Een leerplan Nederlands voor de basisvorming

o ndenvijs muiderberg coutinho ry b c recensi e lepertak j en w weydema taalbeschouwin g en informatica in leven de tnlei 461 1991 p x57 zoo lijmbach j m h i hacquebord en k galoma bas kranenburg weet wat je l eest groningen j dijkstra i yyo parreren c f van ontw ikk elend o nden vijs leu een leerplan nederland s ven amersfoort acco tyyo e m tol verkuyl het vak nederlands in het voor de basisvormin g voortgezet onderwijs tussen scylla en cha rybdis in leven d e talen 4 74 1992 p 446 449 e m tol vrrkuyl een nieuwe kans voor taal beschouwing een plaatsbepalin g te verschij nen jan verboek e a bouwstenen voor de bnsisvor verboek j e a le erplan ne derlands gronin gen niiiitt een leerplan nederlands groningen wol wolters noordho ff 199 3 ters noordhoff slo 1 9 9 3 88 blz fzs o o tvs beschrijving 3 dln aliuere procesmana gement basi s vorming 1993 witte th vier nieuwe methoden voor de basis pa sg el e den ver s cheen een leerplan nederlands vorming nederl a nd s in leve n de talen 47 0 van jan verboek e a een publicatie van het in 47 2 en 473 1992 p is5 1 6 305 3 1 en 3 67 stituut voor leerplanontwikk e ling slo niet 375 een h o ofdstuk over toetsin g dat door cito werd verzorgd wat ve rboek e a in hun leer plan hebben ges chreven is bijna van zelfsprekend en zo logi sc h da t iedere l e raar nede rland s de illusie zal hebben dat hij het zelf had kunnen b e denke n to c h bevat het plan een sc hat aan informatie en nieuwe gezichts punte n met b ove ndien ee n te prijz e n creati eve kijk op het omgaan met de kerndoel e n moderniserin g bas is vormin g i s ee n moderni se ring van het vo o rtgezet onderwij s in d e o nd e rbouw in twinti g kerndoelen d e ugdelijkheidseis en is om s chreven wat iedere leerlin g in nederland t e nmin s te gele e rd moet hebb e n kerndoelen g even een so ort o nd erg rens aan voor het on derwij s aan kinderen in de le eftijd van i 2 tot circ a 16 ja a r geen voorschrift kerndoelen vormen geen leerplan ze geven wel een beschrijving van de belangrijkste va kinhouden maar ze doen dat vrij glo baal kerndoel nummer s bijvoorbeeld leer iiiryen kunnen ooit voor hen bestemde mondelinge instructie uitvoeren kerndoelen geven wel richtlijnen maar ze laten scholen tamelijk vee l i 50 m oer 1993 4 ruimte om zelf te bepalen hoe het onderwijs lende beslissingen mogelijk in hoofdstuk i vorm zal krijgen worden ze aangestipt scholen zullen over het het boekje van de slo laat zien hoe de algemeen veel van deze beslissingen al geno kerndoelen kunnen worden ingevuld het wil men hebben al zal niet iedere keuze al direct vooral discussies aanwakkeren over de defini in het invoeringsjaar 93 94 door iedere tieve gestalte die het vak nederlands in de ba school gemaakt zijn sisvorming zal gaan aannemen de auteurs ho pen dat het besproken zal worden in n e d e rl and s n u vaksecties dat het gebruikt zal worden bij nascholingen en bijscholingen en dat het een in het onderwijs in de moedertaal van voor de bouwsteen mag vormen voor programma s op basisvorming i s de belangrijkste doelstelling scholen het correct leren gebruiken van de moedertaal het is zeker geen prescriptief boekje gewor schriftelijke vaardigheid in taal is belangrijker den niet voor niets noemen verbeek e a het dan mondelinge taalbeheersing een leerplan nederlands en niet liet leerplan veel tijd wordt besteed aan grammatica en nederlands het plan geeft toelichting sugges aan leesvaardigheid weinig tijd aan spreken en ties voorbeelden en verklaringen bij de kern luisteren veel gebruikte methoden in den lan doelen voor nederlands het geeft een onder de zijn functio neel nederlands taalcirkel en taal verdeling in de verschillende taken waarvoor goed bij toetsing ligt de nadruk op spelling en leerlingen geplaatst zullen worden en het op grammatica er is ook aandacht voor s tijl toont de opbouw van een lesprogramma van voor de uitbreiding van de woordenschat voor heel