Een goed begin is het halve werk. Een lessenserie zakelijk schrijven.

33 een goed begin is het halve werk een lessenserie zakelijk schrijven claar van den biggelaar mijn interesse voor schrijfonderwijs stamt uit de tijd dat ik als student assistent aan de ru utrecht een aantal jaren geleden schrijfcursussen aan studenten heb gege ven en tevens betrokken was bij de verdere ontwikkeling daarvan in het onderdeel onderzoek van de eerste graads lerarenopleiding tot leraar nederlands aan de ruu heb ik deze ervaring geprobeerd te vertalen naar een lessenserie zakelijk schrijven voor de bovenbouw van het voortgezet secundair onderwijs verder vo u een jaar later en iets wijzer en later in de studie een scriptie moeten kan ik die resultaten aanvullen schrijven ze ontdekken dat het hen ont met ervaring met het gericht breekt aan een duidelijk beeld hoe ze het schrijven project en opnieuw schrijven van een langere tekst op een zo met scriptie trainingen voor stu efficient en zo goed mogelijke manier aan denten ditmaal aan de erasmus moeten pakken het ontbreekt hen kort universiteit rotterdam in dit artikel zal ik gezegd aan inzicht in het schrijfproces allereerst duidelijk maken wat de uitgangs punten waren die de cursus voor studenten uit recent onderzoek van kaldeway oost in het wetenschappelijk onderwijs tot een naar schrijfonderwijs in het wetenschappe succes hebben gemaakt vervolgens en dat lijk onderwijs en op grond van mijn eigen is het grootste gedeelte zal ik laten zien ervaring in het wetenschappelijk onderwijs hoe ik deze uitgangspunten een plaats heb blijkt dat veel schrijfproblemen opgelost gegeven in een lessenserie voor 4 havo kunnen worden wanneer er aandacht wordt besteed aan de volgende twee punten inzicht in het schrijfproces 1 inzicht in het schrjfproces in het bijzon der in de stappen die aan het eigenre schrijven vooraf gaan over goed schrijfonderwijs in het vo is veel 2 inzicht in het feit dat schrijven naast geschreven en diep nagedacht toch blijken vooruitkijken ook terugkijken vereist veel leerlingen na de middelbare school op een probleem te stuiten zodra ze een paper wanneer een aanpak die bovengenoemde nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang nit 34 punten als uitgang heeft succes oogst bij uitgangspunten studenten cursisten gaven vrijwel zonder uitzondering aan dat de problemen waar de uitvoering het uitschrijven van de mee zij aan het begin van de cursus kamp tekst moet vooraf gaan door strategi ten veelal structuurproblemen opgelost sche en operationele activiteiten waren kaldeway oost loont het de schrijven vereist naast vooruitkijken op moeite te kijken of het middelbaar onderwijs gezette tijden terugkijken hier haarvoordeel mee kan doen een vertaling van de cursus voor studenten naar een lessenserie voor leerlingen in het doelgroep voortgezet onderwijs was mijn doel de basis vormde de twee uitgangspunten die bovenbouw van het voortgezet onderwijs ik hierboven heb genoemd in dit geval 4 havo leerlingen de vraag waar ik met deze vertaling ant woord op probeerde te krijgen was is inzicht in het schrijfproces en in de zgn eer omvang ste stappen alleen voor diegenen van belang die langere teksten schrijven of 16 lessen gedurende vier weken vier les vormen ze een wezenlijk onderdeel van het uren per week schrijven van alle soorten teksten die onder de noemer zakelijk vallen en zouden ze daarom ook eigen moeten zijn aan het rol van de docent schrijfonderwijs in het middelbaar onder wijs 1 theoretisch gedeelte centraa het schrijfproces introduceren de verschillende stappen introduceren de eisen waaraan de lessen controlemomenten aangeven serie moest voldoen 2 praktisch gedeelte beschikbaar zijn ro ndlopen leerlingen motiveren allereerst iets meer duidelijkheid over de leerlingen feedback geven plaats van handeling deze lessenserie is controle houden op wat er gebeurt gemaakt tijdens mijn stageperiode voor twee 4 havo groepen van de christelijke scholengemeenschap oude hoven in gorinchem binnen de