Een talkshow in het schoolonderzoek

greet snoodijk luistervaardigheid een talksho w schoolonderzoek in het schoolonderzoek luistervaardighe id in het schoolonderzoek van havo 5 wordt door de sectie ne derlands van de andreas scholengemeenschap in zevenaar niet als sluitpost beschouwd maar als een zinvol en dus waardevol onderdeel van het moedertaalonderwijs in het schoolonderzoek koppelen zij luistervaardigheid aan kijkvaardigheid door dat zij de leerlingen opdracht geven diverse talkshows zoals die op de televisie gepresenteerd worden te analyseren greet snoodijk doet namens de sectie nederlands verslag van de inhoud van dit schoolonderzoekprogramma en de voorbereiding van dit onderdeel in leer jaar 1 tot en met 4 zij was tot augustus 1988 als docente nederlands werk zaam op de andreas sg maar heeft nu een functie als conrector op de ijsen doorn sg te zutphen inlei d in g problemen rond d e b eoor d elin g en een aan tal praktische bezwaren te grote klassen en in het themanummer van moer over d e prak slechte leermid d elen w anneer luistervaar d ig tijk van het schoolonderzoek moer 1 98 7 5 6 heid wel g etoetst wordt in he t schoolon der is naast de beschrijving van diverse praktijker zoek kent men d it onderdeel slechts een z e er varingen ook de uitslag van een enquete opge beperkte waarde toe b ij 6 5 van de scholen nomen restauratie en vernieu wing o p 3 8 0 beslaat het niet meer dan 10 van het totale havo en vwo scholen sc hoolonderzoekscij fe r een teken va n restau een van de opvallende dingen die uit de ze en ratie quete naar voren komen is dat het onderdeel al een aantal jaren heeft de sectie n ederlan d s luistervaardigheid aan belangstelling heeft in van d e a ndreas sg in z evenaar mavo havo geboet 39 van de scholen vindt het niet en sinds 19 88 v w o luistervaardigheid in haar zinvol meer luis tervaar d ighei d te t oetsen in het sc h oolon derzoek prog ramma van h avo 5 op ge schoolon d erzoe k ter w ijl dit in 1 9 7 4 nog 24 nomen o ndanks b ovengenoemde p ro b l em en w as oorzaken die genoemd worden zijn de en bezw aren is de sectie redelij k tevreden 9 het schoolonderzoekprogramma in havo 5 het schoo l onderzoek nederl and s i s als volgt ove r het j aar verdeeld onderdeel vorm duur tijdstip gew fa c tor spreekvaard ighe i d 1 spreekbeu rt 10 m i n 1e so w eek 2 spreekvaa r d ighe i d 2 forumd iscussie 25 m i n 1 e so week 2 voorlezen 5 m in 1e s o w eek k l assewerk 1 1 e periode k l assewerk 2 2e peri ode 2 lu isteren schri fte li jke rapport age 60 m in 2e peri ode 2 l e tt e rkunde monde ling 60 m i n 2e so week 5 15 het s choolonderzoekc ijfer is het gewogen gem i ddelde van de schoo londerzoeken toe lichting spreekvaardighei d 1 spreekbeu rt waarbi j de l eerli ng een bepaa l d aspe ct behandelt uit een voor de l ijs t ge lezen boek de l eerl i ng formulee rt een ste lli ng e n probee rt m b v argumenten en ill u straties zie voor l ezen deze s tel l i ng te bewijzen en toe te li chten spreekvaardighe id 2 deelname aan een fo rumd i scu s s i e 5 l eer l ingen k i ezen i n overleg met de docent e een onderwerp en documenteren zich van te voren zodat ze goed be s lagen ten ijs komen voorlezen d it gebeurt i n comb i nat ie met sp reek vaa rd i ghe i d 1 ter ondersteun i ng van de ste lli ng l ezen leer li ng e n fragmenten voor u it het gekozen boek klassewerk 1 en 2 het gem iddelde cijfer van de behaalde punt e n voor p roefwerken en o verho ri ngen tij dens l es a ctiv ite i ten h i erin zij n de onderde l en s tel len e n tek s tbegri p opgenomen luisteren schr ifte lij k afgenomen lu i ste rt oet s aan de hand van een bekeken tv prog r amma letterkunde e en ge s prek ove r een i n overl eg met de docent e vastgeste lde boekenl ij st deze li j s t bevat 18 num mers u it de neder l andse li teratuur to e gestaan worden ook 1 of 2 boeken u i t