Een proeve van een integraal taalbeleid

jan van esseveld dat er een stabiele nederlandse groep in de school is gebleven is het resultaat van een vast beraden met overtuiging gedragen visie van het schoolteam vertaald in een school en on een proeve van derwijsorganisatie de visie van het team is gebaseerd op de vol een integraal taalbelei d gende fundamentele uitgangspunten i een multi etnische school heeft net als elk school de taak om voor alle leerlingen een in elk opzicht rijk onderwijsklimaat te bieden 2 het principe van gelijkwaardigheid van alle in de nota eigen taal als onderdeel van een geinte leerlingen houdt in dat alleen het hoogst be greerd talenonderwijs roeptstaatssecretaris wallage reikbare goed genoeg is scholen op een eigen integraal taalbeleid te ontwik 3 op wat mogelijk bereikbaar is moet hoog kelen middels dit beleid moeten zij proberen het worden ingezet oet de c is vervallen een duidelijker functie in 4 het bereiken van doelen kan en moet langs het schoolleven van de allochtone leerlingen zegeven verschillende trajecten verlopen geen aparte lessen over de cultuur van het land van herkomst maar alle aandacht voor het leren van de een belangrijke voorwaarde bij de realisering eigen taal als eerste stap in de ontwikkeling tot vol zijn de organisatiestructuren die moeten her waardig lid van onze maatschappij overduidelijk is kenbaar wer kbaar en dus zo eenvoudig moge dat er in de nota gekozen wordt voor een tweetalige lijk zijn aanpak piet litjens 1991 noemde basisschool het deppenbroek te enschede een inspirerend voor het systeem beeld van een school die goed bezig is geweest met de formulering van een eigen taalbeleid jan van bovengenoemde uitgangspunten betekenen esseveld directeur van die school vertelt daar in dit dat er fundamentele keuzen gemaakt moesten artikel meer over worden tien jaar geleden is er gekozen voor een tweetalig turks nederlands systeem waarbij het mogelijk is een specifiek school d e b asi ssc h oo l loopbaantraject voor turkse leerlingen te rea liseren zonder dat het onderwijs aan de ne onze school is voor enschedese begrippen een derlandse kinderen onder druk komt te staan middelgrote school met 9 groepen en is team voor onze arabisch sprekende leerlingen is leden waarvan 2 turkse van de formatie een dergelijk systeem opgezet op een buurt wordt 88 uur niet in de groepen ingezet het school aantal leerlingen bedroeg de afgelopen jaren globaal geschetst houdt het systeem in ongeveer 170 hiervan zijn ongeveer 80leerlin in de groepen i tot en met 4 zitten de kinderen gen autochoon verder zijn 13 leerlingen af in gescheiden groepen turks en nederlands komstig uit marokko de resterende leerlin met waar mogelijk integratielessen gen zijn van turkse oorsprong geografisch in de turkse groepen wordt het onderwijs ligt de school ingeklemd tussen twee totaal voor 40 procent in het turks gegeven en voor verschillende wijken aan de ene kant ligt de de rest in het nederland s bolhaar een wat men noemt deftige wijk het curriculum is zodanig ingericht dat beide terwijl aan de andere kant het deppenbroek talen complementair werken om een effectieve ligt een typische arbeiderswijk uit de jaren leertijd te bereike n zestig in de groepen 5 tot en met 8 zitten de leerlingen de school wordt geflankeerd door twee bij in gemengde groepen met voor de allochtone zonder e witte scholen toen in de jaren leerlingen twee en een half uur onderwijs in zeventig de allochtone leerlingen in de school eigen taal kwamen waren voldoende voorwaarden aan wezig omeen zwarte school te worden 246 moer 1991 7 8 naar onze mening biedt het systeem een aantal beschrijving probeert ook voor ons zelf orde te waardevolle voordelen brengen het is een stap in een continu proces de specifieke behoeften van de turkse leerlin van nadenken over ons onderwijs gen kunnen beantwoord