Documenten
bartie thijs hanny berkelmans eunice buslink renee heynen cees prie m ida sjouwerma n een tropisch gevoe l onderwijspraktij k over het werken met niet westerse poezie bij het verkennen van niet westerse poezie bevinden leerlingen en leerkrachten in het voortgezet onderwijs zich op glad ijs juist daardoor staan beiden open voor een ande re interpretatie en meer informatie stereotype denkbeelden en vooroordelen die ver band houden met racistisch denken worden in de gedachtenwisseling van vraagtekens voorzien de auteurs laten zien hoe de proeflessen met een uitgebreide serie lesmateriaal op tien scholen verliepen de vele reacties van leerlingen spreken voor zich de vraag hoe je als docent hierop kunt ingaan en de specifieke functies van niet westerse poezie kunt toelichten is dan we nodig de trein van surabaya naar jakarta ik zit ik zie ze bij duizenden en kijk uit het raam werkende broeders en zusters ik zie de groene nog steeds werkend rijstvelden voor de landhee r het is vier uur eddy supusep a in de ochtend buiten is het erg vredig wat roept de trein van surabaya naar jakarta een nieuwe dag begin t op een leerling het gaat over slaven he de eerste voor mijn zusters uit de dessa twee coupletten zijn heel positief de laatste twee i s het tijd om te gaa n negatief heigast over afhankelijkheid anderen ze werken voor de landheer vullen aan iemand zit s morgens in de trein op de rijstvelden zelf denkt hij aan de arme mensen die op het land voor hun landheer werken de ik figuur is begaan met het lot van zijn volk 56 een leerling van een andere school de schrijver ding derde wereld gesubsidieerd project om mondiaal 1 vormend lesmateriaal te ontwikkelen en te versp re iden zit in de trein tussen surabaya en jakarta een auteu rs van poezie uit de derde wereld zijn leden van warm tropisch land waar om vier uur s morgens e en gelijknamige overlegg ro ep een pantal vrijwillig wer vast net uit de dauw de zon opkomt hij ziet nu kende do ce nten musicologen en ve rtaalsters en twee nog fris wakker de uitgestrekte rijstvelden glin vado medewerksters sterend in de zon alles is heel rustig en gezond in de loop van 1985 komt in nauwe samenwerking met e en aantal landengroepen in eigen beheer dan wel via om aan een nieuwe dag te beginnen hij denkt nu een na lang zoeken gecontracteerde uitgeverij het vol even aan alle mensen die nu moeten opstaan om gende pakket op de markt hier rijst te gaan plukken allemaal gezellige men vijf boekjes van ca 125 bladzijden a5 elk met sen die zoveel dingen niet mee hebben zitten dat poez i e uit een bepaalde regio er zijn boekjes met respectievelijk zuidafrikaanse ze nog kunnen genieten van de dingen die wel chileense surinaams jamaicaanse palestijnse en indo meezitten zo arm zijn dat gastvrijheid nog bete nesische poezie allemaal regio s waarmee de nederland kenis heeft 1 s e samenleving historisch of actueel verbonden is elk boekje bevat naast gedichten ook achterg ro ndin verschillende reacties op een gedicht wat zeggen formatie vragen en opdrachten ukspraakaanwij zingen l iteratuur en adre slij s ten uitleg van poeziebegrippen ze en hoe luiden reacties van leerlingen op andere illustraties een kaa rtje en een groot aantal voor het eerst niet westerse gedichten gepubliceerde ve rtalingen wat kun je ermee in je lespraktijk een bundel van ongeveer tien gedichten per regio op in dit artikel willen we ingaan op deze vragen en the m a een geluidscasse tt e met een aantal opnamen liede een kader schetsen voor het werken met niet wes ren voordrachten instrumentale muz iek terse poezie en liederen in de klas met dit materiaal in de hand kan een lessenserie worden de discussie die we openen raakt ook het thema opgehangen aan poezie uit een regio maar er kan even van dit moer nummer toegespitst op de moge goed een thematische lessenserie van worden gemaakt lijkheden voor mondiale vorming in het voo rtge met behulp van gedichten uit alle of meerdere regio s het materiaal is toegesch re ven naar leerlingen van de zet onderwijs vanuit het vak nederlands klassen drie en vier van havo en vwo 2 in dit artikel wordt achtereenvolgens ingegaan op de volgende onderwerpen reacties van leerlingen op niet westerse ge van april tot december 1984 heeft een aantal d o dichten en lessen daaraan gewijd onderverdeeld centen in en nabij amsterdam bij wijze van proef in gewerkt met concepten van de leerlingenboekjes de inhoudelijke kant van die reacties e n chileense palestijnse surinaamse indonesische de houding van leerlingen die daaruit blijkt en zuidafrikaanse poezie met bijbehorende infor wat biedt poezie uit de derde wereld onder matie en opdrachten verdeeld in per boekje gaat het om ongeveer 15 merendeels informatie bij niet westerse poezie tweetalig genoteerde en voor een deel op cassette werken met informatie vanzelfsprekendheden staande liedjes en gedichten er zit poezie tussen ter discussie van nederlandse auteurs en van uit het betreffen x hoe afkeer en stereotypering tegen te gaan de land afkomstige in nederland wonende ballin betekenisgeving door leerlingen e n gen en immigranten de meeste gedichten zijn