Een leerplan op mensenmaat

een leerplan op mensenmaat nieuwe l e e r p l a n n e n n e d e r l a n d s w e r d e n i n h e t v e r l e d e n met weinig gejubel onthaald d a a r was dan ook vaak r e d e n v o o r met h e t z o p a s v e r s c h e n e n l e e r p l a n v o o r h e t v e r n i e u w d be 1 r o e p s o n d e r w i j s v a n h e t nvkto i s dat anders er i s d i t k e e r goede g r o n d om met de k l o k k e n t e l u i d e n a l z u l l e n enkele v a l s e noten d a a r b i j w e l l i c h t n i e t ontbreken de e r n s t d i e u i t h e t werk b l i j k t de i n b r e n g van de leer k r a c h t e n u i t h e t b e r o e p s o n d e r w i j s z e l f de p o s i t i e v e be n a d e r i n g v a n de b e r o e p s s c h o o l l e e r l i n g h e t g e z o n d ver s t a n d d a t u i t de d o e l s t e l l i n g e n en de l e e r i n h o u d e n b l i j k t de k l e m t o o n op de f u n c t i o n a l i t e i t v a n h e t o n d e r w i j s v o o r de l e e r l i n g en de n a d r u k op de a f f e c t i e v e v o r m i n g d i t zijn ingredienten d i e t o t nu t o e i n a l l e l e e r p l a n n e n nederlands voor het beroepsonderwijs ontbraken hoofdbe kommernis i s b o v e n d i e n de p r a k t i s c h e t a a l v a a r d i g h e i d van de l e e r l i n g t e b e v o r d e r e n en h i e r m e e w o r d t hoegenaamd n i e t b e d o e l d wat men e r t r a d i t i o n e e l onder v e r s t o n d s p e l lingszuiverheid correcte uitspraak taalzuivering enz het n i e u w e l e e r p l a n komt e r onomwonden v o o r u i t d a t deze d o e l s t e l l i n g e n a l l e e n dan w a a r d e v o l z i j n a l s ze functioneel zijn de b a g a g e d i e w i j onze l e e r l i n g e n meegeven moet hen helpen wegwijs t e w o r d e n i n de h u i d i g e m a a t s c h a p p i j hun mondigheid en w e e r b a a r h e i d h e b b e n ze v o o r a l d a a r n o d i g p 2 c u r s i v e r i n g de m i j n e d i t l e e r p l a n z i t daarmee d u i d e l i j k op de v o n l i j n en d a t i s i n v l a a n d e r e n een hart versterkende vaststelling men merkt de d e g e l i j k h e i d v a n h e t l e e r p l a n ook aan z i j n leng te de e n k e l e v e l l e t j e s van v r o e g e r z i j n u i t g e g r o e i d t o t 30 p a g i n a s daarvan g a a t de h o o f d b r o k j u i s t n i e t n a a r de v a s t l e g g i n g van v e r p l i c h t e l e e r i n h o u d e n maar n a a r p r a k t i s c h e s u g g e s t i e s d i d a k t i s c h e wenken m o g e l i j k e a c t i v i t e i t e n 4 d i e l e e r l i n g en leerkracht kunnen o n t p l o o i e n enz daarmee 2 d i s t a n t i e e r t d i t l e e r p l a n z i c h van de vroegere gesloten leerplannen d i e z o a l s hun naam h e t zegt de leerkracht weinig k e u z e l a t e n i n d o e l s t e l l i n g e n l e e r s t o f w e r k v o r m e n en toets vorm z i j s c h r i j v e n v o o r wat g e k e n d moet z i j n en hoe dit geleerd moet w o r d e n z i j l a t e n de leerkracht en de leer lingen weinig a r m s l a g om i n te spelen op c o n c r e t e noden en situaties z i j zijn slechts schakeltjes i n het computer programma gesloten leerplannen h e b b e n dan ook nauwelijks oog v o o r de opvoedkundige r e l a t i e d i e tussen l e e r k r a c h t en l e e r l i n g bestaat o f moet b e s t a a n het gaat er i n d i e leer p l a n n e n u i t s l u i t e n d om kennis over te brengen daardoor on derschatten ze de l e e r k r a c h t ook schromelijk h i j wordt slechts gezien a l s een voorgeprogrammeerde o n d e r w i j s m a c h i n e t e g e l i j k worden de l e e r l i n g e n onderschat z i j z i j n slechts l e e r m a c h i n e s d i e de geprogrammeerde k e n n i s moeten opnemen een open l e e r p l a n d a a r e n t e g e n v o r m t een kader waarbinnen door l e e r k r a c h t en l e e r l i n g e n k e u z e n k u n n e n