worden zonder dat er spanningen met het onderwijs aan de ne het uitgangspunt derlands sprekende leerlingen ontstaa n faciliteiten worden ingezet waarvoor ze be alvorens tot de formulering van een integraal doeld zij n taalbeleid te komen wil ik eerst proberen een het aandeel van oet is een geintegreerd on misverstand weg te werken in de discussies misbaar onderdeel van het curriculum waar rond het onderwijs aan allochtone leerlingen door de positie van de allochtone leerkracht maakt men vaak onvoldoende onderscheid een volwaardige is binnen het team tussen de begrippen taalonderwijs en taal in het de tweede taal kan gemakkelijker haar eigen onderwijs didactische principes ontwikkelen zelfs de eerder genoemde nota ontkomt niet u begrijpt dat wij de onomwonden keuze aan de verwarring door de redactionele voor tweetaligheid in wallages genoemde nota vormgeving maar ook in de definitie die wal eigen taal als onderdeel van een geintegreerd lage hanteert wordt op z n minst onvoldoende taalbeleid van harte ondersteunen de afgelo duidelijk gemaakt dat een integraal taalbeleid pen jaren is uit tal van onderzoekingen cum niet alleen het taalonderwijs moet vorm geven mins 1984 en teunissen 1986 gebleken dat de maar ook de rol van taal in het onderwijs moet voordelen evident zijn en zich op een drietal structureren taalonderwijs is onderwijs dat terreinen manifesteren dit wordt volledig tot doel heeft het taalgebruik van de leerlingen bevestigd door onze ervaringen op een hoger plan te brengen taal is dan min door gebruik te maken van de moedertaal of meer doel op zich bij taal in het onderwijs wordt gaat het om taal als middel bij voorbeeld bij de identiteitsontwikkeling van het kind be een vak als rekenen gezien de beperkte vaar vorder d digheid in het nederlands die de allochtone het leren van de tweede taal ondersteund leerlingen hebben lijkt het voor de hand te lig het mogelijk de bestaande leerdoelen binnen gen je aandacht volledig op het taalonderwijs de daarvoor gestelde leertijd te bereiken te richten de nota suggereert sterk dat dan de afgelopen tien jaar heeft onze manier van ook maar te doen weliswaar wijdt men ver werken zich steeds verder ontwikkeld aan volgens een volledig hoofdstuk aan de onder vankelijk ging de meeste energie zitten in de steuningsfunctie van de eigen taal maar voor uitbouw van de organisatie en de deskundig mijn gevoel is het kwaad dan geschied de rol heidsbevordering van de teamleden op een van de taal in het onderwijs wordt zo losge aantal voor de hand liggende terreinen zoals koppeld van taalonderwijs technisch lezen begrijpend lezen stellen dat is jammer onnodig en onjuist juist de tweede taalverwerving of realistisch rekenen term integraal taalbeleid wijst ons de weg een gaandeweg is een samenhangend onderwijs dergelijk beleid versmalt het schoolleven niet kundig beleid steeds meer op de voorgrond tot het leren van een taal zeker het jonge kind komen te staan doel was steeds impliciet be komt niet op school om een taal te leren het leid te expliciteren waardoor in toenemende wil emoties ondergaan ervaringen beleven en mate verbanden gelegd konden worden dit uitwisselen het wil een liedje leren voorgele heeft geleid tot de beschrijving van een inte zen worden getrootst worden als het verdriet graal taalbeleid voor onze school heeft naarmate het kind ouder wordt groet ik wil wel duidelijk stellen dat ook bij ons de belangstelling voor zaken als het leren le het schoolleven volgens de bekende karakte zen rekenen en tal van taalaspecten kortom ristiek van de chaos verloopt soms zijn zaken het kind wil in de eerste plaats een school le bij iedereen helder en duidelijk en verloopt ven bij dit alles is taal onontbeerlijk een heldere alles volgens plan soms is de intuitie bepalend kijk op de rol van taal in het onderwijs maakt en valt er