Een paar ervaringen met poëzie bij taalzwakke leerlingen

een parr ervaringen met poezie bij taalzwakke leerlingen er wordt vastgesteld dat hoe zwakker leerlingen zijn voor taal hoe minder interessant de lessen zijn die ze krijgen voor taal betekent dit dat er veel aandacht gaat naar spelling en dat de inhoud van lessen en behandelde teksten vaak infantiel is en niet aansluit bij de belang stellingssfeer van bv de beroepsschoolleerlingen waar functionele onderwerpen gekozen worden gaat het mees tal goed maar vooral het fictionele komt bij deze leerlin gen in de verdrukking o m omdat er weinig teksten be staan die eenvoudig genoeg en toch boeiend zijn daarom wil ik een paar positieve ervaringen met poezie meedelen het gedicht dieren kun je eten gebruikte ik bij een alfabetiseringsgroep die al enigszins gevorderd was in het thema voeding wilden de cursisten het hebben over de vleesindustrie de verst gevorderden lieten we stukken lezen uit een reeks in humo en de minder gevorderden kregen het gedicht over het nuchter kalf er werd eerst stil gelezen en daarna vertelden ze aan elkaar wat ze er uit gehaald hadden ze vonden dat er in de zakelijke tekst meer details stonden aangegeven zodat de lust om vlees te eten je er bij verging de dich ter had echter medelijden met het kalf hij dacht er aan alsof hij zelf in een donkere stal had gestaan en de lezer werd er dus zelf ook triestig van ze vergeleken de beschreven situatie met de laatste dag van een ter dood veroordeelde het gaat hier dus wel om een groepje volwassen cursisten maar die uit dezelfde middens komen als de beroepsleerlin gen en een vergelijkbare stijl van denken hebben zij het dan dat de levenservaring ze rijper heeft gemaakt het luidop lezen van de tekst konden zij naar eigen mening onvoldoende en ze vonden het beter dat de groepsleider het maar zou voorlezen de geboden hulp lag vooral op het vlak van het verwoorden van de gevoelens die duidelijk sterker werden opgewekt door het gedicht dan door de zakelijke tekst een cursist opperde het idee dat het gemakkelijk is aan dergelijke dingen niet te denken wij eten zonder bewust zijn van wat het vee heeft meegemaakt omdat we dat niet willen weten gedachten die ons geweten kwellen kunnen we best opzij schuiven om onze verantwoordelijkheid niet te hoeven op nemen tijdens het gesprek werd deze toestand zelfs vergeleken met de onbewustheid waarmee een vliegenier een bom kan werpen door eenvoudig op een knopje te drukken wat aantoont dat het feit problemen te hebben met lezen en schrijven niet betekent dat men niet nadenkt vonk 1984 14de jg nr 2 21 bij een vervanging in een 4e vbso houtbewerking gebruikte ik twee gedichten uit een bundel m n woord een wapen tot verweer waarin de arbeiders pierre van vollenhove en wim de vries delen uit hun werk publiceerden ik liet de leerlingen zonder voorafgaande uitleg het ge dicht gisteren lezen ze konden het gebeuren moeiteloos situeren deze jongens uit een semi industrieel platte landsgebied kenden voldoende het werk op de travaux sommigen meenden er zelfs de metaalnijverheid die ze in de omgeving hebben in te herkennen voor de enkele uitdrukkingen waar ze problemen mee hadden trachtten we samen tot een verklaring te komen waarom heeft de schrijver het over gezwendel wat is er bedrieglijk in wat de partijen de mensen vertellen voor wie is het belangrijk dat de keet of werkloods mooi geschilderd is hebben de arbeiders daar wat aan van zelf kwam er taalbeschouwing bij te pas er ontstond een interessant lesmoment rond het begrip idealist iemand gaf als uitleg het is iemand die een doel heeft en toen kwam automatisch het verschil tussen een ideaal en een ander doel aan bod dat het niet te bereiken doel van de arbeider de verbetering van de werkomstandigheden was vonden ze ook zonder moeite maar waarom werd hij een verloren idealist genoemd door de werfleider hier moesten ze op weg gezet worden moesten alle of de meeste arbeiders idealisten zijn zou de strijd van deze ene misschien niet voor niets zijn zo kwamen we op de verhouding tussen de twee figuren in het gedicht vervult de werfleider hier zijn taak naar behoren de arbeider kan niets inbrengen tegen het aange voerde argument de gevoelens die dit opwekt worden alleen uitgedrukt door de gebalde vuist ook hier weer hebben leerlingen moeite met het verwoorden en benoemen van gevoelens machteloos heid is geen begrip dat zij hanteren ze noemen het kwaad zijn hier ligt nog heel wat werk want uiteraard hebben ook leerlingen dergelijke emoties maar ze gaan er op rudi mentaire en ongenuanceerde manier mee om het leren ver woorden maakt gevoelens gemakkelijker te verwerken naast de bespreking van het conflict en de relatie tussen de personages gingen we ook na wat er noord nederlands klonk en hoe dat in eigen streek zou gezegd kunnen zijn wilden ze het gedicht nu ook luidop lezen direct een paar gegadigden ze deden het per twee een arbeider en een werfleider het ging heel mooi ze trachten met heel wat intonatie de tekst tot leven te brengen ze voelden zich duidelijk de tekst op het lijf geschreven de inle