eenvoudig bijvoorbeeld het schrijven van schrijfvaardigheden voor lee svaardigheid luis een persoonlijke informele brief aan een tante teren en spreken spelen in de beoordeling zonder veel voorbereiding tot tamelijk com nauwelijks een rol het huidige onderwij s in plex het schrijven van een formeel verslag van de moedertaal is dus nog nauwelijks com een lezing municatiefgericht doel van het slo plan nederlands in de basisvormin g twee vragen staan centraal in het leerplan ine invoering van de basi svorming betekent hoe moeten de kerndoelen vertaald worden in voor nederlands dat er meer aandacht komt onderwijsprogramma s voor de communicatieve aspecten van taal wat is het minimum en wat is geschikt voor taalonderwijs waarin leerlingen taal gebrui verschillende typen leerlingen met vers chillen ken niet verschi ll ende functie s in ver s chillende de begaafdheden het boek gaat in op communicatieve situatie s en waarbij reflectie differentiatiemogelijkheden het geeft voor plaats heeft op dit taalgebruik ter verbetering beelden van opgaven gerangschikt van van de taalvaardigheid eenvoudig tot complex in het onderwijs van de basi svorming treden deze vragen worden in zeven hoofdstukken negen verschuivingen in het lesprogra i n ni a uitgewerkt hieronder zal ik de inhoud van de voor nederlands op verboek e a bespreken ze hoofdstukken kort weergeven punt voor punt ik noem ze hieronder kort i meer en andere aandacht voor de mondelinge be sliss ingen van scholen zel f vaardighei d 2 taalbes chouwing al s reflectie en niet als ont basisvorming is een zaak van de school ver leedonderwij s plichte minimumtabellen verdwijnen en ma 3 meer en andere aandacht voor onderwijs in ken plaats voor adviestabellen scholen komen fi c ti e met eigen lessentabellen scholen kunnen zelf 4 aandacht voor de taalvariatie dialecten groep leerroutes bepalen niet brugperioden met stalen en wat dies meer zij streams met dakpannen vbo mavo s aandacht voor de massamedi a mavo havo en havo vwo met bijbeho 6 aandacht voor informatievaardighede n rende tabellen er blijken nogal wat verschil 7 aandacht voor vaardigheden die bij andere 1993 4 m oe r 151 vakken een rol s pelen studievaardi gheden bij vervolgens noemen de auteurs van het plan voorbeeld deelaspecten bij dit kerndoel het gaat dan on deelvaardi gheden worden g e o efend in dienst der meer om dialect gebruik functie soor van hun toepa s sing in taal g ebruikssituaties ten om vaktaal gebruik functie voorbeelden van een produktgerichte naar een produkt en ervan om eentaligheid en meertaligheid en proce s gerichte aanpak ook de s tappen die dergelijke leerlingen moeten zetten om tot een produkt twee ordeningsprincipes zijn van belang een bri e f o f een ander pro dukt te komen thema s en complexiteit als gelet wordt op krij ge n de aandacht c ompl e xiteit di e nt er gewerkt te worden van dichtbij per soonlijk naar veraf algemeen van kerndoel naar programm a dat wil zeggen van taal naar groep naar om geving naar land naar landen ke rndoel 14 luit gedeelte hoofdstuk 4 vormt de kern van kan worden behandeld bij het leerstofgebied het plan het hoofdstuk geeft een schets van de leze n spreken en luisteren maar het kan ook vernieuwingen die door de kerndoelen themati s ch worde n aangeboden bijvoorbeeld nederlands teweeg worden gebracht zowel al s dialecten van onze streek qua leerstof als qua didactiek het bevat een uitwerking van kerndoelen alle twintig in toetsing en afsluitin g clusters door de auteurs gerangschikt in leer stof het hoofdstuk is als volgt opgebouwd in den lande heers t nog veel onzek e rheid over beschrijving van de essentie van het leerstofon de beoordeling van leerlingen in de basisvor derdeel ming hoe zal dat moeten gebeuren hoe een uitleg van de bedoeling per kerndoel weet een docent e of op h et ad equate niv e au een beschrijving van het leerstofgebied wordt getoet st of e en toets wel deugt het plan ordent de verschillende taken