Een vreemde eend in de bijt? Een interview met Hans Goosen

xander noe punt kunnen bepalen als deze adviezen zouden worden verwoord in het concept zo ben ik blij dat het advies taalkunde naar buiten is geko men want ik denk dat de leraren goed wakker een vreemde eend in de bijt moeten zijn om te bepalen of ze dat al met al wel willen een interview me t de pro cedure hans goosen op verzoek van de toenmal ige staatssecretaris van onderwijs mevrouw tinjaar m aas is er eind 1988 een commissie ingesteld die zich moest gaan bezighouden met de vernieuwing nu de voo rlopige voo rstellen van de commissie vernieu van de eindexamens havo en vwo de samen wing eindexa m enp rog ram m a s nederla ndse taal en stelling van de commissie is a ls vol gt a braet letterkunde vwo en havo cvert gepubliceerd voorzitter h oofddocent taalbeheersing r ijks zijn leek het de redactie ee n goed idee hans goosen te universiteit leiden t h endri ka ambtelij k interviewen hij zit op voord racht van de vox in deze secretaris cito medewerker h h ulshof commissie een gesprek over ve rwachtingen zo rg en velon vakdidacticus h goosen vorr le tev redenheid raar i den boer den ouden levende talen l erares en k van velzen l evende talen leraar haar taakstelling is het opstellen van een nieuw i n de zomer werd menig docent opgeschrikt examenp rogramma havo en vwo daarbij is door alarmerende berichten over de eventuele zij verplicht zich te baseren o p gegevens van een instelling van een vaste litera tuurlijst he t is door de minis t er ingestel d behoeftenonderzoek niet de eerste keer dat de preadviezen voor dat is uitgevoerd door het stichting centrum commotie zorgden a l versc hillende keren is voor onderwijsonderzoek sco onder l eiding verontrust gereagee rd o p de voorstellen uit de van kees de g l op per universitaire wereld voor mij zijn het adviezen oors p ronkelijk zou het advies in januari dit van enkele deskundige n en meer niet zegt jaar gereed moeten zijn d e commissie begon goosen ze hebben vol gens hem geen andere echter l ater me t h aar werk zaamheden ook het status dan adviezen die worden gepubliceerd in sco onderzoek liet op zic h wachten in de be bij voor b eel d levende talen of moer het voor ginfase hiel d de cv en zich bezig met de vraag deel van de raadpleging was dat de des kun stelling van het behoeftenonderzoe k daarnaast digen zic h concree t moesten uits preken over vroeg zij advies aan verschillende des k undigen implicaties die h un voorstellen heb ben voor wat resulteerde i n de reeds eerder aangehaalde het examen w a m de moor katholieke uni p readviezen versiteit nijmegen heeft bij voorbeeld heel de commissie heeft haar wer kzaamheden be veel geschreven maar niet zo exp liciet over het schreven in twee voortgangsverslagen en tevens examen zijn werkwijze om tot het advies lite zijn de p readviezen gepubliceerd de va kgroep ratuur te komen is volgens goosen uitstek end nederl ands van de rijksunive r siteit leiden d e m oor verzamelde eers t materiaal en n o organiseerde in samenwerking met levende digde vervo l gens dertig mensen uit om de talen vorig jaar december een studiedag in l ei adviezen litera tuur op te stellen ik vind dat we den met als thema wor d t h et op stel nu echt af dit advies in de besluitvorming moeten betre k geschaft deze bijeenkomst is gehouden on ken andere adviezen die meer toevallig tot der de auspicien van de cverr daar heeft b raet s tand zijn gekomen zoals dat over argumen de enquetes over schrijfvaardigheid gepresen tatieleer zijn voor hem minder b elangrijk teerd die onder zijn leiding zijn geh ouden ofschoon de preadvieze n in d e vakpers eerder aan de hand van deze gegevens wordt nu een zijn b esproken is dat door de landelij ke pers eindexamenconcept gemaakt dit wordt of niet opgepikt h et effect van het vroegtijdig althans een uittre ksel ervan aan alle scholen bekendmaken is dat doce nten alvast hun stan d gestuurd dan volgt een veldraad pleging deze 208 moer 1990 6 heeft wel aan een zijden draadje ge h angen om p rive gebo nd en bep aald door de discipli nes en dat het ministerie daar aanvank elijk geen gel d vak ve renig i ngen waaruit de leden komen voor wilde geven om da t te co m penseren was commi ssiewerk s t aat vaak e rg ver