de wereld li te ratu u r 10 over de opzet en uitvoering van dit onderdeel vlees in de stu d io o pged iend als lek k er w arm dat niet alleen beperkt blij ft tot luisteren ha pje d e discussie hand elt over d e vooroorde maar ook kijken bij oefening en toetsing be len ten aanzien van het eten van rattevlees trekt een zinvol onderdeel sonja bespree kt dit met twee gasten en het publiek uit nevenstaand overzicht blijkt dat aan s p reek en luist ervaar d i g heid een aanzienlijk gewicht wordt toegekend 4 0 van het vragen naar aan l e i d i ng van een fragment u it schoolonderzoekcijfer b ij het houden van een sonja op zaterdag duur 15 minu t en forumdiscussie ligt het accent op de spreek 1 a hoe l ei dt sonja het onderwerp in vaardigheid het formuleren en onderbouwen b wel ke bedoeli ng heeft ze daa rmee van argumenten het stellen van vragen het c in de react ies hierop spe len vooroorde kunnen aandragen van voorbeelden bij de ar len een rol wel ke vooroordel en be gumentaties enzovoort d at w il niet ze g gen trek i n de toe lichting van je antwoo rd dat het gaat om een debat w aarbij het elkaar verbaal en non verbaa l gedrag overtroeven en vliegen afvangen de hoofd d hoe reagee rt johannes van dam op de moot vormen b ij de voorbereiding wordt daar bestaa nde vooroord el e n om ook aandacht besteed aan het luisteren 2 i n de d i scussie b lijkt da t er sprake i s van naar elkaar het ingaan op el kaars ar g umenten tegengeste l de opvatt ingen leg dit u i t 3 kun je zeggen dat sonja du i delijk het zich verdiepen in andermans stellingname eenstandpunt inneemt i n de d i scus sie en het onder de loep nemen van een aantal noteer zo vee l mogeli jk voorbeelden ver non verbale aspecten bijv houding gezichts baa l non verbaal en para ve r baa l om je uitdrukking en para verbale aspecten bijv antwoo rd toe te li chten toonhoogte woordkeus 4 hoe reagee rt het publ iek op de versch il lende meningen toelich t en met behul p van voorbeelden sonja barend in het schoolonderzoe k 5 bes c hrijf zo volled i g moge lijk de re lat i e tussen de spreker s maak h i erb ij geb r uik van de begri ppen u it het onderdelen van de talkshows van sonja ble communica tiemo d el ken redelijk geschikt te zijn voor het toetsen 6 we l k doel denk je dat son j a heeft met het van kijk en luistervaardigheid gezocht werd opnemen van een ge s prek over dit onder naar een onderwerp dat leerlingen zou aan werp i n h aa r programma spreken en niet langer duurde dan 15 a 20 mi nuten daarbij ging het niet alleen om de inte veel succes ractie van sonja met haar gast en maar ook om de interactie van sonja en gast en met het publiek hoe ziet een dergelijke toets er in de praktijk doelstellingen uit de hele toets duurt 60 minuten de vragen algemeen geformuleerd ligt aan de in het worden uitgereikt en de eerste 5 minuten heb voorbeeld gestelde vragen de doelstelling ten ben de leerlingen de gelegenheid deze vragen grondslag dat leerlingen in staat zijn kritisch door te nemen en alvast een ruwe indeling op te kijken en te luisteren naar discussiepro hun kladpapier te maken zodat ze tijdens het gramma s op tv tv kijken doen leerlingen observeren hun notities al enigszins kunnen ru veelvuldig waar afhankelijk van het onder briceren na deze voorbereiding wordt de vi werp ook discussieprogramma s toe behoren deoband gestart en kijken de leerlingen onge maar op welke wijze kijken leerlingen naar dit veer een kwartier naar de talkshow de reste soort programma s naar wij aannemen kijken rende 35 a 40 minuten is er gelegenheid om en luisteren leerlingen maar ook veel volwas de vragen met behulp van hun notities uit te senen naar opvattingen en meningen van werken gespreksdeelnemers zonder zich vaak af te een voorbeeld van een dergelijke toets is een vragen wat de deugdelijkheid van de argumen fragment van het programma sonja