Een project met risico’s – Huishoudchemicaliën

chretien schouteten john vorenkam p nederlands een project met risico s scheikunde huishoudchem icalien chr e tien schouteten leraar scheikunde en john vorenkamp leraar neder lands hebben in het cursusjaar 1984 1985 op hun school de waezenburg chr scholengemeenschap voor mavo havo en vwo te leek voor het eerst met de leerlingen een project uitgevoerd samen met een 3 vwo klas onder zochten zij de gevaren van huishoudchemicalien in dit artikel beschrijven zij de ontwikkeling en de uitvoering van het project inle i ding waarom een project wi j hebben samen een project voorbere id en wij zij n van mening dat kenni s verwerving en u itgevoe rd met lee r linge n van een derde kl a s het opdoen va n vaard i gheden mee r zin kr ijgt vwo in het curs uj aa r 1984 1985 het proj e ct wanneer leerlingen het be l ang ervan i nz ien en werd gedurende zes weken gehouden t ij den s de verworven k e nn i s en vaardigheden in hun de lessen sche i kunde 2x per week en neder eigen l eefs i tuatie daadwerke l i j k kunnen gebrui lands 3x per week de l eerl i ngen werkten ken en toepassen veela l in groepen ze onderzochten onder an leerl i ngen vergeten vaak gebru i k te maken dere welke stoffen thu i s gevaar li jk zouden van hun kennis en vaa rdigheden buiten de kunnen zi j n hoe je er op een veilige man i er schoo l situatie dat zij een strikte s che i ding mee om moet gaan en wat j e moet doen a ls tussen s chool en leefsituatie voortdurend aan er een onge l uk mee gebeurt brengen is volgens ons voor een dee l te wijten i n ons project hebben we de nadruk ge l egd op aan de vakkens c he i d i ng b i nnen ons onderwijs de bewustwo rding van de r i sico s van hu i s systeem daardoor z i en leer li ngen zelden dat houdchem ic al i en daarnaast stond het leren vaardigheden die ze opdoen b ij een bepaald verzamelen verwe r ken en doo r geven van i n vak toegepast kunnen worden b ij een ander formati e centraal tevens be s teedden we ru i m vak ze denken dat deze vaard i gheden spec i aandacht aan het leren samenwerken en het fiek voor dat e n e vak gelden een scheid i ng leren beoorde l en van e i gen werk en dat van van vakken werkt averechts op de gebru iks anderen waarde van de opgedane kenn i s en vaardig heden 21 wij maakten ons echter geen il lusies wij begeleiden werd steun gezocht bij het vak hoopten met ons proj e c t waa rin de sche i ding n ederlands zo ontstond voor ons de mogelijk tussen de vakken neder l ands en s ch ei k u nde heid om onze ideeen over vakkenintegratie te gedurende 5 a 6 weken was wegge n omen concretiseren een be sc heiden b i jdrage te leveren aan het doo r breken van de s c he i d i ng tu sse n schoo l en voorgeschiedenis van het projec t leefwereld on s proj ect i s namel ijk het eerste en en i ge project geweest bij ons op school i n in 1980 1981 werd er b ij ons op schoo l voor het cur s usjaar 1984 1985 het eerst een proj ec t gehouden ove r het on w ij zijn ervan overtu i gd dat het be l a n gr i jk i s derwerp h u ishoud c hem i calien deze eerste sa dat leer li ngen vee l ze l f leren doe n leren z el f menwerk i ng wa s een vorm van kleinscha l ige een we r kp la n op t e s te lle n z el f m i dde le n te vakken i ntegrat i e d e le ssen verl i epen vrij k iezen om hun doel te berei ken leren ze lf fou schoo ls de leer ling e n waren zeker nog n i et ten te co rri geren en ze l f een oo r dee l u i t te projectmatig bez i g ze kregen teksten over spreken over e i gen p r e s tat i es en die van and e mogeli j k gevaar l ijke stoffen geschreven door re dee l nemers aan het p r oj ec t er var i ng di e chem i c i voor c hemi ci d ie ze i n tweeta l len l eer l ingen h i erdo o r opd o en kunne n een g ro te moesten he rs c hri j ve n voor leken