Een handboek voor in de handtas

de moor een handboek voor in de handtas warn de moor een handboek voor in de handtas de titel liegt er niet om uteratuur en leerling in de triade leerling leraar leerstof weet deze leraar zijn plaats hij bemiddelt tussen leerstof en leerling hij heeft niet eenzijdig een van beiden voor ogen is dat dan niet vanzelfspre kend nee wie de discussies in de didactiek vanaf 197 0 heeft gevolgd weet hoe het veeleer vanzelfsprekend was voor een van beide richtingen te kiezen leerlinggericht werken of leerstofgericht onderwijs verzorgen zulke inge burgerde germanismen komen in het boek met de titel literatuur en leerling wel voor maar cor geljon de auteur ervan houdt niet va n jargon en ver mijdt het zoveel mogelijk dat is al de eerste charme van dit 120 bladzijden tellende boek ogend als een boekje het past keurig in het handtasje of de zak van een colbert maar wat er in staat is z o kort en krachtig geformuleerd dat je al lezende het gevoel hebt een flink boe k t e lezen da t is d e tweede goed e kant ervan het gaat voortdurend ergens over dat komt omdat geljon gee n woorde n vuil maak t aan tegengestelde theo rieen slechts hier en daar waar hem dit rechtvaardig dunkt noemt hij namen van initiatiefnemers van degenen diede didactiek van het literatuuronderwijs in de laatste decennia vooruitgeholpen hebben en geeft nun opvatting helder weer zijn boek is bedoeld voor de dagelijkse praktijk in de klas en zo is het ook geschreven dat laat de inleiding zien waaruit ik een paar alinea s overneem om de inhoud te karakteriseren na een inleidend gedeelte over de doelstellingen volgt een hoofdstuk over de verschillende manieren waarop we literaire teksten kunnen benaderen voor de school is een eenzijdig accent op de tekstbestudering nie t gewenst maar ook een pure tekstervaringsmethode schiet tekort daarom zullen we moeten streven naar een synthese va n cognitieve e n affectieve benaderingswijzen vervolgens komen per hoofdstuk de verschillende aspecten van het literatuur onderwijs aan de orde verhalend proza poezie en drama aan de bistorische letterkunde is een apart hoofstuk gewijd moet je kiezen voor een historisch sociologische aanpak is actualisering de beste oplossing of moeten we zoe ken naar een combinatie van beide lezers van dit tijdschrift zullen niet verbaasd zijn dat we dit een perfecte be nadering vinden want niet eerder is er een boek verschenen waari n het ge dachten en ideeengoed dat leden van de spl delen zo evenwichtig en veelzij dig over het voetlicht is gebracht de wetenschappelijke discussie over het doel van het literatuuronderwijs uitmondend in literaire competentie is erin verwerkt zo goed als de noodzaak om tekstervarings en tekstbestuderings methoden met elkaar te verbinden of een vijftal functies of subdoelstellinge n van het literatuuronderwijs naast elkaar een kans te geven van cultuurover dracht tot leesplezier en dat zonder enige gene maar wel met nuances 70 de moor een handboek voor in de bandtas het principe van de titel wordt natuurlijk vooral spannend wanneer de combi natie niet zo voor de hand ligt ik bedoel bij het onderdeel literaire theorie en stilistische kennis geljon lost dat op door aan te bevelen om er bij het aan bieden van de stof voor te zorgen dat de kennis ook direct functioneren kan laat de leerlingen in de tekst de elementen aankruisen die bun opvallen be noem ze en geef daarn a een reeks vers of verhaalregel s of zee r korte frag mentjes die ze moeten benoemen in een volgend stadium moeten ze in hun praten en schnjven over literatuur waar nodig termen en begrippen kunnen hanteren creatieve verwerkingsopdrachte n voor geljon is de creatieve verwerkingsopdracht heel gewoon ook in dit ge val schroomt hij niet om daarvoor te pleiten en men kan zeggen dat creative writing auteurs als kenneth koch en barbara drake het materiaal voor der gelijke opdrachten leveren in de angelsaksische landen is het veel normaler dan bij ons om het lezen van literatuur te combineren met het schnjven er van gedichten begrijpen door zelf gedichten te schnjven en dus ook na de behandeling va n een voorbeeldtekst leerlinge n een kort gedicht of verhaa l paten schrijven waarin een bepaald aspect uit die tekst domineert een ge dicht met veel