slotvragen aan de lezer van auteurs ter plaatse diversiteit in alle opzich maar eerst zullen we ingaan op de vraag welk les ten is een uitgangspunt geweest bij de selectie materiaal wij ontwikkelen en hoe een aantal les hoewel veel van de in ve rt aling beschikbare senseries eruit zagen niet westerse poezie bleek te bestaan uit geenga geerde kritische en verzetspoezie is de diversiteit poezie uit de derde wereld als lesmateriaa l hierin volop aanwezig de gedichten zijn naar onderwerp in groepen ver vanuit het vado project zijn we bezig met het deeld leder groepje wordt ingeleid door een in maken van lesmateriaal rondom niet westerse formatieve tekst deze is zakelijk en geeft uitleg poezie en liederen over onderwerpen als de band met nederland rijk en arm onderwijs en ballingschap e n over de vado vakdocenten is een door de nco nationale functie van poezie en muziek in het betreffende commissie ontwikkelingssamenwerking en bewustwor land na ieder gedicht volgen vragen over woord 57 betekenissen persoonlijke associaties de inter een vijfde klas van de osb besteedde twee maan pretatie per versregel het verband met de in den aan chileense poezie tijdens mentoruren en formatieve tekst en de functie van een aantal ge lessen nederlands ook hier fungeerden dia s en bruikte poezie middelen het gezamenlijk analyseren van een gedicht als in de keuze opdrachten houden in een tekening of leiding daarna werkten de leerlingen groepsge collage maken een verhaal of gedicht schrijven wijs aan de opdracht zoek in het boekje enkele naar aanleiding van het gedicht informatie zoe gedichten die je uitgesproken politiek vindt een ken over het onderwerp voorbereiden van een paar die je gewoon goed vindt en tenslotte enkele klassediscussie houden van een eventueel muzi die je tegenstaan je licht je keuze in de kring kale voordracht toe dan pak je een van de goede gedichten en een tamelijk klassiek lesboekje dus hoe kun je je maakt daardoor geinspireerd een tekening daarmee aan mondiale vorming doen collage of affiche met eigen of geciteerde tekst wij zullen eerst iets vertellen over de opzet van in de derde fase van deze lessenserie gingen de de proeflessen die op tien scholen werden uitge leerlingen schriftelijk en in de kring aan het werk voerd hierna geordend in vier groepen met de vragen en keuze opdrachten bij een aantal gedichten daarna kwam het accent weer te lig de proefl esse n gen op persoonlijk kiezen en vormgeven kies een van de gedichten uit draag dat zo expressief de lessenseries laten een keur aan indelingen mogelijk voor en licht de inhoud van het gedicht werkvormen en faseringen zien alleen de klassie in de kring toe in de slotfase was iedereen aan ke volledig klassikaal frontale lesvorm ont het tekenen dichten en schrijven om een bijdrage breekt te maken voor een klasseboekje eindprodukt en in vier gevallen waarin de betrokken docenten aandenken nederlands een bescheiden aantal ca 7 lesuren docenten aan de ivko mavo en berlage s g leg beschikbaar hadden lag het accent op zelfstandig den meer de nadruk op kringgesprek en persoon werken en keuzevrijheid lijke vormgeving een vijfde klas van de open schoolgemeenschap in een derde klas van de ivko individueel bijlmer osb kreeg eerst in kringvorm een voortgezet kunstzinnig onderwijs waar leerlin inleiding op de problematiek van de palestijnen gen van school uit vertrouwd zijn met schrijven gecombineerd met een eerste kennismaking met tekenen dichten en daarover praten koos elke arabische muziek hierna splitste de klas zich op leerling twee indonesische gedichten de op in groepjes die zelf aan het werk gingen met de dracht luidde leg een klasgenoot die het ge vragen bij een vie rtal per groepje verschillende dicht niet kent uit wat erin staat en vertel welk gedichten en een verwerkingsopdracht naar beeld van het land dat oproept keuze met dezelfde accenten werkte een klasje niet ne op het veenlandencollege in mijdrecht maakten derlandsmoedertalige leerlingen aan de berlage 3 atheneum leerlingen aanvankelijk wat onwen s g als uitgangspunt voor twee klassegesprek nig in kleine groepjes een werkstuk op grond van ken koos de docent nederlands drie gedichten de vragen en opdrachten bij een aantal zelf te kie met daarvan een bandopname zowel de originele zen surinaamse en jamaicaanse gedichten tekst als de vertaling het betrof een palestijns in 3 atheneum en 3 havo van de christelijke indonesisch en chileens gedicht die elk concrete scholengemeenschap oost en haar zusterschoot aanknopingspunten voor de leerlingen bevatten noord boden de docenten eerst een inleiding en relatief weinig woorden met specifiek wester dia s associatiespel op de situatie in chili ge se connotaties vervolgens werkten leerlingen volgd door een klassika le kennismaking met het in kleine groepjes aan een gedicht uit een land bespreken van een chileens gedicht daarna gin naar keuze waaronder ook nederland de gen de leerlingen twee aan twee aan de slag met groepjes legden dit gedicht aan de rest van de klas twee gedichten naar keuze en een grote keuze uit aan het slot van deze serie van zes lessen opdracht in