Documenten
wam de moor een goede aanzet tot intercultureel literatuuronderwij s als ik mensen verte l me e te hebben geholpen aan de opbouw va n een lite raire uitgeverij in west afrika kijken ze me vaak aan met een mengeling van verbazing en wantrouwen in hun ogen alsof ik trots teruggekeerd zou zijn van de aanleg het is waa r wa t jan kee s van de werk enig e jaren gelede n op schreef i n bulletin wij associere n afrik a nie t me t ee n literair e schatkis t waarvan de flonkerende inhoud er om schreeuwt terstond en ter plekke uitge geven te worden o f uitgedragen in literatuuronderwijs om daar eens wat aan te doen en de lezer te informeren over wat er allemaal te lezen zou zijn wijdde de redactie van bulletin het mei juninummer 1991 aan literatuur en derde wereld nu is dat thema lang niet hetzelfde als de thema tiek die centraal staat in een recent product van de voormalige werkgroep in tercultureel literatuuronderwijs va n de spl maar het zou niet juist zij n dit interessante voorwerk te verzwijgen vooral omdat met het bzzlletin aummei erbij de docent nog meer profijt za l hebben van de negen bijdragen di e in het boek een kijk op de wereld informeren over intercultureel leesonderwijs ik wee t ui t eige n ervarin g ho e ongelooflijk moeilij k he t i s om i n ons lan d mensen te vinden die buiten de sociaal culturele en economische probleme n om iets hebben te vertellen over de eigen literatuur van de culturele minderhe den in 1992 stelden studenten en ik het boekje een zoen van europa litera tuur van klasse samen aan de informatie en oordelen die wij deskundigen lie ten geven over de verschillende vormen van wereldliteratuur bv de klassie ken de bijbel de russische en de scandinavische literatuur wilden wij per se een rubriek me t belangrijk e titels ui t de nu als allochtone literatuur aa n t e duiden wereldliteratuur agnes post die deze rubriek samenstelde heeft d e grootste moeit e geha d om uiteindelijk twe e deskundigen t e vinden di e on s goede adviezen konden geven een van hen jan kees van de werk heb ik al genoemd de andere was lourina de voogd en beiden behoren nu ook tot het team auteurs dat koos hawinkels bijeen heeft weten te brengen twee clusters literatuur in een didactisch kader de eerste schrijft inderdaad over de afrikaanse literatuur de tweede over le zen in marokk o en marokkaanse literatuu r i n on s land yvonne mekaoui jansen vult het kader van de voogd verder in met een historische benadering van de mahreb literatuur waarover zij eerder in dit tijdschrift inhoudelijk heef t geschreven met bijdragen va n alli sonmez over de turkse literatuur en een verslag va n onderzoe k naa r he t leesgedra g va n turkse italiaans e e n marokkaanse migrantenkinderen in vlaanderen van rita ghesquiere wordt zo een flinke brok informatie gegeven over die allochtone groepen die in neder land en vlaanderen een heel belangrijk cluster vormen een tweed e cluster is dat van de literatuur uit onze voormalige kolonien e n ten dele nog onze overzeese gebiedsdelen suriname de nederlandse antillen 79 de moor een goede aanzet tot intercultureel literatuuronderwijs en aruba over suriname schrijft de kenner bij uitstek van de surinaamse li teratuur michiel van kempen over de antilliaanse literatuur wim rutgers deze twee clusters worden geplaatst in het kader van de didactiek waarvoor de redacteur zelf en herman obdeijn zich verantwoordelijk stellen een rijke bibliografi e minstens zo belangrijk als deze artikelen waarover ik hierna nog wat meer zal zeggen en dat is zeker ook de overtuiging van de auteurs is de prachtige bibliografie die in meer dan 80 bladzijden met een auteursregister op de kort besproken boeken heel veel zinnige informatie geeft niemand kan zeggen dat hij over wat voor thema en uit welk betrokken land of cultuur ook niks kan vinden per titel is naast de vanzelfsprekende gegevens over auteur titel jaar en plaats van uitgave aangegeven de moeilijkheidsgraad voor minder ervaren tot zeer ervaren lezers in de beschrijving keert zorgvuldig terug om wat voor soort hoofdpersonen het gaat en van welke leeftijd die zijn zodat ook de aan wijzing zinni g genoem d ma g worden dat een boe k som s oo k geschik t i s voor een jongere of oudere lezer dan van de vermoede leeftijd let wel eve n op en verwacht niet dat alle titels die genoemd worde n direct naar allochtone literatuur verwijzen het gaat hier immers om intercultureel leesonderwijs en dat betekent dat ook boeken van nederlandse blanke schrij vers als bernlef onder ijsbergen of elsschot het dwaallicht o m voor de kenner vertrouwde redenen kort worden beschreven en wel vanwege hun in tercultureel aspect de bibliografie samengesteld door gonnie knoppen yvonne mekaoui jan sen elly nannings iwan schultz en lourina de voogd is verdeeld in rubrie ken bv oorspronkelijk nederlandse vlaamse en in het nederlands vertaalde literatuur inderdaad bernlef elsschot van kooten maar ook astrid roemer en marion bloem migrantenliteratuur bv halil gur frans lopulalan en weer astrid roemer passantenliteratuur bv oeroeg van hella haasse werk van lieve joris of nawal el saadawi en achter mekka van betsy udink li teratuur uit de herkomstlanden met afdelingen zoals in een zoen van europa en in de moderne vreemde talen met om u een idee t e geven naast onbe kende ook wereldberoemde titels als a passage to india la vie devant