sectie nederlands de opzet van de op oude hoven wordt thematisch gewerkt lessenserie iedere 4 tot 6 weken staat een thema cen traal het thema van de maand waarbinnen deze lessenserie viel was het thema niet de lessenserie is opgedeeld in vier delen normal zijn gevonden warden de eisen overeenkomstig de vier fasen van het waaraan de lessenserie moest voldoen als schrijfproces mede de momenten en de punten van beoordeling zijn in overleg met de sectie tot 1 een onderwerp kiezen stand gekomen 2 een vraag doel en publiek bedenken 3 antwoord geven op de vraag 4 de tekst afwerken nn 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 35 0 110118 111 deze vierdeling van het schrijfproces is niet die ik tot mijn beschikking had zouden de voor niets ze is zo belangrijk omdat de ene leerlingen het hele schrijfonderwijs van fase een voorwaarde is voor de volgende begin tot eind aan de hand van een onder fase pas als je je onderwerp voldoende werp moeten doorlopen de keuze van het hebt ingeperkt heeft het zin om je over het onderwerp kende een beperking het moest opstellen van een vraag te buigen lets wat vallen binnen het thema dat in die maand vaak wordt vergeten of overgeslagen en dat op oude hoven centraal stond dikwijls problemen oplevert in een later sta dium tijdens het uitschrijven van de tekst de moraal die hierachter schuilt is alles wat de lessen je in een voorgaande fase hebt vetwaar loosd of overgeslagen krijg je in een vol gende fase op je brood en dat kast tijd en 1j de eerste les is de introductie van kan frustrerend zijn schrijven is een voort het schrijfproces de nadruk valt op de durend controleren van stappen en dat twee uitgangspunten vergt naast stappen vooruit op gezette tij het schrijven van een goede tekst ver den stappen terug eist inzicht in het schrijfproces het schrijven van een goede tekst ver het schrijven van een tekst wordt dus eist inzicht in het feit dat schrijven naast opgedeeld in vier fasen vanaf het eerste vooruitkijken ook terugkijken vereist moment moet het belang van het controle 1 8 in het vervolg van les een tot en ren voor de leerlingen duidelijk zijn ik leg ze met les acht komen de strategische en uit dat de vier fasen een aantal belangrijke operationele activiteiten aan bod die aan overeenkomsten hebben zo is het voor het uiteindelijke uitschrijven van de tekst ieder fase van belang om vooraf kort stil te voorafgaan staan bij de volgende drie vragen 8 10 in les acht tot en met tien wordt er wat is mijn vertrekpunt uitgangspunt literatuur verzameld en geselecteerd wat is mijn doel 1 0 1 6 les tien tot en met 16 wordt hoe kan ik dit doel bereiken welke stap besteed aan het uitschrijven van de tekst in pen moet k achtereenvolgens zetten om tweeversies mijn doel te bereiken achteraf wanneer alle stappen uit een onderwerp kiezen en inperken bepaalde fase doorlopen zijn moet er teruggekeken worden iedereen dient zich vertrekpunt je weet nog geen onderwerp af te vragen of het doel van die fase daad werkelijk bereikt is is dit het geval dan is a thema verkennen daarmee aan de voorwaarde voldaan om 1 aan het eind van deze eerste fase met de volgende fase te beginnen is dit moet iedereen duidelijk voor ogen hebben niet zo dan zal er een stap terug gedaan waar die over gaat schrijven het thema moeten worden om het geheel weer in de staat zoals gezegd al vast daarbinnen moet rails te krijgen een onderwerp gekozen worden om een idee te krijgen van wat een mogelijk onder voordat de inhoud van de lessen aan bod werp zou kunnen zijn begin ik met een komt eerst nog iets over de manier van brainstormronde eerst ieder voor ach het aanbieden de gedachte dat in de praktijk resultaat staat op papier daarna worden de het proces van schrijven niet van het eind ideeen uitgewisseld en verzameld op bord produkt te scheiden is laat maar een manier van aanbieden toe in de 16 lessen 2 daarna volgen twee meer gerichte nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang nw vormen van brainstormen het gericht asso ten worden