af van de het bereid een rep resen tatieve steekproef te d agelijk se p raktijk h oge heren in ivor en to h ouden onder honderdvijftig le raren goosen rens bepalen wat er daad we rkelijk moet gebeu merkt op d eze sc hriftelij ke enquete is op zich ren h oe is de relatie met de praktij k goosen niet slecht maar personen met originele ideeen het fei t dat er gewo ne l eraren in d e commissie k unnen die dan nergens k wijt d ie moet je toch zitten is in ieder geval iets voor al braet heeft o p z n minst een k ans geven we hebb en stee d s zich ster k gemaakt voor de vertegenwoordi geroepen dat l eraren zou den worden geraad gin g van het veld teve ns kan er op het conce pt pleegd gelukkig is er toch toestemming gege wor d en ge r eageerd waar d oor d e commissie ven voor twee bijeenkomsten een in zwolle en word t gedwongen zich te verantwoorden een in rotterdam resp ectievelij k o p 24 novem ber en r december onder voorbehoud ac htergronde n over het gewic h t van de veldraad pleging b ij de uiteindelij k e standpuntbepaling zijn geen goosen reageerde o p de o pr oep van de voty uit afsp rake n gemaakt eerlijk gezegd d enk ik dat onvrede met enkele examenond erdelen als de reacties een wezenlijk andere status zullen deze in de p raktijk een kne lp unt zijn dus als hebben d an d e p readviezen goosen verwacht daar iets aa n te veranderen valt dan graag overigens veel reacties van het ve l d naar aanlei voor h em zijn belangrij ke kne lp unten in d e ding van de hoeveel heid tot dusver verschenen ond erwijspraktij k schrijven met name het op publikaties denkt hij d at d e docent nederlands stel literatuur de ui ttre ksel terre ur en spreek wel degelij k te mo biliseren is en l uistervaar d igheid d aarmee moet je toch tegelijkertij d krijgen de veldverenigingen iets meer k unnen doen dan ze stiekem b ij lite nog de gelegenheid om op het concep t te reage rat uur onder b renge n en daar beoord elen stel t ren de commissie stel t vervolgens h et concep t goosen de samenvattings perikelen ervaart bij en stuurt het dan naar de staatssecretaris hij oo k als een knelp unt d e b ezwaren tegen deze is echter niet geh oud en aan de aanbe de huidige schrijfvaardighei dseisen zijn dui veling het advies wordt dan nog aan andere d el ij k ieder kent als belangr ij ke aspecten van circuits onder andere inspecteurs voorgel egd h et schrijfproces h et zoeken en selecteren van vervolgens bes l ist de minister a ls d eze proce mogelijke rel evante gegevens he t verwer ken dure is afgerond duurt het misschien nog drie van nieu we informatie het schrij ve n van ver jaar voordat het nieuwe examen voor de nieuwe schillend e versies leerlingen zo ude n in het lichting wordt gereal iseerd de k ans op afwij sch rijfonderwijs moe t en kunnen ervaren h oe zing van het voorstel acht goosen niet groot belangrij k leren d oor schrijven ofwel conce p braet zel f heeft er geregeld op gewezen d at het t ualiserend schrijven k an zijn d e hui dige exa voorstel geen kans h eeft als het controversieel me np raktij k lijkt de veronderstelling te verster is we willen ervoor wak en dat h et in de la ken dat d ergelij ke asp ecten va n schrijven e r niet wor d t geschoven toe doen bij veel leerlinge n h eerst nu d oor h et goosen merk t o p da t in het beginstadium wel examen het i dee dat je je toch niet voor schr ij is gepraat over gemeensc h ap pel ij ke uitgangs venkunt voorbereiden punten richtlijnen om besl issingen te nemen de keuze dit commissiewe r k te gaan d oen deze zijn eerder b eschreven in noe 1989 uit komt ook voort ui t o nvre d e met d e p roce dures eindelijk zijn het de persoonlij ke opvattingen die soms gevo l gd worden h et k an gebeuren die aan de k euzen ten gron d slag liggen het dat je als leraar wordt op gezadeld met alle rlei eigen docent zijn is de maatstaf goosen han voo rschriften waar je niet mee uit de voeten delt soms vanuit een pragmatisch s tandpunt kunt neem nou het voorbeeld van de samen waarom zouden wij zoveel voorschrijven als vatting waarbij zonder een enkele raa dpleging het onder docenten niet al s k nelpunt wordt de ce vo de nieuwe voo rsch rift en invoerde zo ervaren op andere p unten b ij voorb eeld de werd een keuze gemaakt voor een ty pe sa men schrijfdidactiek