gemaakt w o r d e n daarom z i j n de d o e l e n a l g e m e e n g e h o u d e n en r i c h t e n ze zich n i e t enkel op h e t c o g n i t i e v e maar ook op h e t affectieve en psychomotorisch vlak i n een open l e e r p l a n w o r d t ook ruime a a n d a c h t b e s t e e d aan de b e g i n s i t u a t i e van de leerlingen aan didaktische w e r k v o r m e n w a a r u i t de l e e r k r a c h t kan kiezen en aan de i n f o r m a t i e de b r o n n e n en de h u l p m i d d e l e n d i e hem van pas k u n n e n komen de evaluatie i s g e r i c h t op h e t proces van het l e r e n z e l f en o n d e r k e n t de b e p e r k t h e i d althans bin nen het vak m o e d e r t a a l om objectief te toetsen het ziet l e e r k r a c h t en l e e r l i n g e n dus a l s volwaardige personen die in r e l a t i e tot elkaar leerprocessen doormaken d i e moeten l e i d e n t o t a u t o n o m i e van de leerling het nieuwe l e e r p l a n voor het beroepsonderwijs v a l t helemaal b i n n e n de d e f i n i t i e van een open l e e r p l a n h e t wil duidelijk de aandacht v e s t i g e n op de v e r s c h i l l e n d e d o m e i n e n van de men s e l i j k e p e r s o o n vandaar dat a f f e c t i e v e en psychomotorische 5 doelstellingen i n d i t l e e r p l a n even b e l a n g r i j k worden geacht als cognitieve e r wordt z e l f s i n f e i t e u i t g e g a a n van h e t p r i m a i r e b e l a n g v a n de a f f e c t i e v e d o e l e n d o o r d a t het leer p l a n a l s algemeen b a s i s d o e l v o o r o p s t e l t de leerlingen moeten o p n i e u w g r a a g n a a r s c h o o l komen d i t i s de e e r s t e v e r e i s t e om met e n i g e k a n s op s u c c e s t e s l a g e n i n o n z e o n d e r w i j s o p d r a c h t p 2 voorts beklemtoont het voortdurend de m o g e l i j k h e i d t o t k e u z e b i n n e n e e n b r e d e w a a i e r v a n l e e r activiteiten en g e e f t h e t de l e e r k r a c h t op v e r s c h e i d e n e punten h u l p t en d i d a k t i s c h e s u g g e s t i e s i p v v o o r s c h r i f t e n in f e i t e z o u men o v e r e e n d e r g e l i j k l e e r p l a n n i e t zo j u b e l e n d h o e v e n t e doen immers h e t o p s t e l l e n v a n e e n v o l l e d i g g e s l o t e n l e e r p l a n voor het moedertaalonderwijs mto i s 3 per d e f i n i t i e onmogelijk e d o c h w i e de m e e s t e tradi tionele l e e r p l a n n e n mto b e k i j k t s t e l t v a s t d a t men d a a r i n s t i l z w i j g e n d u i t g a a t v a n v o o r s c h r i f t e n a l s o f de l e e r processen die zich i n h e t mto v o o r d o e n en de e v a l u a t i e daarvan nauwkeurig kunnen worden omschreven iedere leer k r a c h t w e e t u i t de d a g e l i j k s e p r a k t i j k d a t d i t n i e t moge lijk v a a k ook n i e t w e n s e l i j k i s het o n t w i k k e l e n v a n open l e e r p l a n n e n v o o r h e t mto lijkt dat i n vlaanderen ook een b e l a n g r i j k e en d r i n g e n d e zaak een ander a s p e c t waar d i t l e e r p l a n v o o r t d u r e n d de aandacht op v e s t i g t i s de n o o d z a a k om de v e r s c h i l l e n d e vakonderdelen van n e d e r l a n d s te integreren t r a d i t i o n e e l werden deze deel aspecten s p e l l i n g spraakkunst woordenschat cursorische lectuur opstellen s e p a r a a t gegeven ik h e r i n n e r mij nog hoe d e z e o n d e r d e l e n z e l f s op v a s t e u r e n v a n de week en vaak door v e r s c h i l l e n d e l e e r k r a c h t e n werden onderwezen natuurlijk i s n i e t s b e v o r d e r l i j k e r v o o r de s y s t e e m s c h e i d i n g als zo n absurde opsplitsing en n i e t s i s n e f a s t e r v o o r de vorming v a n de l e e r l i n g a l s s y s t e e m s c h e i d i n g h i j k r i j g t daardoor e v e n a l s de l e e r k r a c h t t r o u w e n s de i n d r u k i e t