Een functionele kijk op het grammatica-onderricht

een functionele kijk op het grammatica onderricht georges de schutter in een vroegere publikatie de schutter 1980 heb ik een lans gebroken voor een grammatica onderricht dat ten minste tot op grote hoogte de omgekeerde weg gaat van wat traditioneel in lager en middelbaar onderwijs aangeboden wordt in die tekst wordt als natuurlijk voorgesteld van een taalbeschouwelijke basis op te klimmen naar inzicht in taalstructuren en taalformatie en dat via een actieve betrok kenheid bij alles wat der taal genoemd kan worden ik was mij bij het formuleren van die opzet uiteraard bewust van een aantal praktische moeilijkheden en bezwa ren die grotendeels parallel lopen met wat destijds bij de overschakeling van klas sieke naar moderne wiskunde als belemmerende factoren te voorschijn is geko men ilereerst is er de praktische nodig zijn ook bij het taalonderwijs wat drill noodzaak voor de leerlingen aan te houden maar zolang er geen echt om althans een aantal basis onderzoek is gedaan naar de reele behoef vaardigheden te verwerven die ten in elk van de genoemde domeinen direct met de traditionele gram spelling vreemde talen onderricht taal matica verbonden lijken het vaardigheid kunnen wij zelfs geen gok herkennen van een aantal zins doen naar inhoud en vorm van wat in dit en constituentenstructuren voornamelijk verband voorgesteld kan moet worden ten behoeve van de spelling van de werk woordvormen het beruchte d udt paradig in deze bijdrage wil ik wel een paar sugges ma gedeeltelijk ook voor het vreemde ties doen in verband met de inhoud van een talen onderricht in heel beperkte mate ten globaal taalbeschouwingspakket waarvan slotte voor het aanscherpen van de taal ik mij voorstel dat het geleidelijk verwerkt vaardigheid in de moedertaal de behoeften kan worden in de curricula van lager en in kwestie lijken mij van dezelfde orde te zijn middelbaar onderwijs daarbij ga ik uit van als wat men ervaren heeft bij de ontwikke de algemene principes van een theoretisch ling van het wiskundige denken zoals het linguistische theorie die vooral in het laatste noodzakelijk is gebleken om het inzichtelijke decennium in het wetenschappelijke vlak rekenwerk aan te vullen met een redelijke opnieuw krediet heeft afgedwongen de mate van parate kennis zo zal het wel functionele grammatica dat is een theorie nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang n n die bij de zgn praagse school van linguis 3 taal maakt gebruik van een verzameling ten een dominante rol speelde maar daar van formele tegenstellingen in het fonologi na onder invloed vooral van het klassieke sche morfologische en syntactische vlak amerikaanse structuralisme en het logi wij moeten daarbij denken aan opposities sche uitvloeisel daarvan de strikt formalisti zoals die tussen klinker en medeklinker tus sche transformationeel generatieve gram sen enkelvoud en meervoud tussen zelf matica een nogal kwijnend bestaan heeft standig naamwoord en werkwoord tussen geleid recent heeft het functionalisme een hoofd en bijzin enz die opposities staan nieuwe impuls gekregen voornamelijk door helemaal niet zo los van elkaar als soms het werk van de nederlandse linguist simon door het taalonderwijs wordt voorgesteld c dik veel van wat verder volgt is geinspi integendeel ze zin allemaal met elkaar ver reerd door zijn werk bonden door een reeks regels 4 de taalgebruik st er leert dat hij zij met p ri ncipes van het fenomeen die netjes geordende en alles bijeen ook vrij menselijke taal beperkte reeksen tegenstellingen een onge ordende in se zelfs oneindige verzameling van functie opposities betekenissen wel elke linguistische theorie wordt geconfron bepaalde taalhandelingen enz kan uit teerd met het feit dat het verschijnsel men drukken dat is het moeilijkste maar ook selijke taal uitzonderlijk complex is elke het boeiendste van het verschijnsel taal de theorie moet een antwoord vinden op de verzameling van betekenis en gebruikste vraag naar het verband tussen ten minste genstellingen waarvan men zich op een de volgende onderdelen bepaald ogenblik bewust is kan telkens weer met nieuwe elementen verrijkt wor 1 taal wordt in het individu gestuurd door den de taal is fundamenteel rijk en buig een strikt individueel taalvermogen elke zaam genoeg om die nieuwe behoeften te spreker beschikt over een beperkte verza dekken k leg hier in deze context nogal meling regels die het mogelijk maken een wat nadruk op jammer genoeg heeft oneindig aantal uitingen te produceren immers het klassieke grammatica onderwijs actief en te verwerken passief de neiging om juist dat aspect van de aan pasbaarheid en