Een pleidooi voor vrij lezen in de basisschool

tom van der voort de school heeft er ook rechtstreeks baat bij als kinderen een deel van hun vrije tijd aan lezen besteden blijkens onderzoek levert het vrije tijdslezen een positieve bijdragen aan de ont een pleidooi voor vrij lezen wikkeling van de leesvaardigheid koolstra van der voort vooijs i99o waardoor het in de basisschoo l leesonderwijs op school minder moeite kost ook het taalonderwijs is erbij gebaat als kinde ren thuis veel lezen omdat lezen het taalgevoel vergroot daarnaast komt de algemene ont wikkeling die kinderen via het recreatieve lezen plezier hebben in lezen is een belangrijke voorwaarde opdoen ook bij andere vakken van pas om geletterd te worden zelf mogen kiezen welk boek in theorie zijn we het er allemaal over eens dat je neemt geen vragen erover hoeven beantwoorden en het erbij het leesonderwijs uiteindelijk om gaat vooral de tijd ervoor krijgen zijn belangrijke voorwaar dat kinderen buiten schoolverband hun lees den daarvoor die tijd hebben of nemen veel kinderen vaardigheid ook daadwerkelijk gebruiken dat daar thuis niet voor onder andere door de invloed van kun je in bijna elke didactische handleiding de televisie als er thuis geen tijd voor lezen is moet die lezen tegelijkertijd wordt echter onderkend tijd op school gemaakt worden in zijn intreerede te dat de school slechts in beperkte mate invloed levisie en lezen waarmee tom van der voort vorig op het vrijetijdsgedrag van kinderen kan uit jaar zijn benoeming als hoogleraar in de studie van oefenen wat rest is dat de school op zijn minst kind en media aanvaardde brak hij een lans voor apar probeert kinderen plezier in lezen bij te bren te roosteruren voor vrij lezen de redactie heeft hem gen leesplezier is de voornaamste motor van gevraagd juist in het kader van het voorkomen van on het vrijetijdslezen van kinderen tellegen geletterdheid hier zijn ideeen nader toe te lichten catsburg 1987 het is zelfs een conditio sine qua non een kind dat geen lol in lezen heeft zal uit zichzelf nooit een boek oppakken en voor plezi e r in lezen een aantrekkelijker geacht vrijetijdsalternatief kiezen een vast onderdeel van de cito toets die aan als een middel om te stimuleren dat kinderen het eind van de basisschool wordt afgenomen lezen lekker gaan vinden heb ik voorgesteld bestaat uit leesteksten met vragen waarmee aparte roosteruren voor vrij lezen uit te trekken wordt vastgesteld hoe vaardig kinderen zijn in alvorens dit voorstel nader toe te lichten sta ik het begrijpend lezen de deelscores op dit eerst stil bij wat er op dit moment door de toetsonderdeel geven een grove indicatie van school aan de bevordering van de leesanimo het succes van het leesonderwijs dat kinderen van kinderen wordt gedaan in mijn ogen ge in hun basisschoolperiode hebben genoten beurt er te weinig want anders had ik mijn toch doet de leraar die tot zijn vreugde consta voorstel niet gedaan mijn belangrijkste argu teert dat de leesvaardigheidsscores van zijn ment om de school te vragen extra aandacht aan school ver boven het gemiddelde van de regio de leesinteresse van kinderen te geven is dat er liggen er verstandig aan niet onmiddellijk de anno iggo weinig reden bestaat aan te nemen vlag uit te steken er is pas echt reden tot tevre dat het met het vrijetijdslezen van kinderen denheid als blijkt dat de kinderen het lezen niet vanzelf wel goed komt uit recente onderzoe alleen goed onder de knie hebben maar ook kingen die ik kort zal bespreken blijkt dat het graag bereid zijn in hun vrije tijd van die nieuwe lezen in de vrije tijd reeds enige decennia ern vaardigheid gebruik te maken stig op zijn retour is een neergang die mede op als kinderen buiten school nooit een boek het conto van de opmars van de televisie moet openslaan is immers de grote moeite die