Een voor het literatuuronderwijs fatale ontwikkeling. De nota Profiel van de Tweede fase.

warn de moor francis staatsen een voor het literatuuronderwijs fatale ontwikkelin g de nota profiel van de tweede fase nauwelijks zij n d e vorsten va n andree va n es gedroomd e koninkrijk bekomen van de beweging die de basisvorming in nun woelige wateren heeft opgestuwd of ze wordeu geconfronteerd me t de ideeen over de rest va n het voortgezet onderwijs ontwikkeld doo r de stuurgroep profiel die is in juni 1993 ingestel d oi n eerder e nota s va n het ministeri e va n onderwij s e n wetenschappen over de zogenaamde tweede fase handen en voeten te geven en publiceerde eind januari va n dit jaar haar eerste rapport het ko n natuurlijk me t anders n a de invoerin g va n de basisvormin g waarmee we in het spoor traden van engeland en de scandinavische lande n die ons waren voorgegaan werd het tijd de overblijvende jaren van de oude middelbare schoo l i n een nieuw jasje t e steken vana f klas 4 va n havo en vwo tot de eindexamens moes t e r een audere naam bedach t worde n dan bovenbouw e n het werd d e tweede fas e va n het voortgeze t onderwijs wanneer dez e tweede fase net zoveel beloof t al s haar voorgangste r i n het hoger onderwijs worde n het knollen voor citroenen en wat werfkracht van hun plannen betref t hadde n d e architekten in zoetermeer bete r een minder beladen naam kunnen schenken aan het project dat nu ter beoordeling ligt van het veld zoals dat heet bovenschool bijvoorbeeld dan hadden we nog even aan schoolmeester theo thijssen kunne n denke n voo r wi e cultuur zovee l betekende maar na het lezen va n de noia die de stuurgroep heeft uitgebracht is het ook maar beter zo alles wat geen direc t nut heeft word t ui t de boeken geschrapt da t staat wel nergens maar daar valt iiiet aan te ontkomen wannee r je als docent niet eens tij d genoe g hebt voo r he t onderwijs i n wat notoir nuttig hee t t e zijn lezen schrijveu spreken en luisteren de talen op alle fronten achteruit in levende talen 48 9 april 1994 reageert het hoofdbestuu r va n d e vereniging van leraren in levende talen vanuit zijn verantwoorddijkheid op de profielnola me t enige tabellen die het bestuur met de nodige relativering aanbiedt maar die ons zeer instructief voorkomen concreet daarin is dat in de vergelijking van de huidige situatie met de voorstellen tot wijziging die in de nota worden gedaan de talen op alle fronten achteruit gaan in aandacht als je de tabellen omzet komt het erop neer dat in het vwo het percentage van het onderwijs gewij d aa n de talen da t voo r iederee n verplich t is terugloopt va n bijna 3 0 naar bijn a 2 2 terwijl da n degenen di e een tweede vreemde taal kiezen uilkoinen op een teruggang van ruim 36 5 naar 28 5 in het havo is de vermindering voor iedereen wat geringer van 2 73 naar 2 43 maar luinielt degene die een tweede vreemde taal kiest van 41 4 de moor en staatsen een voor het literatuuronderwijs fatal e ontwikkelin g naar rui m 34 di e teruggan g i n aanta l ure n doe t zic h voo r bi j all e tale n klassieken late n w e lue r eve n buite n beschouwing bi j nederland s e n engels i s di e teruggan g he t opmerkelijkst nederland s sukkel t i n he t vw o van 12 6 naar 9 9 verplicht in het havo zelfs van 13 7 naar 9 8 engels zal het moete u doe n me t ee n teruggang i n het vw o va n 10 5 naar 6 6 in het havo van 13 7 naar 9 8 het talenonderwijs zo leren de tabellen wordt voor eenvierde tot eenderde ingekrompen dat is niet misselijk levende talen accent op taalvaardigheidsonderwij s niet onbegrijpelijk neein t he t bestuur van levende talen daartegen stelling met verwijzin g naa r de eisen die de samenleving meer en meer stelt aan het taalvaardigheidsonderwijs bi j nederland s onde r mee r vanweg e he t toenemende aanta l a l loch tone leerlingen bij engel s e n de ander e vreemd e talen vanuit de internationalisering van de samenleving zowel de vsnu als het nationaa l acti e programm a modem e vreemd e tale n hebbe n mevrou w ginjaar maas a l late n wete n da t di t ech t nie t ka n e n dat ee n vee l grote r verplicht dee l voo r vreemd e tale n wenselij k is wie he t prol ie l cultuu r e n maatschappij kies t ka n iet s bete r ui t d e voeten maa r zoal s w e hierbove n aangaven word t het no g altijd minde r da n he t n u i s bi j d e keuz e va n ee n tweede vreemd e taal d e resterend e modern e vreemd e tale n russisch spaans turks arabisch en fries mogen in het ghetto va n de vrij e ruimt e concurreren me t di e talloz e leuk e ideetje s waarme e d e nieuwe grote opgefriste scholengemeenschappen zich gaan profileren en marktgericht gaan positioneren en die dicht