Een verhaal schrijven. De ABDES-methode.

een verhaal schrijven de abdes methode jonge mensen vertellen vaak graag en goed overal over allerlei onderwerpen en aan allerlei personen deze bewe ring is niet origineel iedereen kan ze op elk ogenblik bewaarheid zien erg origineel is het ook niet te stellen dat de meesten dichtklappen zodra ze in schoolverband een verhaal moeten schrijven en toch is het mogelijk leerlingen enthousiast en met ple zier verhalen te doen verzinnen als ze maar het aangepaste gereedschap aangeboden krijgen in wat volgt wordt een methode beschreven zonder de theoretische achtergrond deze methode voor de gemakkelijkheid de abdes methode genoemd werkte bevredigend bij verschillende leraars in verschillende klassen van het derde jaar aso het eerste effect van deze methode is het reele schrijfple zier dat de leerlingen ervaren ze ondervinden ook dat ze de schrijfkarwei kunnen beheersen en er niet aan overge leverd zijn door deze methode verwerven de leerlingen inzicht in de werking van spanningselementen en spannings structuren ze leren tevens dit inzicht toe te passen zowel om gegevens voor hun verhalen te bedenken als om deze gegevens te structureren de methode biedt ook de mogelijkheid om verhalen met meer inzicht te leren lezen verder is ze in de handen van de leraar een soepel middel om de leerlingen allerlei structuuraspekten van het verhaal te doen verkennen verzinnen en structuren klassikaal op het bord wordt een triviaal 5 zinnen verhaal geschreven voorbeeld a gisteren wou pieter een schilderij ophangen b maar hij vond zijn hamer niet d hij zette het hele huis overhoop om hem te vinden e toevallig vond hij hem in een laars s toen kon hij zijn schilderij ophangen daarop volgt een summiere bespreking in a wordt een neutrale toestand geschetst of een alledaags feit vernoemd a aanvangstoestand in b wordt die neutraliteit die alledaagsheid verstoord gehinderd er treedt een breuk op b breuk in d wordt daarop gereageerd en komt de dynamiek van het verhaal op gang d dynamisch moment in e wordt de oorzaak van de breuk ongedaan gemaakt en wordt het oorspronkelijke evenwicht hersteld e even wicht hersteld 29 in s de eindtoestand of het slot klikken a en slot in elkaar sluiten a en s als gesp en riem de kring s slot de lln noteren het eerste verhaal met de verklaring van het letterwoord abdes na deze korte bespreking kan de leraar nog een verhaal op het bord brengen en kort bespreken liefst wordt al vrij vlug naar de volgende fase overgestapt naar de bewerkingen systematisch wordt op elk element van het eerste verhaal vrij geassocieerd een voorbeeld a gisteren in 2000 voor de verkiezingen na dallas tijdens de match pieter de timmerman museumdirecteur leraar verstrooide prof schilderij foto verkiezingsposter kruis lamp bel vlag kat ophangen verwijderen verplaatsen rechthangen repareren kopen stelen b hamer ladder stoel spijkers boor kracht vinden op vingers slaan vallen schilderij be schadigen stroom uitvallen de lr zou mogen wijzen op het feit dat het veranderen van de werkwoorden vaak een meer ingrijpend effect heeft dan de vervanging van de substantieven individueel de lln associeren individueel verder op de elementen van b d e s in groepjes van vier de lln leggen hun vondsten en overleggen welke nieuwe elementen de beste spanningsmogelijkheden bieden om een 5 zinnen verhaal op te bouwen dan werken de lln samen een 5 zinnen verhaaltje uit waarbij ze telkens de fases met a b d e s aangeven klassikaal de verhaaltjes worden voorgelezen en kort beoordeeld tel kens wordt goed nagegaan of elk zinnetje wel zijn functie vervult in groepjes van vier de lln werken weer samen in groepjes van vier elk neemt een nieuw blad en schrijft rechts boven zijn haar naam dan bedenkt elk een a zin en noteert die op zijn 30 blad elk geeft zijn