soi e n hiroshima mon amour wel iets vergeten een omissie vind ik dat het bzzlletin nummer in geen enkele bibliografie er zijn er nogal wat naast de secundaire bibliografie achterin kan men ook het nodige vinden onder de bijdragen wordt genoemd daarin bepleitte bijvoor beeld hans neervoort onder de titel de luiken open buiten schijnt te zon dat literatuur uit de derde wereld op school aan de orde zou komen en dat is een ideaal da t voor koo s hawinkel s e n de zijne n uitgangspun t was lijkt me neervoort wijst erop dat de literatuur uit de derde wereld in het midden van de jaren 80 in de belangstelling kwam onder meer door de nobelprijzen voor wole soyinka 1986 en naguib mahfoez 1988 80 de moor een goede aanzet tot intercultureel literatuuronderwij s novib het wereldvenster en de knipscheer gaven het werk uit maar het on derwijs reageerde nauwelijks neervoort deed vooral een beroep op de docenten engels en frans hun argumenten kende hij wel er is al zoveel engels c q frans talige literatuu r waarvoo r ik nauwelijk s tij d ka n vinden en nu oo k nog di e engelstalige afrikane n erbij e n dan zo goe d is hu n engel s c q frans niet bi j nederland s wa s het nie t vee l beter en neervoor t verwijs t natuurlijk naa r de actie van anbeek bekkering en goedegebuure in verband met de leeslijst oo k in het literatuuronderwijs word t niet verder gekeken dan de voordeur op het nachtslot e n de gesloten luiken telken s dezelfde boeke n uit dezelfde uittrekse l boeken neervoort slaa t een beetje te veel alle kanten tegelijk uit maa r zij n boodscha p i s duidelijk goo i da t venste r va n je va k open e n haa l een s wa t nieuw s binnen t e mee r omda t daa r uitstekend e argumenten voo r zij n t e bedenken he t bzzlletin nummer geef t mee r da n genoeg informatie vi a interviews met schrijvers en uitgevers en analyses van werken de verbinding met het onderwijs wat aan het nummer ontbra k wa s nu juist d e systematische verbindin g me t het onderwijs e n daarin voldoet nu een kijk op de wereld hawinkels geef t in zijn inleidin g aan wat hij onder intercultureel literatuuronderij s ilo ver staat hij beschrijft d e verschillende opvattingen van intercultureel onderwij s anti racistisch en emancipatorisch gericht op overdracht van kennis gericht op de ontmoeting of social e vorming die als ik ze zo lees allemaal we l wat met elkaa r t e maken hebben en hawinkel s kom t to t ee n zinnig e definitie die zodanig i s dat of je nu we l of niet gekleurd e medeleerlinge n i n d e kla s hebt aandacht voor de cultuur van jezelf en de anderen die onze samenleving vormen normaal zou moeten zijn later i n het boe k gaa t hawinkel s i n o p het hoe va n het ilo en daarbij tref t mij wel zijn uitspraak dat ilo echt een vorm is van wawenonderwijs e n datje daarom als leraa r nie t zo u moete n goe d vinde n da t ieman d vertaal d literai r werk op de lijst zet maar het zou moeten verplichten voor een schets van de didactiek zelf zoekt hawinkels zijn heil in de historische benadering zoals die in dcn cahier 18 alweer tien jaar geleden verschenen is bepleit door de his torici langenbac h e n paulussen daarbij gaa t het erom leerlingen twe e vor men bewustwording bij te brengen standplaatsgebondenheid en historisch be sef voor het ilo vertaald betekent deze standplaatsgebondenheid da t leerlinge n zich ervan bewust worden hoe hun eigen situatie de vorming van hun ideeen over aspecte n va n ander e culture n beinvloedt da t lijk t mi j du s nie t a l t e vreemd voor leerlingen die door tekstervaringsmethoden en reflectiviteitsont wikkeling geleerd hebben dat de referentiekaders van henzelf en anderen altijd verschillend zijn langer gaat hawinkels in op het begrip tiistorisch besef en de manier waaro p je da t kunt bijbrengen he t stu k lijkt me in zij n bijeen brengen van de ideeen van anderen en daarop reflecteren een goed discussie stuk want mij dunk t da t er wa t meer t e verzinnen moet zij n om ilo tot een succes t e maken dan de suggesties die we hier bij elkaar vinden overigen s 81 de moor een goede aanzet tot intercultureel literatuuronderwij s wil ik daarmee hawinkels noch obdeijn te kort doen het ilo is in zijn begin fase en het denkwerk is totnutoe door wel heel weinigen gedaan nuttig is dan natuurlijk zo n onderzoek als beschreven door rita ghesquiere naar het leesgedrag van migrantenkinderen waarvan we bijvoorbeeld iets leren over hun leesvoorkeur di e is behoudender veranker d i n een geloo f da t au tochtone kinderen niet meer bezitten ze willen ook meer weten zijn gretige r naar kennis zou dat ook voor migrantenkinderen in nederland gelden is bij ons met onze minder principiele samenleving dan de vlaamse toch altijd no g is die secularisatie al niet veel verder gevorderd de stukken binnen het geschapen kader zijn wisselend van aandacht voor of wel het culturele systeem in een land zoals in het stuk over de turkse litera tuur ofwel d e literatuur zelf zoal s in dat van michiel van kempen van de werk schrijf t boeien d over de afrikaanse literatuur alles bijeen ee n nutti g boek dat eenvoudi g in elke lerarenkamer moe t staan daar kan het zij n te hoge prijs vind ik wel waard zijn als er wat mee gedaan wordt tenminste koos hawinkels red een kijk op de wereld intercultureel leesonderwijs nbl c uitgeverij davidsfonds infodok de n haag leuven 1995 isbn 90 5483 090 5 f 49 50 82