s ge 6 l e e r d t e hebben zonder t e b e s e f f e n dat h i j met dat geleerde i n f e i t e hoegenaamd n i e t s weet aan t e vangen het is ons a l l e n b e k e n d na jarenlange taalschatlessen s l a a g t de leer l i n g er wel i n nieuwe woordjes c o r r e c t i n te v u l l e n i n een oefening maar z i j n e i g e n t a a l g e b r u i k t o o n t dat hij d i e g e l e e r d e termen n i e t h e e f t geintegreerd o f soms nog erger dat h i j ze n i e t eens b e g r i j p t wanneer ze i n een an d e r e dan de s c h o o l s e c o n t e x t voorkomen gezond onderwijs v r a a g t dat men leerprocessen f u n c t i o n e e l b e k i j k t en dat dus v a k o n d e r d e l e n samen en d i r e c t l e i d e n n a a r v e r h o o g d e taalvaardigheid d i t l e e r p l a n z i t v o l l e d i g op deze g o l f lengte en s u g g e r e e r t dan ook thematisch onderwijs a l s een 4 b e l a n g r i j k e w e r k v o r m om deze i n t e g r a t i e m o g e l i j k t e maken tenslotte w o r d t ook gesuggereerd dat niet alle leerlingen hetzelfde h o e v e n t e k e n n e n kunnen o f doen interne dif f e r e n t i a t i e w o r d t dan ook warm a a n b e v o l e n volledigheids halve dient gezegd dat deze s u g g e s t i e t o t differentiering toch g e d e t a i l l e e r d e r moet w o r d e n gemaakt om v o o r de leer kracht van v e e l p r a k t i s c h nut te z i j n samengevat v e r t e g e n w o o r d i g e n d e z e a s p e c t e n de s t e r k s t e z i j d e van dit leerplan z i j n open k a r a k t e r en z i j n n a d r u k op i n t e g r a t i e en functiona liteit gemeten aan de m a a t s t a f van het gemiddelde vlaamse m t l e e r p l a n h e b b e n we h i e r t e maken met een p r o d u k t van uit z o n d e r l i j k e hoge k w a l i t e i t een k r i t i s c h e b e s p r e k i n g moet echter ook constructief zijn en w i j z e n op punten d i e i n es s e n t i e nog kunnen v e r b e t e r d worden deze k r i t i e k r i c h t zich op v e r s c h i l l e n d e a s p e c t e n van het leerplan i n de eerste plaats b l i j f t de a a n g e b o d e n i n f o r m a t i e te be perkt de b i b l i o g r a f i e bevat s l e c h t s 9 titels welliswaar interessante p u b l i c a t i e s maar t o c h zeer beperkt i n het domein dat z i j bestrijken er wordt n i e t verwezen naar de belangrijke didaktische handleidingen voor mt leraren griffioen 1978 leidse w e r k g r o e p 1 9 8 0 ten brinke 7 1976 evenmin worden p r a k t i s c h g e r i c h t c o l l e c t i e s ver m e l d a l s a n k o n e 1 9 7 8 het b e s t e u i t moer 1 9 8 0 van der geest 1 9 7 6 de geus 1 9 7 7 domkes 1 9 7 6 o f sturm 1976 e r komt ook g e e n e v a l u a t i e van bestaande schoolboeken i n v o o r o f een v e r w i j z i n g naar i n t e r e s s a n t e materialencollec ties z o a l s bv d i j k s t r a 1873 d e k k e r s 1975 of lubbers 1975 het gebruik van media s c h o o l r a d i o en tv bandopne mer video p l a a t of het gebruik van bibliotheek media t h e e k komt n i e t t e r s p r a k e ook ontbreekt de inhoudstafel een r e g i s t e r met verklaringen van t e r m e n zou nuttig zijn nu moeten een a a n t a l van de gehanteerde begrippen bv thema t i s c h onderwijs d i f f e r e n t i a t i e automatiseringstaken re mediering voor v e l e lezers noodzakelijkerwijze vaag blijven ook zou een lijst met interessante adressen be roepsverenigingen u i t g e v e r i j e n commissies organisaties d i e c u r s u s s e n i n r i c h t e n t i j d s c h r i f t e n de leerkracht vele diensten bewijzen tenslotte blijft het leerplan i n gebreke waar h e t de suggesties voor interne d i f f e r e n tiatie en vooral evaluatie b e t r e f t deze z i j n uiterst summier en n i e t h e l d e r geschreven het i s m i zeer de v r a a g w e l k e b o o d s c h a p de gemiddelde l e e r k r a c h t hieraan heeft een verdere