blad door aan zijn linker buur nu bedenkt ieder een b zin die aansluit bij de a zin van zijn rechter buur weer worden de bladen links doorgegeven en weer bedenkt ieder een d zin bij de a en b zin van zijn rechter buren zo wordt verder gewerkt tot elk zijn eigen blad terug voor zich krijgt geschoven en met een passende b zin het ver haaltje afmaakt de groep bespreekt nu de vier verhaaltjes een na een daarbij wordt op het volgende gelet wat had ieder zelf bij zijn zin verwacht is de linker buur daarop ingegaan of heeft die andere betere mogelijkheden gezien heeft een bepaalde zin aan een verhaal een totaal andere wending gegeven werden sommige verhalen verzwakt waarom zien jullie nu nieuwe mogelijkheden werk ze uit vervullen alle a s b s d s e s s s hun echte funktie alternatieve werkwijze men werkt in groepjes van vier iemand geeft een zin op op alle elementen wordt geassocieerd uit de nieuwe gegevens vormt de groep een a zin elk schrijft die op zijn blad en men werkt verder als hoger beschreven nadien worden de verschillende verhalen gebouwd op die ene zin met elkaar vergeleken mochten de lln geen goede invallen hebben of wenst de leraar sneller te gaan hier enkele startzinnen goede neutrale a zinnen ivo reinigt elke zaterdag het aquarium van zijn lieve visjes karen en jo hadden moeders verjaardagscadeau goed wegge stopt met spanning keek leo uit naar het uitstapje met de chiro met zijn gezelschap trok de baron op jacht in de bossen van averbode sommigen denken dat het vinden van een goede b zin moeilijk en ook belangrijk is en dat klopt ook als lln er zelf niet in slagen goede b zinnen te bedenken dan moeten we hen helpen daarom aanzetten met reeds een ingebouwde b bij het zingen van een hoge noot krijgt een zangeres plots haar mond niet meer dicht op het burgemeestersbal wordt rode limonade geschonken die bij het drinken rode inkt blijkt te zijn op een morgen staat het geraamte van de biologieklas glimlachend en fris aangekleed elke binnenkomende ll te groeten na de vakantie blijkt de studieprefect maar 20 cm meer groot te zijn 31 tijdens het vissen dut jef in als hij wakker wordt is al zijn visgerei weg en ligt hij op een totaal andere plaats op een parkeerterrein helpt een bewaker een automobilist uit zijn parkeerhaven de lege plaats wordt door de gouden koets in genomen een politie agent zit een zakkenroller achterna tot in een dood lopend steegje en daar is alleen een oude dame te vinden jan wil zijn brommer nemen die tegen de voorgevel stond weg er staat een auto met zijn brommersnummerplaat een muis zenkolonie snoept van een wonder groeimiddel en wordt twee meter groot twee dagen had ik drie armen en drie benen er speelde een onzichtbare speler mee in de ploeg van de tegenstanders de lln kunnen zich nu concentreren op de uitwerking van het gegeven ook hierbij volgen ze de abdes methode daartoe bedenken ze eerst zonder veel op de originaliteit te letten gewoon vervolg op de eerste zin een d e en s zin op de elementen van deze zinnen gaan ze dan associeren en verder de methode toepassen uitb ouwen we proberen nu een langer verhaal te schrijven handigerds hebben reeds door dat ze binnen de dynamische fase verschil lende stappen volgens de abdes methode kunnen ontwikkelen men werkt individueel of in groep kies een van de volgende passages welke plaats zou je die passage in een verhaal toewijzen vul de andere funk ties aan dus als de passage volgens jou een e is dan schrijf je een bijpassende a b d s schrijf een heel gewoon 5 zinnenverhaal waarin je stukje past voer de bewerkingen uit probeer een spanningsveld te vinden tussen de bekomen elementen tracht nu een nieuw boeiend 5 zinnenverhaal op te bouwen nu kan je elke fase uitbreiden door summier dezelfde stappen uit te voeren bedenk voor elke fase zonder veel nadenken zinnig