de worden geschreven nadat ik nog heb uiteen school zich heeft getroost om kinderen lees gezet waarom televisie kijken het lezen niet kan vaardigheid bij te brengen voor een groot deel vervangen doe ik mijn voorstel om vrij lezen op vergeefs geweest het kind heeft dan in feite school in te voeren geleerd voor school in plaats van voor het leven 2 9 0 moer 1990 7 lezen al s plic ht grijpen da t lezen in plaats van leu k een opgave is als een kind op school niet oo k ervaart dat de stelling dat de school kinderen plezier in lezen een genoegen is moet men niet vreemd lezen moet bijbrengen wordt in bijna elke di op kijken als het thuisgekomen b esluit dat er dactische handleiding herhaald maar er wordt onderhand wel genoeg gelezen is zelden bij verteld hoe men dat nu precies moet aanleggen het is ook een moeilijke opdracht lezen al s g en o egen want zij heeft vooral betrekking op kinderen uit leesarme milieus die van huis uit nauwelijks tot natuurlijk zendt de school ook signalen uit lezen worden aangemoedigd veel leesdeskun waaruit het kind kan afleiden dat het lezen wel digen menen dat er in de praktijk van het aan degelijk leuk kan zijn zo n signaal wordt im wakkeren van het leesgenoegen van kinderen pliciet afgegeven aan de bijdehante kinderen weinig terechtkomt en sommigen vragen zich die een boek mogen pakken omdat zij als eer zelfs af of de school niet bezig is om kinderen sten met hun werk klaar zijn zij het dat het vaak het lezen juist tegen te maken zo wordt in en kinderen aangaat die van huis uit toch al plezier kele duitse onderzoekingen kirsch 1 9 79 ger in lezen hebben meegekregen een helder teken lach e a 1976 geconcludeerd dat het onderwijs dat lezen fijn kan zijn geeft de leraar af die als eerder nieuwe hindernissen opwerpt dan dat beloning van het harde werken van de klas re het vrijetijdslezen in leesarme milieus erdoor gelmatig en vooral boeiend een spannend of wordt bevorderd ontroerend boek voorleest de oorzaak wordt gezocht in het feit dat de daarnaast kan de school nog diverse andere school erg veel nadruk legt op het aanleren van wegen bewandelen om interesse voor boeken te technische vaardigheden van het lezen met het wekken duijx verdaasdonk 1989 men kan gevolg dat kinderen lezen als een opgave gaan bij voorbeeld een boekenkring organiseren zien in plaats van als een genoeglijke activiteit waarbij kinderen en ook de leerkracht zelf ver voor het heerlijk ongeremd in een boek opgaan tellen wat zij aan thuis gelezen boeken leuk krijg je immers op school weinig gelegenheid vonden de school kan zich ook inschrijven lezen vraagt op school juist dat je afstand voor een not serie waarin getracht wordt het neemt van de tekst in het leesgroepje waarin al lezen van bepaalde titels te bevorderen inci dan niet met hulp van leesmoeders het tech denteel vinden er op school projecten plaats die nisch lezen wordt geoefend lees je niet omdat speciaal aan het boek zijn gewijd en waarbij het zo leuk is maar om te laten zien dat je in een schrijver gevraagd kan worden uit eigen staat bent zonder al te veel hakkelen een tekst werk voor te lezen en daarover te vertellen hardop te lezen en als dat niet zo best lukt mag een belangrijke bijdrage aan de leesbevorde je het nog eens proberen net zo lang tot de ring levert de school door kinderen in contact tekstregel voldoende soepel uit de mond komt met de plaatselijke bibliotheek te brengen zeer terwijl een ander leest is de kunst vooral te zor veel scholen brengen met elke klas ten minste gen dat je op dezelfde regel bent want als je een bezoek aan de bibliotheek vaak om de kin vooruitleest en aan de beurt komt hoor je weer deren collectief in te schrijven anderzijds dat je zat te dromen ook bij het informatief komt de bibliotheek ook soms naar school om lezen is lezen een opgave je wordt ook