uitwerking van d e z e ideeen l i j k t mij dan ook noodzakelijk het i s mij ook n i e t d u i d e l i j k waarom h e t hier slechts gaat om een v o o r s t e l t o t l e e r p l a n en waarom h e t betreffende document n i e t de g e b r u i k e l i j k e referentienummers voor be s t e l l i n g bevat het nieuwe l e e r p l a n v o o r s t e l i s v e r u i t superieur van k w a l i t e i t t o v het v r o e g e r e r e d e n genoeg om het w o o r d j e v o o r s t e l gewoon van de t i t e l p a g i n a te s c h r a p p e n en e r een r e f e r e n t i e n u m m e r op te zetten ook deontologisch lijkt hetmij n i e t g e z o n d een nieuw l e e r p l a n slechts v o o r s t e l t e noemen wat i s de bindende kracht van een v o o r s t e l i n het onderwijs betekent d i t dat inspectie nog gewoon aan het oude l e e r p l a n mag vasthouden het zou 8 goed z i j n i n h e t b e l a n g van a l l e b e t r o k k e n e n d i t s o o r t vaagheden t e weren naar i k verneem i s d i t l e e r p l a n zowel voor h e t v r i j a l s v o o r h e t r i j k s o n d e r w i j s b e s t e m d een v e r h e u g e n d e gebeurte nis v o o r z o v e r i k weet i s d i t de e e r s t e m a a l d a t i n v l a a n d e r e n een l e e r p l a n voor beide z u i l e n ontworpen wordt maar ook d i t i s w e e r n i e t u i t h e t document z e l f a f t e lei den i n de t w e e d e p l a a t s v r a a g i k m i j a f waarom i n d i t l e e r p l a n n i e t i s g e k o z e n v o o r ten b r i n k e s p r i n c i p e van de normale functionaliteit om de h a v e r k l a p doen de a u t e u r s nu moeite om d u i d e l i j k t e maken wat de b e l a n g r i j k e a s p e c t e n v a n mto zijn en waarom d i t moeten n a g e s t r e e f d het invoeren van normale functionaliteit a l s een b e l a n g r i j k e e i s v o o r mt l e s s e n had op d i e w i j z e een s t e v i g b i n d m i d d e l i n h e t h e l e l e e r p l a n kunnen zijn de derde k r i t i e k r i c h t z i c h op de v a a g h e i d en de d u b b e l z i n n i g h e i d v a n o m s c h r i j v i n g e n i n de s p r e e k en schrijfdoel stellingen l l n w o r d e n v e r o n d e r s t e l d z i c h t e kunnen uit drukken i n een v e r z o r g d e t a a l p 8 en de schrijfop d r a c h t e n k u n n e n u i t v o e r e n i n een zo c o r r e c t m o g e l i j k e taal p 1 5 wat betekenen d e z e w o o r d e n v e r z o r g d en correct i k w i l n i e t b e w e r e n d a t op d e z e v r a a g geen z i n n i g antwoord k a n g e g e v e n w o r d e n maar u i t g e s p r e k k e n met mt leerkrachten e r v a a r i k v o o r t d u r e n d weer d a t o n z e d e z e t e r m e n allerlei d i n g e n v e r s t a a n worden vaak z i j n d e z e z a k e n e r g verschil l e n d v a n e l k a a r en m e e s t a l z i j n ze v r i j ongenuanceerd i n een l e e r p l a n z o u h e t dan ook b e t e r z i j n d e r g e l i j k e vage e t i k e t t e n t e v e r m i j d e n of t e vervangen door p r e c i e z e r en 5 genuanceerder o m s c h r i j v i n g e n 9 i n een h o o f d s t u k over l e e s v a a r d i g h e i d mis i k de doelstelling d i e naar mijn gevoelen p r i m e e r t op a l l e a n d e r e l e e s d o e l e n n a m e l i j k d a t de l e e r k r a c h t s t r e e f t naar lees promotie en l e e s p l e z i e r voor zijn leerlingen ik v i n d het eigenaardig d a t de a u t e u r s n i e t voor d i t d o e l hebben gekozen vermits f z o n k e u z e z i c h t o c h o p d r i n g t a l s men de uitgangspunten van h e t leerplan bekijkt e r g e r nog i s dat het lezen wordt versmald a l t h a n s i n de geformuleerde doelstelling t o t h e t b e h e e r s e n van de l e e s t e c h n i e k en h e t b e g r i j p e n van een t e k s t p 12 n i e t dat deze zaken n i e t b e l a n g r i j k zijn waarschijnlijk zijn z e z e k e r v o o r de beroepsschool l e e r l