buigzaamheid van de taal 2 taal wordt gebruikt in een gemeenschap te verwaarlozen misschien zelfs is dat en wordt vanuit die gemeenschap gestuurd woord verwaarlozen nog te vriendelijk en door een min of meer vast systeem van moeten wij veeleer spreken van bestrijden normen het feit dat die normen voor in ieder geval wordt een te eenzijdige bepaalde taalvormen niet vastgelegd zijn belangstelling aan de dag gelegd voor de b v in een expliciete normatieve grammati regels en nauwelijks of geen voor wat met cazoals voor de nederlandse standaardtaal die regelmatige oppositietjes soms zelfs de ans betekent niet dat er voor zulke daar tegenin creatief gedaan kan worden talen b v de meeste streekdialecten geen norm zou zijn ten slotte is het de gemeen waar dat alles op neerkomt is dat voor alle schap die de taal gebruikt en niet een of deelcomponenten van de taal op ten min andere taalbeschrijver of instantie die ste drie niveaus variatieschalen gedefinieerd bepaalt wat kan en wat niet kan en zo n kunnen worden nc geef hier een heel een gemeenschap is er voor een dialect net zo voudig voorbeeld in het fonologische vlak goed als voor een cultuurtaal vt 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 elk individu heeft een bepaalde realisatie eenzetting kunnen we nu twee belangrijke breedte voor de formele tegenstellingen opmerkingen maken d w z een welbepaald foneem b v a wordt door dezelfde persoon niet steeds 1 het is onbetwistbaar een taak van het helemaal op dezelfde manier uitgespro onderwijs om de jeugd inzicht te geven in ken maar er zijn aan die individueel het fenomeen menselijke taal ten slotte is bepaalde vrijheid toch wel grenzen z dat toch wel een belangrijk kennisgegeven b v kan met heel verschillende graden want de creatieve taal is een exclusief men van stemhebbendheid gerealiseerd wor selijk vermogen geen enkele diersoort den maar zal tenzij in de assimilatie beschikt over meer dan wat stereotiepe wel nooit helemaal als s gaan klinken tekens die wel eens taal genoemd worden maar juist dat creatieve aspect waar we in elke gemeenschap eventueel kan dat het al een paar keer over gehad hebben ook een bepaalde deelgroep van een missen maar als wij taal zo bekijken dan taalgemeenschap zijn bestaat ten min moet het duidelijk zijn dat dat inzicht in de ste impliciet het idee dat het foneem in eerste plaats de verhouding tussen de drie kwestie op een bepaalde manier toch beschreven niveaus moet betreffen m a w ook wel weer met een variatiebreedte een onderwijs dat er alleen maar op gericht zou moeten klinken wat de z betreft zou zijn om inzicht te geven in de individu is het in het nederlandse taalgebied voor ele regelcomplexen is niet vruchtbaar de standaardtaal vereist om die niet evenmin een onderwijs dat alleen beoogt maximaal stemhebbend b v zoals in het de leerling kennis te laten maken met de engels te realiseren maar ook niet volle heersende normen in de gemeenschap en dig stemloos m a w op zo n manier dat evenmin ten slotte een onderwijs dat alleen de oppositie met s toch nog duidelijk maar probeert de leerling slagvaardiger te waarneembaar blijft maken in een zo groot mogelijk aantal situ aties m a w waarbij hem haar techniekjes bij elke individuele spreekact dient worden bijgebracht om de al verworven bepaald te worden of de bestaande indi taalkennis te allen tijde zo goed mogelijk viduele variatiebreedte die dus ook weer aan te passen aan de behoeften van het min of meer met de gemeenschapsnorm ogenblik wat een volwassen taal en dus overeenstemt volstaat voor de behoeften ook grammatica onderwijs moet beogen is die de spreker precies op dat ogenblik en de drie vaardigheidsniveaus tezamen en in in die omstandigheden heeft of dat er volle harmonie met elkaar zo sterk mogelijk toch nog een extra aanpassing moet te ontwikkelen een niet geringe taak uiter komen om bij hetzelfde voorbeeld van aard die meer denkwerk vereist dan er tot de z te blijven het kan wel eens zinvol nogtoe van onderwijskundige of van linguis zijn om een bepaalde graad van expressi tische zijde aan besteed is viteit na te streven en dat kan b v bereikt worden door de z te verlengen b v in 2 wat de tweede groep van betrokkenen zzzo groot natuurlijk behoort zo n wank de linguisten dus betreft is een eerste buiten het expressieve taalgebruik taak om op zoek te gaan naar een theorie gewoonweg niet tot de individuele of die als basis voor de ontwikkeling van leer gemeenschappelijke variatiebreedte van strategieen zou kunnen dienen van de op het foneem in kwestie maar daarom is dit ogenblik bestaande paradigmata lijkt mij zo n klank nog niet fout integendeel hij is daarvoor alleen het