achteraf klassen te informeren over het aanbod van kin niet gevraagd om aan te geven wat je aan de der en jeugdboeken incidenteel worden ook tekst aardig vond maar alleen geacht te vertel wel boekwinkels binnen de schoolmuren ge len wat de schrijver met de passage lopend van haald om ouders te stimuleren boeken voor regel 67 tot en met 7 t bedoelde kinderen te kopen en om te zorgen dat kinderen ik wil geenszins beweren dat de school niet met elkaar over boeken in gesprek raken veel tijd moet uittrekken om kinderen te leren er is zelden onderzocht of de verschillende vlot goed gearticuleerd met begrip en ook leesbevorderende activiteien die de school kan kritisch te lezen want dit is misschien wel de ondernemen daadwerkelijk effect sorteren en belangrijkste taak van de basisschool maar het scholen verschillen sterk in het belang dat zij is bepaald niet denkbeeldig als kinderen uit aan zulke maatregelen toekennen maar in ieder dat deel van het leesonderwijs onbedoeld be geval zijn de effecten niet zodanig sterk dat zij 1990 7 moer 2 9 1 de neergang van het vrijetijdslezen die ik nu ga ik moet hier wel bij zeggen dat de cijfers uit de besp r eken konden keren vooralsnog lijkt er tabel een onderschatting van de werkelijke lees weinig aanleiding te zijn mijn pleidooi om vrij tijd geven de opgevoerde leestijd heeft be lezen een structu rele plaats op de basisschool te trekking op de avonduren tijdens de door de geven in plaats van het alleen als opvulmid weekse dagen en op alle uren tijdens het week del te geb r uiken voor kinderen die met hun einde met uitzondering van de zaterdagochtend sommen klaar zijn op te geven de tijd waarop de werkende bevolking in 1955 vrijaf had men zou dus heel optimistisch kun de n ee rga ng van het vrij etijds lezen nen denken dat de bevolking in 1985 het verlies aan leestijd op de vrije zaterdagochtend goed over de ontwikkeling die het vrijetijdslezen de maakte voor boeken lezen gaat dat in ieder afgelopen decennia te zien gaf wordt soms ver geval niet op terwijl in 1955 tijdens de toen schillend gedacht afhankelijk van de indicato onderzochte avonduren en een beperkt deel ren waarop wordt gelet uitgevers twijfelen er van het weekeinde nog 2 4 uur voor het lezen geen moment aan dat het lezen reeds lang in het van boeken werd uitgetrokken bedroeg in 1985 slop zit omdat zij reeds twintig jaar lang hun de leestijd voor boeken over de zeven etmalen afzetcijfers voor boeken zien teruglopen van van de week gemeten slechts r 3 uur de conclu ours i99o het bibliotheekwezen ziet daaren sie moet dan ook luiden dat de tijd die thans tegen minder reden tot pessimisme omdat in voor het lezen van boeken wordt uitgetrokken dezelfde periode het aantal uitleningen een po in vergelijking met dertig jaar terug op zijn sitieve ontwikkeling te zien gaf mijns inziens is minst is gehalveerd er echter maar een maatstaf waaraan pieken en dalen in het leesgedrag helder zijn af te lezen en d e opm a r s van d e te levi s i e dat is een nauwkeurige dagboekregistratie van de aan lezen bestede tijd deze maatstaf is aan vijf jaar geleden bestond nog de indruk dat de zienlijk geschikter dan koop of uitleencijfers televisie nauwelijks invloed had op ons leesge omdat bij deze cijfers in het ongewisse blijft of drag afgaand op het toenmaals beschikbare het in huis gehaalde ook daadwerkelijk wordt onderzoek was er dan ook weinig aan de hand gelezen in engelstalige landen uitgevoerde onderzoe in het recent verschenen proefschrift van kingen suggereerden dat alleen het lezen van knuist 1989 zijn resultaten van een tijdsbeste stripverhalen tijdens de introductieperiode van dingsstudie uit 1985 vergelijkbaar gemaakt met de televisie achteruitging zie beentjes van tijdsbestedingsgegevens uit een css studie uit der voort 1989 dit resultaat werd verkregen 1955 in de