op zater tatie is hoe objectief en onpartii dig een dag het gaat daarbij om het eten van ratte gesprekleid st er is welke invloed het publie k 11 heeft of krijgt waarom een bepaald gespreks op te voeren onderwerp uberhaupt aan de orde wordt al met al geen geringe opgaaf voor de gesteld enzovoort de opzet is dan ook dat leerlingen leerlingen zich meer bewust worden van een vandaar dat in voorafgaande leerjaren al met viertal aspecten luister en kijkvaardigheid begonnen wordt 1 structuur 2 interactie 3 inhou d kijk en luistervaardigheid 4 bedoeling effect in leerjaar 1 t m 3 hav o wanneer we kijken naar de structuur van een dergelijke talkshow dan moeten leerlingen het schoolonderzoek luistervaardigheid zoals zicht krijgen op de globale opbouw en het ver in het voorgaande geschetst is een uitvloeisel loop van de discussie is het voor hen zicht van de lessenreeksen die in de onderliggende baar dat er een rode draad in de behandeling leerjaren hebben plaatsgevonden met name in van het onderwerp zit of dat deze juist ont havo 4 wordt al een begin gemaakt met de breekt welke gespreksprocedure is er expli voorbereiding van het schoolonderzoek een ciet of impliciet afgesproken is er bijvoorbeeld jaar later maar ook in leerjaar 1 t m 3 havo eerst een rondje waarin de meningen worden zijn er lessenreeksen luistervaardigheid in de geinventariseerd of barst de discussie meteen jaarprogramma s opgenomen los de wijze waarop het discussie onderwerp in leerjaar 1 en 2 heterogeen samengesteld ingeleid en afgesloten wordt kan ook informa m h wordt er thematisch cursorisch gewerkt tie geven over de al dan niet geplande struc thematische lessenreeksen veelal n a v het tuur binnen de discussie en welke interpre tijdschrift tikker worden afgewisseld met cur tatie hecht je daaraan wat zou de bedoeling sorische onderdelen spelling taalbeschou van een specifieke inleiding zijn en wat is het wing schrijfvaardigheid e d een van de cur effect ervan op gespreksdeelnemers en of sorische lessenreeksen is luisteren 8 les publiek sen samengesteld voor zowel leerjaar 1 als op het terrein van de interactie moet de leer 2 ling kunnen beoordelen en beschrijven hoe de in leerjaar 1 staat met name het aspect kij gesprekken tussen gespreksleidlstler en ken centraal waarbij leerlingen zich meer be gasten verlopen wat de relatie tussen hen is wust worden van zaken als houding gebaren welke rol de gespreksleid st er heeft en neemt en allerlei andere non verbale elementen die bij welke rol het publiek speelt of mag spelen luisteren een rol spelen dramatische expressie daarnaast moet de leerling verband kunnen is een belangrijk middel in deze lessen om dit leggen tussen de argumenten die iemand op kijken te verduidelijken en te illustreren de tafel legt en het referentiekader van waaruit leerlingen houden van deze lessen een logboek iemand zijn of haar opvattingen formuleert bij dit logboek wordt beoordeeld evenals de bovendien moet de leerling in staat zijn on betrokkenheid bij de lessen en de uitvoering derscheid te maken tussen verbale non van de opdrachten verbale en para verbale aspecten van de in leerjaar 2 wordt er voortgeborduurd op dit interactie kijken daarnaast komen andere daarmee sa wat betreft de inhoud van een dergelijke talk menhangende aspecten ter sprake als iemand show wordt leerlingen gevraagd een samen boos kijkt hoe klinkt zijn of haar stem dan vatting te geven van argumenten va n het accent van het kijken wordt in dit leerjaar gespreksdeelnemers en mogelijke verschuivin verschoven naar het luisteren sprekersken gen daarin merken leeftijd geslacht land of streek hard ten slotte het aspect bedoeling effect dit is zacht vloeiend haperend e d dialect accent nauw met bovenstaande aspecten verbonden emoties in stemmen enzovoort ook het be wat is bijvoorbeeld het effect van een domi grip context wordt