weinig structuur te ontdekken deze dit schoolleven mogelijk 1991 7 8 moer 247 h e t ge w en ste b e l eid de taalontwikkeling in de tweede taal afhangt van die in de eerste taal cummins 1984 welke elementen moet een integraal taalbeleid teunissen geeft voor bovengenoemde situa bevatten ten eerste een taalontwikkelingscurri tie volgens litjens i99o de volgende richt culum enten tweede een taal leescurriculum lijnen een taalontwikkelingscurriculum moet kin voortzetting van de eerste taalontwikkeling in deren gelegenheid bieden tot het opdoen van dien mogelijk de voortzetting van de eerste taalervaringen op alle momenten dat het on taalontwikkeling bevorderen door kinderen in derwijs zich van taal bedient in dit curriculum contact te brengen met identificatiepersonen wordt geprobeerd het begrip taal in het onder uit de eigen etnische achtergrond binnen deze wijs vorm te geven contacten zouden veel interactiesituaties ge het taal leescurriculum laat kinderen vaar schapen moeten worden waarin taal gebruikt digheden verwerven die de taalontwikkeling wordt liever geen aparte taallesjes maar zin verder stimuleren dit curriculum vormt het volle communicatiesituaties waarin de eerste taalonderwijs taal gebruikt wordt voor het oplossen van pro bleempjes bij het maken van puzzles bij het een taalontwikkelingscurriculu m voorlezen en boekjes kijken praten over spel of gemaakte tekeningen een zich ontwikkelend kind ontdekt van na systematische begeleiding van de nederlandse taal ture mits de omgeving voldoende prikkels ontwikkeling de ontwikkeling van het neder biedt dat de taal een handig medium is om lands als tweede taal moet op een systema interacties met je omgeving aan te gaan aan tische wijze begeleid worden vooral bij alloch vankelijk is de gehanteerde taal nog op de tone kinderen in de kleuterleeftijd deze kan eigen persoon en de direct betrokkenen ge niet overgelaten worden aan het toeval of aan richt in een later stadium ontdekt het kind dat de contacten met nederlands sprekende kinde je middels de taal bij voorbeeld je omgeving ren het allochtone kind heeft contacten met kunt benoemen uiteindelijk mondt de taal volwassen sprekers van het nederlands nodig ontwikkeling uit in een leertaal waarmee je zodat het een taalaanbod krijgt dat breed ge kunt abstraheren noeg is hier geldt weer een primaire behoefte een school wordt voor de situatie geplaatst aan taalaanbod in zinvolle en bevattelijke in dat zij moet gaan participeren in de taalont teractiesituaties afzonderlijke taaltrainingen wikkeling van het kind de school zal derhalve in de vorm van voor en nazegoefeningen of een omgeving moeten creeren waarin kinde woordenschattrainingen zijn hoogstens surro ren alle stadia kunnen doorlopen gaat jonge kinderen nemen geen taal op maar als je dit aanvaardt betekent het dat je je er betekenissen wat ze aan zichtbare formele van bewust moet worden dat al het onderwijs taalelementen opnemen is een afgeleide van tevens onderwijs in taal hoort te zijn en dat taal hun wens betekenis op te nemen en uit te wis in het onderwijs een essentieel onderdeel is je selen dan moeten de situaties er echter naar onderwijskundig beleid zal het onderwijs zo zijn zinvolle communicatiegelegenheden moeten structureren dat het kind taalerva zo kan de taal in het onderwijs een wezenlijke ringen op kan doen op elk moment dat het bijdrage leveren aan de algehele ontwikkeling onderwijs zich van taal bedient van het kind het lijkt me vanzelfsprekend dat je bij aan vaardigen van dit principe ook accepteert dat het bieden van gelegenheid tot opdoen van een dergelijke omgeving zich aansluit bij de taalervaringen in zowel de eerste als de tweede taal van het kind niet alleen in de zin van de taal heeft dus tal van consequenties voor je stadia maar ook in de zin van de moedertaal onderwijs bovengenoemde opvatting