functionele in aanmer juist heel erg functioneel king te komen binnen de voorgestelde modellen biedt bovendien m i dat van s c naar aanleiding van die vrij uitvoerige uit dik vanwege zijn relatieve eenvoud en nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang nn toch ruime toepassingsmogelijkheden de als we bereid zijn de systeem aspecten beste kansen op succes in de volgende waarvan sprake zo te interpreteren dat die afdeling geef ik een schets van de voor het individuele taalvermogen de competen naamste principes van de functionele gram tie van de taalgebruiker vormen dan bevat matica volgens dik voor zover die principes die programmabepaling de drie niveaus die voor onderwijskundige doelstellingen ik boven als essentieel voor het begrijpen belang kunnen hebben het spreekt vanzelf van het fenomeen menselijke taal heb dat geen volledige uiteenzetting nagestreefd gesignaleerd en bovendien een gezonde kan worden maar aan de andere kant wil ik basis voor de beschrijving van de verban wel een paar aspecten die in diks model den tussen die niveaus nog geen plaats gekregen hebben toe voegen natuurlijk wel met respect voor de sian direct belang voor ons doel zijn in diks geest van het voorstel functionele grammatica de volgende punten 1 dik maakt een onderscheid tussen syn p ri ncipes van de functionele tactische semantische en pragmatische grammatica functies en neemt aan dat er ten minste gedeeltelijk een oorzakelijk verband tussen die functies bestaat dat wil vooral zeggen dik begint zijn karakterisering van de func de syntactische functies die zich vooral tionele grammatica met een vrij program manifesteren in de opsplitsing tussen actie matische stelling die ik hier in vertaling aan ve en passieve zinnen kunnen voor een haal deel teruggevoerd worden op semantische en of pragmatische factoren over de relatie in het functionele paradigma wordt taal tussen semantische en pragmatische facto in de eerste plaats beschouwd als een in ren bewaart dik zelf het stilzwijgen maar strument voor de sociale interactie tussen die zijn bij linguisten die zijn gedachtengoed aanhangen al wel uitvoerig aan bod geko mensen met het primaire gebruiksdoel om communicatieve relaties tussen sprekers en men toegesprokenen te leggen in deze benade ringswijze wordt ernaar gestreefd het instru een aanpassing van de theorie bestaat erin mentkarakter van de taal t a v wat mensen dat een duidelijke hierarchische structuur er in sociale situaties mee doen in de wordt ingebouwd met als hoogste of belangstelling te plaatsen talige interactie meest fundamentele functionele opposities d i sociale interactie door en met taal is de pragmatische waarin dus sociale ach tergrond doelstellingen van het taalgebruik een vorm van gestructureerde cooperatieve activiteit het is een gestructureerde activi verhoudingen tussen taalgebruikers zowel tat in die zin dat het onderworpen is aan in het objectieve als in het subjectieve vlak sociale regels normen of conventies die een rol spelen die is mede bepalend voor de keuzes die door het sprekende individu regels vormen tezamen het systeem dat aan talige interactie ten grondslag ligt de in het semantische vlak gedaan worden op middelen die bij die gestructureerde coope twee deel niveaus ratieve activiteit aangewend worden nl de talige uitdrukkingen expressies die zich in a wat de opbouw van de uiting betreft de de vorm van uitingen manifesteren zijn zelf definitie van de rollen van de constituen gestructureerd d w z dat ze beheerst wor ten t o v elkaar den door regels die tezamen het taalsys b op het gebied van de lexicalisering teem uitmaken dik 1981 p 1 denk in dit verband alleen al maar aan mk 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 de registerwaarde van woorden uit direct op de praktijk van het taal leren en drukkingen zegswijzen enz taal hanteren gericht maar is m i om meer dan een reden het nastreven meer dan ten slotte is er een heel sterke bepalende waard taal is een van de weinige complexe band tussen de semantische opposities die feiten in de werkelijkheid die direct toegan in een taal opereren en de syntactische als kelijk zijn voor bestudering elk menselijk onderwerp wordt in een taal als het neder wezen heeft het als intern bezit bovendien lands bijvoorbeeld normaal die constituent is het zowat het enige dat ons toegang ver gekozen die in de stand van zaken als stu leent tot de specifiek menselijke eigen wende kracht optreedt voor deze proble schap van het denken de vaak geconsta matiek van de verhoudingen tussen de drie teerde afkeer voor dit kennisobject is m i functiecategorieen verwijs ik verder naar de alleen te verklaren vanuit een