tabel hieronder staat het gemiddeld bij kinderen die op het moment dat de televisie aantal uren per week dat in 1955 en 1985 door kwam reeds gevestigde leesgewoonten hadden de nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder en hoeft dus niet van toepassing te zijn op voor het lezen in de vrije tijd werd uitgetrok kinderen die met de televisie zijn opgegroeid ken men ziet dat de tijd besteed aan het lezen ook correlatieve studies wezen zelden uit dat van kranten en vooral boeken in dertig jaar mensen die veel televisie kijken minder lezen tijd fors is afgenomen terwijl de tijd besteed dat mensen die weinig kijken ook deze studies aan tijdschriften een lichte toename vertoon hadden echter een beperkte zeggingskracht de omdat zij veel te grof van opzet waren een reeks recent verschenen studies wijst uit dat televisie kijken het lezen wel degelijk in de weg kan zitten zie van der voort 1989 in een leesmaterialen 1955 198 5 correlatief onderzoek werd gevonden dat de televisie vooral bij jongens de leestijd vermin boeken 2 4 0 9 dert van lil vooijs van der voort 1988 bij dagbladen 2 0 1 2 kinderen uit het voortgezet onderwijs bleek tijdschriften 0 7 1 0 een hoge kijktijd vooral bij v wo leerlingen het lezen te schaden op het lezen van strips bleek leestijd in uren per week de televisie daarentegen geen negatieve invloe d 2 9 2 moer 1990 7 te hebben het lezen van strips ging juist om dus in de knel hetgeen voor mij aanleiding is hoog naarmate kinderen meer televisie keken de school te vragen het plezier in lezen een extra dit resultaat illustreert nog eens dat de uitkom steuntje in de rug te geven sten van het onderzoek uit de introductiefase van de televisie niet zomaar mogen worden evenwichtige mediamix veralgemeend naar de huidige generaties kin deren die met de televisie zijn opgegroeid de dominante positie die het televisie kijken diverse recent verschenen studies wijzen uit tegenwoordig in het vrijetijdsgedrag is gaan dat in situaties waarin televisie kijken tijdelijk innemen blijkt onder meer uit de verhouding onmogelijk is gemaakt het lezen duidelijk op van de tijd besteed aan lezen en televisie kijken leeft dat blijkt uit onderzoek bij gezinnen knuist kalmijn 1988 in 1975 was die ratio waarbij het toestel stuk was of gestolen wi voor hoger opgeleiden nog t io hetgeen bete nick 19 88 onderzoek tijdens omroepstakingen kent dat er iets meer werd gelezen dan gekeken windahl hojerback hedinsson 1986 en in 1985 kreeg het kijken de overhand en bedroeg beeldbuisonthoudingsexperimenten waarin op de ratio 0 7c vrijwillige basis de televisie tijdelijk de deur uit onder lager opgeleiden en jongeren werd werd gezet de meyer hendriks fauconnier reeds in 1975 aanzienlijk meer gekeken dan gele 1987 zen in 1985 is die verhouding nog meer in de richting van televisie kijken doorgeschoven blijkens tijdsbestedingsond erzoek is tussen 1 98o en 198 5 een periode waarin het televisie aanbod sterk werd verruimd de kijktijd onder b e vo l kingscat e gor ie 1 9 75 1 9 85 de nederlandse bevolking aanzienlijk toegeno men hetgeen gepaard ging met een daling van hoger opgeleiden i io 0 71 de leestijd knuist en kalmijn 19 88 zijn nage lageropgeleiden 0 49 0 32 gaan of die daling van de leestijd inderdaad aan jongeren vaniz i9 jaar 0 52 0 25 de in die periode waargenomen stijging van de kijktijd mocht worden toegeschreven zij ge de lees kijk ratio loofden pas in deze stelling als aan twee eisen zou zijn voldaan ik behoor niet tot degenen die de televisie lager subgroepen die hun kijktijd het meest hadden aanslaan dan het boek ik ben ze f een fanatieke opgevoerd moesten het meest op hun leestijd televisiekijker hetgeen ik ten opzichte van mijn hebben bezuinigd collega s kan rechtvaardigen door te zeggen dat op dagdelen waarop de kijktijd het meest was ik dat voor