noord werd de serie besloten met maakte ieder zelf een gedicht nadat de klas ge een klassikale presentatie praat had over hoe je je daartoe kunt laten inspi andere scholen trokken meer tijd uit voor het reren door een bestaand gedicht het eindresul project taat bestond uit een zelf getypte geillustreerd e 58 en gedrukte poeziebundel pieter in drie andere gevallen tenslotte namen docen iemand vermoorden is toch geen fascisme dat is ten een deel van het poezieproject op in hun toch gewoon onderdrukking eigen lessenseries in een uitgebreid surinamepro michel ject in een essenserie waarin allerlei vakonderde onderdrukking is toch juist fascisme len binnen het vak nederlands geintegreerd aan docent bod kwamen en in een essenreeks over niet wes wat is voor jou precies fascisme terse muziek michel nou de ene groep onderdrukt de andere ze reacties van leerlinge n gaan uit van het recht van de sterkste en ze ple gen intimidatie he lichamelijk en ook geestelijk van de talloze manieren waarop leerlingen ver docent baal en non verbaal reageerden op lesstof en les en watje ziet is dat die intimidatie in veel landen gebeuren hebben wij er vier kunnen waarnemen niet openlijk is schriftelijke antwoorden op vragen en uitwerkin pim gen van opdrachten schriftelijke evaluaties op ja bijvoorbeeld ook de centrumpartij disc rimi merkingen binnen klassegesprekken en losse op natie staat niet in hun programma maar onder merkingen door de les heen tussen in deze paragraaf komt de inhoudelijke kant de geboden informatie kan ook tot duidelijk kri van de reacties aan bod in de daarop volgende tische beoordeling leiden gaan we dieper in op de houding van de leerlin we krijgen nu wel een eenzijdig beeld en de ver gen enigde staten werden weer afgeschilderd als de boosdoene rs zoals altijd inhoudelijk in het andere type reacties wordt de aangebo het eerste aspect waarop we de reacties op ge den informatie direct beoordeeld vanuit het voor dichten en lessen bekijken is de mate waarin leer ingenomen standpunt dat de maatschappelijke en lingen hun kennis van ontwikkelingsproblematiek culturele situatie in nederland goed is zo mer c q maatschappelijke machtsverhoudingen in de ken leerlingen naar aanleiding van chileense les inzetten en bereidheid tonen op grond daar poezie op ik heb nu aandacht gekregen voor een van na te denken mij eigenlijk onbekende wereld waar zoveel el we onderscheiden hierin twee typen reacties lende is en wij gelukkig buitenstaan en daarin de aangeboden informatie wordt verwerkt en chili is alleen maar voorzichtigheid en angst en ingepast in de al aanwezige kennis van maat hier in nederland is gelukkig geen censuur schappelijke machtsverhoudingen de leerling formuleert eerste inzichten is nieuwsgierig naar er is ook een tweede gezichtshoek van waaruit meer informatie of vindt dat ook anderen iets we de reacties kunnen beschrijven dat is de wij meer zouden moeten weten over ze waarop leerlingen zich laten aanspreken op zinvol die chileense poezie in de les want wij normen waarden en verantwoordelijkheidsbesef moeten weten dat het niet overal zo gaat als bij ook hierin onderscheiden we twee soo rten reac ons ties ik ben nu eens te weten gekomen hoe de situatie leerlingen laten zich op grond van informatie in een ander land is we zijn erover gaan naden en eigen nadenken aanspreken op het besef dat ken het westen verantwoordelijkheid heeft voor de we zouden wel meer informatie willen over de toestand in de derde wereld ze worden boos ui mensen het land zelf ten kritiek of komen met solidariteitsverklarin naar aanleiding van koos kosters zin het fascis gen ik vind dat ook al heb je niet meegemaakt me is ondergronds gegaan ontspon zich het vol wat zij heeft meegemaakt je toch wel solidair gende gesprekje kunt en moet zijn ik sta er vaak niet bij stil dat docent die landen geholpen moeten worden terw ijl dat hoe var jij die zin op dat vermoorden van die wel zou moeten eigenlijk zouden we meer actie priester in polen kort geleden weetje wel denk moeten voeren je bijvoorbeeld daaraan bij deze zin leerlingen laten zich direct aanspreken op 59 normatief niveau en wijzen dat vervolgens af bij ik ben een turk voorbeeld door andere informatie in het geding kijk eens naar mijn jurk kijk eens naar mijn hoofddoek te brengen dit is geen kletskoek docent dit is een fei t zou jij appels uit een militaire dictatuur eten kijk maar naar mijn oranje broek denk jij daar wel eens aan als je je tanden in zo n ik ben een turk lekkere granny smith zet hopend op een goede toekomst pim ben ik hier ik heb gehoord dat je met een boycot niet de ge ze noemen mij stinkdier wone mensen helpt je dupeert ze juist enne ja het zijn gewoon de lekkerste appels als je om ik ben een turk maar principiele redenen dingen niet zou kopen dan eers t ben ik een mens koop je geen lekkere dingen meer ben je daar peter ja ik geloof datje er juist de arme mensen mee de leerling identificee rt zich direct met de ge pakt voelens of standpunten van een persoon of groe is dat wat poezie uit de derde wereld beoogt pering die in het gedicht aan het woord komt reacties als deze oproepen en