volstrekt schutter nuyts 1983 ontoereikende didactiek het lijkt mij van zelfsprekend dat we daar meer aan kunnen 2 de uiteindelijke vorm van de uitingen en vooral aan moeten doen dan alleen zowel wat de woordkeuze als de syntacti maar de bestaande toestand te betreuren sche en morfologische eigenschappen en de volgende bedenkingen moeten in dit de intonatiepatronen betreft krijgen wij door licht bekeken worden het toepassen van zgn expressieregels die leggen dus het verband tussen de functio ik zal proberen het programma op basis nele tegenstellingen zoals boven gezien van de functionele grammatica in een aantal van driedei aard en de vorm van de uiting stellingen samen te vatten die stellingen op die manier maken ze de uiting herken worden achteraf kort toegelicht het is niet baar voor de toehoorders lezers mijn bedoeling die stellingen concreet in te vullen tot leerplannen voor lager of middel baar onderwijs daartoe is veel overleg met naar een programma verantwoordelijken en deskundigen op allerlei niveaus vereist en zo n overleg tus bepaling voor het taal sen theorie en praktijk is er voorlopig nog onderwijs niet het feit dat verderop een doelstelling x als belangrijker dan y uit de discussie te voorschijn komt betekent uiteraard ook in wat volgt ga ik ervan uit dat het onderwijs geenszins dat de realisatie van x in de tijd in de moedertaal afgezien van de culturele aan y vooraf dient te gaan doelstellingen daarvan o a inzicht bijbren gen in culturele en literaire fenomenen ten stelling 1 minste een tweevoudige taak heeft het onderwijs dient erop gericht te zijn dat de leerling inzicht krijgt in sociale dimensies 1 de weerbaarheid van de leerling in en van taalgebruik objectieve en subjectieve door taal vergroten en een kader scheppen waarde van normen attitudes t o v niet waardoor het voor de leerling makkelijker genormeerd taalgebruik registerwaarde van wordt zelfstandig ook buiten de school varianten enz inzicht te krijgen in de structuren zowel van concreet taalgedrag als van abstracte taal stelling 2 systemen het laatste is uiteraard direct van de leerling moet via de taallessen zijn haar belang voor het vreemde talen onderwijs inzicht in de waarde van taalhandelingen en zijn haar praktische vaardigheid zowel in het 2 op onderzoek gaan in het kennisdomein produktief hanteren als in het receptief taal als zodanig deze doelstelling is niet doorzien ervan kunnen uitbreiden nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang i1i stelling 3 doeltreffend of succesvol met een onver taalonderwijs op functionele basis is erop taalbare engelse term felicitous zijn hoe gericht de informatieve waarde van de taal dat dan wel zou komen echter dat is lang uiting volledig te doorgronden dat wil zeg niet voor iedereen in alle omstandigheden gen dat de leerling inzicht krijgt in de infor duidelijk er is wel weer roerende eensge matiestructuur van uitingen dus in de zindheid over dat verschillen in vaardigheid pragmatische functionaliteit in termen van met stry 1 te maken hebben daarmee is in thema rema of van topic focus cf verder het traditionele taalonderwijs de kous zowat onder pragmatische aspecten hij zij moet af voor zover iets aan de eventuele gebrek niet alleen de betekenis van elk woord of kige vaardigheid gedaan wordt gebeurt dat elk zinsdeel apart leren kennen maar veel vrijwel uitzonderingsbos occasioneel en meer nog de bedoelingen die achter al die natuurlijk zonder enige verwijzing naar woorden in de uiting als geheel verscholen begrippen die tezamen een beeld zouden zitten kunnen vormen van het taallaren in de gemeenschap een zgn referentiekader stelling 4 dat wil helemaal niet zeggen dat het veld het evidente feit dat een zin niet zomaar volledig en systematisch verwaarloosd blijft een verzameling woorden of een opeensta begrippen als register uitspraaknorm peling van syntactische eenheden is maar gevoelswaarde van woorden en nog wat de uitdrukking vormt van verbanden tussen andere maken deel uit van het termenarse begrippen op verschillende niveaus dient naal van de betere leraar zeker in de hoge centraal te staan bij het ontleden re jaren van het middelbaar onderwijs maar daarmee is de vrijwel eenzijdige toespitsing ste ling 5 op woorden en klanken ook overduidelijk eenheden van de taalbeschrijving b v geillustreerd woordsoorten moeten niet als willekeurige door een of andere taalgod gegeven cate een meer gefundeerd inzicht in het reilen en goriedn voorgesteld worden maar als zin zeilen van taal in de gemeenschap als volle middelen die een direct verband verto geheel in bepaalde deelgroepen daarvan nen met betekenisgegevens daarbij kan in min of