gelijke kansen ideologie ook al niet een moeizaam proces alsnog geprobeerd werd een opging voor meisjes ten opzichte van jongens eigen invulling te vinden daarbij voltrok zich leidde dat al weer tot speciaal beleid het onder een duidelijke scheiding der geesten lang niet wijsemancipatiebeleid toen we begin jaren tach alle betrokkenen zagen precies waar de proble tig echt problemen begonnen te krijgen met de men van de meisjes liggen vaak was alleen over etnische minderheden toen enfin minderhe eenstemming te bereiken over doelen op een vrij denbeleid hoog abstractieniveau naarmate de analyse con het gemakkelijke van zo n strategie is dat hij je creter werd en de consequenties dichterb ij kwa ontslaat van de plicht om fundamenteel iets in men haakten meer mensen af en trokken zich te je gewone onderwijs te veranderen het heeft rug of ontwikkelden een anti houding denk ik soms wel eens iets van een ouderwetse de veronderstelling was verder kennelijk dat de lachfilm het op verouderde en in ieder geval projecten vanzelf een uitstralingseffect zouden selecte normen en waarden gebouwde onder hebben daar is weinig van terecht gekomen ook wijssysteem kraakt in z n voegen en met een rot al omdat daar weinig of geen planning aan ten vaart loopt bouwvakker overheid met emmertjes grondslag lag veel projecten zijn omgeven met en troffel rond om ijlings de scheuren dicht te een lacherige sfeer zowel bij collega s als bij leer smeren hier een lik compensatie daar een lik lingen emancipatie is blijkbaar iets wat een be emancipatie en een lik intercultureel toe paald beeld oproept de overstap van de lacherige maar terwijl hij aan de ene kant nog staat te sme sfeer naar serieus werken blijkt zeer moeizaam te ren ontstaat aan de achterkant al weer een nieu zijn we scheur het emancipatiebeleid van het ministerie van al dat speciale beleid heeft fundamenteel niets 0 w geeft naar het oordeel van de geinterviewde aan het onderwijssysteem veranderd en dat docenten teveel aanleiding om emancipatie als vind ik het bezwaar van al die maatregelen hoe een randverschijnsel te blijven zien het verplicht wel er best aardige en nuttige bij zijn die samen niet gemotiveerde docenten tot niets integen het specifieke beleid vormen als dat specifieke deel het verschaft een alibi om er ook niets aan beleid er uiteindelijk niet toe leidt dat er echt te hoeven doen wat verandert niet alleen als franje is het volgens mij een doekje voor het bloeden het is toch te perspectieven gek dat hoewel in iedere begroting van o w een forse scheut emancipatie was gedaan e r begin december 1983 verscheen de derde beleids in de adviesraden tot vorig jaar geen enkele nota een stukje wijzer 1 0 vrouw zat het was ook tamelijk mallotig dat bij de doelstellingen zijn onveranderd en dat is jam allerlei ontwikkelingsbeleid emancipatie domweg mer hoewel ik denk dat je daar gezien het hui vergeten werd dat de commissie die zich bezig dige kabinet niet eens erg ongelukkig mee moet hield met de eindtermen voor de pabo het on zijn derwerp stomweg vergat er staan weer bijna 100 maatregelen in die zo op en dat nu zo belooft de derde nota onderwijs het eerste gezicht niet zo heel veel samenhang lij emancipatie zal in de toekomst veranderen er ken te vertonen toch is er in bepaalde opzichten wordt ernst gemaakt met facetbeleid een belangrijke vooruitgang te constateren om het emancipatiebeleid te verbreden zal het accent word e n gele g d o p het i nbou wen in het alge m en e o nt 23 wikkelingsbeleid dat wil zeggen dat bij nieuw te ont naamde contactdagen worden opgezet voor diegene n wikkelen beleid en waar dit mogelijk is in lopend beleid d i e in het onderwij s met emancipatie activiteite n be systematisch zal worden bekeken of er vanuit emanci zig zi j n en ervaringen wille n uitwisselen patie oogpunt geen nadelige gevolgen voor meisjes en die in het onderwi j s emancipatie activ iteiten willen jongens aan verbonden zijn en welke voorwaarden in op starten en kennis willen n emen van opgedane e rv a gebouwd kunnen worden om vooral de onderwijskan ring e n sen van meisjes te verbeteren het verder te ontwikke p 11 12 len onderwijsemancipatiebeleid kan dan ook gekarakte riseerd