laten uiten zeker naar aanleiding van drie palestijnse gedichten ook maar dat niet alleen in het paragraafje wat schreef een groepje leerlingen al wij vinden het biedt poezie uit de derde wereld gaan we hier terecht dat de palestijnen vasthouden aan hun verder op in rechten om te wonen in palestina ze moeten hun strijd niet opgeven houding na de inhoudelijke kant van leerlingenreacties een tweede aspect is de mate van respect voor de komt nu de houdingskant aan de orde we maken eigenheid van niet westerse cultuuruitingen in daarbij een onderscheid in de mate van inleving dit verband kunnen we ook kijken naar reacties en de mate van respect op de muziek en een driedeling aanbrengen in wanneer we kijken naar de mate van inleving in de hoofdzakelijk mondeling geuite opmer mensen uit niet westerse landen constateren we kingen twee varianten de leerling neemt muziek en gedicht serieus de leerling vormt zich op grond van informa als informatie of schoonheidsbron en als uitnodi tie een voorstelling van een situatie en leeft zich ging om er gevoelsmatig en verstandelijk op te in in de gevoelens van mensen in vergelijkbare si reageren zij hij ervaa rt verschil tussen de eigen tuaties zo inspireerde ik ben een neger van cultuur en de niet westerse en gaat tegelijkertijd dobru een leerling tot een eigen gedicht ik ben uit van de gelijkwaardigheid ervan een turk het gedicht nvie ben ik riep bij een leerling het volgende op ik denk dat de maan een soort god i k b e n ee n n ege r is voor de indianen heel anders dan bij ons de k i jk m aa r naar m ijn li ppe n kijk naar mijn neu s maan behoort aan iedereen toe daa ro m vind ik ik ben een neger dit een mooi gedicht hij zegt mijn kleine maan dit is geen leu s d i t is een zekerh ei d de leerling keert zich af van de muziek of het k i jk dan naa r mij n h uid ik b e n ee n nege r gedicht of stereotypeert niet westerse zaken in dit is geen geleuter exotische en of primitieve zin d e leerling ervaart onbedorven verschil tussen het bekende en onbekende maar uit d e kolonia le a s h errezen gaat niet uit van gelijkwaardigheid we vinden sta i k daa r het rijm nogal lullig simpel het lijkt net of het kijk naar mijn h aar ja gerijmd is door een klein kind en ellendige saaie ik b e n e e n nege r muziek zo vreselijk treurig maa r h et reeds geciteerde gedicht van d obru werd eers t b en ik surin a m e r door een leerling voorzien van de hierbij afge ben je daar beelde stereotyperende illustratie 60 de derde wereld nies toereikend wie tevoren in ik ben een negefy haar zijn klas racistische ideeen of gedrag ver moedt kan beter eerst een specifiek daarop ge richt programma aanbieden wel leve rt onze r oo 3ru wens een bijdrage te leveren aan het voorkomen van racistisch denken een specifiek aandachts punt op voor het formuleren van de voorwaarden die in het leerproces verankerd d i enen te zijn e zie voor een concretisering van het voorgaande betekenisgeving door leerlingen mondiale vorming zien wij als een leerproces waarin de lerende persoon zelf in het geding is de persoon in relatie tot zichzelf de directe om geving en de grotere maatschappij zo n leerpro ces begint met een orientatiefase de lerende per i ilti soon verkent gevoelens gedachten waarden en normen als deze fase goed verloopt staat zij hij aan het eind ervan open voor nieuwe inzichten is zij hij tot een eigen leervraag gekomen en gemoti veerd om nieuwe vaardigheden te verwerven en het verworvene toe te passen de reacties zoals beschreven in de vorige para graaf zijn voorbeelden van zo n verkenning de vragen en opdrachten in poezie uit de derde we reld stimuleren leerlingen daar kennelijk toe ze verkennen daarmee hun gevoelsmatige verstande lijke en normatieve reacties niet alleen op de vorm inhoud en opbouw van het gedicht maar een derde houdingsreactie is die waarbij de ook op de mondiale dimensie ervan leerling de andere cultuur openlijk als minder hoe kun je als docent de leerlingen verder begelei waardig behandelt wat racistische reacties kan den in het doorlopen van de orientatiefase oproepen ach surinaamse muziek jullie moe de boekjes bevatten tweeerlei handreiking ze ten er eens over ophouden die vuile buitenlan nodigen leerlingen uit tot het nemen van verant ders woordelijkheid en ze bieden informatie over de handreiking nu meer dergelijke reacties mogen geen eindpunt van een het geven van persoonlijke verantwoordelijkheid essenserie zijn integendeel ze kunnen een start aan leerlingen voor activiteiten is ons inziens punt zijn voor een leerproces in het vervolg van wenselijk voor mondiale vorming het is een dit artikel gaan we in op de vraag hoe zo n leer van de manieren om hen te doen openstaan voor proces eruit kan zien welke hulp de boekjes niet bij hun vooringenomen standpunten passen daarbij bieden en welke activiteiten om de boek de informatie door de in de boekjes opgenomen jes heen nodig zijn keuze opdrachten worden leerlingen gestimuleerd ervaring op te doen met het zelf zoeken en ver wat biedt poezie uit de derde wereld werken van informatie het toetsen van bijvoor beeld schoolboeken en kranten aan bepaalde