moet van het kind vertaald worden in de inrichting van de loka extra dwingend wordt de laatste eis als je len de leermiddelen de schoolorganisatie de naar het gedachtengoed van cummins kijkt pedagogische omgang enzovoort ik zal een hij formuleert de zogenaamde afhankelijk paar praktische voorbeelden geven ook ik heidstheorie die inhoudt dat de kwaliteit van kan op dit moment niet meer dan dat de con 2 8 moer 1991 7 8 sequenties zijn nog te talrijk en te omvangrijk ter boekdelen taalervaringen doen kinderen een school die vechtpartijen afdoet met op school vooral op bij de vakken wereldorien schei er mee uit wat heb ik je nou gezegd tatie aardrijkskunde geschiedenis natuurken hou je mond dicht creeert een totaal an nis of biologie lezen in die lessen is ervaringen dere taalomgeving dan een school die kinde opdoen met nieuwe betekenissen en met be ren laat weergeven wat er in hun ogen gebeurd grijpend lezen althans dat zou moeten dan is moet de school de leerling wel de helpende een school die kiest voor een mechanistische hand toesteken ter illustratie citeer ik uit de rekenmethode creeert een andere omgeving slo publikatie schoolse taalvaardigheden in de dan een school die een realistische methode zaakvakken litjens jongerius i99o hanteert de mechanistische rekenmethode het meest opvallend bij het nabespreken biedt aanmerkelijk minder taalervaringen dan van de antwoorden van de leerlingen is dat de een realistische rekenmethode in de eerstge onderwijs gevende vooral gericht is op de in noemde methode gaat het om het aanleren van houd van het onderwerp vanuit tweede taal de basisvaardigheden in laatstgenoemde me verwervingsperspectief is echter van belang thode probeert men middels een voor kinde dat niet alleen gereageerd wordt op de inhoud ren herkenbare situatie levensechte rekendoe van het antwoord maar ook op de formulering len na te streven waarbij taalervaringen als bij de vorm voorbeeld je gedachten onder woorden bren als school moet je stilstaan bij het feit dat gen ook aan bod komen door de open leer een waar vraag anders beantwoord moet wor situatie neemt de interactie tussen leerkracht en den dan een wie of wat vraag laat staan de leerling sterk toe hierdoor komt de voorbeeld beantwoording van een open vraag zeker een functie van de leerkracht in het gebruik van tweede taillerende kan dat niet zo maar het taal ook beter tot z n recht accepteren van het antwoord zure regen fa een school die op maandagmorgen met de hele brieken bij een rivier als antwoord op de groep kleuters een kringgesprek begint met vraag waarom zit er zo weinig vis in onze wie heeft er in het weekend nog iets leuks rivieren is een gemiste kans beleefd schept een andere situatie dan de er vanuit gaan dat dergelijke taalervaringen school die met een groepje kleuters praat over voldoende aan bod komen in taalmethoden is de dingen die ze zo juist gedaan hebben buitengewoon onverstandig zoals piet litjens de laatstgenoemde vorm is veel intensiever aantoont in bovengenoemde publikatie maar bovenal gelijkwaardiger omdat alle kin deren meegedaan hebben in een kleine groep e e n taa l l eesc urri c ulum kun je door middel van de vraagstelling nauw aansluiten bij de taalontwikkeling van de be in dit curriculum gaat het om het aanbrengen trokken leerlingen van kennis het verwerven van vaardigheden een school die onder druk van welke omstan om je mondeling en schriftelijk succesvol te digheden dan ook besluit of toestaat dat bij kunnen uitdrukken het gaat om de vier taal aardrijkskunde schriftelijk de vraag in welke vaardigheden het luisteren spreken lezen en provincie ligt de stad leiden wordt beant schrijven in de eerste en de tweede taal dit curri woord met zuid holland richt zich te veel culum moet het kind en dus ook ons midde op de inhoud en te weinig op de taalkant in len verschaffen