abdes fases ver enkele bewerkingen uit op de elementen distil leer daaruit een verhaal 1 peter liep langzaam naar de machine toe het was een honda 115 met gele tank hij hoorde hoe lekker de motor liep en opeens voelde hij dat hij er norm gras op wilde zitten hij keek vlug naar het cafe de bestuurder stond nog te wachten op zijn bestelling peter liet zijn hand over de handgrepen en de knopjes dwalen 2 hij minderde vaart reed de rotonde op en sloeg de weg naar blackston in het was het ingewikkelste wat 32 hij tot nu toe gedaan had en hij was heel tevreden over de manier waarop het gelukt was hij had alleen vergeten de richtingaanwijzers uit te zetten maar er was toch geen ander verkeer hij lachte in zichzelf zocht de richtingaanwijzers en zette hem links en rechts aan 3 zijn rechterbeen kwam met een smak tegen het wegdek en hij viel half op zijn zij half op zijn rug toen raakte zijn hoofd het asfalt en hij voelde een geweldige klap en een explosie die door zijn hersenpan echode 4 met een schok zag hij iets rood en wit gestreepts naast de stille vrouw liggen zijn das hij had zijn das bij de dode vrouw laten liggen en weer voelde hij de bar stende pijn in zijn hoofd 5 hij hield op met rennen en snakte naar adem met steken in de zij liep hij door eindelijk na een volgende bocht doemden de lichten van de hoofdstraat en de roton de op 6 en wat vroeg je ben je echt helemaal alleen thuis is je moeder er niet noch je vader ik zei nee en dan vroeg ie ook geen broers noch zussen en toen begon ik schrik te krijgen ik hoorde hem nog uit steeekend sissen net voor hij de hoorn oplegde het kwam er zo voldaan uit en zo angstaanjagend de stukjes 1 5 zijn genomen uit het eerste hoofdstuk van nigel hinton vluchten kan niet meer mogelijke alternatieven men geeft elke groep een andere tekst de groep bespreekt die tast de mogelijkheden af en bepaalt welke funktie de tekst vervult wat ze kiezen is niet zo belangrijk als de keuze maar verantwoord wordt en ten volle benut in de uitwerking desnoods mogen in dezelfde groep twee keuzes gedaan en uitgewerkt worden bespreking welke fase zagen de verschillende groepen in het stukje tekst welke gevolgen had dat voor de spanningsontwikkeling wat bleek de beste keuze alle groepen dezelfde tekst met opgave van dezelfde fase en nagaan hoe de verschillende groepen dat aanvullen of alle groepen dezelfde tekst met opgave van verschillende fases en de ontwikkeling bespreken 33 inleiden en uit een ander vaatje getapt in dit stadium heeft de lr de kans om de lln in te wijden in de structuureisen van de a fase ze ondervonden reeds dat niet elke a fase even geschikt was uit hun associaties kozen ze telkens alleen de beloftevolle elementen ze leren nu dat een normale a fase op volgende vragen een antwoord geeft wie wat waar wanneer welke sfeer welke omstandigheden de a fase moet dus personen onderwerp plaats tijd sfeer en omstandigheden bevatten maar ze moeten daarin erg sober zijn en niet meer geven dan strikt nodig is voor de span ningsontwikkeling zeker niet meer omstandigheden en tegen deze regel willen onze lln nogal eens zondigen de lln bedenken een abdes verhaal dan wordt ermee gewerkt ze veranderen 1 de schrijversrol vertellersrol jongen wordt grootva der directeur tovenaar troeteldier kever stripheld ze werken zulk verhaal uit in minimaal 300 woorden 2 de lezersrol verhaal verteld aan sinterklaas superman hond klappei kind van vijf jaar je beste vriend je vijand 3 de taalcode alles in dialoogvorm kranteartikel ver slag van agent officiele toespraak sprookje griezel verhaal 4 tijd of ruimte al zeer lang geleden op de laatste avond van 1999 eerste dag van 2000 net voor de trouw dag op het sterfbed op de maan of venus op een sport veld in de bioscoop in een verlaten kasteel in een gevangeniscel de rechtszaal het politiebureau