i n g van niet te onderschatten b e t e k e n i s en z a l z e k e r een goede p o r t i e e n e r g i e i n d e z e m a t e r i e moeten gestoken waar de l e e r l i n g echter o n r e c h t w o r d t g e d a a n i s i n de v e r s m a l l i n g van h e t l e z e n t o t wat er s t a a t slechts heel eventjes wordt i n het l e e r p l a n verwezen naar het tussen de regels leren lezen maar h e t k r i t i s c h e b e n a d e r e n v a n een t e k s t de b e d o e l i n g e n van de a u t e u r o n d e r k e n n e n de funtie van een t e k s t s o o r t aanvoelen de t e k s t c o n f r o n t e r e n met eigen k e n n i s en o p v a t t i n g e n en een eigen standpunt tegenover in nemen e n z dat i s er helemaal niet b i j en d a t moet i e d e r een betreuren het lijkt e r w e e r op d a t de l e e r l i n g v a n de beroepsschool n i e t i n s t a a t zou zijn een eigen idee of opi n i e o v e r een t e k s t t e vormen j u i s t d i t aspect het lezen met d a a r b i j het bepalen hoe men z e l f tegenover het gelezene s t a a t zou c e n t r a a l moeten s t a a n i n h e t leesonderwijs vanaf 12 j a a r en d i t i n a l l e a f d e l i n g e n en r i c h t i n g e n ook mis i k i n d i t hoofdstuk de k l e m t o o n op de n o o d z a k e l i j k e variatie i n t e k s t s o o r t e n d i e de l e e r l i n g e n worden aangeboden opval l e n d d a a r b i j i s d a t aan h e t g e b r u i k van j e u g d l i t e r a t u u r nauwe lijks enige aandacht wordt geschonken daarentegen spreekt het l e e r p l a n b i j h e r h a l i n g o v e r h i s t o r i s c h e romans en film pjes na de b r e d e d i s c u s s i e d i e de l a a t s t e j a r e n over en rond de o p v o e d k u n d i g e w a a r d e v a n jeugdliteratuur i s gevoerd i s h e t e n i g s z i n s b e v r e e m d e n d t e moeten v a s t s t e l l e n hoe weinig 10 van d e z e i n z i c h t e n i n d i t l e e r p l a n een w e e r k l a n k hebben gevonden dat verhalende teksten best aansluiten bij de eigen leefwereld en de eigen ervaringen van de jongere dat ze de hem een genuanceerd beeld van de r e a l i t e i t moeten geven dat ze hem een t o e g a n g t o t de volwassen wereld ver schaffen enz het zijn alle v u i s t r e g e l s d i e men nauwelijks i n de l e c t u u r van h i s t o r i s c h e verhalen en vlaamse filmjes kan terugvinden o v e r de ideologische aannamen van dit soort leesvoer z w i j g e n we dan nog daarentegen s t a a t dat het a a n b o d van d e g e l i j k e j e u g d l i t e r a t u u r die wel aan ver noemde c r i t e r i a v o l d o e t de laatste tien j a a r zo is toe genomen d a t een k e u z e e r u i t g e m a k k e l i j k aan alle smaken en v o o r k e u r e n van een k l a s kan voldoen een theoretische om kadering b i j het g e b r u i k van deze j e u g d l i t e r a t u u r v i n d t de l e e r k r a c h t bovendien i n werken a l s anker boland 1978 en van hoven 1 9 8 0 met t i j d s c h r i f t e n als tikker en p r o j e c t j e u g d l i t e r a t u u r en i n m i n d e r e mate r e f l e k s kunnen zowel l e e r k r a c h t e n a l s l e e r l i n g e n hun profijt doen het is s t e r k t e hopen d a t deze l a c u n e i n het l e e r p l a n i n de toe komst w o r d t bijgestuurd tenslotte w o r d t i n d i t h o o f d s t u k o v e r l e z e n o v e r d a d i g de na d r u k g e l e g d op h e t l a t e n b e a n t w o o r d e n van inhoudsvragen er z i j n toch nog wel a n d e r e w e r k v o r m e n om met teksten om te gaan discussie i n d i v i d u e e l w e r k commentaren b i j een tekst s c h r i j v e n navertellen dragmatiseren lezen om het p l e z i e r t e k s t s p e l k l a s s e g e s p r e k o v e r een boek e v a l u e r e n van een verhaal de l e e s k r i n g het v e r d e r afmaken van een on af verhaal enz aan deze werkvormen w o r d t t e n onrechte te weinig aandacht