om de taalontwikkeling op zuid holland is een antwoord dat qua vorm gang te houden dit curriculum valt onder de wel correct is juist vanwege het formele ka term taalonderwijs zoals dat bij het uitgangs rakter van het schriftelijk taalgebruik moet op punt verwoord is den duur de tweede taillerende in staat zijn het taal leescurriculum bestaat uit de vol een dergelijke vraag ook in een juiste zin te be gende elementen antwoorden het is toch zonde de kans voorbij een curriculum voor het taalonderwijs in de te laten gaan correct taalgebruik te oefenen moedertaal van het kin d juist bij de zaakvakken kunnen de tweede een curriculum voor het taalonderwijs in het taallerenden taalervaringen opdoen de ver nederland s zuchting van dorian de haan z j spreekt ech een taalverwervingscurriculum voor het ne derlands 1991 7 8 moer 249 een curriculum voor het technisch lezen in de als zij het basisonderwijs binnenkomen be moedertaal van het kin d gint de taalverwerving in die taal op het niveau een curriculum voor het technisch lezen in het nul nederland s het laatst genoemde feit laat dan ook zeker een schrijfmotorisch curriculum de eerste vier jaar de eerste taal dominant zijn echter door een nauwkeurige afstemming van wanneer nederlandse leerlingen in de eerste het gebruik van beide talen op instructiemo jaren van het basisonderwijs onderwijs in hun menten is het vanaf groep 3 mogelijk het on moedertaal krijgen wordt vanzelfsprekend derwijs in de instrumentele vaardigheden si aangesloten bij een mondelinge taalvaardig multaan te laten verlopen in het vierde jaar is heid die het resultaat is van een taal ontwik het al mogelijk te werken met een geintegreerde keling van enkele jaren de luister en spreek taalmethode waarin de nederlandse taalvaar vaardigheid zijn tot op zekere hoogte ont digheid al op een dusdanig niveau staat dat een wikkeld in het eerste en tweede jaar worden leerling ook in die taal zich van alle taalfunc deze vaardigheden verder uitgebouwd in het ties kan bedienen op het deppenbroek is op derde jaar en het vierde jaar van het basis basis van deze principes taalkabaal in eigen onderwijs komen naast eerder genoemde vaar beheer bewerkt digheden de vaardigheden lezen en schrijven in het vijfde leerjaar wordt bij ons op school steeds sterker centraal in het onderwijsleer het nederlands in een dominante positie ge proces te staan hun positie is zo dominant plaatst dit betekent dat het leeuwedeel van dat we aparte leergangen voor het leesproces bij voorbeeld de instructies in het nederlands en het motorisch gedeelte van het schrijfpro plaatsvindt ces kennen in een tweetalige situatie zal het leesproces in een tweetalige setting krijgen de niet neder meestal geen abnormale moeilijkheden ople landstalige kinderen mogelijkheden om in hun veren mits leerkrachten didactisch voldoende moedertaal een zelfde ontwikkeling door te ma bekwaam zijn geroutineerde leerkrachten ken op school worden op die momenten dat blijken zich met behulp van turk4e abc voor in ons geval het turks als voertaal gebruikt turkse leerkrachten en een andere methode wordt de eerste twee jaar middels de normale wij gebruiken voorlopig nog letterstad voor kleuteractiviteiten de luister en spreekvaar nederlandse leerkrachten behoorlijk te kun digheid verder ontwikkeld in het derde en nen redden zolang er geen geintegreerde me vierde jaar komen het lezen en schrijven aan thode is wordt het natuurlijk niet echt ideaal bod zowel het moedertaalonderwijs in het turks er moet nog mee r als het onderwijs in het nederlands streven in principe een gelijkwaardigheid in niveau bij de formulering van een integraal taalbeleid al de beheersing van de vier taalvaardigheden na leen is echter niet voldoende om leerlingen na door de volwaardigheid in de beheersing van acht jaar basisonderwijs die kansen te geven de