tegen de ski vakantie in sauerland aanzitten video mee voor de open dag het knokken voor een waardige doceutbelasting laten wij van de spl en van tsjip graag over aan de deskundige belangenbehartigers va n levende talen en de onderwijsbonden de strijd voor het behoud van een volwaardige plaats van moedertaal e n vreemd e talen is ook onze strijd nut s zowe l d e mense n van levende talen als de propagandisten van het nationaal actie programma niet alleen het behoud van het taalvaardigheidsonderwijs o p het oog hebben maar ook besef gaan tonen va n de betekenis va n literaire vorming onze zorg geldt in de eerste plaats deze literaire vorming wanneer daarove r me t geen woor d word t gerep t i n d e nege n kolomme n tellend e reacti e va n he t hoofdbestuur va n levende talen terwijl i n feit e minsten s eenvierde van de gemiddelde lestijd van de leden van die organisaue aan het literatuuronderwij s wordt besteed houden we ons hart vast wat zijn allee n al de consequenties voor de docenten bui s en oud de glas hebben vastgesteld dat i n de bovenbouw eenderde van de proefwerken frans duits en engels de literatuur betreft ui t eigen onderzoek wete n we hoezeer het merendee l va n d e docente n bijzonde r gehech t i s aa n he t onderdee l literatuur me n zo u du s for s weerwer k ui t dez e hoek moge n verwachten bijvoorbeeld va n de vereuiging va n leraren in de levende talen maar met name frans en duits hebben in de afgelopen jaren zovee l klappe n gekrege n dat de moderne talen oin te overleven alles gezet heb op de kongsi met het 5 de moor en staatseu een voor het literatuuronderwijs fatal e ontwikkelin g bedrijfsleven e n het nu t hebbe n willen aantonen va n goed taalvaardigheids onderwijs dat accen t o p je mondelin g e n schriftelij k verstaanbaa r kunne n maken over de grens heeft evenwel de waardering voor het literatuuronderwijs geen goed gedaan je kunt met op alle paarden tegelijk wedden de verwaarlozing van de literaire vorming de commissie brae t stelde i n 199 1 vast welk e veranderinge n nodi g ware n voor het eindexamen havo vwo nederlands de commissie van els deed dit in maart 199 2 voor de moderne vreemde talen voor de vernieuwingen die door de commissies werden aanbevolen is maandenlang het veld geraadpleegd zijn bijeenkomsten beleg d met leraren nederlands en moderne vreemde talen zijn subcommissies van taal en literatuurvvetenschappers gevormd die van advies dienden alvoren s to t ee n beslui t t e komen w e moete n maa r zie n wa t e r terecht komt van die adviezen want als het werk van de stuurgroep resulteert in daadwerkelijk belei d is een van de consequenties naar onze mening dat het literatuuronderwijs z o uie t afgeschaf t da n toc h aanzienlijk e schad e za l ondervinden e n dat is uitermate vreemd zoals koos hawinkels e n franci s staatsen i n de volkskrant va n 1 9 maart 1 1 hebben opgemerkt i n ee n tij d dat wvc zich zorgen maak l over de leesgewoonten va n jongeren en zie de lopende projecten voor de bevordering van het lezen de zogenaamde sirene projecten i n zeelan d e n het kan gebied to t het bese f i s gekome n da t het onderwijs d e spi l vonn t va n d e literair e vorming maa r d e treine n ui t rijswijk e n zoetermeer vertrekke n doorgaans va n verschillende stations en zijn zelde n o p helzelfde rangeerterrei n t e vinden de ambtenaren va n deze ministeries schijne n e r een genoegen in te scheppen om langs elkaar heen te werken de stuurgroe p prol ie l heef t bewus t all e eerdere nota s va n d e commissie braet en commissie van el s in de la laten liggen dal is nogal bezwaarlijk allerlei randvoorvvaarden die door deze commissies worden geformuleerd voo r het literatuuronderwijs blijke n o p deze manier genegeerd te worden e n het lijdt gee n twijfel da l all e tij d di e resteer t n a afslanking me t eenderd e o f eenvierde nodig is voor het nut literatuur niet meer voor alien als 66nderd e va k scoor t leesvaardigheid hoog gezie n d e wen s voo r aansluiting met het hoger onderwijs een tweede optie voor zo n eenderde vak vormen de mondelinge vaardigheden de commissie van el s bepleit in elk geval de aanvulling van een tweederde vreemde taal tol een heel vak wat dan wel engel s za l worden e n d e overig e ruimt e t e bestede n aa n een tweed e volledige taal of combinaties van deelvakken het ligt dus voor de hand waar de keuzes vallen bij de laalvaardigheid al s dat zo is zal literatuur alleen een rol spele n in het vrije gedeelte gevolg is dat maar een beperk t a uita l leerlinge n kermi s kan make n me t d e literatuu r van de moderne vreemde talen dit zou een forse breuk zijn me t de klassieke 6 de moor en staatsen een voor het