voor de het leerplan l a at s ystematisch zien waaraan verschillende onderdelen als volgt to e tsen moeten voldoen toetsen moeten in basistaken het algemeen voldoen aan een paar ei s en rele deeltaken onderscheiden in orienteren ver vantie objectivit eit specificiteit en efficientie kennen de eigenlijke informatie overdracht in de bas isvor i iiing is het een uitda ging toet en tenslotte reflectie op de uitgevoerde taak s en s amen t e stellen die geen conce ss ie s doen op pagina 153 ziet u hoe dit principe er in aan het criterium van de betrouwbaarheid schema uitziet omdat basis vorming vooral toepassingen vraagt en de nadruk legt op vaardighed en wie een voorbeeld taalvariati e wel eens een cijfer heeft gegeven voor het voe ren van een discu ss ie we et hoe moeilijk het is een voorbeeld om te laten zien hoe de auteurs e en oordeel uit te spreken dat nauwkeurig te werk zijn gegaan we ergeeft wat een s preker gepreste erd h eeft kerndoel 1 4 de leerliiigen kennen het onder h e t boek no e mt c riteria die een doce nt kun scheid tussen dialecten ttroepstnlen eis standaardta n e n helpe n tot ee n go ede afwegin g t e komen len lij hebben inzicht ier de nchteigrnnrlen van ver de bas isvorming voor nederland s zal cen schillen in gesproken taal liet ontstaan van talen en traal door middel van een themat o et s word e n liet in stand blijven en veranderen ervan afgerond dat wil zeggen dat de inhoud van veebeek e a leggen nu eerst de bedoeling van de onderdelen wordt bepaald door een thema dit kerndoel uit leerlingen moeten zien dat vanwege het realiteitsgehalte en vanwege de link taal niet statisch waar dynamisch is ze moe met de omringende wereld de onderdelen zijn ten een genuanceerd oordeel hebben over de het lezen van zakelijke en of fictionele teks ten veranderingen die tijdens hun leven in taal het kijken lui s teren naar een televisieprogram voorkomen ze snoeten een genuanceerd oor ma deel hebben over de waarde van de standaard 3a het schrijven van een tekst bijvoorbeeld een taal van andere talen van varianten van een brief taal en ze moeten inzicht hebben in formeel 3b het schrijven va n ee n tekst bijvoorbeeld verslag en informeel taalgebruik 4 het voeren van een di s cussie 152 moer i 3 4 leze n sc hrijven spreken lu isteren ges prekken vo eren basisvaardigheden technisch lezen technisch schrijven technisch spreken concentreren gespreksconventie s deeltaken i orienteren op de orienteren op de orienteren op de orienteren op de orienteren op tekst schrijftaak spreektaak luistertaak gesprekssituatie s verkennen van de tekst beeldvorming vaststellen doel beeldvormen van vaststelle n op vorm kenmerken onderwerp bepale context gespreksdoelen vaststellen leesdoel vaststellen schrijf doel n luisteraa r 2 inhoud verkennen inhoud verkennen spreken verkennen gespreks koppen tusstn koppen brainstormen voorbereiden kennis naar boven voorbereidin g lezen informatie verzamelen bepalen wat liet halen aanwezige kennis woordkeus bepalen publiek van het informatie verzamelen naar boven halen onderwerp weet informatie verzamelen 3 informatie informatie over informatie over aandacht bij ordenen va n begr ij pen dragen dragen informatie houden informati e beoordelen juiste woord keus juiste woord keus aantekeningen maken doorvragen betekenis verlenen aan hanteren hanteren subjectief taalge bruik argumenten her woorden tekstopbouw hanteren ordening hanteren herkennen kenne n verbanden leggen correcte spelling hoofd bizaken bedoeling spreker mening weergeven doel van de tekst bepalen vaststelle n weergeven opbouw in steek verbanden leggen nakijken verbeteren voorden informatie beoor doel van de tekst dele n vaststellen subjectieftaalgebruik herkennen hoofdgedacht e samenvatte n 4 reflecteren op het reflecteren op het reflecteren op het reflecteren op het reflecteren o p lezen schrijven spreken luisteren gesprekken voeren taken instructies advertenties instructies instructies vraaggespre k