geintroduceerd in de ene nante gespreksleid st er in een bepaalde situatie vind je het prettiger naar iemand te discussie luisteren dan in een andere situatie in deze en een slotvraag zou kunnen zijn welke bedoe lessenreeks wordt veel met cassettebandjes ling het heeft een bepaald onderwerp bijvoor gewerkt 2 leerlingen houden weer een logboek beeld het eten van rattevlees in een talkshow bij en maken als afsluiting in een groepje va n 12 max 4 personen een hoorspel 10 min h et begrip redundantie kan b ijvoorbeeld waarbij ze zaken die ze in de lessen hebben g eillustreerd w orden met een nummer van geleerd moeten toepassen het maken van de lp hengstenbal van kooten en de b ie het hoorspel is een huiswerkopdracht hierop staat mannen bellen een man het onderdeel luisteren in leerjaar 3 havo3 is voert drie telefoong espre kk en en probeert verbonden met het thema reizen binnen dit tevergeefs een afspraakje te ma ken met thema wordt uitvoerig stil gestaan bij allerlei verschillende jeugdvriendinnetjes je hoort interviewtechnieken open en gesloten vragen alleen de man en het laat zich raden wat er inhaakvragen verhelderingsvragen e d om aan de andere kant van de lijn geze g d het geleerde in praktijk te brengen is het de w ordt opzet dat leerlingen iemand interviewen die thuis is in de reiswereld bijv een mede werk st er van een reisbureau en daar in een werkstuk verslag van doen manne n moeten be lle n hengs tenbal op een ander moment in het jaarprogramma ha ll o sp re ek i k met agaat wezeman maken leerlingen een documentaire in een da g agaat met frans f r ans p lu gge l groepje van maximaal 4 staat in leerjaar 2 het n ee plugge ja frans verhalende element centraal in leerjaar 3 havo zeg hoe gaat e r mee gaat het om het overbrengen van feitelijke en ga weg l nee dat wist i k n iet maa r ho e zakelijke informatie rond een bepaald onder zo twee al w e e r 0 meisjes leuk werp met behulp van een aantal vragen be zeg agaa j aja ja nou oordeelt de klas zaken als verstaanbaarheid ja zeg agaa j a nou publieksgerichtheid opbouw e d ja ve rtel m ij wat ehm ja dat is t he7 ja ja jaj a oh de bof h e j akk i e ja d i e van m ij ook to en luister en kijkvaardigheid in havo 4 nee twe e j onge n s zeg ag a a zeg ag a a voorbereiding op het schoolonderzoe k zeg agaat we hebben zo ontzettend vee l b ij te p raten zal i k ehm ka n het ni et dat ik in havo 4 wordt een begin gemaakt met de even b ij je langs komt dat d a t het b este is voorbereiding op het schoolonderzoek de les dacht ik ik ben h ier nu toch in d e stad dus senreeks bestaat uit 10 lessen 6 aspecten dat ev oh jeetje komen in deze lessen aan bod en ben j e w el op oh in bed he b ah l 1 begonnen wordt met een toelichting op het j a het he e rst wee r he communicatiemodel in vereenvoudigde zeg agaat dan ehm jaj a ja natuurlijk nee h oor okay ag a at ehm ja ja vorm wordt dit de leerlingen voorgelegd alt ij d doen we l waarbij luisteren centraal staat zaken als leuk l en ehm betersc hap he situatie referentiekader feedback redun n e e frans fran s p l ugge ja p re cie s dantie de relatie tussen spreker s en agaat h et bestel dag ku sj e luisteraar l de wederkerigheid in de inter actie s en l zijn afwisselend spreker en luisteraar worden geillustreerd met beeld materiaal en of cassettebandjes waar dit mogelijk is worden oefeningen toegevoegd na deze niet al te moeilijke invuloefening wordt besproken hoe het komt dat de luisterschema woorden aan de andere kant van de lijn zo fa cto r e n d ie h e t l u is teren beinvl oeden bepa le n voorspelbaar zijn a ndere aspecten van het communicatiemodel komen dan vanzelf ter onderwer p sprake de situatie telefooncel die van in q formu l er g boodschap interpretat i e vloed is op de formulering van s de inter p retatie en communicatieve houding van l de relatie vage jeugdvrienden die weer rela