om te beginnen halen we een reactie naar voren standpunten en het uitvoeren van bepaalde ac de racistische aan het uiten van racistische idee ties dit implicee rt een projectmatige leersituatie en en aan racistisch gedrag zal hoe dan ook direct enerzijds betekent het dat er ruimte is voor een grens gesteld moeten worden het aanleren van de vaardigheden en houdingen daarnaast kan het wenselijk zijn deze uitingen ten aanzien van samenwerken zelfstandig onder aan te grijpen voor een anti racisme project of zoek doen en kritische meningsvorming ander lessenserie als materiaal daa rv oor is poezie uit zijds dat leerlingen vanuit verschillende voor 61 het uitvoeren van de opdrachten relevante een van de boekjes ik heb nu geleerd dat poezie schoolvakken worden ondersteund bijvoorbeeld uit chili eigenlijk alleen maar gaat over hard wer maatschappijleer muziek tekenen aardrijkskun ken slecht eten geen mensenrechten e d eva de geschiedenis en vreemde talen vakkeninte lueerde een ander veel gedichten zijn geschre gratie is echter geen voorwaarde vooraf de ven in de context van een strijd op leven en keuze opdrachten nodigen verschillende niet met dood zekere nuances en een gevarieerde thema elkaar samenwerkende disciplines uit elkaar ten tiek zijn in die context soms minder relevant dan aanzien van een kleine concrete activiteit aan te het besef je hebt geen andere keus je bent on vullen derdrukker of je wordt onderdrukt in het volgende gaan we in op de informatieve naast een uitleg hiervan kan het ook goed zijn de benadering de noodzaak e rtoe suggesties voor neiging tot negatief interpreteren te relativeren het werken ermee en de voorwaarden daarvoor wat westerse mensen geneigd zijn als zielig of de noodzaak zullen we met name benaderen van slachtofferig te benaderen zien niet westerse uit de eigenheid van niet westerse poezie mensen zelf soms als uiting van kracht in ieder geval is het belangrijk de negativiteit van zaak en informatie over niet westerse poezie persoon te scheiden we schrijven over trieste za niet westerse poezie en liederen vragen van de le ken maar we zijn niet triest sipho sepamla zer niet te dicht bij huis te blijven enige kennis vervolgens iets over het verzets karakter van van specifieke functies en situaties is noodzake veel niet westerse poezie de term werkt wellicht lijk verhullend en romantiserend ze suggereert een niet westerse gedichten staan gedeeltelijk in een sfeer van activiteit volhouden overwinnen en andere traditie dan westerse enige kennis daar desnoods strijdend ten onder gaan in de meeste van is onmisbaar voor een respectvolle houding niet westerse poezie echter worden verklaringen welke aspecten van die traditie bedoelen we van onafhankelijkheid en strijdbaarheid afgewis de plaats die liederen en poezie in het leven seld door bevestigingen van onmacht en lijden en samenleven van niet westerse mensen hebben poezie is daarbij een van de collectieve en intelli poezie is er een meer vanzelfsprekend middel tot gente pogingen om het leven onder moeilijke communicatie informatie spelen en leren poe maatschappelijke omstandigheden draaglijker te zie is als brood voor het volk om te eten pablo maken soms letterlijk of figuurlijk als wapen neruda in indonesie bijvoorbeeld staan gedich maar nooit als oplossing ik kwam helemaal ten gewoon in de krant poezie in de derde we niets oplossen ik kwam hier om te zingen en reld is een collectief gebruiksvoorwerp om het datje meezingt met mij pablo neruda bittere en het zoete te delen de zwarte bevol tenslotte geven we informatie over datgene king van de zuidafrikaanse ghetto s organiseert wat niet westerse poezie en muziek soms daartoe regelmatig poezie avonden en work vreemd maakt voor westerse ogen en oren een shops samen dromen is een begin en kan voorbeeld werkelijkheid worden sonja prins daarmee samenhangend is de positie van de als je luistert naar de liederen die op de cassette staan zal het je direct opvallen dat deze muziek heel anders dichter ik ben geen dichter ik ben slechts een klinkt dan de muziek die we hier in het westen meestal stem ik echo van de mensen hun gedachten om ons heen horen zoals popmuziek en westerse klas in de woorden van oku onuora de dichter is sieke muziek en dat anders klinken werkt al gauw op niet expliciet op haar of zijn eigen persoon ge de lachspieren arabische muziek wordt vaak raar ge vonden maar dat heeft natuurlijk een duidelijke oor richt maar spreekt voor en namens de mensen zaak deze muziek wijkt op belangrijke punten af van de in voor hen begrijpelijke codes echol hoe gangbare westerse muziek inde arabische muziek vreemd dat is voor westerse begrippen blijkt uit worden heel andere tonen en combinaties van tonen ge de reactie van een leerling op onuora s gedicht bruikt dan in veel westerse muziek dat klinkt gek ik denk dat de dichter zich minderwaardig voelt in de oren als je het niet gewend bent tenminste de muziek wordt dan al gauw vals of kattegejammer ge dat maak ik op uit de woorden geen en slechts noemd 1 het jammer effect wordt ook nog door ook over het volgens sommige leerlingen iets anders veroorzaakt