Een handboek voor moedertaalonderwijs

langrijke taak voor de instituten die onderwijs het niet kan hoe het fout afloopt een bittere mensen opleiden en met name voor die docenten les waarvan de vlaamse leerlingetjes bovendien die vanuit de comfortabelste stoel die je je in on niet meer de vruchten zullen plukken hoe een derwijsvernieuwend nederland en vlaanderen steengoeie leerkracht haar eigen doelstellingen maar kunt wensen hun leerlingen een emanci dwarsboomt ongewild en met de beste eman patorische didactiek proberen bij te brengen ciperende bedoelingen ja het is toch een leer leerkrachten in spe moeten vertrouwd gemaakt zaam boek van mia bertmans het is een afschu worden met de situaties waarin ze terecht kun welijk boeiend tragisch en indrukwekkend re nen komen moeten voorbereid worden op moge laas van hoe je met je goeie bedoelingen de mist lijke reacties op hun vooruitstrevende onderwijs in kan gaan daaruit valt voor alle vooruitstreven ideeen moeten afstand leren nemen van hun de leerkrachten in vlaanderen en nederland een eigen emoties ze moeten daarnaast kennis les te leren in het belang van de leerlingen en maken met vernieuwingsstrategieen al ben ik zelf alle andere mensen in het onderwijs wat huiverig voor het type vernieuwingsstrateeg dat het systeem met de eigen wapens wil bestrij mia bertmans ik heb mijn les geleerd kritak den leuven 1979 142 blz 215f in iedergeval is het kortzichtig om jonge mensen enthousiast te maken voor onderwijsidealen zon no ten der ze te wijzen op belemmerende factoren zo 1 w er kl o zen in b elgie m oeten iedere d ag gaan stem pe wel in hun zelf als in hun toekomstige werkom len o m h un uitk ering te behouden geving en ze de middelen te geven om deze be 2 d it woord is meen ik gelanceerd door renate lemmeringen weg te nemen r ubinstein in vrij n ederla nd mia bertmans heeft haar les geleerd geleerd hoe johan eimer s een handboek voor moedertaalonderwij s veel aandacht verdient het onlangs verschenen rol van de moeder taal in het onderwijsleerpro boek moedertaaldidactiek een handleiding voor ces het ontwikkelen van een leerplan normaal het voortgezet onderwijs het is samengesteld functioneel moedertaalonderwijs in de praktijk door de leidse werkgroep moedertaaldidactiek en schoolboeken en moedertaalonderwijs bestaande uit helge bonset hans huishof ber al met al ongeveer 700 pagina s die een goed ge nard schut heleen van de straaten en jan wal ordend overzicht geven van wat zich de laatste lert allen verbonden aan de universiteit van lei tien jaar in nederland aan taaldidactiek ontwik den keld heeft wie die tien jaar meemaakte en bij na het verschijnen van dit handboek vol achter hield wat gepubliceerd werd in moer levende grondinformatie en concrete uitwerkingen kan talen en dcn cahiers de drie belangrijkste bron niet meer gezegd worden dat er weinig prak nen van dit handboek zal veel herkennen maar tische informatie bestaat voor wie lessen neder zal ook vrijwel niets missen en dat laatste is ze lands geeft in het voortgezet onderwijs een sec ker een verdienste het meeste uit moedertaal tie nederlands die zich bezint op de praktijk van didactiek is niet nieuw maar het staat hier wel het onderwijs of streeft naar vernieuwing daarin op overtuigende wijze geordend bij elkaar kan nu beschikken over een waardevolle bron van ideeen en aanwijzingen uitgangspunte n om een globaal beeld van de inhoud te geven noem ik hier de titels van de hoofdstukken na de auteurs baseerden zich op twee uitgangspun een korte inleiding met uitgangspunten komen ten die in de inleiding vermeld en in 8 pagina s de hoofdstukken over spreken luisteren schrij summier uitgewerkt zijn erg verrassend zijn deze ven lezen literatuuronderwijs taalbeschou minimumvoorwaarden voor zinvol moedertaal wing moedertaalonderwijs in projectvorm de onderwijs niet 43 moedertaalonderwijs dient normaal functio herinnerd aan de basisprincipes zo biedt het neel te zijn goed geschreven hoofdstuk over spreken niet al moedertaalonderwijs dient primair communi leen praktische aanwijzingen voor de schoolse zij catieonderwijs te zijn het normaal functioneel gemaakte