mijn werk moet doen mijns inziens toegenomen moest het lezen het meest achter hebben televisie en het boek elk voor zich speci uit zijn gegaan fieke verdiensten en beperkingen en ik zie geen dat was precies wat de onderzoekers vonden argument dat ervoor pleit voor een van beide met name de invoering van middagtelevisie een voorkeur uit te spreken wel meen ik dat de bleek ten koste van het lezen te zijn gegaan de cognitieve ontwikkeling van kinderen gediend verdringing bleek het sterkst uit te vallen bij het is met een evenwichtig samengesteld activitei jongere deel van de bevolking degenen die met tenpatroon dat zowel aan televisie kijken als aan de televisie waren opgegroeid bij de oudere lezen voldoende ruimte laat bij een eenzijdig generaties leidde de televisie alleen bij de lager samengestelde mediamix plukt men slechts de opgeleiden tot een vermindering van het lezen vruchten van een medium terwijl men bij een voor mijn betoog is vooral van belang dat de evenwichtige mediamix van meerdere walletjes le e stijd h et st erkst is achteruitgegaan bij de tel e tegelijk kan eten visiegeneraties die ook thans de school bevol in de jaren tachtig is in de verenigde staten ken bij hen verwerft de televisie reeds op zeer een reeks experimentele vergelijkingen ge jonge leeftijd een vaste plaats in het gedrag een maakt die enig zicht op de specifieke verdien voorsprong die het boek als men op oudere sten van film en een voorgelezen boek werpen leeftijd het lezen onder de knie krijgt niet altijd zie beentjes 1989 bij de leidse sectie kind en weet in te halen in de thuissituatie zit het lezen media hebben we onderzocht in hoeverre di e 1990 7 mo e r 293 mondeling als het schrijftelijk uitdrukkings vermogen van der voort 1989 tenslotte laten van boeken ook meer ruimte voor reflectie dan films omdat zij in het eigen tempo kunnen wor a den gelezen de ruimte voor reflectie en analyse is bij de film aanzienlijk geringer en wordt door tot het alsmaar hogere tempo waarin televisiefilms worden gesneden nog verder verkleind wanneer de school zou weten te bewerkstelli gen dat de lees kijk ratio niet nog verder in de is meer richting van televisie kijken opschuift kun nen de cognitief stimulerende effecten die van dan vrijetijdslezen uitgaan in ieder geval voor een deel van de kinderen behouden blijven 24 vrij lezen letters daarvoor is nodig dat kinderen op school erva ren dat lezen jun is mijn voorstel is dat vanaf groep 5 van de basisschool als kinderen in een leesfase zitten waarin de leeshandeling geau verschillen ook voor zelf gelezen en verfilmde tomatiseerd wordt door de hele basisschool verhalen opgaan beentjes i99o deze onder heen een a twee uur per week voor het vrij lezen zoekingen wijzen uit dat een verdienste van de wordt uitgetrokken dat wil zeggen voor lezen televisie en met name de visuele ondersteuning puur en alleen voor het genoegen de prak die de toevoeging van beelden aan een verbale tische uitwerking van dit voorstel laat ik graag vertelling geeft is dat de informatie beter aan de didactici over op diverse plaatsen zijn wordt onthouden een verdienste van het boek reeds ervaringen met vrij lezen opgedaan het is echter dat fantasie en creativiteit meer worden zal vooral veel vaardigheid en creativiteit van de gestimuleerd bovendien gebruiken kinderen leraar vergen om te zorgen dat de kinderen die die een verhaal in boekversie tot zich hebben op voorhand weinig met vrij lezen ophebben genomen in hun navertelling bloemrijker taal enthousiast worden gemaakt dat geldt bij en verwijzen zij op een helderder manier naar de voorbeeld voor het jongetje dat door het jeugd personen die in het verhaal in het geding zijn journaal gevraagd werd wat hij van vrij lezen de kinderen die de filmversie hebben gezien vond en opmerkte dat doet die professor zelf maken