ieder twe e tal b ijdrage l everen a a n de pers oons vorm i ng van be schreef van een van die stoffen de geva ren de leerli ngen de p revent i eve maatrege l en d i e j e kunt nemen een project ste lt hoge e i sen aan de bege lei en de hulp die je kunt bieden wanneer z ich d i ng al s l eer li ngen vrij zelfstand i g we r ken en een ongeluk met een de rge lij ke stof voordoet ze l f keu z e s moeten maken moet e n z i j wete n daarnaast bee l dden de leerli ngen een gevaren wat er van hen ve r wa c ht wordt de b e ge l e i aspect uit i n een teken i ng op basis van d i t ders moeten de leerlin gen daa ro m vo l doende materiaal maakten zij een voorlicht i ngsboekj e houvast bieden ze moeten voorkomen dat over mogel ijk gevaar lij ke stoffen leer li ngen b lijven zwemmen in het werk door na deze gestructuree rde aanpak veranderde de hen te helpen b i j het maken van keuzes opzet de inbreng van de leerlingen we rd ver groot ze stelden ze l f vragen zo c hten ze l f naar waa rom d it proje ct bronnen ter beantwoording van hun vragen en be sl i sten z e l f hoe ze de informat i e w i lden in de derde klas van het voortgezet onderwijs doorgeven aa n andere n krijgen leerlingen voor het eerst het vak schei t ijdens het pro j ect kwam de behoefte naar vo kunde ze houden zich daar bezig met eigen ren de activ i teiten van de leer l ingen mee r te schappen en reacties van stoffen en weten structu reren de leerl i ngen wil den du i de l i j khe i d schappelijke theorieen om de praktijk te be over wat er van hen verwacht werd schrijven en te verklaren in zo n beginfase lijkt het ons zeer wenselijk om leerlingen te la de samenwerking ten zien dat het op een verantwoorde manier in het cursusjaar 1982 1983 werkten w i j als omgaan met stoffen niet alleen van belang is secti es s c heikunde en nederlands voor het voor chemici maar ook voor burgers ten aan eerst samen aan het project hu i shoudchemi zien van huishoudchemicalien calien in de voorbereid i ng sfase maakten w i j zijn we wel voldoende op de hoogte van de ri toen samen met twee studenten sche i kunde sico s die we lopen weten we wel wat we nanda g il den en w il liet brouwer een l eerl i n moeten doen of laten om risico s te beperken genwerkboek h i ermee hoopten wij aan onze weten we wat we moeten doen als er een on begele i ding meer structuur te geven het boek geluk gebeurt vanuit de behoefte om deze diende de l eer li ngen te ondersteunen b ij hun vragen te beantwoorden is gekozen voor het werkzaamheden projectonderwerp huishoudchemicalien dat bleek ook het geval te z ijn maar t ij dens er zijn over dit onderwerp nog geen geschik de uitvoeri ng van het proj ec t v i e l ons op dat te leerlingenteksten daarom werd besloten leerlingen moeite hadden met het samenwer leerlingen zelf informatie te laten verzamelen ken en dat zij hun gekozen doel n i et bereikten over mogelijk gevaarlijke stoffen deze te ver dat was onder meer te wij ten aan het slecht werken en door te geven vanuit de behoefte hanteren van taalvaa r d i gheden daarnaast om leerlingen bij deze activiteiten vakkundig te kwamen de leer li ngen i n de eva l uat i e tot d e 22 conclusie dat het goed zou zijn de beoorde gesloten zou worden door uit te leggen op lingscriteria vooraf heel precies te formuleren welke punten gelet zou worden bij de beoor in het cursusjaar 1984 1985 deden wij op del i ng door de groepsleden en de bege l eiders nieuw het project huishoudchemcalien het werd het de l eerlingen du idel i jk dat niet alleen leerlingenboek onderging een grote verande het uiteindel i jke produkt maar ook het proces ring in het werkboek werd nu een aantal taal de gang van zaken tijdens het proj ect met vaardigheidsaspecten behandeld en er werden name de wij ze waarop er b i nnen de groep was tips