taalvaardigheden is het leren van betekenis die het mogelijk maken een school te kiezen sen voor kinderen uit beide taalgroepen in ons die bij hun aanleg en ambitie past de uit geval in voldoende mate mogelijk voering van een integraal taalbeleid vergt veel kortom door het gebruik van de moedertaal maak van een organisatie zij vergt ook veel van de je het mogelijk de bestaande leerdoelen binnen een kennis en vaardigheden van leerkrachten als daarvoor gestelde leertijd te bereiken tevens kan de je wilt proberen een integraal taalbeleid voor je in gang gezette taalontwikkeling als basis gebruikt school te ontwikkelen zal je onderwijsorgani worden voor de ontwikkeling van de tweede taal satie en dus ook je schoolorganisatie van een hoge kwaliteit moeten zijn als de viering van naast het taalontwikkelingscurriculum moet het sinterklaasfeest nog een hoofdpunt van je een taalverwervingscurriculum het mogelijk teamvergadering is omdat de inhoud en de maken het nederlands te verwerven gezien taakverdeling weer besproken moet worden is het feit dat de meeste turkse leerlingen het waarschijnlijk zeer verstandig eens kritisch meestal amper een woord nederlands spreken de gang van zaken door te nemen 2 50 moer 1991 7 8 ook met de deskundigheid van leerkrachten litjens p plaatsbepaling en karakterisering van het en de directie moet rekening gehouden wor taalonderwijs nederlands in meertalige onderwijs den het is geen schande iets niet zo maar te situaties enschede slo 1990 kunnen laat staan alle finesses van deze mate litjens p schooltaalbeheersing een zaak voor rie door te hebben zeker geldt dit voor alle het taal en het zaakvakkenonderwijs in moer benodigde vaardigheden deskundigheidsbe 199113 p 82 94 vordering hoort een hoofdbestanddeel van de litjens p j jongerius schoolse taalvaardighe implementatie van een integraal taalbeleid te den in dezaakvakken enschede s i o 1990 zijn waar alle teamleden aan deelnemen teunissen j m f b g een school twee talen de totale organisatie geeft de groepsleer utrecht vakgroep onderwijskunde 1986 kracht de rust en de tijd het belangrijkste werk wallage j eigen taal als onderdeel van een geinte te doen waar een school voor staat namelijk les greerd talenonderwijs s gravenhage ministerie geven de deskundigheidsbevordering geeft van onderwijs t99t de groepsleerkracht en de directie de middelen en het zelfvertrouwen een planmatig profes sionaliseringsproces in combinatie met con crete doelen voor ogen maakt veranderingen mogelijk naar onze mening kunnen bovengenoemde zaken de effectiviteit van het onderwijs in hoge mate bevorderen de effectiviteit van ons eigen onderwijssysteem in al zijn facetten beoorde len vind ik een hachelijke zaak waaraan ik me niet graag waag voor ons als team is het be langrijk dat we geloven in de ingeslagen weg dat de cijfers dit niet weerspreken betekent in ieder geval dat we het niet verkeerd doen ter indicatie geef ik wat uitstroomgegevens naar het voortgezet onderwijs we geven ze voor wat ze waard zijn in de jaren 1987 tot en met t99o ging van de turkse leerlingen 70 procent naar de brugklas mavo havo of vwo de prognose is in vergelijking met de nederlandse leerlingen vaker mavo in de neerstroom uitstroom of zittenblijven in de brugklas zien we geen opmerkelijke verschil len hoeveel kinderen uiteindelijk een diploma halen is ons lang niet altijd bekend hoe het verder met deze kinderen vergaat is op zich natuurlijk een interessante vraag maar men moet zich tevens afvragen hoever de effecten van het basisonderwijs reiken literatuu r cummins j bilingualism and special education issues in assessment and pedagogy clevedon multilingual matters 1984 haan d de taalfuncties en taalonderwijs as pecten van een interculturele taaldidaktiek in handboek intercultureel onderwijs p 2615 262o alphen a d rijn samson z j 1991 7 8 moer 2 5 i