het stapsgewijs inperken helpt cieren en het doorschrijven op twee vellen je een selectie te maken uit de verschillende hieruit vloeit voor iedere leerling een lijstje mogelijkheden die met het onderwerp van mogelijkheden voort samenhangen het doel van deze verkenronde is tweele een eenvoudige manier om je onderwerp in dig aan de ene kant zoals bellensen 1990 te perken is het zogenaamde fuikprincipe je zegt ihet1 bouwt de veiligheid in dat je kiest voor een bepaald onderwerp en daar niet met het eerste het beste dat je te bin binnen breng je steeds verdergaande verbij nen schiet aan de slag hoeft te gaan zonderingen aan met zijn allen hebben we p 127 een aantal voorbeelden op bord gedaan in de tweede plaats moet deze verkenronde een daarvan was deze de leerlingen in staat stellen te bepalen wat voor hen de prettigste verkenmanier is 3 thema dieren onderwerp huisdieren b onderwerp kiezen inperkingen 1 honden 2 uit het lijstje van mogelijkheden 2 poedels wordt een onderwerp gekozen het enige 3 het kapsel van poe criterium op dat moment is dat het onder dels werp de leerling moet interesseren als je dit voorbeeld bekijkt lijkt het inperken c onderwerp inperken van je onderwerp nauwelijks problemen op 3 het gekozen onderwerp moet ver te hoeven leveren toch blijkt juist deze stap volgens ingeperkt worden bij het inperken voor veel studenten en leerlingen de moei of kleiner maken van het onderwerp komt lijkste te zijn voor een uitwerking van deze meer kijken dan alleen de eigen interesse problematiek verwijs ik naar oost 1990a en een inperking is pas een goede inperking b hier volsta ik met een paar voorbeelden wanneer die de problematiek van het inperken illus treren er op grond van dat ingeperkte onder werp een artikel van de vereiste omvang 1 5 a 2 kantjes op basis van literatuur uit minimaal 3 verschillende bronnen in de vereiste tijd twee weken kan wor den geschreven het ingeperkte onderwerp valt binnen het thema het bredere onderwerp niet normaal zijn gevonden worden dat voor iedereen vast stond het inperken van het onderwerp kan het best omschreven worden als het steeds weer en steeds verdergaand kiezen uit ver schillende mogelijkheden om bij de praktijk te blijven wanneer een leerling een onder werp heeft gekozen is dat meestal nog te veelomvattend om daar gericht over te kun nen schrijven het onderwerp roept een aantal ideeen op waaruit gekozen zal moe int 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 twee voorbeelden uit havo 4 oidiiep in stapp noma2l ait jlckcjceii ah mattel ueaciijq fyn ukimajes wia4 i6 jatte q doel 9 r f et alle meidrn willen een u ipnd om i et schi l ends team q 1ilqlw upp opkl4 i0n v it ouck de5 sen uau rnce ea viand h2bben om efr4 k hon en het resultaat van haar buurvrouw wiens interesse op hetzelfde plan ligt rryl i q ql 411e5 ix gm erts te ren i111301 z9r a 2 ojorcyr iprrr a memser lc vey of 93 7 19 fry t n mernpr de ccci cirec csc het qj din x 4c 003r gndue r i o hei rccli9 1 5 an le 9f o1 yrzen d terugkijken heb ik mijn doel bereikt de eis dat het ingeperkte onderwerp moet 4 bij het terugkijken moet worden nage vallen binnen het thema in beide gevallen gaan of de inperking aan de gestelde eisen lijkt te berusten op een persoonlijke vooron voldoet wanneer je terugkijkt naar deze derstelling het al dan niet normaal gevon twee voorbeelden dan blijkt al snel dat er den worden hangt in het eerste geval af van nogal wat aan schort voor beide geldt dat het hebben van een vriend en in het tweede de eis dat er minimaal drie secundaire bron voorbeeld wordt het volgen van dieten van nen over het onderwerp te vinden moeten doorslaggevend belang geacht zijn veel moeite zal kosten vooral omdat nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang w 38 de noodzaak van het op gezette tijden stelling en het publiek gezien worden als terug achterom kijken is met name bij het drie belangrijke strategische middelen in de inperken heel duidelijk de tussentijdse strijd voor tijdens en na het schrijven zullen