besteed wat spraakkunst b e t r e f t w i j s t het leerplan erop a l l e e n het hoogst n o o d z a k e l i j k e p 22 t e b e h a n d e l e n wat echter als hoogst n o o d z a k e l i j k d i e n t beschouwd t e w o r d e n l i j k t mij 11 voor d i s c u s s i e vatbaar zo w o r d e n a l s w o o r d s o o r t e n d i e de l e e r l i n g e n moeten k u n n e n h e r k e n n e n genoemd zelfstandig naamwoord l i d w o o r d b i j v o e g l i j k naamwoord ik vraag mij in alle e r n s t a f waarom de c e n t r a l e c a t e g o r i e v a n h e t w e r k woord d a a r n i e t b i j h o o r t voorts wordt als doel gesteld h e t k u n n e n g e v e n v a n m e e r v o u d en v e r k l e i n w o o r d van v e e l ge b r u i k t e z e l f s t a n d i g e naamwoorden dit l i j k t m i j een hoogst triviale d o e l s t e l l i n g v e r m i t s de l e e r l i n g e n ze a l l e n reeds b e r e i k t h e b b e n w a n n e e r ze h e t s e c u n d a i r o n d e r w i j s b i n n e n komen e r z i j n m i geen l e e r l i n g e n ook n i e t i n de be r o e p s s c h o o l d i e a l s meervoud van boom een f o u t i e f boom s z u l l e n geven o f a u t o e n a l s h e t meervoud van auto ook twijfel i k e r t e n z e e r s t e aan o f i e m a n d v a n d e z e leerlingen m a n t j e a l s v e r k l e i n w o o r d v o o r man z u l l e n geven of 6 f o t o p j e voor f o t o i k vermoed d a t d e z e materie w e l b e l a n g k a n h e b b e n v o o r de s p e l l i n g en d a t b e t r e f f e n d e d o e l e n d a a r moeten o n d e r g e b r a c h t w o r d e n a l s d o e l voor grammatica onderwijs zijn ze b a n a a l er wordt i n d i t o n d e r d e e l o v e r s p r a a k k u n s t ook zogenaamde u i t b r e i d i n g s s t o f gegeven dat z i j n dan andere woord s o o r t e n en subcategorieen d a a r v a n ik b e t w i j f e l het e c h t e r s t e r k o f d i t h e t s o o r t zaken z i j n waaraan b e r o e p s s c h o o l l e e r lingen v a n u i t een f u n c t i o n e e l s t a n d p u n t b e h o e f t e h e b b e n v o o r z e t s e l s h o o f d t e l w o o r d e n v e r s c h e i d e n e s o o r t e n van voor naamwoorden e n z het lijkt mij i n d i t verband n u t t i g de v r a a g t e s t e l l e n n a a r de z i n v a n d e r g e l i j k e meta begrippen wat d o e t een l e e r l i n g l a t e r i n z i j n b e r o e p s u i t o e f e n i n g met de t e r m s t o f f e l i j k b i j v o e g l i j k naamwoord waar h e t om s p e l l i n g g a a t moet men s t r e v e n n a a r h e t o n t w i k k e l e n van au tomatismen b i j de l e e r l i n g en d i e z i j n t e b e r e i k e n z o n d e r d a t men d a a r b i j g e b r u i k t h o e f t t e maken v a n i n g e w i k k e l d e categorieen o f t e r m e n h i e r s t u i t e n we e c h t e r op een funda mentele m a t e r i e i n h e t mto het spraakkunstonderwijs houdt ook a l z i j n e r massa s r e d e n e n om d a t n i e t t e d o e n t o c h h a l s s t a r i g vast aan de t r a d i t i o n e l e o n d e r d e l e n van spraak 12 k u n s t z o a l s de w o o r d l e e r dat h e t ook m o g e l i j k en zinvol is alternatieve zienswijzen te ontwikkelen i s ondertussen d o o r de t a a l b e s c h o u w i n g w e l bewezen de a f w e z i g h e i d v a n de ze d e n k r i c h t i n g i n d i t l e e r p l a n i s dan ook een b e t r e u r e n s waardige zaak p r e c i e s de b e r o e p s s c h o o l l e e r l i n g z o u veel profijt h a l e n u i t een t r a i n i n g i n t a a l b e s c h o u w e l i j k e a t t i tude t e n s l o t t e nog een laatste kritiek het h o o f d s t u k o v e r luis t e r e n i s u i t e r m a t e zwak u i t g e v a l l e n e r worden w e l i s w a a r v e e l oefeningen i n gesuggereerd maar d e z e z i j n b i j n a alle zuiver systeemafscheidend of on functioneel ofwel z i j n het o e f e n i n g e n w