spreekbeurt het is wel aardig dat met deze uitgangspunten maar ook voor het meer geintegreerde spreken aansluiting wordt gezocht bij twee andere hand in dat hoofdstuk over spreken treft men ook een boekschrijvers dat de eerste voorwaarde oor gedeelte aan over dramatische werkvormen die spronkelijk van ten brinke komt hoef ik in dit plaats lijkt me niet juist wat juist bijzonder veel tijdschrift waarschijnlijk niet meer toe te lichten integratiemogelijkheden biedt wordt hiermee the complete mother tongue curriculum 1976 binnen het spreekonderwijs geisoleerd dat de in de uitwerking van de tweede voorwaarde her auteurs toch voor die plaats kiezen is merkwaar kent men veel van jan griffioen complete com dig ze noemen immers met instemming hans van municatieve situaties is een term die rechtstreeks dam die dramatische werkvormen niet bij ge uit zeggenschap komt zie daar tweede druk pag spreksvormen wil onderbrengen 51 samenvatting doelstellingen van het neder aan het principe van normale functionaliteit lands bewust kiezen de auteurs voor de opvat wordt in de beginhoofdstukken recht gedaan ting van griffioen dat moedertaalonderwijs moet door er behalve bij schrijven een aparte para zijn doen in complete communicatieve situaties graaf aan te wijden bijvoorbeeld 3 3 3 normaal gevolgd door reflectie op het doen en eventueel functioneel luisteronderwijs in deze paragraaf gevolgd door deelvaardigheidstraining wordt overigens uitgelegd dat je bij luisteronder de genoemde uitgangspunten of minimumvoor wijs van complete communicatieve situaties moet waarden zijn bindende principes voor de samen uitgaan wordt hiermee het ene basisprincipe ge stellers maar de toelichting en de verwerking in makkelijk ingewisseld voor het andere of is het de vervolghoofdstukken doen vermoeden dat er niet zo gemakkelijk gebleken het principe van toch heel wat rek in die voorwaarden zit uit het normale functionaliteit in zijn praktische conse vele dat in dit boek met instemming is verzameld quenties duidelijk te maken blijkt dat je met de principes nog vele kanten uitkunt ze vormen waarschijnlijk de basis waar projecte n op de leden van de leidse werkgroep elkaar kun nen vinden wat daar achter zit aan maatschappij op de vraag wat volgens enige definitie wel of opvattingen aan opvattingen over algemene on niet een project genoemd mag worden geeft moe derwijsdoelstellingen blijft in het vage en ik zal dertaaldidactiek geen antwoord mij lijkt dat erg wel niet de enige zijn die dat teleurstellend vindt verstandig dergelijke definities worden al te een principiele bezinning op de relatie tussen gauw als strijdmiddel misbruikt en daarvoor is de moedertaal onderwijs en maatschappijopvatting ontwikkeling van meer geintegreerd moedertaal zou altijd aan onderwijs geven vooraf moeten onderwijs te kwetsbaar onder de titel project gaan vorm zijn drie richtingen besproken het the in de ordening van het boek is de keus voor matisch taalonderwijs vgl het deelraamplan complete communicatieve situaties in eerste in lbo moedertaalonderwijs en toch geen neder stantie niet te herkennen de vier deelvaardighe lands over de raakvlakken tussen nederlands en den krijgen in het eerste gedeelte uitvoerige af onderwijsleersituaties bij andere vakken en pro zonderlijke aandacht zie boven spreken en jectonderwijs in het algemeen naar aanleiding schrijven elk bijna honderd pagina s luisteren en van publikaties over rsg wageningen lezen elk vijftig pas het achtste hoofdstuk moe hoewel ik het er dus mee eens ben dat het be dertaalonderwijs in projectvorm lijkt mogelijk grip project niet al te streng gehanteerd wordt heden te bieden voor optimaal communicatie heb ik toch ook wel aarzeling ten aanzien van de onderwijs de auteurs geven deze inconsequentie onderverdeling in nu juist deze drie aandachts toe maar blijken er ook welbewust voor te kie punten vooral door de uitwerking van geinte zen ze houden vooral in de eerste hoofdstukken greerde lessen moedertas ander vak te plaatsen rekening met de opsplitsing in deelvakjes van ne tussen thematisch taalonderwijs en algemeen pro derlands in de bestaande schoolpraktijk