evaluatie aan het eind van de eerste fase ze de schrijver antwoord geven op belang heeft bij velen voorkomen dat de tekst al rijke strategische vragen voortijdig uit de rails liep vooraf geven inperking doel vraag en publiek richting aan de speurtocht door de literatuur naar welke informatie ga ik op een vraag doel en pubuek zoek tevens geven ze richting aan de bedenken manier waarop de informatie straks geor dend zal gaan worden wat moet eerst wat vertrekpunt je hebt een onderwerp geko daarna en wat aan het eind zen maar je weet nog maar weinig van je tijdens het schrijven geven ze antwoord op onderwerp af de reeds besproken vragen als hoe diep moet ik hierop ingaan wat moet ik wel en a het ingeperkte onderwerp verkennen wat niet opnemen welk idee is relevant 5 de leerlingen krijgen de opdracht past binnen de tekst om in het weekend naar de bibliotheek te achteraf stellen ze de schrijver in staat om gaan en daar op zoek te gaan naar infor de tekst te evalueren heb je bereikt wat je matie over hun onderwerp de hoeveelheid wilde bereiken is je vraag beantwoord en het soort literatuur moet hen verder hel sluit je tekst aan bij je publiek pen het ingeperkte onderwerp te beoorde len op kwaliteit wanneer er drie bronnen gevonden zijn die aan de vereisten vol c terugkijken heb ik mijn doel bereikt doen kan er worden overgegaan tot het 7 voordat het eigenlijke uitschrijven bedenken van een vraag doel en publiek van de tekst gaat beginnen is het belangrijk zo niet dan is ook hier de enige oplossing dat er een evaluatie plaats heeft van de de stap terug in deze fase komt dat gezette stappen uit deze fase hoe staat het meestal neer op een aanpassing van de met de kwaliteit van je doel je vraag en je inperking een enkele keer zit er niets publiek heb je voldoende helder voor ogen anders op dan van onderwerp te verande waarom je voor wie waarover gaat schrij ren ven b een vraag doel en publiek bedenken ter afsluiting een voorbeeld uit 4 havo als 5 617 om straks gericht te kunnen de verschillende stappen zorgvuldig zijn schuiven is een afbakening van het onder gezet en kritisch geevalueerd blijkt een der werp niet voldoende om gericht te kunnen gelijk resultaat eerder regel dan uitzonde schryven moet je niet alleen weten waar ring over je gaat schrijven je moet ook weten waarom en voor wie je daar over gaat schrgven waarom is het zo interessant belangrijk dat die groep mensen iets over dat onderwerp te weten komt veel inhou delijke keuzes hoort dit er nog bij hoe diep moet ik hierop ingaan etc vloeien voort uit het doel en het publiek dat de schrijver voor ogen heeft tezamen kunnen de inperking en de doel nw 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 39 1 grtderu p r nr r 7t yylntt n ge rnntr n in n inuttn s t 5 vc n t t tpllklcy c l n c1c h c rr e c u l cer s u kk c r1 rk i eu x rr kw i n clefjerkim 3 n f1 tn i fkcrc mr it a ti n n g bu dk l4 al c im c l s s t an n trx r n kant clan c k c men n p1 zn roar t c u l 6 u m c 1e a uar htcx t7n h in h yy y ell icx 1r1tt if1e n n 1 c1ti cx7r c e uv l o is irkcn pr ct rnkknry n actuele c na i 2 culachtacec rf fanccoec l t n p t pr n n c ry t t ttc n rr c c lx q tal tc nlc nc r l antwoord geven op de vraag schrijven van een tekst zoveel mogelijk te verdelen het uitschrijven van een tekst ve rtrekpunt je hebt duidelijk voor ogen bestaat immers uit een aantal nogal ver welke vraag je wilt beantwoorden welk doel schillende taken zo moet je bepalen wat je wilt bereiken en voor wie je gaat schrij wel in je tekst komt en wat niet je moet de ven volgorde bedenken voorkomen dat de inhoud als los zand aan elkaar hangt je nu de richting is bepaald kan iedereen met moet ervoor zorgen dat je publiek de tekst het uitschrijven van de tekst beginnen ech begrijpt dus je moet goed en helder formu ter schrijven is herschrijven voor het schrij leren de meest efficiente manier om je ven van een goede tekst heb je tijd nodig tekst uit te schrijven is dan ook door orde de meeste goede teksten worden niet in ning en