worden als facetbeleid en als specifiek beleid voorts wordt een materialenbank in het vooruit waarbij het facetbeleid in de toekomst een sterker zicht gesteld worden middelen beschikbaar ge accent zal krijgen binnen het departement worden daartoe de volgende steld om voorbeeld emancipatoir lesmateriaal te maatregelen getroffen ontwikkelen en wordt een brochure gemaakt bij iedere nieuwe beleidsontwikkeling van enige om waarin de knelpunten van onderwijsemancipatie vang zal een ambtenaar worden belast met het bewa worden verhelderd ken van het facet emancipatie met betrekking tot dat beleid er is een interne brochure gemaakt waarin criteria d e afzonderlij k e maatrege len laat ik verder m aar zijn aangegeven om het beleid op emancipatie aspec even voor wat z e zi jn d e v raag i s zal h et h e lpe n ten te kunnen toetsen gedurende een jaar zal met deze criteria bij wijze van proef worden gewerkt in dien deze criteria wijzigingen of aanvullingen behoe confectie voor het modale middenklasse meisj e ven zullen deze na de proefperiode worden verwerkt p 9 10 tot zover een schets in vogelvlucht van het on derwijsema ncipatiebeleid infrastructuur beleid dat min of meervan bovenaf werd inge in de vorige paragraaf gaf ik al aan dat veel on zet nadat het van onderop maar niet primair derwijsgevenden die zich met emancipatie bezig vanuit het onderwijsveld was afgedwongen be houden niet alleen vaak over onvoldoende infor leid dat op een aantal punten ook slecht aansloot matie beschikken maar in veel gevallen ook zeer bij de initiatieven die door individuele leerkrach geisoleerd werken en juist bij dit onderwerp is ten al werden ondernomen zo werd bij de ver de behoefte aan contact met anderen vrij groot deling van projecten soms niet uitgegaan van de het onderwerp zelf is weinig concreet en op meer motivatie van scholen maar werden ze toegewe manieren in te vullen daarnaast is discriminatie zen op grond van beleidsmatig wel meer gehan op grond van sekse sociaal nog lang niet zo on teerde spreidingscriteria daardoor verkregen aanvaardbaar als discriminatie op grond van ras scholen die wel al eigen ideeen hadden en in de en velen schromen niet hun weerstanden en on startblokken stonden geen faciliteiten en andere begrip goed duidelijk te maken tenslotte is voor wie het allemaal nog niet zo nodig hoefde emancipatie een onderwerp dat aan degene die wel ermee bezig is meestal ook niet ongemerkt voor maar er is een veel fundamenteler bezwaar tegen bij gaat dat betekent dat het van groot belang is het beleid aan te voeren ook in de derde nota dat leerkrachten die zich met emancipatie activi onderwijsemancipatie wordt geen nadere analyse teiten bezighouden of die ermee willen beginnen gemaakt vanwaar het eigenlijk om gaat eman met elkaar in contact komen dit is tot op heden cipatie blijft een wat abstract begrip en meisjes een zaak geweest die aan het particulier initia blijven een categorie toch zijn we er sinds 1979 tief werd overgelaten streekschooldocentes wel achter gekomen dat je de verschillen tussen startten in hun eigen tijd en op eigen kosten meisjes onderling niet zomaar weg kunt poetsen een onderling overleg hetzelfde gold voor vor dat je integendeel moet aansluiten bij die ver mingswerksters en voor mensen die zich in de schillen want ook al hebben meisjes en vrouwen ondersteuningssfeer met dit onderwerp bezig uit alle klassen hun onderdrukte positie gemeen houden de manier waarop die onderdrukking zich aan het is verheugend dat in de derde nota een verbe hen voordoet en dus ook de wijze waarop ze tering van de infrastructuur in het vooruitzicht zich ertegen kunnen verzetten is geheel ver wordt gesteld schillend de situatie van gymnasium meisjes is niet of nauwelijks te vergelijken met die van ten behoeve van alle onderwijsvormen met uitzonde streekschool meisjes de eersten zullen niet z o ring van het wetenschappelijk onderw i js zullen zoge 24 snel geconfronteerd worden met een verkrachting ermee samenhangende consequenties moet wel op hun leer stageplaats zoals een leerlinge van de nagedacht worden streekschool in noord holland bij hoogovens overkwam en zeker wordt de leerplaats niet op vier jaar