t ie van invloed is op het verloop van het gesprek en het eigenlijke onderwerp het maken van een afspraakje 13 2 toelichting van de begrippen verbaal en 3 het aspect para verbaal taalgebruik is voor non verbaal taalgebruik levert niet al te gro leerlingen een wat moeilijker begrip even te problemen op omdat deze aspecten uit als het maken van het onderscheid tussen voerig in de vorige leerjaren aan de orde datgene wat je hoort en de interpretatie die zijn geweest leerlingen krijgen bijvoorbeeld je eraan verbindt het praten met een harde opdrachten om uitsluitend met verbale mid stem bijvoorbeeld kan op verschillende ma delen of uitsluitend met non verbale midde nieren geinterpreteerd worden kwaadheid len de klas iets uit te leggen het blijkt dan verbazing vraag om aandacht dat het moeilijk is om alleen verbale of non voorbeelden van para verbaal taalgebruik verbale taal te gebruiken beide elementen zijn stemgebruik vol leeg hard zacht zijn bij spreken en luisteren meestal on enz ademhaling snel langzaam hoorbaar losmakelijk met elkaar verbonden onhoorbaar enz spraak vloeiend hape rend gelijkmatig wisselend woordgebruik non verbaa l abstract concreet zakelijk populair zins opbouw spreekpauzes stopwoorden en dergelijke een uitstekende oefening is het g eef een l eerling d e volgende opd r a cht hoorspel van p van gestel de leraar 4 maak aan de kla s ond e r sta ande s ituat i e waarin de emoties hoog oplopen een oud duidelij k u it sl u i tend met non ve rbaal leerling zoekt z n vroegere leraar op zint op gedrag wraak en bedreigt hem je w il t een vr iend vri endin uitnod igen voo r 4 ook wordt aandacht besteed aan de inhou ee n etentje en je p rijst jouw kwa liteiten delijke kant van bijvoorbeeld een monoloog a ls kok daa r b ij aan dialoog interview of discussie door middel van het beluisteren van onderdelen van ra dioprogramma s oefenen leerlingen in het weergeven van feitelijke informatie het non verbaa l aangeven van de lijn in een betoog het on derscheiden van argumenten en tegen argumenten het samenvatten van het be draai een s tukj e vid eo wa a rop men s en in luisterde onderdeel en het onderscheiden een bep aa l de si t uat ie hande l en d even van feiten en meningen als lesmateriaal tuee l pratend optreden en ee n grote mate zou je onderdelen van een nieuwsdienst aan non verbaa l gedrag l at e n zien draa i het geluid weg kunnen gebruiken monoloog een inter vraag aan de k l a s wat z i e j e e n we l ke in view in een actualiteitenrubriek dialoog ter p retat i e s h echt je daa r aan een discussieprogramma zoals journalistenforum langzamerhand wordt in de lessen gepro beerd een integratie tot stand te brengen verbaal tussen de verschillende onderdelen die in de voorafgaande lessen de revue zijn gepasseerd als oefeningen worden radioprogramma s gebruikt waarbij meerdere sprekers een gespreksleid st er en zo mogelijk publiek optreden en waarbij emoties op diverse mo menten bij de sprekers duidelijk hoorbaar zijn alleen het kijkelement ontbreekt nog gee f een leerlin g de volgende opdracht laat de kla s op basis van uitsl u i te nd v e r ba le aanwijzin gen deze f i g u u r tekenen 14 k rijgen in en zicht k rijg en op alle aspec t en d ie onde r we rp reg i ona l e or ke ste n zich in een t a lksho w voordoen vereist veel oe fening maar de aha erlebnisse waar leerlin 1 vat de i nhoud van de i nleid i ng samen g en dan gere geld blijk van g even maken d eze 2 noem twee redenen voor het fe it da t inspannin g en d e moei t e w aard voorz itter sjo e rds ma een toes praak houdt voor het concert van het fr i es orkest 3 notee r u i t de toespraak van sjoerdsma v i er woo rden waaru it z ij n betrokkenhe i d ten slott e bij de zaak blij kt 4 a we l ke bes li ss i ng heeft m i n iste r b rink d oor in de schoolloop b aan van leerlin g en el k man genomen jaar aan d acht