het oerwoud lapland in de trein een onderzeeer vliegtuig volgt een bespreking elk zijn standpunt we kunnen lln voor hun plezier laten verhalen vertellen die vertelpret is een waarde op zich en dus een geldige doelstelling we kunnen ook proberen de lln inzicht bij te brengen in de communicatieve en structurele eisen van het vertellen en ze deze beide soorten eisen leren hanteren een belangrijk moment daarvoor wordt bereikt als we erin slagen de lln te doen inzien en ervaren dat feitelijk gebeu ren en verhaald gebeuren twee onderscheiden grootheden zijn in het feitelijke gebeuren hebben we steeds een beginsitua 34 tie een verloop van feiten volgens een bepaalde volgorde wat uitloopt op een eindsituatie in het verhaal vinden we die drie stadia weer als orientering verhaalfasen afsluiting het feitelijke gebeuren krijgt pas via allerlei transformatie gestalte in het verhaalde gebeuren het volgende kan helpen de lln te leiden tot dit inzicht in en aktieve kennismaking met deze transformaties we vertrekken van volgend verhaal inbraak op klassieke leest geschoeid 1 een bende italiaanse inbrekers vond inspiratie in homeros legende van het paard van troje met een vrachtwagen ver schenen onze boeven aan de poort van een riante villa in cesne in de buurt van rimini de verbaasde huisbewaarder vertelden ze dat zijn baas die op vakantie was een divan had besteld en de opdracht had gegeven dat deze divan bij zijn thuiskomt midden in het salon moest staan dat was een verrassing voor zijn vrouw als alles netjes her schikt en op zijn plaats stond namen de voerlui beleefd afscheid na een halfuur belden ze weer aan sorry ze hadden zich van adres vergist de divan moest weer opgeladen worden hun truuk was geslaagd in dat halfuur was een bendelid uit de divan gekropen had zijn zak vol juwelen en zilverwerk gestopt en was via een achterdeur spoorloos verdwenen pas veel later merkte de huisbewaarder hoe hij erin geluisd was we doen de lln dit verhaal navertellen vanuit verschillende standpunten elke ll krijgt een andere opdracht mogelijke opdrachten herschrijf het verhaal vanuit het perspectief van de huisbewaarder aan zijn baas aan de politie aan een ander huisbewaarder tijdens een cafebezoek de binnengesmokkelde aan zijn vrouw die vooraf op de hoogte was aan vrienden die niets mogen verder vertellen een oud bende lid dat niet meedurfde aan vrienden in de kroeg aan de politie die ook hem verdenkt de eigenaar aan de politie bluffend tegenover rijke vrienden gesprek met de huisbewaarder de vrouw die vele juwelen kwijt is gesprek met de huisbewaarder gesprek met de vrouw van de huisbewaarder klagend bij rijke vriendinnen een jongen van zestien tegenover kameraden de dochter zoon van de huisbewaarder t o de zoon dochter van de eigenaar 35 als de verhalen klaar zijn circuleren ze vrij door de klas er wordt de lln gevraagd tijdens deze lectuur enkele opval lende verschijnselen te noteren met de naam van de ll bij wie ze wat opmerkten op deze wijze hebben de lln geboeid aan verhaaltjes en verhalen gewerkt zo leerden ze elementen bedenken die beoordelen en tegen elkaar afwegen op hun spanningsmogelijk heden ze oefenden zich in het structureel opbouwen van verhalen kregen ze inzicht in de communicatieve en structu rele eisen van het verhaal p tack overwijs 60 3180 westerlo noot 1 is een vrije vertaling uit sandig 1979 bibliografie 1 goldenstein j p une grammaire de texte pour la composition frangaise in pratiques nr 10 juin 1976 p 69 79 2 hinton nigel vluchten kan niet meer lemniscaat rotterdam 1978 3 hurrelmann b kreatives schreiben asthetische kommunication in der grundschule in linguistik and didaktik 32 1977 4 p 257 266 4 sandig b erzahlen vorschlage fur eine lehreinheit in klasse 6 auf erzahltheoretischer grundlage in linguistik and didaktik 39 1979 3 p 171 190 36