een logische volgorde aan te bren een keer geschreven achterberg vertelt het gen in de taken die je te wachten staan ons het herzien daar moet je je toe dwin gen dat is echt arbeid het blijft knagen je om de praktijk van het schrijven zoveel moet het toch doen mogelijk te benaderen heb ik het herschrij ven in de lessenserie opgenomen alle leer naast het hebben van voldoende tijd is het lingen schrijven hun definitieve tekst in twee van belang om je aandacht tijdens het uit keer bij het schrijven van de eerste versie is nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang mn 40 de aandacht voornamelijk gericht op de door mij van commentaar voorzien het inhoud van de tekst in het geval van de nakijken en beoordelen door de buur tweede versie lag het accent op de afwer man buurvrouw en door mij gebeurt op king en presentatie van de tekst de eerste basis van dezelfde punten versie wordt twee keer nagekeken eerst door een buurman of buurvrouw daarna b het schrijven van de tweede ve rsie door mij zowel de kwaliteit van de com 14 aan de hand van de commentaar mentaar als de kwaliteit van de eerste ver die op de eerste versie is geleverd door de sie worden door mij beoordeeld en becij medeleerling en door mij wordt de tweede ferd het eindcijfer wordt op basis van de versie geschreven waar nodig moet het verhouding 5 eerste versie 2 commen een en ander inhoudelijk worden bijgesteld taary3 eindversie bepaald of anders worden geordend de afronding van de tekst vindt plaats in de laatste fase a het schrijven van de eers te versie in de praktijk hebben de meeste leerlingen 8f9 twee lessen zijn de leerlingen het herschijven op inhoud en de afronding bezig geweest met het verzamelen en ver van de tekst samen genomen werken van relevante informatie in de drie daarop volgende lessen wordt de eerste c terugkijken heb je antwoord gegeven versie geschreven bij het schrijven van de op je vraag en daarmee je doel bereikt eerste versie kreeg iedereen de opdracht 14 wanneer er geen inhoudelijke pro alleen te letten op de volgende drie punten blemen meer zijn wanneer je vraag beant 10 11 12 woord is je doel bereikt en je structuur hel 1 de structuur van de tekst der en logisch is dan kun je beginnen aan zt mijn tekst logisch in elkaar is er een de laatste fase is dit niet zo dan geldt ook duidelijk driedeling in terug te vinden hier dat je eerst nog een stap terug zult inleiding kern slot wat is de kwaliteit moeten wanneer je nog niet volledig je van mijn inleiding en slot passen de vraag hebt beantwoord dan zul je terug titel en evt de ondertitel bij mijn tekst moeten naar de literatuur als de structuur zjn ze niet te ruim hetzelfde geldt voor van je tekst te wensen over laat dan zul je de tussenkopjes als die er zijn voor de de ordening van je tekst bij moeten stellen duidelijkheid in deze fase gaat het alleen om de grote lijn van de tekst het verband tussen de kleinere delen ali je tekst afwerken nea s en zinnen komt bij de afwerking aan de orde vertrekpunt inhoudelijk h oef je niets meer 2 de inhoud van de tekst aan je tekst te veranderen geeft mijn tekst antwoord op de vraag geef ik voldoende informatie herhaal ik 15 16 de aandacht in deze laatste fase niet teveel gaat zoals gezegd uit naar het afwerken van 3 het doel de tekst hierbij ligt het accent op de vol bereik ik met datgene wat ik geschre gende vijf punten aandacht besteden aan ven heb mijn doel het publiek aan het zichtbaar maken van de structuur aan de presentatie van de inhoud 1 3 aan het eind van de week vindt er aan de formulering en als laatste aan de uit een uitwisseling van de eerste versies eindelijke afwerking van de tekst dit zijn plaats lede leerling levert commentaar op tevens de vijf punten waarop de tweede ver de eerste versie van zijn of haar buur daar sie beoordeeld wordt voor het herschrijven na wordt de eerste versie en de commen van de eerste versie tot de definitieve versie taar door mij beoordeeld en waar nodig nog hadden de leerlingen drie lessen vt 