meer toevallige gespreksgroepen en moet het inzicht groeien dat die beteke heel vaak gewoon twee mensen die erva niselementen zelf direct voortvloeien uit de ringen uitwisselen mondeling of schriftelijk manier waarop wij denken lijkt mij alleen te bereiken op voorwaarde dat het vermogen om te communiceren de de vijf stellingen worden in de twee volgen communicatieve competentie een term van de punten toegelicht de eerste drie in prag de antropologische linguist dell hymen als matische aspecten de laatste in semanti doel heel geleidelijk in het leerplan wordt sche en syntactische aspecten het zal ingebouwd er zijn daarbij drie aspecten opvallen dat dit programma vaa1 meer die in de eerste drie stellingen verwoord omvat dan wat traditioneel de naam gram zijn matica onderricht krijgt 1 elke gemeenschap heeft een aantal nor men i v m wat met taal gedaan kan wor pragmatische aspecten van den en op welke manier dat ti olgens het het grammatica onderwijs boekje te bereiken is daarbij spelen niet alleen de individuele doelstellingen van de taalgebruiker een bepalende rol maar ook taalgebruikers zijn er zich natuurlijk vanzelf het bewustzijn dat de maatschappij zelf van bewust dat taaluitingen niet altijd even geleed is elke maatschappij bestaat uit een mn 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 veelheid van groepen op basis van een a als je een stand van zaken wilt over aantal soms op elkaar inwerkende soms brengen moetje aansluiten bij voldoen ook elkaar neutraliserende kenmerken de de kennisgegevens bij je gesprekspart graad van succes van een taalhandeling zal ner s gelijk zorg je ervoor dat je niet dan ook aanzienlijk verschillen naargelang meer van die gegevens ter sprake met al die factoren rekening gehouden brengt dan strikt noodzakelijk is wordt of niet b de nieuwe rematische informatie moet in hanteerbare eenheden in de 2 telkens als mensen via taal met elkaar in communicatie te pas gebracht worden contact komen ontstaat een communica zo dat een bepaald stuk nieuwe en tief universum van interpretatie spreken en belangrijke informatie in focus wordt schrijven is erop gericht dat stukjes infor geplaatst matie uitgewisseld worden dat wil b v zeg gen dat een taalgebruiker informatie mee beide aspecten hebben te maken met het deelt waarvan hij zij aanneemt dat de bekende fenomeen van de felicity condi gesprekspartner die mist of dat een spre tions die volgen uit o a een aantal maxi ker naar onbekende gegevens vraagt waar mes van grice wie hier in de fout gaat van hij zij aanneemt dat de partner die wel mist overtuigingskracht wordt soms ver best met andere woorden alle taalgebruik keerd begrepen spreekt of schrijft vaak is ingebed in een veronderstelling van de onsamenhangend en vooral de lezers yin spreker over wat tot het mentale universum den dat hij zij zit te zaniken gerichte oefe van de partner behoort de spreker weegt ning van dit type van taalvaardigheid lijkt mij dat af tegen wat hij zij weet en bepaalt op in het bestaande onderwijs heel wat minder die basis of het de moeite kan lonen om voor te komen dan bij het vorige punt die taal te gaan gebruikten en zo ja met welk omstandigheid zowel als ook hier het ont specifiek doel het spreekt vanzelf dat het breken van een referentiekader moet m i oefenen van de praktische taalvaardighe verholpen worden den traditioneel al tot het spreek luister schrijf en leesonderwijs behoort maar een in dit punt zijn een aantal aspecten van de uiteindelijke samenvatting in een inzichtelijk taalvorming besproken waarvan de meeste model op basis van de taalhandelingstheo op een intuitieve en soms ook redelijk rie behoort kennelijk niet tot de doelstellin adekwate manier wel al aan bod komen gen van het onderwijs wat erger is zeker in het middelbaar onderwijs wat wel gewoonlijk hoort zoiets ook niet tot het opgevallen zal zijn is dat naarmate de parate begrippenapparaat van de leraar belangstelling van linguist en dan zowel nochtans is behalve een vergroting van de theoretici als op de praktijk gerichte taalbe taalvaardigheid van dit alles ook inzicht te schouwers voor een bepaald aspect toe verwachten in de complexe feiten die het neemt de aandacht die er in leerboeken sociale handelen beheersen aan besteed wordt steil naar beneden gaat terwijl voor 1 nog wel een aantal 3 tot hetzelfde kennisgebied behoort ook beschrijvende termen vrij algemeen in nog het inzicht in de informatiestructuren gebruik zijn is voor 2 de aandacht nog van de uitingen zelf dat is het domein van alleen op de praktijk gericht en in 3 valt diks pragmatische functies de opsplitsing zelfs dat als systematisch belangstellings tussen thema en tema de