Een school in verandering – Verslag van een gesprek met leerkrachten van de Johanna Marcus-Nijlandschool

een school in veranderin g verslag van een gesprek met leerkrachten van de johanna marcus nijlandschoo l tineke krol inleiding we hopen dat het deelraamplan nederlands leidt tot praten vergelijken kiezen en hande len op de scholen daarom vonden we het prettig dat we van leerkrachten aan een l h n o school hoorden tot welke veranderi ngen het praten en kiezen op hun school had geleid het gaat hier om de johanna marcus n ijlandschool in apeldoorn een school met zo n 850 leerlingen verdeeld over de afdelingen i h n o l h n o en m h n o na ast de hoofdschool met de drie afdelingen is er nog een kleine re school waar alleen een l h n o a fdeling is on dergebracht op di t moment werken er vijftien mensen binnen de v a v o sect i e de ontwi kkelingen van de laatste jaren de verworv enheden en de plannen vinden we i n belangrijke mate terug i n de eerste aanzet tot een schoolwerkplan voorjaar 1976 daarin lezen we onder andere dat in de onderwijsleersituatie de leerl i ng centraal staat en dat daar om zoveel mogelijk reken ing gehouden wordt met de e igenschappen en omstandigheden van de leerl ingen d it uitgangspunt heeft konsekwenties voor de manier waarop leerl i ngen naar ei gen tempo en kunnen aan verplichte leerstof werken en voor de manier waarop ruim te gemaakt wordt voor meer open leers ituaties waarbij het onderwerp of thema i n klasse verband wordt v as tgesteld het laatste heeft e rtoe geleid een aantal vakken te integreren onder wereldori entati e wordt nederlands geschiedenis aardrijkskunde en maatschappij leer begrepen de school spreekt van open wereldori entatie open omdat de leerlingen zelf zoveel mogel ijk inhoud en werkwijze van de lessen bepalen deze wereldorientatie brengt de leerlingen tot allerle i taalact i v ite i ten op een manie r die ons erg zinvol lijkt verslag van het gespre k weetje nog wat de aanleiding was om te gaan veranderen aan het e i nd van het schooljaar zo n jaar of acht geleden vonden wij a v o docenten dat het t ijd werd een nieuw taalboekje te kiezen we vroegen bij verschillende uitgevers de taal methodes aan ze werden bekeken en we merkten dat ze allemaal op hetzelfde neerkwa men teksten over de jurk van els of l ientje van de buu rv rouw en elk hoofdstuk was volgens hetzelfde vaste strami en opgezet noch de inhoud die zo rolbepalend was noch de oefenstof vonden we nog langer gesch i kt aan de nieuwe voorzitter van het bestuur di e vroeger directeur was van een kweekschool werd gevraagd het minst slechte boek uit te zoeken ook hij vond het moei l ijk een echt geschikte methode aan te wijzen we bedachten dat er teksten moesten komen die niet zo rolgebonden en gedateerd waren zoals die acht jaar geleden nog erg veel voorkwamen teksten waaru it de leerlingen konden kiezen zo besloot een deel van de a v o sectie met de krant te werken we kregen van de inspectrice zes weken de t ijd om te bewijzen dat we met het loslaten van de methode de kinderen niet benadeelden 199 hoe werd er m et de krant ge werkt de kinderen hadden allemaal een exemplaar van het plaatselijk dagbl ad voor zich ze zaten in groepjes bij elkaar we vroegen ieder groepje een stuk uit te zoeken dat ze precies wilden lezen we hadden van te voren een bepaalde werkwijze afgesproken als het stuk eenmaal gekozen was dat kwam op het volgende neer eerst het stukje lezen moeilijke woorden aanstrepen de onbekende woorden opzoeken in een woordenboek met die woorden nieu we zinnen maken tusse nkopje s maken dat is de tekst proberen in te delen uit de kopjes een trefwoord halen om a an de hand daarva n het stukj e samen te v att en of erover te ver tellen wij maakten d an voor ieder groepje vragen bij de gek ozen tekst hadden de leerlinge n dan ze lf geen vragen over de tekst zowel bij hen a ls bij on s moest da t groeien wij wisten natuurlijk heel g oed dat er in i edere methode vragen bij de tekst stonden wij voelden ons v erpl i ch t om nu di e vrage n voor de leerlingen te maken en die leken in het begin heel sterk op de vragen uit de m ethod e alleen de tekst was meer bij de tijd j e had e r trouwens een geweld i g s tuk werk a a n terwijl er op het punt van tekstverwerk ing maar wei nig v erande rd e wat waren dan de vo ordelen o m zo me t teks t e n te werken hoewel we pas in een later stadium beter in staat waren konse kwe nties te trekken uit het we rken met of naar aanleiding van door de leerlingen gekozen t e ksten z agen we toch al in het al l ereerste begin een aantal belangrijke posit i eve punten je merkte bijvoorbeeld vri j snel waar de kind e ren belang stelling voor h add en ze kozen meestal die stukk en uit die ze interessant vonden o f w aar z e