gegeven voor bepaalde taalactiviteiten sa samengewerkt gewaardeerd zou worden menwerken zoeken verwerken en doorgeven w ij wezen de leerlingen erop dat het welsla van informatie verder werden de beoorde gen van het groepswerk staat of valt met een lingscriteria nauwkeurig geformuleerd goede samenwerking wi j vroegen ieder we creeerden weliswaar geen mogelijkheden groeps li d allereerst antwoord te geven op de om te oefenen met bepaalde taalactiviteiten vraag wat wordt er van m ij als groeps l id ver maar gaven nu meer steun en structuur aan wacht de antwoorden op deze vraag werden de activiteiten van de leerlingen in de overtui i n de groepjes besproken en geformuleerd i n ging hiermee te voorkomen dat leerlingen in de vorm van een aantal voorwaarden een hun werk zouden verdrinken en het niet meer aantal l eerl i ngen reageerde geprikkeld t ijdens zouden zien zitten 2 bovendien namen we in het plena i re gesprek over de voorwaarden het werkboek enige informatie op over moge voor het samenwerken zij meenden dat w ij te lijke risico s van huishoudchemicalien zo l ang st i l stonden bij d i t onderdeel van het pro vormde het werkboek dat werd geillustreerd ject zij vonden de voorwaarden voor z i ch door een leerling uit 4 havo de basis voor het spreken en w ilden l i ever direct aan de slag project een l eerl i ng uitte z i jn o n vrede met de woor den echt i ets u i t de softe se ctor uitvoering van h et project i n de schrifte lijke evaluatie aan het e i nd van het project kwam het benadrukken van het sa zoa l s gezegd is het werkboek voo r de l ee rl in menwerken ook als punt van kriti ek naar gen de basis voo r het project het i s zo opge voren zet dat i edere groep zelfstand i g aan het p r o ject ka n we r ken het boek gee f t stru c tuur aan uitspraken van leerlingen over het samenwerken het proj e ct en vormt een kader van waa rui t het sp r eken over s am en w e rke n kl o n k so m s zo geforce erd leerlingen in vrij he id keuzes kunnen maken ik vond het wel moeil ijk om steeds samen te het laat zie n we l ke stappen de groep werken en b ij a ll es wat i k deed ee rs t met de an moet kan maken om het geste l de do el te deren te overleggen bere i ken ik leerde dat het niet erg makkelijk was ten het eerste deel van het werkboek draagt e en m i nste soms het leek allemaal voor de hand lig tame li jk g e s l oten karakter het tweede deel g e nd van tevoren m aar to en h et e r op aa n van het boek geeft de leer l ingen meer ru i mte kwam von d i k het n o g b es t teg envallen naar eigen inz i cht i nhoud te geven aan het het is toch wel moeilijk om samen te werken en proj ect en heeft dus een meer open karakter dan ook goed vo ora l op het geb i ed van cij fe rs geven is het moeilijk om samen te werken ik heb geleerd om rekening te houden met de ande u itspra ken v an leerlingen o ver h un k eu z evrijheid re meningen en er ook naar te luisteren w e mocht en zel f w et e n w el k o nd er w erp we k o zen en w el k e uitvoering w e ko ze n na de gesprekken over het samenwerken we moc hten on ze t ijd ze lf in de l e n in d e u itvo erin g w er de n we geheel v rij g elaten startten de groepjes met het beantwoorden en bespreken van een serie vragen u it het werk leerli ngen ervoe r en het gebru i k van een werk boek d ie als warming up voor het projecton boek a ls p l ezierig omdat het volgens hen vee l derwe r p waren bedoeld de vragen gingen steun bood z i j vonden het p rettig op deze over gevaarlij ke s ituat i es d i e thu i s met bepaal manier zelfstand i ger te kunnen werken de stoffen kunnen ontstaan de meeste vra i n de in l e i ding van het werkboek konden de gen werden gesteld naar aan l e iding van kran leer li ngen l eze n wat e r van hen verwa c ht teber i chten over onge l ukken met in de