jectonderwijs lijken dit te veel drie gelijkwaardige in de eerste hoofdstukken is telkens wel weer mogelijkheden het is ook jammer dat pas na de 44 voorbeelden in dit achtste hoofdstuk gedeelten schrijven ze bieden onder andere een overzicht komen over de rol van de taal in het onderwijs van examenprogramma s en een lijst van nuttige leerproces en het ontwikkelen van een leerplan adressen met onder meer de keuze tussen open en ge wie met het samenstellen van een zo veel omvat sloten beide hoofdstukken bevatten namelijk tende handleiding voor het voortgezet moeder impliciet een overtuigend pleidooi voor project taalonderwijs begint loopt tegen de eigen beper onderwijs en de uitwerkingen hadden daar dan kingen op de auteurs zullen dat zelf wel ervaren beter op kunnen volgen de ordening zoals die nu hebben voor de gebruikers resulteert dat in een is levert een wat stroeve aansluiting op waar aantal bezwaren ik noem er drie schijnlijk het gevolg van het feit dat de hoofd dat het gebodene weinig afgestemd is op het stukken 8 9 en 10 door drie verschillende au lbo wordt weliswaar in het voorwoord al toe teurs zijn geschreven een eenvoudige aanduiding gegeven maar vormt een bijzonder nadeel als zie ook het vorige hoofdstuk pag 154 is niet voor nlo studenten en hun opleiders juist genoeg om de bezwaren daarvan op te lossen vanuit de onderwijssituatie in het lbo moeten zij leren nadenken over zinvol moedertaal waardevol onderwijs het vele goede dat in dit handboek verzameld aan een diepgaande vergelijking tussen zeggen is wordt soms van het goede te veel de uit schap en dit leidse handboek waag ik me niet stekende inhoudsopgave en het register bevor wie meegevoerd wil worden in fundamenteel na deren het gebruik als naslagwerk maar wie denken over onderwijs en mensbeeld over het le zich bijvoorbeeld wil orienteren over de doel raarschap over de doelstellingen van communica stellingen van luisteronderwijs zal wel moeite tieonderwijs weet bij griffioen terecht te kun krijgen met het doorwerken van uitvoerige lijs nen voor wie meer praktische ideeen en sugges ten van vaardigheden deelvaardigheden doel ties wil is er nu dit boek het is dan ook die prak stellingen en subdoelstellingen tische bruikbaarheid die dit boek voor studenten uit de literatuurlijst kan men opmaken dat in opleiding en voor beginnende leraren zo bij van ontwikkelingen in het buitenland weinig zonder waardevol maakt gebruik is gemaakt het lijkt er bijvoorbeeld allereerst zijn er de suggesties aanwijzingen op dat de duitse taaldidactische literatuur vrij voor het ontwikkelen van lessen in taalvaardighe wel onbekend is voor de samenstellers en dat den literatuur en taalbeschouwing zo is bijvoor is jammer over taalonderwijs in projecten is beeld een inspirerende reeks van acht lessen luis in duitse studies veel meer te vinden dan in teren van renee van bezooijen in zijn geheel op dit boek staat hetzelfde geldt voor taalbe genomen en het hoofdstuk over taalbeschou schouwing en media onderwijs het thema wing geeft behalve informatie over opvattingen massamedia ontbreekt in dit handboek hele vooral ook uitwerkingen daa rv an bijvoorbeeld maal en dat maakt het omvangrijke werk toch uit grammaiicom en taal gebruiken behalve die nog onvolledig lessuggesties treft men ook aanwijzingen aan voor het omgaan met leerlingen in het algemeen en het tenslotte werken en overleg in een sectie het hoofdstuk normaal functioneel moedertaalonderwijs in de de leidse werkgroep moedertaaldidactiek heeft praktijk is wat dat laatste betreft erg overtuigend het aangedu rfd een veelomvattend boek te schrij geschreven ven over moedertaalonderw i js wie daar een paar ruime aandacht is ook besteed aan schoolboe weken in leest kan zoals ik best een paar bezwa ken waarbij zorgvuldig is ingegaan op de keuzen ren bedenken deze doen echter weinig af aan de die men in de praktijk te maken heeft wel of waarder ing voor het vele goede van deze uitgave geen schoolboek hoe met een schoolboek wer het samenstellen van moedertas didactiek moet ken nemen we dit boek of dat boek en waarom naar mijn men i ng gez i en worden als een prestatie