al een h eleboel va naf wisten natuurlijk wisten we ook voor het werken met de kr ant wel i ets v an hun interesses a f maar die kennis had je toch a ltijd min of meer toev a ll i g gekreg en tijd ens de pauze of na de les nu spraken ze er als het ware in het openbaar over verder kwam je er be t e r achter wat voor leerling e n moeilijke woorden begrippen of zinnen w aren het waren lang niet altijd d e moeilijke woorden waar de methode naar vroeg je kreeg zo veel meer ove rleg met de k in deren vooral als we erachter kwamen dat nie t all e s in het woord enbo e k te vinden was zoa l s inde rt ijd woorden als ludiek en escaleren we probeerde n er dan een and er woord voor in de plaats te zetten de betekenis op t e mak en uit wa t er omheen stond naar aanleiding hiervan bedachten we zelf nieuwe woorden voor dinge n die nog geen naam hadd e n we prat e n er af en toe ook over waarom sommige stukken zo v aag of zo moeil ijk o pg eschreven zouden zijn omdat we in twee verschillende gebouwen werkten z etten we verhalen naar aanleid i ng van tekst en op d e band di e ba nde n werden d an weer a fgedr a aid op d e andere school waar ze ook met die teksten bezig waren prettig was verder d a t er in de kl assen waar met de krant gewerkt werd minder ordeprobl emen optraden al deze punten de vergrote betrokkenheid van de kinderen hun gesprekken n aar aanlei ding van teksten hun werken aan het oplossen v a n voor h e n moeilijke punten hun plezier erin vonden we zo positief dat we met het experim ent verder wilden gaan hoe reag e erden de ouders op dit werken zo nder m e th o de ze vonden het in he t begin maar een raar idee in sommige gezinnen komt helemaal geen krant en in gezinnen waar hij wel komt lee s t moeder hem soms ni et dus waarom zou de dochter dat dan wel op school doen veel ouders gaan uit van de traditionele school zoals 200 ze die zelf ervaren hebben en staan wantrouwig tegenover vernieuwing op den duur voer den we ouderavonden per klas in daardoor ontstond een wat intensieve re relatie met de ouders waardoor wij beter in staat waren het wat en waarom van de veranderingen te be spreken wat gebeurde er toen de zes experimenteerweken om ware n de i nspectrice die regelmatig lessen had bijgewoond had geen bezwaar tegen het voo rtzet ten en zelfs het uitbreiden van het experi ment zoals wij dat wilden wel hadden we inmid dels begrepen dat als we als a v o sectie een gezamenl ijk beleid w ilden ontwerpen we een aantal zaken du idel ijker moesten regelen boorbeeld er moest bijvoorbeeld vastgelegd worden welke eisen we aan de leerlingen stelden bij onze vragen en opdrachten naar aanleid i ng van de gekozen teksten hield toch ieder voor zich re kening met wat van de leerlingen gee ist zou kunnen worden op het examen alsof we een soort verborgen agenda afwerkten we vonden dat het leerlingen en leerkrachten meer houvast zou geven als we vaststelden welke mi n i mum eisen met betrekking tot vaardig heden en techni eken aan bod moesten komen we hadden eigenlijk noo it een leerplan ge had waarin dat was vastgelegd de gebruikte methoden vormden het plan eerst waren onze huisregels nogal mal zo van als je 1 5 uur met teksten gewerkt hebt besteed je een kwa rt ier aan bepaalde spell i ngsoefeningen later wilden we doelen eisen en werkwijze met betrek king tot nederlands geschi edenis aardrijkskunde en maatschappelij k inzicht zo veel mo gelijk als een b ijeenbehorend leergeb i ed beschrijven naast dit soo rt regelingen met betrek king tot de leerinhoud en w i lden we zaken regelen met betrekking tot organisatie en de noodzakelijke hulpmiddelen uiteindelijk leidde dit tot de eerste aanzet tot een school werkplan daarin is sprake v an integratie van vakken het ligt ei genl ijk erg voor de hand de teksten d i e de kinderen uitkozen gingen natuurlijk over iets en het was jammer er alleen maar taalopdrachten aan te koppelen en het voor wat de tekstverwerking betreft maar bij te laten vooral toen de leerlingen en wijzer wat meer gewend raakten aan het praten in de klas en het werken in groepen merkte je dat ze naar aanlei ding van die teksten meer te weten wilden komen we vonden het zot om te zeggen dat zoek je maar uit bij maatschappelijk inz icht die vraag naar meer tegen i nfor matiezorgde er wel voor dat wij als gekken moesten zoeken naar voor de leerlingen geschik te achtergrondinformatie voor het geld dat we anders aan methoden uitgaven kochten we nu naslagwerken u i t methodes knipten we geschi kte teksten ook uit alle mogelijke tijd schri ften zo bouwden we langzaam aan ons informatiecentrum waar de kinderen zelfstan d ig mee konden werken tekstverklaring en tekstverwerking groeiden uit tot projecten de werkstukken die eru it voo rt vloeiden zetten we ook in het