a a r i n een t e k s t w o r d t v o o r g e l e z e n met inhouds v r a g e n na o f een v a r i a n t h i e r o p o f w e l z i j n h e t oefeninge t j e s w a a r i n op een s p e l a c h t i g e w i j z e moet g e l u i s t e r d worden naar a l l e r l e i spitsvondigheden aan de ware complexiteit van h e t l u i s t e r p r o c e s z o a l s z i c h d a t i n de d a g e l i j k s e werke lijkheid bijvoorbeeld i n een g e s p r e k t u s s e n mensen a f s p e e l t wordt h i e r v i a deze werkvormen g r o f o n r e c h t gedaan n o c h t a n s i s de r e c e n t e v a k l i t e r a t u u r o v e r d i t a s p e k t van 7 mto i n c l u s i e f lesideeen en m o d e l l e n goed u i t g e b o u w d het z o u dan ook w e n s e l i j k z i j n d a t o n d e r de r u b r i e k luisteren a n d e r e d o e l e n en w e r k v o r m e n z o u d e n v e r s c h i j n e n te denken v a l t aan de b e d o e l i n g e n en h o u d i n g v a n een s p r e k e r a c h t e r 8 halen oefeningen i n het r e f l e c t e r e n en doorvragen h e t v o o r b e r e i d e n afnemen en e v a l u e r e n v a n verschillende s o o r t e n v a n i n t e r v i e w s d r a m a t i s e r e n en o b s e r v e r e n v a n oog getuigenondervraging h e t o b s e r v e r e n van verschillende soorten gesprekken en d i s c u s s i e s h e t b e s t u d e r e n v a n radio t en t v p r o g r a m m a s h e t k r i t i s c h b e l u i s t e r e n van r e c l a m e enz ik ben e r m i j v a n b e w u s t d a t de u i t v o e r i g e k r i t i e k die hier g e f o r m u l e e r d w o r d t de i n d r u k k a n wekken d a t d i t l e e r p l a n 13 w e i n i g t e betekenen heeft d i t i s geenszins mijn bedoeling i k ben e r i n t e g e n d e e l van o v e r t u i g d d a t d i t l e e r p l a n veruit het beste i n z i j n soort i s h e t i s w e l t e h o p e n d a t de s a m e n s t e l l e r s e r v a n met d e z e l f d e e r n s t w e r k k r a c h t en c r e a tiviteit de b i j s t u r i n g e r v a n u i t v o e r e n i n d i e n dan met de h i e r v e r m e l d e bedenkeningen r e k e n i n g wordt gehouden z a l dit l e e r p l a n i n z i j n vernieuwend karakter geenszins schaden tot s l o t d i t i s z o a l s gezegd een open l e e r p l a n het g r o t e gevaar dat d a a r b i j s t e e d s d r e i g t i s d a t de l e e r k r a c h t nu z e l f d r a g e r wordt v a n h e t o n d e r w i j s p r o c e s en n i e t meer de v o o r s c h r i f t e n d i e i n een l e e r p l a n v e r v a t l i g g e n dit v e r o n d e r s t e l t m a w e e n g r o t e mate v a n p e r s o o n l i j k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n de l e e r k r a c h t deze k a n z i c h nu n i e t meer v e r l a t e n op e e n v o u d i g e v o o r s c h r i f t j e s maar moet w e r k e l i j k bekommerd z i j n om h e t w e l z i j n van z i j n l e e r l i n g e n en d r a a g t p e r s o o n l i j k de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d e v e n t u e e l i n samen w e r k i n g met c o l l e g a s i n vakwerkgroepen e d o v e r de op v o e d i n g v a n de hem t o e v e r t r o u w d e leerlingen d i t geeft hem meer v r i j h e i d meer z e l f s t a n d i g h e i d o o k maar omgekeerd v r a a g t h e t ook om meer i n z e t e e n e c h t e d e m o c r a t i s c h e hou d i n g en e e n p o s i t i e v e a t t i t u d e ook t e g e n o v e r pedagogische relaties en o n d e r w i j s v e r n i e u w i n g wat m i j e c h t e r h e t b e l a n g rijkste toeschijntf h e t maakt de l e e r k r a c h t en z i j n leer l i n g e n o p n i e u w t o t mensen t o t een p e r s o o n met een o p d r a c h t die u n i e k i s en d i e n i e t k a n w o r d e n g e v a t i n enge r e g e l t j e s daarvoor i s d i e t a a k te a l o m v a t t e n d te f u n d a m e n t e e l te humaan e n te z e e r v e r b o n d e n met