reclameteksten vers lagen en presenteren van een reclameteksten consultatieges prek kranteberichten betogende teksten boek geven van een nieuwsberichten sollicitatiegespre k school en studie formulieren verslag leerstof discussi e boeken vragen in school vertellen e n schema s boeken samenvatte n gegevensbestanden creatief schrijve n brieven werkstukken samenhang tussen diverse vakke n vlakte waar het juist in andere passages zeer expliciet is veel verder dan een enkele suggrs in dit korte hoofdstuk h 6 bespreken de au tie gaan de auteurs niet teurs ni e t uitputtend welke s amenhan g tu s se n nederlands en andere vakken er be s taat en op weg naar basisvormin g welke mogelijkheden do c enten hebben om met andere disciplines samen te werken infor in dit laatste hoofdstuk bespreken de auteurs matiekunde wordt ond e r andere ge noemd welke veranderingen optreden en gaan ze kort logisch want kerndoel 20 luidt l ee rlir it e i i in op aspecten van een inethodekeuze dit ge kun n e n in alle stadia van liet schrijffiroces deelte heeft aan belang ingeboet omdat veel teks tvenverkin gsnppnrntiiur gebruiken het boek beslissingen al door scholen genomen zullen houdt zich in dit gedeelte eni gs zin s op de zijn 1993 4 moer 15 3 conclusi e invulling zou geven aan kerndoelen kan veel van het boek opsteken de invoering van de basisvorming stelt eisen wie op een verjaardag een slok van een for aan de we rkvormen de didactiek de leersto midabele pinot noir typeert niet lekker finhouden de toetsvormen en de doceerstijl wijntje hoor heeft niet zorgvuldig geproefd het leerplan gaat op alle facetten in en laat wie dit leerplan wel aardig noemt heeft zien welke mogelijkheden er zijn om een on niet aandachtig gelezen derwijsprogramma samen te stellen waarin aan het boekje zou bij iedere docent nederlands de eisen van de basisvorming wordt voldaan in den lande op de plank moeten liggen flink de auteurs slagen erin de kerndoelen tot le beduimeld wel te verstaan ven te wekken van tamelijk vage en algemene omschrijvingen worden het opeens duidelijke noo t richtlijnen die in de lespraktijk een toepassing kunnen vinden het plan geeft een kader aan 1 op 28 april 1 99 3 zijnde voorbeeldopgaven van de lesmethoden die voor de basisvormin g zijn cit o beschikbaar gekomen de afsluitingstoet ges chreven wie het boekje leest begrijpt veel sen ba s isvorming wie zich wil verdiepen in de beter wat schrijvers van leerboeken bewo gen toetsen doet er goed aan de multomap van moet hebben om voor een bepaalde opbouw cit o door te lezen te kiezen of b epaalde opdrachten een plaats in hun boek te gunnen wie h e t leest begrijpt bovendien de bedoeling van de kerndoelen en daarmee de geest van de basisvorming be ter deze achtergrond deze zingeving aan de lessen en de opdrachten waarmee leerlinge n te maken zullen krijgen is natuurlijk van groot belang want docenten moeten e rvoor waken dat allerlei oefeningen in de basisvorming een plaats zu ll en krijgen alleen omdat ze wel aar dig zijn of a l l e en omdat leerlingen ze wel leuk vinde n om te doen onderwijs mag im m ers ook in de basisvorming niet alleen maar aardig zijn onderwijs moet zin heb ben het i s de verdienste van dit leerplan dat het toont hoe er met kerndoelen kan worden om gesprongen en op welke wijze onderwij s in het nederlands zin heeft het is bovendien prettig leesbaar de schema s en de uitputtende o p som min ge n m ak e n h e t d aar n aas t b ijzo nd er geschikt al s naslagwerk de groot s te waarde heeft het boek meen ik als discus s iestuk het is zodanig expliciet dat het iedere lezer gemakkelijk wordt gemaakt een vis ie te ontwikkelen en onder woorden t e bren gen een gevaar i s er wel het plan is zo logisch zo voor de hand liggend en zo duid e lijk dat de waarde e rv an gemakkelijk onderschat kan worden wie meedenkt met de auteurs wie zich de gezichtjes van zijn eigen leerlingen voor de geest haalt en zich afvraagt hoe hijzelf 1 54 m oe r 1993 4