externe pragma punt weg tische functies enerzijds en die tussen topic en focus de interne pragmatische functies anderzijds daarmee wordt het vol gende bedoeld nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang ngt semantische en syntac eigenlijk hetzelfde is als te kiezen tussen a b enz vooreen verdere uitwerking van dit tische aspecten van de taal punt verwijs ik naar de hoofdstukken 2 en 3 van de schutter van hauwermeiren het traditionele grammatica onderwijs was 1983 waar een functioneel verantwoorde voor het allergrootste deel uitsluitend bezig omschrijving hoewel in een aantal gevallen met de aard van woordsoorten en de nog geen echte definitie van de hoofdcate manieren waarop die in woordgroepen en gorieen wordt voorgesteld uiteindelijk in zinnen aaneengesmeed wor den daarbij is de schatplichtigheid aan de dezelfde functionele opposities die tot een klassieke vooral de griekse leer van de indeling en definitie van woordsoorten lei rededelen vrijwel nooit ter discussie gesteld den vormen de basis voor de zgn rede een consequent her denken in functionele kundige ontleding een voorbeeld kan ook zin van de principes waarop menselijke taal hier duidelijk maken wat bedoeld wordt in stoelt leidt tot meer dan het aanbrengen het vorige punt is erop gewezen dat werk van wat voetnoten bij dat denkpatroon dat woorden de plaats waar of de manier waar zo n her denken mogelijk is en volgens op een of meer begrippen in het universum welke krachtlijnen het te verwezenlijken is de geinterpreteerde werkelijkheid aanwe is het onderwerp van dit punt zig zijn maar tegelijk kunnen ze ook de ver houdingen tussen verschillende van die ele allereerst is er het heel fundamentele inzicht menten benoemen een kleinvoorbeeld van dat taal erop gericht is begrippen met die twee typen van standen van zaken elkaar in verband te brengen en dat dus verwacht mag worden dat elke taal midde 1 piet kijkt rond len woordsoorten ontwikkeld heeft ener 1 piet ziet zijn zusje zijds voor het benoemen van begrippen als termen van relaties anderzijds voor woor in 1 wordt gezegd hoe piet in de realiteit den die die relaties benoemen of anders aanwezig is als bewust individu die een gesteld elke taal heeft behoefte aan woor geachte handeling uitvoert enz in 2 is dat den waarmee je naar begrippen kunt verwij anders daar wordt gezegd dat er twee indi zen en andere waarmee je iets over de viduen in de werkelijkheid zijn en dat er een plaats van die begrippen in de wereld bepaalde verhouding is tussen die twee eventueel ook van die begrippen t o v die relatie is ditmaal niet gericht als piet op elkaar kunt zeggen de eerste worden tra een bepaalde plaats is en gewoon maar zijn ditioneel zelfstandig naamwoord genoemd ogen openhoudt kan de relatie automa en de tweede werkwoord maar ook het tisch misschien zelfs echt ongewild ont voorzetsel en op een ander niveau het staan het voorbeeld illustreert dat er bij het voegwoord vervullen een functie in de taal werkwoord nog verschillende subcatego die fundamenteel met die van het werk rieen zijn die ook maken dat zinnen met woord te vergelijken is de overeenkomsten zulke werkwoorden er heel verschillend uit zijn ook heel direct met eenvoudige voor kunnen zien de verschillen zijn tweeerlei beelden te illustreren en dus biedt de func de intern semantische op basis van tionele grammatica een ideale basis om in eigenschappen als gericht of gecontro de chaotische veelheid van traditioneel 10 leerd bewust dynamisch enz hoofd woordsoorten een inzichtelijke struc de extern semantische op basis van het turering aan te brengen het is voor een aantal termen die bij dat werkwoord met leerling b v helemaal niet zo moeilijk te zien elkaar in verband gebracht kunnen wor dat iemand met een hoed iemand is die den transitief intransitief eventueel nog een hoed heeft of draagt of dat a of b met verdere specificaties wu 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 de intern semantische opposities zijn voor het opvallende van deze werkwijze die het begrijpen van zinsstructuren en beper uiteraard een aantal verschillende stappen kingen daarop zeker niet te verwaarlozen vereist is dat zinsdelen niet volledig los van ze brengen b v een heel logische verklaring elkaar als een soort van toevalligheden ter voor het feit dat heel wat zinnen met transi sprake komen maar dat ze in een interne tieve werkwoorden toch geen passieve logka tegenover elkaar worden geplaatst tegenhanger hebben en dat sommige en ook in verband met elkaar gedefinieerd werkwoorden wel andere niet zomaar worden ook hier wil ik voor een meer gebiedend gemaakt kunnen worden cf omvattende behandeling verwijzen naar