zelfs een beknopt overzicht van schoolboeken die nutt i g is voor moede rtaaldocenten in het voor moede rt aalonderwijs ontbreekt niet voo rtgezet onderwijs en die zeke r gewaardeerd de bijlagen laten nog eens duidelijk uitkomen dat zal worden door gebruikers in opleidingssituaties de auteurs vooral een praktisch handboek wilden 45 leidse werkgroep moedertaaldidactiek moeder taaldidactiek een handleiding voor het voorige zetonderwijs muiderberg dick coutinho 1980 f 52 5 0 ton kuster s sprachdidaktik neue perspektiven und unterrichtsvorschlag e als je op zo n manier iets aan grammatica wil ren als hulpmiddel bij die analyse wil klein in doen dat taalgebruikers er iets aan hebben kun zichten uit de taalhandelingstheorie gebruiken je heel wat suggesties vinden in het boekje inzichten die hij helder uitlegt hij verbindt die sprachdidaktik theoretische aspecten met een reeks onderwijs in een tiental opstellen proberen de auteurs vaak doelstellingen zodat duidelijk wordt wat je aan praktische voorstellen te doen voor taalreflectie taalhandelingen moet analyseren met welke doel die iets oplevert voor de taalbeheersing van leer stelling enige van zijn doelstellingen zijn echter lingen sprachdidaktik heeft qua opzet vier aan nogal schools functioneel en de relatie met taal trekkelijke aspecten beheersing is dan moeilijk te leggen het is mij het lijkt me zinvol om na te gaan wat je aan bijvoorbeeld niet duidelijk waarom leerlingen in taalbeschouwing kunt doen in dienst of als on het algemeen het vaststellen van illocuties van derdeel van taalbeheersing willekeurige taalhandelingen zouden moeten de auteurs proberen alleen van linguistische oefenen daarbij valt op dat de leerlingen vooral theorie gebruik te maken voor zover didac talige aspecten moeten analyseren de voor com tische uitgangspunten dat rechtvaardigen niet municatie belangrijke sociale factoren blijven bui alle auteurs slagen trouwens daarin ten schot twee stappen in de analyse met bijbe die theorie wordt erg helder uitgelegd het is horende leerdoelen zijn bijvoorbeeld nodig om een inleiding over pragmalinguistiek beslissing over reactiehandeling leerdoel te lezen voordat je de voorstellen voor taalbe talige middelen afstemmen op de communicatie schouwing op pragmalinguistische grondslag ve en situatieve samenhang e n kunt begrijpen reeksen taalhandelingen bekijken leerdoel de in de meeste opstellen komen of praktische relatie tussen taalhandelingen herkennen en kun voorstellen voor lessen of verslagen van prak nen aanbrengen tijkervaringen aan bod deze analyses lijken mij erg moeilijk als je de so sommige auteurs slagen in die opzet niet hele ciale factoren niet bekijkt en zo taal los maakt maal h schuwer dialektbedingte schulschwie van de maatschappelijke werkelijkheid rigkeiten en p conrady grundziige von wahrne in het opstel spracherwerb und sprachdidaktik mungen und lenen bei kindern bespreek ik niet van l hoffmann komen de gespreksregels van omdat ze er in geen enkel opzicht aan voldoen en grice aan de orde hoffmann stelt voor om in omdat ze moer lezers waarschijnlijk niets nieuws taalbeschouwingslessen ook in te gaan op de te bieden hebben overtredingen van deze regels geef zo weinig informatie dat je juridisch niet k p klein didaktische aspekte eineg theorie te pakken bent des sprach ichen handeins schetst overzichtelijk lieg altijd als dat jouw partij voordeel kan het theoretisch kader waarin de meeste voorstel brengen len passen uitgangspunt voor taalreflectie is ver wantrouw steeds je gesprekspartner betering van communicatie waarin 1 maat zeg nooit alles wat je weet schappelijke factoren en 2 intent ies van taalge zo n analyse lijkt me voor leerlingen niet alleen bruikers een grote rol spelen terwijl 3 het sla leuk maar ook nuttig als je daarbij wel ingaat op gen van communicatie niet moet worden afgeme de maatschappelijke en situationele omstandighe ten aan materialistische effectiviteits criteria als den leerlingen hun eigen taal analyseren kunnen ze w gewehr samensteller van de bundel geeft in proberen aan hun communicatie iets te verbete brauchen wir eine neue grammatikkonzeption 46