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 41 a het zichtbaar maken van de structuur van deze lessenserie uit de mogelijkheid de tijdens het schrijven van de eerste versie is tekst aan te vullen met illustraties opnieuw het aandacht besteden aan de structuur al spelen doel en publiek hier een rol aan de orde geweest het ging toen vooral om de grote lijn van de tekst nu bij de a terugkijken afwerking van de tekst is er gelegenheid 16 heb je je doel doel bereikt is je tekst om de structuur van kleinere delen expliciet afgewerkt en ben je er tevreden over dan is zichtbaar te maken hoe is de alineaverde je tekst af en kan hij ingeleverd worden ben ting sluiten de alinea s goed op elkaar aan je nog niet helemaal tevreden dan zul je ads is het verband ertussen duidelijk is het ver alles verder in orde is voor de laatste keer band tussen de zinnen onderling duidelijk een stap terug moeten doen en je tekst op hier komt het publiek om de hoek kijken een van de bovengenoemde punten bij immers het publiek bepaalt voor een moeten stellen belangrijk deel in hoeverre toelichtingen op de structuur in de tekst nodig zijn om de draad van het verhaal vast te kunnen hou den het gaat hierbij om het al dan niet aan het resultaat brengen van sigaalwoorden verbindings woorden en verwijzingswoorden heb ik bereikt wat ik wilde bereiken kan b de presentatie van de inhoud de wo cursus vertaald worden naar een hieronder valt de informatiedichtheid en de vo lessenserie die voldoet aan de uitgangs aantrekkelijkheid van de tekst hoeveel puntenvan de wo cursus woorden heb je nodig om je verhaal te ver goed schrijfonderwijs moet zowel tellen met een uitgebreide manier van aandacht besteden aan het eind schrijven loop je het risico dat je tekst een produkt als aan de proceskant van saaie indruk maakt een bondige tekst kan schrijven daarentegen een zakelijke indruk maken goed schrijfonderwijs moet leren maak je gebruik van voorbeelden wissel je dat schrijven naast vooruitkijken korte zinnen af met lange zinnen etc ook terugkijken vereist en ook bij de manier waarop jij je tekst pre senteert komt het publiek om de hoek kij mijn eigen antwoord luidt zonder enige twij ken maar en dat wordt nogal eens over fel ja dit is voor mij de periode geweest het hoofd gezien ook het doel van je tekst waarin ik met het meeste plezier heb lesge bepaalt in hoge mate de presentatie van de geven omdat de teelringen zichtbaar leer inhoud als je iemand uit wilt leggen wat de den dit enthousiasme mag echter niet ver gewoontes van turken en marokkanen zijn hullen dat er voor een volledig beeld van de zul je vooral duidelijk moeten zijn dan kies lessenserie nog een paar belangrijke je niet voor populair taalgebruik of voor een opmerkingen gemaakt moeten worden sfeerbeschrijving zo is daar in de eerste plaats de factor tijd c de formulering het kunnen beschikken over een lange en de formulering van de tekst is noch aaneengesloten periode is noodzakelijk om publiek noch doel afhankelijk onder de leerlingen inderdaad het hele schrijfproces formulering valt het nalopen van de tekst op te laten doorlopen een dergelijke relatief spellings stijl en grammaticale kwesties lange periode met het schrijven van een stuk bezig zijn kan daarnaast als nadeel d de uiterlijke afwerking hebben dat de motivatie tegen het eind de uiterlijke afwerking bestaat in het geval afzakt nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang 42 naast het kunnen beschikken over een lan ding van de enquete naar voor kwamen ge aaneengesloten periode vraagt deze heb ik in drie punten samengevat het cur aanpak zeker de eerste keer veel inzet van sief geeft aan dat het een uitspraak van een de betrokken docent veel leerlingen roepen leerling betreft bij het controleren van de verschillende stappen de hulp van de docent in ze willen 1 zo kun je gerichter schrijven weten of wat ze hebben gedaan goed is of aan het eind van de lessenserie zijn de ze met succes aan de volgende stap of meeste leerlingen tot de conclusie geko fase kunnen