huis we r d wat zij van ons konden ve r wachten en houding gebru i kte p r odukten op deze man i er op welke wi j ze het project beoo r dee l d en af kon den de l eerli ngen zic h alvast een idee vor 23 men over hoe mensen soms met gevaar lij ke ste l len omdat een meningsversch i l onoplos stoffen omgaan baar leek het waren met name de l eer li ngen na de besp rek i ng van de vragen en het u i tvoe u i t deze groepen d i e achte raf vonden dat ze ren van twee proefj es vroegen wij ie d ere over het samenwe rken vee l hadden geleerd groep e e n l ij st van gevaarl ij ke s to f fen op te het doorgeven van i nformatie moest op een st el le n d ie thui s aanwezig kunnen z ij n in e e n aantrekkel ijke manier gebeuren en de over p l ena i r gesprek over de verzamel lij sten werden d racht moest op een door de groep ze l f be de lijsten aangevuld met sto ffen die nog d oor paa l d publ i ek ger i cht zij n ande re g r oepen waren genoemd d e leerli ng e n wij noemden in het werkboek enkele verwer moesten daarn a in hun groep d e ze wi ll ekeu ri ge ki ngsmogelij kheden de groepen kozen voor de lij st o r denen d at wi l z e ggen de stoffe n in c a vo l gende verwerk ingsvormen t e g ori ee n i ndelen folders over cosmetica die toegel icht wer na het bespreken van i nde li ngs c r it eri a en na den in een praatj e waarin ook versch ill ende onderli ng overleg kwam de vo l gende inde l ing p r odukten werden getoond tot stand een huis aa n hui s kr ant voor de cosmetic a doe het ze l ve r doe h e t ze l f art i k el en een radioprogramma over brandstoffen b randstoffe n posters over de gevaren van medic ij nen m edicijne n een tv prog r amma over bestrijd i ngs bestr ij d i ngsm i dde l en middele n s c hoonmaakmiddelen een radioprogramma over schoonmaakm i d iedere g ro ep koos ee n c ategori e e n v erzame l de delen over de stoff en of een aantal stoffen uit de de groepen stelden aan de hand van r i chtlij nen categ o ri e i nform a tie om op bas is h i erva n e e n i n het we rkboek een werkplan op en l egden groepswerkstuk te maken vast aan we l ke specif i eke cr i ter i a het uite i nde voor het verzamelen van i nformat i e g i ng e n we lijke produkt moest vo l doen van vier ba si svragen u it tens l otte besteedden we veel aandacht aan 1 u i t we l ke s tof s toffen bes ta a t h et pro de beoordel i ng i edere groep beoordee l de het dukt de produkt e n e i gen werk en dat van a l le andere groepen de 2 w a t i s het gevaa r van dez e stof stoff en beoordelingen werden na onder l ing be r aad i n 3 ho e voor kom je dat er met d e ze stof s tof een cij fer uitgedrukt waarna er door iedere fe n onge l ukken gebeuren groep een mondelinge toelicht i ng vo l gde h i er 4 w a t mo e t j e doen b ij een ong el uk m e t dez e bij ont stonden levendige en soms fe l le d i s c u s stof stoffen s i es waarbi j de emot i es hoog op li epen we in het we rkboek hebben w ij s ugg es t i e s voo r dachten samen na over de mate van subject i h et zo e ke n v a n informatiebronn e n ge geven viteit b ij het beoorde l en de l eerl i nge n notee rden s teed s nauwkeu ri g wat ze i n we l ke br onnen gevonden hadd e n u i t spra k en va n lee rlingen o ver h et beoord elen ook we z en w i j op de on betrouwbaarheid van van eige n werk en d at v an a nd eren de bronnen a lle verzamelde in f ormatie werd ik ben er hartst i kk e trots o p en vin d het daar o m vervolgens voor iede reen gekop i eerd erg moeilijk om eer lijk e n obj ecti ef te z ij n aa n de ander e ka n t vin d i k het erg g oed om k riti s c h te zoa ls we met de g roepen hadden afgesproken z ijn op wat je zel f gem a akt h ebt kwamen we nog een s terug op het s amenwer j e w eet va n jez elf he t b este h o eveel j e er v oor ken ook n u b l eek het gesprek daarover