de schutter van hauwermeiren 1983 het 3 kijk rond lijkt mij evident dat een methodologie op 4 zie je zusje deze basis een veel natuurlijker gebruik kan maken van truukjes zoals voorgesteld op die feiten ga ik hier niet verder in ik wil door van dort slijper 1984 p 282 over mij hier wel nog even met de externe eigen het algemeen kunnen we trouwens wel stel schappen bezig houden het fundamentele len dat de meeste door van dort slijper feit is hier dat voor de zinsstructuur in diks geformuleerde desiderata heel goed in een functionele grammatica geen fundamente fg visie te integreren zijn le opdeling in onderwerp en predikaat als basis geponeerd wordt maar wel een een functionele behandeling op basis van tweedeling die volledig parallel loopt met het argumentkarakter van zinsdelen heeft wat we boven vermeld hebben het feit dat m i twee belangrijke voordelen er termen en relaties daartussen zijn de eerste corresponderen in syntactisch 1 de kunstmatige absolute scheiding tus opzicht met argumenten in traditionele ter sen woordsoort en constituentenontleding men onderwerp en voorwerpen de twee komt te vervallen dezelfde heel eenvoudige de met het werkwoordelijk gezegde als er principes blijken over heel de lijn als basis te maar een argument is dat kan inzichtelijk kunnen dienen zo vertaald worden als het werkwoord zelf maar over een enkel begrip iets zegt dan 2 het inzicht in de manieren waarop taal is dat argument begrip automatisch ook gebruikers aan de zinnen komen die ze uit onderwerp in de zin als er verschillende eindelijk gaan uiten kan op een heel begrippen zijn die door het werkwoord met natuurlijke manier gr oe ien verbanden zoals elkaar in verband gebracht worden dan is b v tussen lijdend voorwerp naamwoorde er niet alleen een onderwerp maar ook nog lijk deel van het gezegde specificerend wat anders complement voorzetselvoorwerp enz wor den heel direct gelegd aangezien al die een naamwoordeijk deel van het gezeg zinsdelen bij tweewaardige werkwoorden de als de twee begrippen eigenlijk alleen optreden tegelijk levert dat een veel aan maar andere namen zijn voor hetzelfde trekkelijker basis op om de aandacht te ding in de werkelijheid vestigen op de reele verschillen die zijn lou een specificerend complement of hoe ter formeel bij b v lijdend en voorzetselvoor men het ook wil noemen als het tweede werp af aanwezigheid van een voorzetsel begrip een eigenschap van het eerste als hulp bij het werkwoord en juist uitslui noemt b v het gewicht de lengte de tend inhoudelijk bij b v lijdend voorwerp naam enz specificerend complement en naamwoor een lijdend voorwerp in de andere geval delijk deel van het gezegde een bezwaar len bij dat alles is wel dat verschillen en over eenkomsten op geen enkele manier in de nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang mit i traditionele naamgeving tot uiti ng komen van een actie of om het einde of juist om dat is trouwens een onoverkomelijke moei het voortduren ervan en nog welke plaats lijkheid voor elk voorstel met een degelijke de stand van zaken inneemt op een schaal linguisti sche basis de traditionele namen tussen zeker en onwaarschijnlijk het aantal van de schoolgrammatica en jammer verschillende aspecten die hier aan bod genoeg ook van onze eerste semi officiele komen is natuurlijk nog veel groter dan wat referentiegrammatica de ansi zijn het hier genoemd is het is vooral in recent gevolg van een atomistisch bezig zijn met werk binnen fg uitvoerig aan bod gekomen zinsdelen geen enkele van de belangrijke cf o a hengeveld 1987 en 1988 een naar lingustische th eorieen van de laatste decen volledigheid strevend overzicht voor het rwa heeft in dat gebrek aan kri tische reflectie nederlands in de schutter van hauwer enige verandering kunnen brengen meiren 1983 hoofdstuk 5 eigenlijk hebben we met de boven voorge het zal opgevallen zijn dat de behandeling stelde tweedeling in termen en relaties niet van dit derde sema ntische taalvormingsas het hele verhaal gebracht dat op basis van pect een directe band vertoont met de twee de fg verteld kan worden een heel overige constituerende feiten het bestaan belangrijk aspect van de zins of als men van termen en het bestaan van relaties op dat liever hoort de taal vorming bestaat in die manier is het mogelijk een natuurlijke het optreden van allerlei operaties zowel op band te leggen tussen alle deelaspecten die termen als op de relaties daartussen van de taalvorming en hoeven in se erg voorbeelden zijn interessante probleemgebieden als b v het begri p modaliteit niet langer in een structu het feit dat van elk begri p dat ingevoerd reel vacuum te blijven de huidige toestand