beginnen men dat ze door op deze manier van wer ken in staat blijken om gerichter te schrij met name het inperken en het bedenken ven van een vraag doel en publiek kostte de leerlingen en de docent de nodige inspan je weet nu wat je in je artscel moet verwer ning de problematiek van het inperken is ken je krt een idee van watje gaat sciu ij reeds uitgebreid aan de orde geweest voor ven de docent is het probleem dat zich bij het 7k vond dit veel beter dan vroeger toen bedenken van een vraag doel en publiek moest ik gewoon een opstel in een keer voordoet met name te wijten aan het feit schrijven door de verschillende versies en dat het tempo van veel leerlingen op dat de commentaar wist je veel beter wat en moment uiteen gaat lopen sommigen kun hoe je iets moest doen nen meteen aan de slag anderen zijn nog bezig met het bijstellen en of aanpassen in dit verband noemen de leerlingen van hun onderwerp voor de leerlingen is nadrukkelijk de aandacht die er tijdens de het lastig omdat velen een vraag en een lessen is besteed aan de stappen die aan doel bedenken dat niet bij het onderwerp het eigenlijke schrijven vooraf gaan het past blijkt inderdaad in het belang van de kwali teit van de uiteindelijke tekst te zijn wan zodra de richting duidelijk is blijken de neer de docent expliciet aandacht besteedt belangrijkste problemen uit de weg geruimd aan de eerste stappen van het schrijfpro en levert het uitschrijven geen onoverkome ces aan het inperken van het onderwerp lijke problemen meer op afwisselend zijn en aan het kiezen van een vraag doel en de leerlingen vier lessen meer en minder publiek de leerlingen hebben aangegeven geconcentreerd bezig geweest met het dat juist deze stappen een belangrijke rol schrijven van de eerste versie het schrijven speelden in de verdere opbouw van hun van de tweede versie kostte duidelijk meer verhaal en dat ze juist daardoor in staat energie de oorzaak was gebrek aan moti waren om gerichter te schrijven vatie het enthousiasme waarmee de leer lingen aan de slag gingen was duidelijk je denkt zo al na over je onderwerp en het lager dan bij het schrijven van de eerste geeft houvast voor de opbouw van het ver versie haal 1 let inperken van je onderwerp zorgt ervoor de vraag blijft of de lessenserie daadwerke dat je niet teveel informatie opneemt lijk heeft geleid tot inzicht in het sctuyfpro door het bedenken van een doel vraag en ces in het bijzonder in de stappen die aan publiek weet je wat je in je artikel aan infor het eigenlijke schrijven vooraf gaan en tot matie moet verwerken inzicht in het feit dat schrijven naast vooruit kijken ook terugkijken vereist daarover laat 2 je kunt je fouten verbeteren en e ver ik graag de leerlingen aan het woord de haalgoed opbouwen belangrijkste opmerkingen die naar aardei de vraag naar de opzet van de lessenserie n 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992 43 0111 111111111 ae tekst niet in een keer schrijven maar in voordat ik afsluit nog een enkel woord over stappen en het van tijd tot tijd evalueren en de richting waarin gedacht moet worden waar nodig bijstellen van die stappen wordt om een dergelijke lessenserie te perfectio vrijwel unaniem positief beantwoord neren verdere ontwikkeling van de cursus voor studenten aan de ruu heeft laat zien je hebt nu de tijd om goed na te denken dat goed schrijfonderwijs niet alleen inzicht en om informatie en advies te vragen in het schrijfproces en in het belang van het zo kun je beter nadenken wat voor een op gezette tijden terugkijken vereist oost fouten je maakte 1990b gaat nog een stap verder hij stelt dat goed schrijfonderwijs leerlingen tevens door steeds de stappen die je zet te evalu duidelijke criteria aan de hand zal moeten eren en te controleren ben je in staat te doen met behulp waarvan ze zelf in staat voorkomen dat je tekst al in een vroeg sta zijn om de verschillende stappen adequaat dium uit de rails loopt je houdt op die te kunnen beoordelen een didactiek die manier de kwaliteit van het eindprodukt