moe i ge d aa n he b t m a ar he t is t och g e k om jezel f e e n zaam te ver l open to c h merkt e e e n aanta l cijfer te gev en l eer li ngen op dat v o o ral de ta a kverdel ing b in wat oo k ui t d e b es p rek in g w el blee k was d at nen de groep en het eens worden ove r bepaa l het er g moeili jk is het we rk va n ande ren te be de te maken keuzes problemen op leverden de oor dele n o mdat je d e ne ig in g hebt te vergelij ken reden van deze moei lij kheden lag vol gen s hen w a t t och eigen lij k n iet de be doeli ng wa s i n het c ommun icat i eve vl ak sl ec ht l ui ste r en na ar e l kaa r d a a r doo r werd e n soms a r gumen conclusies t e n va n een groep sl id v erke e rd g ein te r pre teerd in de schriftelijke evaluatie van het project b i j twee groepen moesten wi j orde op zaken kwam duidelijk naar voren dat de leerlingen i n 24 staa t w aren hun p roj ect g oe d te str u ctur er en viteiten en ervoeren zij dat taa l vaardigheden dan k zij de s te un die ze a a n h e t w erk b oe k h ad belangr ijke hulpmiddelen zi j n b i j het leren de den zij e r voeren het gebru i k van het werk ruime aandacht d i e w ij aan het samenwerken boek n i et als een belemmer i ng van hun vr ij besteedden beviel de leer lingen over het alge heid i ntegendeel zo funct i oneerde het werk meen bepaa l d n i et ze vonden het uitermate boek op de manier zoals ons voor ogen stond storend en overbod i g om over deze activite i t i n zeke r e z i n bepaalden wi j wat l eer li ngen van gedachten te w i sse l en wi j moeten toege moest en leren ven dat het problematiseren van deze act i v iteit dat l ij kt n a u wel i jk s veren i gbaar met de gan g alleen maar zin heeft als er zich op d it punt bare opvat ti ngen o v e r pro j ectonderw ijs dat moeil ijkheden voordoen leer li ngen i n de ee r ste p l aats het doe l en de i n uit de presentat i e van het project b l eek dat de houd va n hun leren zel f moeten bepa l en w ij leerlingen zi c h bewust waren geworden van ri vi nden h et echter onve rantwoord om op ee n sico s met hu i shoudchemica l ien schoo l waar heel tradit i onee l w ordt l es gege b ij het beoo r delen van de presentat i e besteed ven een project te sta rt en waarbij l eerl i ngen den we n i et al l een aandacht aan het produkt gevraagd wordt zel f een onderzoeksv r aag te maar ook aan het proces de groepen ve rte l stellen en aan de sl ag te gaan in onze praktijk den hoe het onderzoek was ver l open en beoor merkten wij dat lee rli ngen s ne l ontmoed i gd deelden daarmee ook hun e i gen werk het be raakten wannee r hun ee n te g r ote mate van oorde l en moet vo l gens ons niet a ll een een vrijheid werd geboden vandaar dat wij ge zaak zi j n va n de toehoorders ook het oordee l zo c ht hebben naar een manier om het p r oject van de beoordeelde groep bepaalt het eindoo r inhoudel ij k en organisator i sch te structure ren dee l de onbekendhe i d met deze w ij ze van be i n het project besteedden wi j hee l bewus t aan oorde l en l everde voor een aanta l l eer li ngen da c ht aan bepaa l de t a a l act i v i te i ten zoeken noga l wat problemen op wat n i et weg nam verwerken e n doo rgeven van i nformatie en s a dat zi j het eer lij k en j u ist vonden hun e i gen a c me n we r k en doo r ze l f o n d erz oek te doen ont t iv ite i te n en p rodukt mee te beoordelen dekten de leer l ingen het be l ang van deze a ct i no t e n geinteresseerden kunnen het werkboek verkrij gen door f 15 over te maken op g i ronummer 13 60 681 t n v j b vorenkamp de eekholt 22 i n tol bert onder vermelding van werkboek ge vaarl i jke stoffen thuis zie voor het probleem van begeleiden en structu reren van projecten het a rt ikel van anke burger taalvaardigheden gereedschap voo r project werk i n moer 1984 6 25