werkt hij vanuit zijn eigen vattingsop dracht da t zou d an ook m a kkelijk idealen d e opvattingen van de commissie zijn op andere vak gebiede n kunn en gebeuren i99o 6 moer 209 de p os i tie van de eni g e vorr er in een com de verschil l en in opvattingen tussen commis miss ie waa rin overwegend mensen met een le sieleden waren soms evident soms miste hij vende talen achte rgron d zitting h ebbe n moet steun in de commissie vandaar het zou nu wel eens tot p rob lemen leiden o p een p aar toch wel eens fijn zijn als ik het gevoel had dat punten neem ik een minderheidsstandpunt iemand me eens li nk s ging inh al en goosen be in bij sommige ad vieze n is da t duidelij k te schrijft zijn ervaringen i n d e commissie als merken goosen een aantal k e ren zijn co m vo l gt l euk voor mezelf ver r ij kend maar p romisse n geslote n waa rbij beide op ties op en ieder een spreekt natuurlij k wel vanuit z n eige n bl even e nke le malen kon ik doo rd at h et wat vakopvattingen belangen en waarden en dat lange r duurd e de an dere l e d en overtu igen en typ eert oo k de sfeer kon d e n mij n ideeen in de voorstellen wo r den verwerkt h et komt ec hter ook voor dat er onde rwijsprogramma iets staat dat ik niet voor mijn rek ening kan nemen h bonset reageerde met een ar t ik el o p de stu h e t uitga ngs punt dat goosen hanteert is dat diedag in leiden bonset i99o daar i n b etoog he t in de kern niets anders is da n een persoon de hij dat d e cv en zich te veel bezighield met lij ke afweging als een van de richtl ijnen han het op stell en van een ond erwijsprogramma in teert hij de hoeveelheid tijd die hem ter be plaats van een examenp rogramma al s het exa schik king staat h ij legt als het ware alle voo r me nprogramma te veel voorsc hrijft en de feite stellen op de beschikbare lestijd en bekijkt dan lijke open ru imte ni hi l wordt is de waarsc hu of hij nog vrije ruimte overhoudt als zulk e wi n g terecht dat het examenp rogramma te veel percentages b ij het concept worden vermeld n eigt naar een onderwijs programma aldus ve rsch aft dit de docenten straks een argument goosen de velo mt heeft de commissie ook om eventueel een voors tel af te wijzen of te gewezen op dit gevaa r toen de cv e tv echter wijzigen v r oeg te stellen waar een examen p rogramma goosen p rob eert zijn idealen in wer kb are ophoudt en waar een onderwijsprogramma be vorm te gieten hij schipp er t een beetje tussen gint bleek alras het dilemma o p h et moment de taakb elas ting van de docent en da t wat hij dat je een brief verplicht ste lt heeft dat natuur zou willen bereiken h et concept moet zod anig lijk ui twer k ing op het onderwijsprogramma zijn o pgesteld dat de ind ivi d uele leerkracht zelf al dus goosen zou het geen relatie met elkaar zijn accente n kan blijven leggen hebb en dan zou je iets toetsen wat je niet on i n een aant al gevallen hoeft het examenpro derwezen heb t daarnaast leeft bij goosen d e gramma wat hem betreft niet al te veel voor te stille wens indirect invloed uit te oefenen op de schrijven d at gel dt bij voorbee ld voor litera p raktijk en dan met name op die gebieden waar tuurgesch ie denis goosen ik d enk d at leraren h ij k nelpunten ervaart zic h doo r hun va keth ie k gedwongen voel en er in god snaam toch maar h et nodige aan te doen de onderdel en i k be n tamel ij k p ositief over leraren ik heb wel vertrouwen in wa t lerar en in de p raktijk doen taalkunde waarschijnl ijk komt er een ex perimentele fase voor taal kunde voor het vwo waardering deze fase zou een p eriode van vijf jaar beslaan h e t is aanvankelijk niet verplicht aan het expe si nds de commissie haar wer k zaa m he d en is be riment mee te doen belangrij k is bovendien de gonnen vergadert ze gemi d deld een k eer in de toevoeging dat er wordt getoetst of het ex p eri vier wek en het is voor goosen een fraaie vorm ment voldoende draagv l ak heeft onder de do van b ijscho l in g gebleken hij moest aller lei centen in de adviezen wordt onder andere een eigen verlan gens exp liciteren doordat hij nu onderscheid gemaakt tussen taalsystemen en zelf med e ve rantwoordelijk is voor het opstel taalgebruik de praktij k van een schoolonder len van het examenprogramma zoek zou ku nnen bestaan uit