te besteden aan kij k en luister b vat de men i ng van sjoerdsma over de vaardigheid is het mo g elijk dit in havo 5 uit te ze besli ssi ng samen laten monden in een zinvol onderdeel van het c hoe reageert voorzitter d e jong van schoolonderzoek het noordel ij k fil ha rmon i sch orkest op het maken v a n het correctiemodel levert niet de bes lissi ng van brinkman veel problemen op maar is wel tijdroven d d e 5 sjoerd s ma en d e jong versch il len t a v videoband moet diverse keren be k eken w or een zaak van men i ng en z ij n het t a v een andere zaak met elkaar eens noem deze den wil je alle mogelijke aspecten van ant twee zaken e n vermeld ko rt het standpunt woorden ontdekken b ij oefeningen wordt de van de beide heren band vaa k 2 k eer afgedraaid maar in het 6 a dat de interv i ewer z i ch in het onde r schoolonderzoek moet 1 keer voldoende zijn we rp ver d i ept heeft b lij kt o m op het uiteraard is het voor de leerlingen onmogelijk e inde van het gesprek met de jong alle antw oorden compleet weer te g even z e waaruit moeten tegelijk kijken luisteren en notities b besch r ij f de tact i ek van de i ntervi ewe r maken het is dan ook voldoende w anneer en de reactie daa rop van de jong he leerlingen in staat zijn een aantal aspecten van l em a a l o p het e i nd van hun ge s prek geef h i e r bi j zo nod i g voorbee l den een antwoord op te schrijven bijv 3 van de 6 7 op de band komen d rie s o o rt en para mogelijkheden ve r bale s igna l en voor welke en wat i s het vinden van een aardig onder werp voor dit hun fun ct i e onderdeel van het schoolonderzoek is niet een 8 je zou de band kunnen verde le n i n twee voudig het fragment mag immers niet te gedee lten deze gedeel ten z i jn op deze l fde moeilijk zijn en moet alle in de lessen aan d e man i er opgebouwd noem de onder delen orde gestelde elementen naar evenredigheid d i e i n el k gedee l te vo orkomen weerspiegelen de rol van het publie k bijvoor beeld zal in de ene show van grotere invloed zijn dan in de andere per jaar zullen de accen ten in dit schoolonderzoeksdeel dan oo k iets anders komen te liggen ten slotte wordt het kijkelement toege a angezien w e als school in de geluk k ige om voegd en wordt aan leerlingen gevraagd zo standigheid verkeren de beschi k king te heb b en wel te luisteren als te kijken een zware op over 3 video s leveren het oefenen en de or gave niet alleen de talkshows van sonja ganisatie van het schoolonderzoek zelf niet al dienen daarbij als oefenmateriaal maar ook te grote problemen op afspraken maken voor andere discussieprogramma s op de tv de 6 a 8 havo 4 en de 6 a 7 havo 5 klassen evenals de groepsdiscussies in de klas die wie w anneer w el k e vi d eo heeft en d e be d ie desgewenst op de video opgenomen kun ning van het ap p araat zelf zijn de technische nen worden en geanalyseerd aspecten die w el overleg vereisen maar geen onoverkomelijke bezwaren opleveren in havo 5 ziet het programma lu i ster en kijk wellicht dat dit artikel naast een bijdrage tot vaard i gheid er nagenoeg hetzelfde uit de 6 het onderdeel luistervaardigheid in het school aspecten worden nog eens herhaald waarbij on d erzoek ook een aanzet k an zijn tot d e d is gestreefd wordt naar verdiep i ng van de analy cussie over de relevantie van het kij k onderw ijs ses het accent komt dan voornamelijk te lig binnen het vak nederlands gen op het oefenen m b v de video inzicht 15 no ten 1 l schouw e v an de r g eest v ijft ien jaa r schoolonderzoek neder l and s restau r at i e en ve r n i euw i ng in moer 1987 5 6 2 deze lessen r eeks is deels gebasee rd op r van bezooijen luistervaardigheid in de praktijk k u n ijmegen 1979 3 doo r een andere opzet is lu i ste rvaa r d i ghe id i n mavo 3 en 4 buiten beschouw i ng ge laten 4 informati e over d i t hoors pe l is te v erk r ij gen b ij g reet sn oodij k 16