in naast de genoemde uitgangspunten inzicht eigen hand geeft in welke eisen aan een goede inper king en een goede vraag een goed doel en 3 een langere bedenktijd levert goed publiek gesteld moeten worden zal leerlin werk gen meer en meer in staat stellen proble gedurende vier weken met het schrijven men zelf op te lossen en meer grip te hou van een stuk bezig zijn heeft zoals ik al heb den op de kwaliteit van de uiteindelijke aangegeven het nadeel dat de motivatie tekst een belangrijk voordeel voor de tegen het eind af kan zakken daartegen docent is dat inzicht in dergelijke criteria bij over stellen de leerlingen dat juist het feit de leerling de begeleidende rol van de dat hun tekst niet in een of twee lesuren af docent terug zal brengen hoeft te zijn hen in staat stelt om tot betere resultaten te komen voor de leerlingen uit de twee 4 havo groepen lijkt een dergelijke verbetering van ik vind het fijn dat je nu eens op je gemak de lessenserie nog niet direct noodzakelijk kunt schrijven en daar goed over na kunt op de vraag of ze het schrijven van een vol denken gende tekst na deze opzet anders aan zul len pakken antwoordt ruim de helft van de met name het schrijven van de tekst in twee leerlingen dat ze dat op een vergelijkbare versies werd als zeer positief ervaren manier aan zal pakken een kwart geeft te kennen weer op de oude vertrouwde ik heb zo wel een beter opstel geschreven manier te werk te zullen gaan en de rest dan anders zegt bij het schrijven van een volgende tekst in ieder geval gebruik te zullen maken kortom deze op een cursus voor studen van twee versies een leerling zei het zelfs ten geente lessenserie blijkt ook voor het zo schrijfonderwijs in het voortgezet onderwijs effect te sorteren inzicht in het schrijfproces leraren moeten allemaal zo gaan wer en in de noodzaak van het op gezette tijden terugkijken blijkt niet alleen van belang voor het schrijven van langere teksten maar ook voor de teksten zoals die in het voortgezet onderwijs geschreven worden ook voor dit paar van den biggelaar schrijfonderwijs geldt een goed begin is het korte jufferstraat 86 halve werk nl 3512 ez utrecht r nov dec 1992 nummer 2 22e jaargang rte 44 noot tussdoor een licht gewijzigde versie van dit artikel is verschenen in moer 1992 5 verwoord en verbeeld boek en film zullen we ruilen bibliografie op 17 maart 1993 organiseert de sectie nederlands van het centrum voor didac bellensen p zeggen schrijven en druk tiek van de ufsia voor de zevende maal ken hoe help ik kinderen om tot betere een pedagogische dag in het kader van teksten te komen in moer 1990 4 de jeugalboekenweek kclb jeugdboe kenglals en het nationaal centrum voor flower l l hayes problem solving jeugdliteratuur bouwen mee aan de strategies and the writing process in opzet en de uitwerking college english 39 p 449 461 de jeugdboekenweek 1993 loopt van i f 10 tot 24 maart onder de slogan kaldeway j h oost een proces pro zullen we ruilen duktmodel van het studeren in slobbe ruilen boek en film bij voorbeeld of f j d blankestijn e a red terugblik hoe men op school en in de klas het ene op 10 jaar studievaardigheden toe medium het andere kan laten ontmoeten komstige ontwikkelingen eindhoven technische universiteit p 153 175 zullen we op verkenning gaan naar de eigen teal oost h inperken 1 in los contact van boek en film 1990x nr 22 p 5 8 nagaan wat het samenspel van beide media aan de lees en kijkervaring oost h inperken 2 in los contact toevoegt 1990b nr 23 p 5 9 inzoenen op de concrete klaspraktijk kennismaken met een aantal concrete verschuren p j m de probleemstelling verwerkingsmogelijkheden per graad voor een onderzoek utrechuantwer kennismaken met organisaties en bron pen 1986 nen die ondersteuning kunnen geven de studiedag is bedoeld voor leerkrach ten nederlands uit het secundair onder wijs en laatstejaars studenten uit leraren opleidingen inlichtingen ufsia idea prinsstraat 13 20w antwerpen tel 03 220 46 81 t 9 t w g r n n ti 3r s f 22e jaargang nummer 2 nov dec 1992