het is in de arabische muziek negatieve karakter van veel niet westerse poezie heel gebruikelijk om belangrijke tonen in de melodie te is informatie nodig het zijn allemaal klaagzan versieren gen he zei een leerling bij het doorbladeren van 62 in alle boekjes komt informatie aan bod over de in veel gevallen zal de kwaliteirvan de discussie hiervoor genoemde aspecten beter zijn naarmate andere vakcollega s er inten sommige leerlingen of klassen zullen de geboden siever bij betrokken zijn informatie niet opnemen en verwerken we den ken daarbij aan die leerlingen die direct vanuit hoe afkeer en stereo typering tegengaan hun vooringenomen standpunten op de gedichten het tweede voorstel betreft de vraag hoe om te en lessen reageren zie de vorige paragraaf d e gaan met reacties als afkeer en stereotypering informatie werkt voor hen niet als oog opener hoewel wij deze houding niet ge l ijkstellen aan zij staan er niet open voor wellicht hebben zij de racistische uitingen vinden wij wel dat zij gedeel orientatiefase niet goed doorlopen telijk dezelfde wortels hebben omdat het nege welke voorwaarden moeten in de organisatie van ren ervan ons inziens gelijkstaat aan tolereren en het leerproces aanwezig zijn om leerlingen uitein omdat ze het leerproces blokkeren vinden we delijk wel open te doen staan het noodzakelijk dat het onderwijs ze bestrijdt of hoewel wij niet pretenderen een antwoord op de voorkomt ze vraag te geven doen we twee voorstellen houdingen tegenover taal en cultuur zitten ech ter diep geworteld wie ze wil verschuiven in de werken met informatie richting van respect heeft aan een informatieve vanzelfsprekendheden ter discussi e benadering niet voldoende het eerste voorstel berust op het uitgangspunt hoe kun je als docent zo met poezie uit de derde dat leerlingen er in de orientatiefase alleen toe wereld werken dat het een bijdrage leve rt aan komen om open te staan voor nieuwe informatie het bij de wortel bestrijden van de genoemde of standpunten als ze door een expliciet en veel houdingen aan welke voorwaarden zou het zijdig informatie aanbod worden uitgenodigd tot door haar hem te begeleiden leerproces moeten kiezen wat ze tot dan toe als vanzelfsprekend voldoen aannemen komt voor henzelf ter discussie te we kijken daa rt oe naar de mogelijkheden die het staan daarbij dienen ze persoonlijke verantwoor werken met poezie als taalvorm b i edt delijkheid te krijgen en te dragen voor het formu poezie ook niet westerse is als een van de maat leren van hun standpunt schappelijk minst gecodificeerde taalvormen een we doen op grond van dit uitgangspunt de sug uitnodiging tot interpretatie gedichten zijn niet gestie dat de docent de volgende elementen uit volledig gebonden aan gegeven functies en daar de zakelijke informatie in de boekjes bij de leer door vastliggende betekenissen informatie daar lingen in bespreking geeft over is slechts een hulpmiddel bij interpreteren een historische beschrijving om zichtbaar te de lezer kan de woorden in een gedicht ontdoen maken dat ook niet westerse cultuur geen sta van hun dagelijkse ev i dent lijkende betekenissen tisch verschijnsel is eventueel met een accent op zij hij verkent betekenissen ontdekt bij beteke poezie en muziek nissen zet vraagtekens bij veronderstelde beteke verklaringen voor zaken als honger oorlog en nissen en bedenkt alternatieve politieke onvrijheid door te verwijzen naar loka haar zijn betekenisgeving aan gedichten is een le nationale en internationale machtsverhoudin denk voel en associatieproces dit proces wordt gen gestuurd door de tekst en door de lezer relatief nuancering van de beschrijving van de proble los van de auteur en de autoriteit van diens si matiek van een bevolkingsgroep tuatie perspectieven voor verbetering door te wijzen poezie interpreteren is tegelijk passief en act ief op activiteiten van mensen in het land zelf en de taalgebruik de lezer vormt zich een voorstelling mogelijkheid en moeilijkheid om die vanuit ne naar aanleiding van een in ons geval niet westers derland te ondersteunen gedicht en moet daa rtoe ook woorden zoeken in maar ook informatie over berusting lijdelijk de eigen cultuur nomade worden in je eigen verzet en apathie om te vermijden dat actief taal 1 0 verzet geromantiseerd wordt tot altijd en overal wat het voorafgaande betekent voor de lesprak optredend gevolg van onderdrukking tijk komt in de volgende paragraaf aan de orde parallellen tussen verschijnselen in westerse en betekent het voorafgaande dat een informatieve niet westerse samenlevingen benadering en die van de actieve betekenisgevin g 63 door of in elkaar schuiven of dat het een vooraf dragen de leerling ervaa rt dat haar zijn associa gaat aan het ander tie serieus genomen wordt net als het gedicht ons uitgangspunt is dat in de orientatiefase van of lied een mondiaal vormend leerproces de verkenning 2 leerlingen geven beeldend verhalend dich van gevoelens beelden normen etc onmisbaar tend tekenend of spelend vorm aan wat bij hen is het verkennen en maken van betekenissen is is gaan leven naar aanleiding van het gedicht of daarvan bij poezie een