wordt de manier wordt opgegeven waa rop waarbij dat beg ri p als enige van zijn soort dat in het universum aanwezig is als iets volledig los van zijn natuurlijk achterland enkelvoudigs of meervoudigs als iets wat ter sprake komt kan niet anders dan ver al uit vorige gegevens bekend is of juist als vreemdend werken t a v het fenomeen iets nieuws wordt ingevoerd enz zulke grammatica informatie wordt weergegeven in andere soorten van woorden dan de relationele waarover boven sprake was lidwoorden een paar opmerkingen vormen zo n catego rie en bijvoeglijke voor naamwoorden of met een moderner term tot besluit determinatoren ook wat deze woordsoor ten betreft geldt natuurijk hetzelfde als van in de vorige paragrafen is een heel summier alle andere dat ze pas echt inzichtelijk en overzicht gegeven van de opvattingen die inzichtverrijkend ingevoerd faxmen worden diks functionele grammatica m i tot een als uitgegaan wordt van de doelstellingen interessante basis voor een grammatica de een taalgebruiker voor ogen staan curriculum voor lager en middelbaar onder wijs maken zo n programma zal bovendien het feit dat van elke stand van zaken ook zonder al te veel problemen ook te verteren wordt aangegeven wel ke plaats die in het zijn voor mensen die in een ander paradig universum van de spreker heeft of die b v ma met name het generatieve hebben in het verleden geplaatst moet worden of ieren denken zelfs als men het niet met de juist in de toekomst of helemaal niet in de vaak verdedigde stelling eens is dat de fg realiteit zoals we die om ons heen waarne niet meer is dan een notationele variant van men verder of het om een deel van een de generatieve grammatica blij ft het een g roter geheel gaat b v alleen om het begin overigens heel evident feit dat beide theo nw 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 rieen streven naar ten minste een volledige tot slot wens ik er nog eens de nadruk op inventarisering van wat de taalcompetentie te leggen dat de volgorde waarin deelas van de mens uitmaakt en dat bijkomende pecten gepresenteerd zijn evenmin als het vaardigheden b v de communicatieve relatieve belang dat er in de uiteenzetting competentie voor de generatieve grammati aan gehecht is indicatief mag heten voor ca zonder enig probleem als een aparte de volgorde waarin het begrippenapparaat complementaire module gezien kunnen in een meerjaren curriculum aan de orde worden het grote verschil tussen de op dit kan komen moment sterk rivaliserende theorieen lijkt er een van gezichtspunt eerder dan van uit gangspunt te zgn dat laatste is voor allebei georges de schutter het bestaan van abstracte structureringspa uia departement germaanse filologie tronen als gids of ten minste als interpre universiteitsplein 1 tator bij het vormen van taaluitingen 2610 wilrijk noten bibliografie dik s c functional grammar dor drecht foris publications 1981 0 dit is de tekst van een lezing gehou den op het colloquium over het gramma dort slijper m k van grammatica in het tica onderwi s ufsia 4 maart 1989 de basisonderwijs leiden m nijhoff 1984 tekst is recent aangepast maar hengeveld kees clause structure and verwijzingen zijn in de oorspronkelijke modality in functional grammar in j vorm behouden gebleven van s c diks van der auwera l goossens in and theoretische inleiding tot de functionele outs of the predication dordrecht grammatica is ondertussen een tweede forts publications 1987 p 53 66 sterk bewerkte uitgave verschenen ook over andere problemen bestaan onder hengeveld kees layers and opera tussen belangrijke aanvullende studies tors working papers in functional grammar amsterdam 1988 1 voor een goed begrip wil ik ar wel de schutter g de waarheen met het gram aandacht op vestigen dat dik de term matica onderwijs een paar bedenkin competentie eerder met het begrip com gen in werkblad voor nederlandse municatieve vaardigheid associeert dan didactiek ufsia 1980 p 75 82 met de abstracte kennis van het taalsys teem bij het taalgabruikende individu er schutter g de p van hauwermeiren lijkt mij geen fundamenteel bezwaar de structuur van het nederlands tegen te zijn om de term die vooral in taalbeschouwelijke grammatica mal het formalistische paradigma en dan le de sikkel 1983 nog meer specifiek in de chomskyaanse schutter g de j nuyts towards an visie daarop een wel erg restrictieve integrated model of a functional gram inhoud uitsluitend gericht op de kennis mar in s c dik ed advances in van het taalsysteem gekregen heeft ook functional grammar dordrecht forts met die interpretatie te blijven gebruicen publications 1983 p 387 404 nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang nrit