informatiecentrum zodat andere kinderen deze voor hen goed leesbare teksten kunnen gebruiken lukte het iedereen om de overstap te maken van het cursorische werken uit methoden naar meer thematisch onderwijs dat lukte na verloop van tijd wel vooral toen we werkvormen en materialen ontwikkelde n 201 die ons steun gaven bij ons werk zo ontwikkelden wij bijvoorbeeld na een nauwkeurige analyse van eindexamenopgaven een baslsbegrippenlijst hieri n staan beg ri ppen genoemd die op een of andere wijze gedurende de schoolper i ode aan bod moeten komen de leer l ingen houden zelf i n hun woordenmap bij welke begri ppen aan de orde geweest zijn na tuurlijk kan de lijst aangevuld worden mede afhankelijk van wat in de groep ter sprake was gekomen verder bedachten we met elkaar verschillende vormen van zelfbeoordeling van indi vidueel werk en evaluatie van groepswerk daarnaast ontwikkelden we een nog lang niet volledig systeem van taalkaart en er is nu eenmaal verpl ichte leerstof die effici enter en meer aan gepast aan het eigen tempo en n iveau van de leerlingen doorgewerkt kan worden er wordt overigens nooit meer dan een lesuur per week aan besteed we maakten onder andere kaar ten over spell i ng interpunctie en ontleden ook hebben we en dat geldt dan weer meer ter ondersteuning van het werk bij projecten kaart en ontwikkeld waarop du i delijk aangegeven staat hoe de leerlingen met versch illende hulpmiddelen zoals video bandrecorder en informatiecentrum kunnen omgaan ook dit soort gebruiksaanwijzingen kunnen overigens worden u itgebreid met kaa rten di e als geheugensteun kunnen dienen bij het thematisch werk ze kunnen dan b ijvoorbeeld punten bevatten waaraan je moet denken bij het telefoneren brieven schrijven of i ntervie wen wat gebeurt er als jullie nieuw personeel kragen nieuwe leerkrachten krijgen de steun van een begeleider een van de collega s die hen helpt bij het benutten van op school ontwikkelde werkvormen als groepsgesprek rollenspel en verschillende manieren van evalueren verder organiseren we het zo dat iedere klas z n eigen a v o docent heeft daarnaast be palen we voor ieder een taakomschrijving zo n taakomschrijving houdt bijvoorbeeld in dat iemand werkt aan het informatiecentrum de begrippenlijst of aan de begeleiding van nieu we leerkrachten voor deze activiteiten benutten we onze taakuren die we met passen en meten zo goed mogelijk besteden we hebben niet meer taakuren dan andere vergelijkbare scholen de nieuwe leerkracht die nog een applicatiecursus moet volgen voor aardrijkskunde of ge schiedenis werken we tegenwoordig eerst een jaar in daarna gaat zij of hij met gerichte vragen vanuit de lespraktijk zo n cursus volgen geef nu eens een voorbeeld van hoe er op dit moment gewerkt word t je probeert eerst met je klas een onderwerp vast te stellen laten we als voorbeeld nog een keer de krant nemen aanleiding kan natuurlijk ook een t v programma zijn een excursie of een verhaal van de leerlingen de leerling praten in groepjes over welk nieuws ze al dan niet leuk of belangrijk vinden intussen loopt de leerkracht langs de groepjes en merkt meestal direct wel waarover meteen al uitvoerig gepraat wordt na een poosje schrijven ze het onderwerp en de redenen waarom ze het gekozen hebben op grote vellen papier daar over wordt dan gepraat uiteindelijk leidt dit tot de keuze van een onderwerp naar aanlei ding waarvan de komende weken gewerkt wordt daarna gaan we het werk verdelen door eerst deelonderwerpen vast te stellen bij ieder deelonderwerp bepalen we wat we er mini maal over te weten moeten komen hierbij geeft de basisbegrippenlijst houvast de deel 202 onderwerpen worden over de groepjes verdeeld de leerlingen bepalen zelf op welke manier ze het best de informatie kunnen zoeken die ze nodig hebben ze kunnen natuurlijk het informatiecentrum benutten maar ook gesprekken voeren in of buiten de school als er aanleiding toe is praten we met elkaar over de ervaringen die de leerlingen opdoen bij dit zoeken naar informatie er worden bijvoorbeeld wel eens opmerkingen gemaakt over de manier waarop ze vragen stellen als de groepen hun deelonderwerpen afhebben zetten we de zaak op stencil ieder leest dan het werk van de ander waarbij erop gelet wordt hoe het geschreven is en of de leerlingen inderdaad weten wat ze volgens afspraak minimaal te we ten zouden moeten komen soms moet er dan nog wat worden aangevuld daarna leveren de leerlingen repetitievragen in die worden met elkaar besproken waarna de repetitie ge houden wordt die repetitie is belangrijk omdat er aan deelonderwerpen gewerkt is en er dus vragen over het geheel nodig zijn zij stellen zelf een lijstje vragen op bovendien vin den de kinderen dat je pas echt iets weet als je het zelf hebt gevonden 203