belangrijk onderdeel het lied beschouw het gedicht als een venster op het lijkt ons goed deze activiteit te programmeren land en teken wat je daardoor ziet schrijf een grotendeels voorafgaand aan activiteiten die op gedicht geinspireerd door het gedicht dat voor je informatieverwerking en meningsvorming gericht ligt neem ervan over wat je aanspreekt het on zijn hoe een mogelijkheid stapsgewijze uitge derwerp of de titel of de eerste of laatste regels werkt is de volgende of een paar sleutelwoorden en gebruik die als individuele associatie zelf beeldend vormge ve rt rekpunt voor je eigen gedicht zijn opdracht ven collectief maken analyse vormen waarmee in proeflessen geexperimen 1 wanneer de leerling individueel verwoordt wat teerd is ook een lijst met keuze opdrachten in in haar hem leeft naar aanleiding van het gedicht ieder boekje biedt aanknopingspunten de leer of lied gaat het om gevoelens en beelden maar ling ervaa rt dat haar zijn produkt serieus wordt ook om kennis gedachten en normen het langs genomen als cultuuruiting dat cultuur iets is van schriftelijke weg leerlingen daarnaar vragen heeft een elite van onderdrukte groepen maar ook iets dikwijls een minder stimulerende werking dan van haar hemzelf zo inspireerde het gedicht wie bijvoorbeeld leerlingen laten praten pratender ik ben leerlingen tot een tekening en een ge wijs een flap laten invullen of ze te laten experi dicht menteren met verschillende manieren van voor or lok 10 r m ki vy ni v m erv 19 91 n q 64 w i e ik be n wie ik ben i k kom van een streek ik kom van een streek waarde maan zich wast in de rivieren waar de zon opkomtachterde flats waa r afgete ken de t rotse b erg en waar hu izen gebouwd zijn in een rij ge lukkig neer kij k e n net onder de rook van amsterdam op kl ein e da le n vo l hee rl i j k e k ru i den waar je dag en nacht de snelweg horen kan ik kom van een stree k j waar indiaan berg vlakte de zon en ook mijn kleine maa n ik kom van een streek elke morgen opstaa n waar iedereen van vroeg tot laat om het prachtige landschap te vormen in de weer is rept en haast van mijn pun a om toch m aar o p tijd te wezen zeg a nders is de trein al weg p ech uiteraard wordt de strekking van het uitgangs ces te blokkeren de drempel naar activiteiten als gedicht lang niet altijd gevolgd in de produkten in het begin van dit a rt ikel genoemd informatie van leerlingen verwerking meningsvorming is geslecht op 3 de docent organiseert een gezamenlijke be heel kleine schaal krijgt nu een leerproces gestalte spreking en leerlingen wisselen associaties en ver waarin voelen denken doen en vinden met be beeldingen met elkaar uit zij ervaren dat de in trekking tot mensen en situaties in ontwikke breng van andere leerlingen ook een realiteit is lingslanden gecombineerd zijn onze definitie naast die van henzelf van mondiale vorming een rijke situatie ontstaat wanneer deze uitwis seling plaatsvindt in een klas waarin zowel ne enke le s lot vr age n aan d e l e zer derlandse als buitenlandse leerlingen zitten z een voorbeeldsituatie in een klas werden twee terug naar de boekjes voor een evaluatie van de liederen uit indonesie ten gehore gebracht ne serie is het nog te vroeg voor kritische vragen en derlandse leerlingen gaven als eerste reactie som kanttekeningen niet beren vrolijk terwijl surinaamse leerlingen kwa we formuleren er drie men met het beeldender een man die huilend een is het verstandig dat wij nado er ongewild viool bespeelt respectievelijk een rustig tropisch op aansturen dat het materiaal incidenteel en gevoel een tropisch gevoel is dat je door een fragmentarisch door individuele docenten op het landschap loopt zo mooi en rustig dat het niet kopieerapparaat zal worden gelegd geeft of de mensen die naast je lopen nu goede ons uitgangspunt is in het derde en vierde leer vrienden zijn of niet in een gesprek dat hierop jaar is er bij het vak nederlands ruimte voor een volgde moedigden de laatsten de eersten aan ook programma rond poezie uit de derde wereld concreter te worden in hun associaties de verlei maar luidt het argument van de uitgevers ding om in afkeer of stereotypering te vervallen scholen hebben geen geld voor de aanschaf van lijkt in zo n situatie niet groot additioneel lesmateriaal bovendien hebben do 4 analyse noemen we de vierde stap we schet centen nederlands met tijd en energie voor on sen deze stap omdat we het belangrijk vinden derwijsvernieuwing en verbetering nog veel op lijn te brengen in de overgang van hiervoor ge hun lijstje staan dat minder ver van hun bed ligt noemde activiteiten naar het verwerken van nieu doet het werken met poezie uit de derde we we informatie en meningsvorming reld vanuit het vak nederlands niet of het vak of de leerlingen worden gestimuleerd na te gaan wat mondiale vorming geweld aan de verschillende associaties en verbeeldingen zeg ons uitgangspunt mondiale vorming is een on gen over respectievelijk zichzelf een medeleer derwijsprincipe een criterium voor leren en do ling het gedicht de muziek of de achtergrond ceren dat in principe bij elk vak toegepast kan daarvan wellicht komt zij hij nu vooringenomen