onderwijsemancipatiebeleid wat heeft geheven op het gymnasium als een leerkracht zijn het opgeleverd handen niet kan thuishouden zoals voor het ik denk dat er wel enige vooruitgang te bespeu streekschool meisje wel het geval was terwijl de ren valt qua beleid zij het dat het binnen het to betreffende werknemer eraf kwam met een be tale kader van het overheidsbeleid een geisoleerd risping gebeuren blijft ik vrees alleen dat gegeven dat gegeven is in het overheidsbeleid nagenoeg het feit dat de echte invulling van onderwijs onzichtbaar er is behalve de plichtmatige woor emancipatie van de onderwijsgevenden zelf zal den die gewijd worden aan meisjes uit culturele moeten komen wat leidt tot taakverzwaring en minderheden die gestald lijken te worden in gegeven het feit dat dezelfde overheid door haar het onderwijsvoorrangsbeleid geen of weinig arbeidsvoorwaardenbeleid bij de onderwijsgeven aandacht voor klasse milieu en cultuurverschil den de lust tot extra inspanningen nagenoeg tot len en misschien is dat ook wel logisch mis nul reduceert de toekomst er niet zo rooskleu schien is bij van bovenaf komend beleid een rig uitziet typerend is misschien wel dat de globale aanpak wel onontkoombaar schets nog een mooi rood omslag had terwijl probleem hierbij is echter dat je hierdoor imp i een stukje wijzer in een minder urgent groen ciet middenklasse normen hanteert en dat het ge is uitgevoerd vaar groot is dat uiterlijke kenmerken breiende jongens timmerende meisjes de norm voor het al dan niet geslaagd zijn van emancipatie in het onderwijs gaan bepalen in plaats van wat je be oogt namelijk de keuzevrijheid van mensen ver groten los van hun sekse en de weerbaarheid van noten kinderen vergroten zodat ze daar ook gebruik van 1 schets van een beleid voor emancipatie in onderwijs kunnen maken in feite wordt op deze manier en wetenschappelijk onderzoek s gravenhage min de ene norm namelijk dat meisjes en jongens een van o w 1979 in 1975 liet het ministerie van na natuurlijk verschillend toekomstperspectief zou tionale opvoeding in belgie een nota verschijnen emancipatie ook in de schon brussel 1975 den hebben vervangen door een nieuwe die even 2 dit artikel garandeert de vrijheid van onderwijs dwingend is als de oude de dominantie van de 3 voortgangsnota onderwijsemancipatie s gravenha modale middenklasse normen het is jammer dat ge min van o w 1980 er van de groeiende kennis over verschillen in 4 een maatschappij waarin zowel mannen als vrouwen jeugdculturen11 zo weinig is doorgedrongen tot kostwinner zijn gedurende een korter aantal uren per dag dan het op dit moment gebruikelijke en de ge het overheidsbeleidsniveau dat is vermoedelijk zinsverzorgende en huishoudelijke werkzaamheden ook de oorzaak van het feit dat men kennelijk op zich nemen geen weg weet met de relatie tussen milieu en 5 zie onder meer vrij nederland 17 december 1983 sekseverschillen en met vooral de relatie 6 ineke schaper rsad haarlem en anne visser pa tussen cultuur en sekseverschillen 1 2 haarlem geciteerd in ria jaarsma ro doorbreking en het schoolwerkplan enschede slo 1983 zie maar nogmaals vermoedelijk is dit inherent aan de boekbespreking in dit nummer van bovenaf geinitieerd overheidsbeleid waarin 7 enschede s lo 1983 zie noot 6 gezien de politieke context positie kiezen 8 ria jaarsma emancipatie in het onderwijs wat moet eigenlijk niet mogelijk is ook al schreef de ik daarmee s gravenhalte min van o w 1983 9 ik verwijs wat dit betreft naar het in dit nummer op regering in 1980 nog optimistisch dat dat wel zou genomen interview met joosje baarda ouderbege kunnen zie het eerder opgenomen citaat leidster bij de projectschool in delft eigenlijk is hiermee het grote dilemma aangege 10 een stukje wijzer derde onderwijsemancipatienota ven positie kiezen is ten aanzien van dit onder s gravenhalte min van o w 1983 11 zie onder meer te elfder ure 35 nijmegen sun werp noodzakelijk als een overheid dat niet kan 1983 om welke reden dan ook moet je dan besluiten 12 vandaar dat in dit nummer relatief veel aandacht om maar niets te doen dat is een conclusie die wordt gegeven aan meisjes en vrouwen uit allochtone mij te ver gaat maar over het probleem en de groepen 25