in hun navertelling minder duidelijk maar over wie zij het precies hebben mogelijk omdat zij de televisiefiguur in kwestie in hun geestes een probleem is ook op welke lesuren de uren oog nog voor zich zien en zich onvoldoende voor vrij lezen in mindering moeten worden realiseren dat de luisteraar het zonder moet gebracht voor e en deel kan ruimt e word en ge doen creeerd door het verminderen van d e verplicht e in vergelijking met het boek geeft de film een leesoefe ningen want tijde ns het vrij lez e n zeer incompleet taalmodel de tekst beperkt wordt h et technis c h leze n ook g e o efend daar zich doorgaans tot de dialogen en de rest wordt naast verwacht ik dat de tijd die door de intro uit de beelden duidelijk het boek biedt dagren ductie van vrij l e ze n ve rlor en gaat voor e e n tegen een compleet taalmodel omdat behalve go e d deel kan worden te rugve rdiend doordat de dialoog ook tijd plaats en handeling wordt het form e le taalonderwijs soepe ler verloopt beschreven in vergelijking met de verstokte voor zov e r er boe ie nde en algeme e n gewaar televisiekijker wordt de regelmatige lezer zijn deerde historis che jeugdromans te vinden zijn leven lang met een rijker en completer taal kan de tijd die hieraan wordt beste e d in minde voorbeeld geconfronteerd beoefening die daar ring op de geschiedenisles worden g ebracht al ongemerkt van uitgaat bevordert zowel het bij al lijkt het mij zeer wel mogelijk om me t 294 moer 1990 7 enige goede wil en zonder schade aan andere voort t h a van der televisie en lezen lisse vakken te berokkenen een p l aatsje voor vrij swets zeitlinger 19 8 9 lezen te vinden windahl s i h sjerback e hedinsson ado lescents without television a study in media literatuu r deprivation in journal of broadcas ting elec tronic media 1986 1 p 47 63 beentjes j wj de cognitieve verwerking van winick c the functions of television life with verhalen op televisie en op papier in pedago out the big box in s oskamp ed televisio n gische studien 198914 p 147 157 as a social issue beverly hills sage 1988 p 217 beentjes j w j studies into children s television 2 37 viewing and reading leiden sectie kind en media xu leiden rggo beentjes j wj t h a van der voort tele visionand young people s reading behaviour a review of research in european journal of com munication 1 989 11 p 84 toi duijx a w m h verdaasdonk het bevorde ren van het lezen van boeken in massacommuni catie 19 89 11 p 84 103 gerlach d l kbhling k mohlmann j we werka lesen und soziale herkunft wein heim bazel beltz 197 6 kirsch d literaturbarrieren bei jugendlichen lesern frankfurt am main haag herschen 1979 knuist w van vaudeville tot video een empirisch theoretische studie naar verschuivingen in het uitgaan en het gebruik van media sinds de jaren vijftig rijs wijk sociaal en cultureel planbureau 1 9 8 9 knuist w m kalmijn van woord naar beeld onderzoek naar de verschuiving in tijdsbesteding aan de media in de periode 1975 19 85 rijswijk sociaal en cultureel planbureau 1988 kooistra c m t h a van der voort m w vooijs mediagedrag als voorspeller van tech nisch en begrijpend lezen leiden sectie kind en media au leiden i99o nog ongepubli ceerd lil j e van m w vooijs t h a van der voort het verband tussen televisie kijken en vrije tijdslezen een dwarsdoorsnedestudie in peda gogische stuaien i988 l io p 377 3 g 9 meyer g de a hendriks g fauconnier een ontwenningskuur tegen televisieverslaving een experimenteel panel onderzoek naar de impact van televisie in het alledaagse l e ve n in vrijetijd en samenleving 19 87 1 p s z 73 ours j van de nederlandse boekenmarkt tussen stabiliteit en verandering in massacommunicatie 1 99 0 1 p 22 35 tellegen s i catsburg waarom zou je lezen het oordeel van scholieren anders dan men wel dacht groningen wolters noordhoff 19 87 1990 7 moer 295