worden het is niet iets dat er pas kan zijn standpunten op het spoor normen waarden ge als bijvoorbeeld projectonderwijs is ingevoerd woonten gewenning en onderkent die als reali het vak nederlands biedt genoeg aanknopings teit zodat ze niet de macht krijgen het leerpro punten voor mondiaal cursorisch onderwijs 65 maar vanuit de vakdocent geredeneerd ont onderling breekt in de boekjes onder meer gebruiksklare ons uitgangspunt is dat leerlingen hun gevoelens niveaudifferentiatie uitwerking van poezie en beelden verwoorden en dat ze persoonlijk schrijfdidactiek voordrachts didactiek en inter verantwoordelijkheid nemen voor een standpunt viewtechniek en series gesloten vragen met ant of activiteit woorden voor de docent daarnaast is het vanuit maar veel leerlingen willen hun gevoelens niet het geweten van de mondiale vorming wel ver uiten in een klas velen houden er in die context antwoord dat we de kans creeren dat leerlingen niet van persoonlijk te moeten kiezen sommi de gedichten gaan ontrafelen zonder veel andere gen beschouwen de aandacht voor niet westerse betrokkenheid dan op het te halen cijfer poezie en muziek als overbodig de docent be legt het werken met poezie uit de derde we steedt immers ook geen serieuze aandacht aan reld niet een te grote claim op de verhouding van hun eigen jeugdcultuur de docent met de klas en die tussen de leerlinge n noten 1 eerder ontw i kkeld lesmateriaal van het vado pro 9 verslag derde spre ker driedaagse pag 30 ject 10 deleuze en guattari zie literatuur gebruiken deze op reis een colombiaproject voor de l aagste klas uitdrukking i n de volgende tekst hoeveel mensen sen van het voo rt gezet onderwijs e n leven er hedentendage niet in een taal die de hunne vrouw man de rde wereld een p ro ject over seksua niet is hoe velen kennen de eigen taal helemaal niet l iteit en rolpatronen hier en in de derde wereld voor of nog n iet terw ijl zij de grote taal waa rv an zij zich de hoogste klassen van het voo rtgezet onderw i js hebben te bedienen slechts ontoe re ikend behee rsen 2 op dit moment zi j n de volgende pro efuitgaven van hoe de eigen taal uit te graven hoe nomade leerlingenboekjes te koop of voor klassi kaal ge vreemde zigeuner te worden in de e i gen taal brui k te leen 11 dit zijn slechts suggesties voor de docent niet staps indones i sche poezie f 7 50 chileense poezie gewijze uitgewerkt in het leerlingenmate r iaal f 5 en palestijnse poezie f 6 commentaar 12 het poezieproject lijkt voor klassen met veel bui van gebruikers wordt verwerkt in de def i n i tieve tenlandse leerlingen niet ongeschikt de thematiek uitgave beste l adres vado project jjw oranje van de gedichten mits concreet zal hen vaak aan na ssaulaan 51 1075 ak amsterdam tel 020 spreken ze zijn vaak ve rt rouwd met poezie als taal 7 36869 vorm zo zijn turkse kinderen gewend gedichten we overwegen na afronding van de v ijf genoemde voor elkaar te schrijven deeltjes aan boekjes over respectievelijk turkse en welke a ssociatie s zouden mensen in het land zel f marokkaanse poezie te beg i nnen hebben bij deze zin zou muziek van andere bevol 3 hierbij danken we de docenten die de les sen gegeven kingsgroepen nog op de cassette moeten staan naar hebben voor hun waardevolle inb reng en commen aanleiding van dergelijke vragen kunnen de buiten taar marijke baa rs maart en van der burg els helle landse leerlingen nu eens de deskundigen zijn renee knijnenburg jelle van der meulen joppi tiersma mia verhagen en kees visser tevens be danken w ij suzanne van norden voor haar waarde volle inbreng in de opzet van de p ro eflessen literatuu r 4 gedichten van v ro uwen en jongeren z i jn echter on de rvertegenwoord i gd het lukte ons n i et om daar via vado p roject stilte wierook en verdriet chileense poe onze bronnen in het nederlands duits frans of zie proef onderwijsuitgave amsterdam oktober 1984 engels vertaalde bundels materiaal van actiegroepen vado p roject hier zullen we blijven als een stekel van en universiteitsmedewerkers en in nederland woon een kakrus palestijnse poez ie proef onderwijsuitgave achtige dichters voldoende aan te komen am sterdam februari 1 98 5 5 ander materiaal andere werkvormen zijn in zo n si vado p roj ect end adem in zijn eentje poezie uit in tuatie geschikter bijvoorbeeld van de anne frank dones ie oost t i mor en nederland p ro ef stichting onderwijsuit gave amsterdam november 1984 6 het minder wit en westers maken van lesmater i aal vrije universite i t verslag van de derde spreker drie zou je ook kunnen beschouwen als b ijdrage aan het daagse literatuur in de derde wereld in de kiem bestr ijden van racisme deze bij drage wil deleuze g f gua tt ari kafka pour une littererature poezie uit de derde wereld leveren m ineure p aris 19 7 5 7 de combinatie van n i et westerse teksten en niet wes prins s ook wij waren vluchtelingen politieke gedich te rse muziek bijgeleverd op cassett ebandjes ten 1979 1982 breda de geus z j 8 sonja prins pag 22 fragment uit een ged i cht over ruhwandl f wat i s de bedoeling van intercultureel on dom helder camera derwijs in interaktie april 1984 pag 184 18 7 66