ving brengt echter ook mee dat de tekst niet verknoeid mag worden door een slechte lezing na een drietal leesrondes bleven er nog een paar zwakke lezers over die er weinig zin in hadden een van hen zwichtte voor de druk van de klasgenoten die hem hadden 22 aangespoord met de bedoeling er lol mee te hebben toen hij hortend de woorden begon aaneen te rijgen lokte dit zo n hilariteit uit dat ik me schaamde dit niet te hebben voorkomen dergelijke ervaringen maken het voor zwakke lezers steeds moeilijker doordat ze worden bevestigd in hun faalervaring het was ook de oorzaak dat er van het tweede arbeidersge dicht dat iets moeilijker is om zich in te leven minder terecht kwam die les ik wil het daar nu verder niet over hebben een fundamentele vraag lijkt mij toch of alle leerlingen luidop moeten lezen het is geen goede maat voor tekstbegrip en evenmin voor het genoegen dat iemand aan een tekst beleeft zwakke lezers genieten meer van een tekst die rhapsodisch voor gelezen wordt door een goede lezer dan als ze zelf moeten worstelen met de perceptuele analyse wie goed kan voor lezen is in staat de kloof tussen semantiek en de visuele configuratie te overbruggen vanuit de semantiek bij hem spelen zich dus linguistische processen af terwijl de perceptuele geautomatiseerd zijn het luidop lezen heeft in het dagelijks leven weinig func tie en wordt op school eigenlijk alleen als controlemiddel gebruikt wil men het toch inoefenen dan lijkt het me beter dit te doen met aparte korte zakelijke stukjes en niet met teksten die luisterplezier of leesplezier willen bieden er zijn allerlei oorzaken waarom het luidop lezen mis kan lopen vaak speelt een gebrekkige lateralisatie daar een rol in de taalfuncties hebben veel te maken met de taakverdeling tussen beide hersenhelften en de wijze waarop die met elkaar informatie uitwisselen langs de hersenbalk bij stillezen komen de indrukken visueel binnen en worden verstaan ik stel mij in de plaats van het gebeurde en begrepen p mesker wijst op het belang van de motorische ervaringen voor het kunnen verstaan van taal waardoor men in een vroege fase zich kan voor stellen dat men het beschrevene uitvoert of ondergaat bij luidop lezen interfereren hiermee de ervaring van de spraakbewegingen en het horen van zichzelf die in andere hersecentra gelocaliseerd zijn men kan vaststellen dat wie luidop heeft gelezen vaak ook minder van de inhoud heeft meegedragen dan wie stil heeft meegeluisterd of gelezen wanneer de leestechniek het niveau van de perceptuele automatisatie nog niet heeft bereikt komt er van het luidop lezen nog minder terecht dan van stille zen merkwaardig is wel dat in de allervroegste leesfase als er nog bijna gespeld wordt luidop lezen nog positief kan werken omdat het a h w de innerlijk spraak verduide lijkt bij beide hoger besproken ervaringen bleek er grotere communicatieve kracht te zitten in het samen stil lezen 23 van de gedichten gevolgd door een gesprek er over dan in het luidop lezen in de vbso klas vroegen de leerlingen ten slotte of ikzelf de tekst eens wou voorlezen bij hun stille aandacht be dacht ik dat we ook deze grote jongens vaker luisterple zier zouden moeten gunnen marlene germis abrahamstraat 6 9000 gent dieren kun je eten nuchter kalf hij had nog nooit het daglicht gezien al kon hij aan de geluiden van buiten horen dat er nog iets anders dan de donk re stal moest zijn waarin hij bij kunstlicht werd geboren hij stond en lag daar maanden lang in eenzaamheid met net te veel om gauw te kunnen sterven en veel te weinig om te leven en de zon te zon zijn laatste dag begon in t grauwe ochtendlicht een dure vracht wit vlees met waardeloze botten het zonlicht heeft hij nog even gevoeld misschien voor hij het slachthuis in moest gaan tenslotte gisteren ineens was ik het zat alles mijn werk gezwendel van partijen en nog veel meer ik gooide mijn gereedschap neer liep naar de mooi geschilderde uitvoerderskreet en schreeuwde luid ellendeling kom die rotte keet eens uit en zorg dat er wat warms voor ons te drinken is en maak de kachel in de keet eens aan hij keek mij aan en zei peet klootzak maak je niet zo druk er is geen vent die achter je staat je bent een verloren idealist en als je het witte briefje krijgt kom je in deze tijd moeilijk aan de slag het is zo 4 uur denk aan je gezin hij heeft gelijk en met een gebalde vuist ging ik naar mijn gereedschap terug de kou weer in pierre van vollenhove 1972 een beetje krom gegeseld door de kou het hoofd diep weggetrokken in de schouders zo staan zij daar een honderdtal stilzwijgend op de boot niet aan hun werk te denken zij denken aan het bed en aan de vrouw waar zij zojuist nog naast of op hebben gelegen er is nog hoop de voetbalpool de loterij een oude oom waarvan iets valt te erven maar de sirene van de zaak blaast ook die droom aan scherven wim de vries opgedragen aan alle collega s die noodgedwongen gebruik maken van het overzetveer dordt papendrecht beide laatste gedichten komen uit de bundel m n woord een wapen tot verweer waarin de twee arbeiders delen van hun werk publiceren van gennep 1972 25