een brok theorie goosen heeft waarder ing voor het voorzitter naar aanleiding waarvan leerlingen een tekst sch a p van b raet dank zij hem zijn de verschil maken een voorbeeld is taal aa ngeboren of len de op ties lange tij d naast elkaar open ge hou aange leerd i n de voorafgaand e l essen heb ben d en 210 moer i99o 6 ze k ennis gemaakt met verschille nde opva ttin hebb en de m ond e lin ge vaardigh eden voo r de gen i n de tekst wordt bij voo rbeel d de term vorm ondergebrac h t bij h et schoo l onder zoek natuurlijk t aal gebruik gehanteerd gev raa gd literatuur e r zijn niet veel scholen die b ij voor wor dt welke opvatting de aute u r h eeft h et b eeld een groe p s disc ussie of een rolle ns pel in wordt d us een k ennis schoo londerzoe k het exame n hebb en o pgenomen d e co mmissie heeft naa r een zo danige oplossing gezoch t dat schrijfvaardigheid d e opvattingen over deze vaardig hede n een vaste en duidelijk voor de toetsing van schrijfvaardigh ei d in he t cen geschreven plaats krijgen in de nieuwe regel trale examen lo p en uiteen er zijn aanh angers geving van het traditione le o p stel die titels willen waarsc hijnlijk wo rdt he t s preek en luister zonder veel toel ichting d aarnaast zijn er d e vaardigheidsonderwijs verplaatst n aar h et h a n voorstanders van de aangesc herpte n opdrac h t delingsge dee lte d a t wil zeggen d at het ver verschillende op drachten en meer informatie p licht is het te geven maar da t het ni et h oeft te gericht schrijven heeft een vrij kl eine maar sta worden beoordeeld d e docenten moe t e n du s biele aanhang e en nieuwe mogelij kheid is de a l s er niet wordt beoordeeld p rotocollen of ie t s variant gedoc umenteer d o p stel ve r wac ht dergelij k s kunne n over l eggen het is d e vraag wor dt dat de commissie alle mogelij kheden zal of de situatie in de pr aktij k daad we rkelijk zal toestaan veranderen de over heidscon t role moet d an met gedocumenteerd o p stel wordt b ed oeld worden aangescher p t d e commissie h eeft dat l eer lingen zich kunnen voorbereiden o p van daarom al in een v r oeg stadi um overl egd met tevoren vastgestel de thema s zij verzamel en een afvaardiging van d e inspectie goose n de primaire gegevens en stellen een ma p samen inspecteurs h ebben o ns gezegd dat ee n striktere deze map zouden zij zelfs op het examen kun omschrijving contro le makk e lijker maakt nen geb ruiken de eerd er genoemde bezwaren van goosen tegen het huidige schrijfvaardig voorlezen naar verwachting word t het heidsprogramma zouden in dit voorstel wor examenond erdeel vaardigheid in het voo rlezen den weggenomen uit h et schoo l onderzoek geweerd d e aanbevelingen voor bindende correctie voorschriften zoals d ie werden geformuleerd leesvaardigheid inde huidigeexamenre in lei d en neemt de commissie waarschijn l ijk gel ing is een ond ersc h eid gemaak t t usse n het niet over een eventuele twee d e correctie van leesvaardigheidsexamen vwo en havo het het opstel wordt evenmin voorgesteld d e vwo k ent de samenva tting en h et havo de pra k tische bezwaren zijn vermoed elijk niet op tekstverklaring h et is te verwachten dat voor telossen bei de afdelingen een of meer teksten komen afwijkend van de huidige examenregeling waar zowe l samenvattings al s tek stverkla stelt de commissie waarschijn lijk een tweede ringsopdrachten aan zijn verb on den de tek sc hrijfopdracht voor deze zou in d e schoolon sten verschillen alleen in niveau derzoekrege ling moeten worden opgenomen er l iggen twee voorstellen een briefopd racht literatuur hoe het voo rstel liter atuur er en een herschrijfopdracht ofschoon ze het uit gaat zien is op d it momen t nog niet duide sc hoolon d erzoek wel voorschrijven wordt het l ijk een schoolonderzoek b estaat uit h et maken materiaal niet verplicht gesteld d it is gewoon van een leesdossier aan de ha nd van een aantal niet toegestaan de omvang van het school on l iteraire wer k en er komen aanwijzing en voor derzoek moet wel goed in de ga t en worden ge verwerkingsopd rach ten de ten d ens b es taa t houden in ver b and met de taakbelasting voegt verpl ic hte ge nres voor te sc hrijven bij voo r goosen toe beeld voor h et x nvo naast de pr ozawerken een poeziebundel een essay of een