de m o n d i g h e i d en de autono mie w a a r t o e de l e e r k r a c h t de j o n g e mens d i e n t t e b r e n g e n het i s een b e l a n g r i j k e v e r d i e n s t e van d i t l e e r p l a n d i t a s pect van h e t m o e d e r t a a l o n d e r w i j s opnieuw onder onze aandacht te brengen 14 noten 1 nvkto n a t i o n a a l v e r b o n d v a n h e t k a t h o l i e k technisch o n d e r w i j s 2 g e s l o t e n leerplannen of c u r r i c u l a onderscheiden zich van open l e e r p l a n n e n ziehiervoor griffioen 1978 3 z i e g r i f f i o e n 1978 236 d 4 z i e ook f l a m e n t 1 9 8 0 en van d e r auwera 1980 5 de l e e r p l a n n e n van h e t algemeen s e c u n d a i r onderwijs type i v a n h e t nsko z i j n wat d i t b e t r e f t v e e l expli cieter v e r g e l i j k b i j v o o r b e e l d v o o r de r u b r i e k spreekvaardigheid progressieve verdere ontwikkeling van de v a a r d i g h e i d om z i c h i n e e n b e h o o r l i j k n e d e r l a n d s uit t e drukken h i e r t o e behoren zowel een algemeen a a n v a a r d e u i t s p r a a k a l s de m o g e l i j k h e i d om g e d a c h t e n g e v o e l e n s en wensen op e e n v e r s t a a n b a r e wijze onder woorden t e brengen l e e r p l a n n e d e r l a n d s 1 s t e g r a a d r e f d 1977 0279 015 p 8 6 m i moet men h e t b e s t a a n v a n twee r e g e l s v o o r h e t maken van verkleinwoorden aanvaarden een e r v a n i s de m e e s t frequente en b e s t a a t i n h e t a l g e m e e n u i t de t o e v o e g i n g van j e d a a r n a a s t i s e r een r e g e l d i e minder wordt toegepast en d i e h e t v e r k l e i n w o o r d vormt door toevoeging van ke 7 z i e b i j v o o r b e e l d g r i f f i o e n 1978 203 22 l e i d s e werk a groep 1 9 8 0 1 2 5 1 5 0 de geus 1 9 7 7 e n van d e r g e e s t 1976 8 v o o r e e n o m s c h r i j v i n g v a n d e z e o e f e n i n g e n z i e g r i f f i o e n 1978 206 209 en l e i d s e w e r k g r o e p 1 9 8 0 127 129 a ook t o e p a s b a a r z i j n de o e f e n i n g e n i n oomkes 197 6 153 170 15 literatuur anker j boland j jeugdboeken i n de k l a s groningen wolters 1978 ankone r e a t a a l g e b r u i k e n groningen wolters 1978 het beste u i t moer 69 78 v o n p u b l i c a t i e 1980 de geus a e a l u i s t e r e n groningen wolters 1977 dekkers a e a gedichten maken op s c h o o l malmberg den bosch 1975 d i j k s t r a p e a c r e a t i e f t a a l o n d e r w i j s purmerend musses 1973 flament r v e r s l a g van de stroom thematisch taalonder w i j s i n von informatie 10 n r 1 pp 30 42 g r i f f i o e n j e a zeggenschap groningen wolters 1978 a g r i f f i o e n j open en g e s l o t e n c u r r i c u l a i n r e l a t i e t o t het moedertaalonderwijs en met name het onder wijs i n luistervaardigheid in moer 1978 n r 1 herdrukt i n het beste u i t moer 1980 228 242 l e i d s e werkgroep moedertaaldidactiek muiderberg coutinho 1980 lubbers g poeziewerkschrift 1 3 purmerend muussens 1975 oomkes f handboek voor g e s p r e k s t r a i n i n g boom meppel 1976 projekt jeugdliteratuur red vesseur t vos j u i t g educaboek industrieweg 1 4104 ap culemborg nederland r e f l e k s t i j d s c h r i f t over j e u g d l i t e r a t u u r l i e r u i t g j van in sturm j s c h r i j v e n op s c h o o l groningen wolters 1976 ten b r i n k e s the complete mother tonique c u r r i c u l u m londen longman 197 6 t i k k e r magazine voor j e u g d l i t e r a t u u r red boland j j o r n a a v e r s c h i j n t driemaal per j a a r groningen u i t g wolters 16 van d e r a u w e r a l e r v a r i n g e n met t h e m a t i s c h onderwijs i n v o n i n f o r m a t i e 10 n r 3 pp 9 16 van d e r g e e s t a e a l u i s t e r e n i n meervoud den bosch malmberg 1978 van h o v e n p a c h t e r de k e u k e n d e u r u i t g bzzztoh 1980 w i l l i e van peer 17