Een les in waarnemen. Over ‘Eerst grijs, dan wit, dan blauw’ van Margriet de Moor.

willy geursen een les in waarnemen over fierst grijs dan wit dan blauw van margriet de moor in tsjip 2 2 juni 1992 vraagt de redactie om ervaringen opgedaan bij de bespreking van werk van de ako prijswinnares margriet de moor met vier leesgroepen in leeftijd varierend van dertig tot tachtig besprak ik met veel plezier bovenstaand boek hieronder een impressie 1 over kijken en zien omdat het in het boek veel over waarnemen gaat begin ik het eerste deel van de bespreking met een rondje kijken achtereenvolgens zet ik neer i een grote kleurenfoto van de schrijfster uit hp de tijd van 8 mei 1992 ii een reproductie van het schilderij schoolmeester met kind van co westerik uit 1961 iii een reproductie van nu dans le bain van pierre bonnard uit 1937 iv de omslag van het boek eerst grijs dan wit dan blauw van heppe de moor en tot slot v een willekeurig drieluik waarbij ik zeg dat het me in dit geval niet om de voorstelling maar om de vorm van het schilderij gaat ik vraag de mensen steeds een aantal minuten goed te kijken en pas dan te zeggen waarom ze denken dat ik deze platen heb neergezet ik geef enkele reacties bij i iemand met zulke heldere ogen kan vast goed kijken bij ii iemand eronder houden begrip en onbegrip ongelijkwaar dig heid liefde en haat zelf zeg ik dat ik bij het lezen van het boek voortdu rend moest denken aan dit schilderij van westerik omdat ik het een voor beeld vind van hoe iemand een ander kan verstikken zorg kan omslaan in inpalming iemand volledig willen begrijpen kan tot ge volg hebben dat je die ander letterlijk of figuurlijk be grijpt bij de keel grijpt of dat je je zelfs vergrijpt aan iemand dit laatste natuurlijk in een extreem geval de link met het boek zal duidelijk zijn bij iii de meeste lezers herinneren zich de passage in het boek waarin dit schilderij beschreven wordt p 34 naar aanleiding van deze pas sage komt bijna altijd een gesprek los over wat zie je echt en wat is waan het kij ken van de oogarts en het kijken van gaby komen hier ook vaak ter sprake enkele andere reacties de vrouw in het bad van bonnard schermt zich af voor de werkelijkheid margriet de moor werpt voortdurend een ander licht op de situatie steeds staat een ander in het licht de rest is waan je moet eigenlijk kijkend lezen bij iv voor de een valt de klemtoon van de omslag op het wit voor de ander op het blauw er wordt een drieluik in gezien ook wel drie perso nen magda in het midden links robert rechts gaby een ander ziet de zee 30 waarin de dode baby wordt geworpen het verhaal waar de titel van het boek naar verwijst bij v nadat we ons gerealiseerd hebben dat het middendeel van een drie luik meestal het hoofdthema van een schilderij weergeeft en de zijpanelen heen of terugwijzen komt men al gauw tot de gedachte dat het boek ge schreven is in de vorm van een drieluik waarbij het middenpaneel in tweeen is verdeeld de moor spreekt zelf over een vierluik bij het rondje kijken blijkt al heel veel van het boek op tafel te zijn geko men 2 over kennen en begrijpen mijn tweede invalshoek is even los en fragmentarisch als de eerste bij an dere boekbesprekingen ga ik meestal gestructureerder te werk maar bij dit boek lukt me dat niet de open plekken in het boek vragen klaarblijkelijk om een open bespreking ik vraag de lezers een vierluik te vouwen van een a 4 het midden gedeelte wordt door een stippellijn in tweeen gedeeld boven het linker paneel staat erik boven het rechter nellie en gaby het middendeel wordt gevormd door robert en magda ik vraag hun op te schrijven hoe de mensen in de verschillende delen naar elkaar kijken en hoe ze elkaar zien ook hoe ze naar de dingen kijken wie tegenstellingen tussen de zijpanelen ziet moet dit zeker opschrijven zo ook met de beide middenpanelen in twee van de vier groepen hebben we dit vierluik met elkaar in het groot gemaakt tenslotte klappen we het vierluik dicht en proberen op de bui tenkant tot een soort conclusie te komen ik geef een paar teksten die op de buitenkant kwamen te staan de mens is onkenbaar er is niet een waar heid iedereen kijkt anders nuchter emotioneel en anders kijken gehandicapten kijken beter naar de sterren of naar de bliksem bevrijd de lucht in opvallend is dat veel mensen magda niet als echt zwijgzaam zien wel wordt haar zwijgen bij thuiskomst hoogst vreemd gevonden over haar jeugd vertelt ze echter heel veel haar verhaal over het wegvoeren van haar vader horen we zelfs een paar maal een keer bijna in het midden van het boek p 133 als een scharnier in haar leven en misschien ook wel in dat van robert een tweede ding dat ons opviel is dat het vierluik een beetje uit zijn hengsels hangt het laatste deel heeft eigenlijk twee hoofdpersonen een andere onevenwichtigheid is dat wij veel meer te horen krijgen over de jeugd van magda dan over die van robert wij leren robert dus minder kennen magda raakt wat overbelicht zeker omdat zij nog een keer in het licht van de sterren staat in haar verhouding tot gaby wanneer wij zo ver zijn aangekomen zijn de leeskringuren al dubbel en dwars voorbij veel van het boek is blijven liggen toch hebben we bijna altijd de indruk iets meer greep op het verhaal te hebben gekregen zonder het boek te be grijpen 31 ik besluit het gesprek met het voorlezen van het gedicht van mischa de vreede thuiskomen uit de bundel met huid en hand mischa de vreede thuiskomen zullen ze wat zeggen en witt zullen ze zeggen als ik de deur door kom wat zie je er uit je bent ver weg geweest of zullen ze niets zeggen en alleen maar kijken of niets zeggen zelfs niet kijken maar doorgaan met doen net of er niets gebeurd is hier ben ik dan hun vriendelijke vreemdeling ik spreek de taal der mensen hoe is het weer het is weer ja het is weer nee het is weer mooi weer buiten margriet de moor op de rug gezien uitg contact amsterdam eerste druk april 1988 margriet de moor dubbelportret drie novellen uitg contact amsterdam december 1989 margriet de moor eerst grijs dan wit dan blauw roman uitg contact am sterdam oktober 1991 r u 41 32 bijlage bij willy geursen een les in waarnemen in tsjip 2e jaargang nummer 4 december 1992 schoolmeester met kind 1961 van co westerik