literatuuronderwijs fatal e ontwikkelin g opvatting da t eulluuroverdrach t naas t taalverwervin g ee n plaat s i n he t talenonderwijs moe t hebben of dit nu moedertaal of vreeinde taal betreft e n met de opvatting dat in algemeen vormen d onderwij s he t talenonderwij s d e leerling kemiis client tc verschaffen ove r de taal en de cultuur waaronder de literatuur van de landen waar de vreeinde taal wordt gesproken en al s we het vanui t utilitai r oogpuu t beschouwen leen t he t vakonderdee l literatuur zich niet bij uitstek voor thematisch onderwijs voor intercultureel onderwijs voo r he l zelfstandi g uitvoere n va n take n e n het make n va n werkstukken voo r geindividualiseerd e leerwegen integrali e va n kennis inzicht e n vaardigheden e n da t zij n allemaa l algemen e zake n di e i n he t zachte gedeelte van de profielnota worden bepleit als zeer belangrijk voo r de bovenbouw va n de 21e eeuvv het is het nut van het nutteloze zij het o p een manier di e wi j no g ondergeschik t achte n aa n he t nu t va n ee n persoonlijkheidsvorming doo r mensen t e confronteren me t de wijze waaro p taal in zij n uniek e vorm gehanleer d ka n worde n en met de ideeen di e aldu s onder woorden worden gebrachl daarvoor was toch de basisvorming is dat dan al niet gebeurd in de basisvorming nou dat houdt nie t over ze laat voo r nederlands een onderwijs zie n waarin literatuur is vervangen doo r fictie i n he t algemeen zoals men i n numme r 4 va n d e vorig e jaargang va n tsjip ka n lezen naast gedichte n e n verhalen dagboek e n stripverhaal zij n dat het toneelstu k e n de tv serie leerliugen moete n de verhoudin g tusse n fictie e n werkelijkhei d lere n zien en d e genre s naa r hu n kenmerke n lere n onerscheiden z e make n kenni s me t schrijver s e n me t d e bibliotheek da t moet in 6 0 van de 400 uur die voor nederlands over een peri ode van 3 jaar worden uitgetrokken zeg maar 20 uur per jaar en dat is aanzienlijk minde r dan wi j on s zel f herinnere n va n onze wekelijkse leesles heel die p gaat het allemaal niet maar de basisvorming i s dan ook bedoeld voo r iedereen on s lijkt het reeel in te schatten hoe graag we het ook anders zouden willen dat de werkelijke literair e vonnin g i n feite i n de praktijk za l beginne n waa r z e altijd begomien is in de vierde klas dus in de tweede fase van het voortgeze t onderwijs e n da n z6 n venninderin g va n mogelijkhede n om een adequat e literaire vonning te verzorgen je zou de vraag ook omgekeerd kunne n stellen word t er in de basisvormin g al niet genoeg accent gelegd op taalvaardigheid en moet dan niet juist in het vervolgonderwijs he t vanoud s bestaand e accen t o p d e literair e vonnin g gehonoreerd worden in de toewijzing van voldoende tijd noodverband of reele ncxxjzaak het is levensgevaarlijk i n deze situatie met oplossinge n aan t e komen voor je wee t vind t ieman d ee n noodverban d d 6 oplossing maa r al s doo r d e veranderde structuur literaire vonning bij nederlands minder tijd kan krijgen bij engel s no g minde r e n bi j d e resterend e modern e vreemd e tale n i n he t 7 de moor en staatsen een voor hel literatuuronderwijs latal e ontwikkeling geheel niet kan men met kwakkelend doorgaan op de oude voet dan zal er gewerkt moete n vvorde n aa n ee n combinati e va n literaturen e n we l aa n internationaal e n vakoverstijgen d literatuuronderwijs daa r i s binne n d e literatuurdidactiek de laatste jaren expertise in verworven en die mogelijkheid moet ook om redenen die losstaan van deze hele tweede fase operatie serieu s bekeken worden maar dan niet zoals nu nog gebeurd is los van datgene wat bij nederlands aan literatuuronderwijs wordt gegeven al te lang is men i n de praktijk va n het literatuuronderwij s voorbijgegaa n aan de verworvenhede n va n d e algemen e literatuurwetenscbap literair e stromingen van de middeleeuwen tot postmodernisme laten zich gedlustreerd met voorbeelde n ui t d e divers e literaturen zee r goe d o p europee s nivea u verklaren dat van daanut nederlands e leerlingen in het bijzonder nu n eigen literatuur leren lezen spreek t voo r ons van zelf al ee n kwart eeu w gelede n werd een dergelijk soor t literatuuronderwijs bepleit als het moet moet het daar nu maar van komen misschien zelf s nog in de uitbreiding die ben van melick al s verschillend e kere n heef t geuit al s culturele vormin g i n plaat s van literaire vorming dankzi j d e eige n inrichtin g va n het onderwij s zij n scholen i n d e gelegenhei d o m gespecialiseerd e literatuurdocente n aa n t e stellen da t i s he l minst e wa t z e kunne n doe n o m d e teloorgan g va n he t literatuuronderwijs i n ons land tegen te gaan o