personificaties een verhaal met veel perspectiefwisseling op vallende ruimtewerking vanuit een naturalistische perspectief of impressio nistisch van stijl p 24 25 geljon gaat er terecht van uit dat leerlingen al over heel wat ervaringskennis bescbikken waarmee ze in d e literatuurles iets kunne n doen met di t voo r ogen behandelt hij naar aanleiding van het begrip spanning in een verhaal de verschillende leerstijlen zonder daarvoor een aardige benaming vuit te vin den instrucueaanpak reflectieaanpak zelfstudieaanpak en oefenaanpak wei instructief keuzen van de leraar komen terug in de behandeling van verhalend proza met tegenstellingen als leefwereld en belevingswereld extensief en intensief le zen en poezie ee n open en een gesloten curriculum in het tweed e geva l doet hij recht aan het waardevolle maar bij ons te weinig gekende werk van de in 1992 overleden vlaamse didacticus armand van assche eigen inbreng is weer sterk aanwezig in het hoofdstuk drama dat in kort bestek goed uit voerbare suggesties bevat keuzes op mezoniveau je zou kunnen zeggen dat van hier af het tweede gedeelte van literatuur en leerling begint want is het tot nu toe gegaan over genres en hun verwerking in de klas vanaf hoofdstuk 7 komen een aantal keuzes op mezoniveau aan de orde overigens worden ook die toegelicht met concrete lessuggesties zo stelt geljon de historisch sociologische benaderin g i k denk dat het ge woon historisch e benaderin g is zonde r sociologische tegenove r d e actualiserende benadering maar ook hoe deze kunnen samengaan welke rol de literatuurgeschiedeni s daari n speelt e n hoe je kun t werke n me t ouder e teksten hij hangt dat op aan bijvoorbeeld het maken van een panoramische 71 de moor een handboek voor in de handtas documentaire van een periode reinaert in 4 havo heer halewijn of fatsoen in de negentiende eeuw in dit kader gaat hij ook de discussie over de canon niet uit de weg maar het stukje over de 21 boektitels van anbeek bekkering en goedegebuur e i s we l aa n d e mager e kant d e discussi e speel t zic h voornamelijk o p academisch niveau af met fokkema van peer en soetaert als voornaamste woordvoerders daar mengt geljon zich niet in het lijkt de consequentie van zijn keuze om alleen wat van direct nut is voor de docent in de klas op te nemen in zijn boekje heel concreet en nogal dringend is het appel dat hij doet op de leraren om te werken met recensies en andere secundaire literatuur en daarna legt hij uit wat het leesdossier inhoudt met zijn leesautobiografie e n learner report de organisatie ervan de wijze van beoordeling nog slechts een begin van een oplossing lijk t me e n wa t voorbeelden waarbi j hi j va n woerko m e n segers recht doet duidelijke opties in de literatuurdidctiek van de laatste vijftien jaar zijn van meetafaan geweest een latitudinale en een longitudinale lijn daarvan schetst celjon de contouren in de hoofdstukken 1 1 voornamelijk europees en inter cultureel literatuuronderwijs 1 2 basisvorming en 1 3 tweede fase in dit dertiende hoofdstuk pakt hij de problematiek aan van de lesordening over lan gere perioden d e lesvoorbereiding indelin g e n uitvoerin g bi j d e behandeling van tekst schrijver periode of stroming het goede maa r weini g benutt e wer k va n toetsontwikkelaa r willibror d lohman vindt zijn neerslag in het slothoofdstuk dat gewijd is aan evaluate en toetsing trouw aan zijn thema gaat geljon na hoe de gegeven lessen aan de hand van het leesdossier to t hun recht komen tijden s het eindgesprek voor he m i s d e keuz e voo r kort e termij n toetsin g vanzelfspreken d i n combinatie me t di t eindgesprek he t laatst e woor d i n dit boe k i s aa n de cven de eindexamenvoorstellen van deze commissie blijken het deksel dat op di t pannetj e uitsteken d past co r geljo n heef t ee n uiters t handzaa m product afgeleverd waarme e bi j bewus t d e grot e discussie s va n d e literatuurdidactiek buiten de deur heeft gehouden zonder aan hun resultaten voorbij t e gaan dat is waar de man of vrouw in de klas op zit te wachten niet op de regie aanwijzingen vanachter de coulissen cor geljon literatuur en leerling een praktische didactiek voor het literatuuron derwijs uitg coutinho bussum 1994 isbn 90 6283 933 nugi 724 12 0 pp prijs f 22 50 72