dramawerk hoe spreek en luistervaardigheid i n de strik t h et l eesdossie r moet wor den geregeld is huidige examenregel ing is sp ree k en luister voor goosen d e vr aag voor litera tuur bes taat vaard ig hei d ver p licht toch blijk t het i n de de tendens vee l te veel en te ged e tailleer d voor praktijk niet of n auwe lij ks te zijn op genomen te schrijven in d e sc hoolonderzoek regeling veel sc holen de verpl ic hte literatuurlijs t heeft veel sto f 1990 6 moer 211 doen opwaaien h et blijkt ech ter dat braet zel f goosen veronderstelt dat het merendeel van de om een canon heeft gevraagd goosen denkt docenten zijn mening deelt echter dat o p d i t terrei n het p rea d vies niet h oe vernieuwend is dit voorstel nu als ver wordt o pgevol gd dus dat er geen ver pl ichte nieuwing wordt gedefinieerd als het laatst lijst komt voo r geste ld e is het niet vernieuwend e r zijn al d aarnaas t buigt de commissie zich ove r d e voo r stellen d ie d ateren uit de t ijd van het ctkmt mogelijkheid va n een verplicht schoolon der advies uit 1977 commissie modernisering zoek literair historische ke nnis hiervoor zij n moedertaalonderwijs dus die ideeen zijn oud twee uitwerkingen denkbaar b ij de eerste mo m aar als dit voorstel het haalt wat overigens gelij kh eid schrijft de overheid voor welke niet h et geval was bij het ctvt tvt rapp ort dan auteu r s b oe k en e n begri ppen moeten wo rd e n treden in de p raktijk wel d egelijk veranderin b ehandeld een and er voo r stel houd t het geve n ge n o p het leesdossier bij voorbeeld waar va n thema s in bij voo rbeeld het interbellum w a m d e moo r voor heeft gep leit zal zek er aan de hand waarvan een lijst van literaire wer vernieuwen d zijn op het niveau van de les prak ken wordt behandeld goosen zou het betreu tijk re n als zo n sch oolond erzoek ver pl ic ht wor d t de ui tkomsten van het s c o behoeftenonde r l eer lingen moeten nat uurlijk weten d at bepaal zoe k waarin de wensen van de maatschappij de boe ken in b epaald e periodes an d ere be te ke werden gepeild zijn vaak verrassend die over nisse n ha dden o o k en ig begrip van literair literatuu r daargelaten de vragen over litera historisch perspectief vindt goosen noodza ke tuur we rde n namelij k gesteld in h e t kad er van lijk d e manier waarop d at gebeurt k an echter taa l vaard i g heid en d at is natuurlij k raar ald us hee l verschille nd zij n al s er over de doelstel goose n maar het is besli st de moeite waard het lingen van literatuur al zoveel verschil van me sco b ehoeftenonderzoek naas t h et concept ning bes t aat wat wil je dan reglementeren in eindexamenprogramma te leggen vindt hij de lesp rak tijk gaa t het weliswaa r heel verschil h et laats t e woord i s aan d e commissie goo lend maar er is geen red en aan te neme n dat het sen en d ie afweging komt voort uit niets an er niet heel redelij k aan toe gaat vandaar dat i k ders dan de toevallige en persoonlijke opvattin niets zou willen voorsc hrijven want iedereen gen van v ijf mensen die een goed e manier heeft gevond en moet zij n gang kunnen gaan als er een uitvoeri ge regel m et dank aan maria van ameronge n geving komt kan er centraler worden getoets t d it argument is vo l gens goosen ech ter ni et literatuu r plausibel bonset helge moedertaalonderwijs als arena tevrede n de corrunissie braet kritisch gevolgd in moer 1990ii p 3 9 goosen vi ndt dat hij het con cept over he t ge noe xander hoe verder over vernieuwing van heel gezien goed kan verdedigen over enkele de eindexamenprogramma s xnvo vwo in punten is hij tev reden het leesdossier de vrije moer 198914 p 176 i8o ruimte voo r docenten de monde linge vaardig heden en he t gedocumenteerd o p s tel bij het schoo londerzoe k taalkunde en het literair his torisch sc hoolonderzoe k heeft hij zijn bed en kingen hij is dan ook benieuwd naar de reac ties van het veld a ls de d ocenten de voorstellen accepteren kan hij daarmee leven komt er vee l kritiek dan is dat voor hem een reden zich nog eens flink te roeren in de commissie iets wat natuurlij k ook voor de ande re commissiel eden geldt afgezien van d e tijdsinvestering d ie het voorgesteld e schoolonderzoek literatuur van de docent zal vr agen is het geheel uitvoerbaar 212 moer 1990 6