Een wisseling van taalcultuur

61 o g e s c h u d een wisseling van taalcultuur1 joop van der horst de standaardtaal staat onder druk niet meningen en ideeen over taal en spelling alleen in vlaanderen en nederland maar in geen universele waarden zijn ze zijn ergens heel europa in duitsland zijn er problemen in de loop van de geschiedenis ontstaan en met het duits in frankrijk met het frans in we weten zelfs tamelijk precies wanneer in engeland met het engels overal gaat het de renaissance dat is in onze landen om hetzelfde slechte beheersing van de ongeveer in de 16de eeuw daar ontstaat spelling ontlezing afnemende taalvaardig een visie op taal die in de volgende eeuwen heid sms taal veel woorden uit andere dominant wordt in heel europa ik noem dit talen dalende schoolprestaties tussentaal de taalcultuur van de niet iedereen is overigens somber er wordt renaissance het is deze heel verschillend over gedacht maar zelfs taalcultuur die momenteel de didactiek van degenen die niet klagen erkennen dat er op ten einde loopt het talen onderwijs taalgebied onthutsend veel verandert we is in de laatste lezen en schrijven anders dan tien of twintig wat zijn de kenmerken decennia meer jaar geleden de didactiek van het talen van die renaissance taal veranderd dan in onderwijs is in de laatste decennia meer cultuur in de eerste de 500 jaar ervoor veranderd dan in de 500 jaar ervoor en het plaats dat ze geschreven boek vijf eeuwen lang onbetwiste markt taal beschouwt als taal leider voor opslag en verspreiding van kennis bij uitstek en gesproken heeft door het internet voor het eerst in zijn taal slechts ziet als secundair in de tweede geschiedenis serieuze concurrentie gekre plaats dat ze het talige continuum verkavelt gen in de middel eeuwen bestond er maar een taal het latijn plus een taalcontinuum van toch zou het een vergissing zijn om te gesproken regionale taal de renaissance denken dat dit door de computer of het verkavelt dit tot afzonderlijke talen frans internet komt de omslag begon al veel italiaans spaans duits nederlands enz eerder het is van belang om te zien dat onze de achter grond is angst voor taalverandering oktober 2008 nummer 1 38e jaargang 62 de standaardtalen product van verkaveling verandert het talenonderwijs grondig ge zijn ontworpen en gecultiveerd als een dam spro ken taal krijgt een serieuze plaats er is tegen de dreigende taalverandering uitban groeiende kritiek op de grammatica ver ning van interne variatie en afweer van ex taalmethode het latijn als schoolvak wordt terne invloeden marginaal in nederland vanaf de mam moetwet 1968 de spelling blijkt voor velen de taalcultuur van de renaissance heeft diep te moeilijk geworden er is dan ook ineens ingewerkt en vorm gegeven aan onze spel een enorme toestroom naar de middelbare lingen onze woordenboeken onze gramma school en naar het hoger onderwijs en we tica s onze manier van lezen en schrijven zijn vanaf de computer en het internet anders ons onderwijs de alfabetische ordening de gaan lezen en schrijven afschaffing van de afkorting en de bijzondere plaats van het schoolvak latijn overal in de standaardtaal is slechts een aspect van de europa en inderdaad ze heeft de verschil taalcultuur van de renaissance maar mis lende standaardtalen opgeleverd met hun schien wel het aspect dat de meeste aandacht regels en normen primair schrijfregels en trekt in ieder geval wat we nu zien is dat schrijfnormen het continuum bezig is langzaam maar ze ker om zich te herstellen de variatie binnen tot circa 1860 1875 daar vertonen zich de de talen is ook in het openbare leve n eerste scheuren en barsten dan wordt voor prominenter aanwezig dan in voorgaande het eerst gesteld dat gesproken taal primair eeuwen en de grenzen tussen de talen is roorda 1858 dan worden diffuus ze waaieren uiteen ook en wordt voor het eerst misschien wel vooral het engels dat intussen de variatie gezegd dat taal wezenlijk wereldwijd minstens uit een tiental engelsen binnen de talen een continuum is en de bestaat waarbij de wederzijdse verstaanbaar is ook in het opsplitsing in talen meer heid snel afneemt openbare leven voud een fictie schmidt prominenter 1872 ook dan al krijgt ondertussen staan we met een been al in aanwezig dan de gesproken taal de een nieuwe taalcultuur die zo grondig in voorgaande instrumenten voor haar anders is en nog zo jong dat je er nog eeuwen nieu we belangrijke rol nauwelijks zicht op hebt hoe komt zoiets door de uitvinding van de die vraag is waarschijnlijk net zo moeilijk te telefoon en de grammo beantwoorden als de vraag waarom in de foon 1876 1877 en melville dewey geeft 16de eeuw de renaissance zich over europa met zijn numerieke ddc een alternatief voor verbreidde zoveel is zeker dat het niet gaat de alfabetische ordening 1876 het systeem om een tijdelijke inzinking een mode een dat later aangepast is tot ons udc in hype wat wij thans meemaken met onze dezelfde jaren verschijnen trouwens ook de talen is een langetermijnbeweging die al eerste schrijfmachines met een toetsenbord minstens 150 jaar gaande is het valt niet te dat niet abcdef te zien geeft maar qwerty verwachten dat die in de komende decennia ineens zal omkeren waarschijnlijker is het toch duurt het nog bijna een eeuw voordat dat we nog wel een poos op de ingeslagen de taalcultuur van de renaissance werkelijk weg zullen voortgaan begint in te storten vanaf circa 1970 maar dan gaat het ook snel in luttele decennia is dit erg daarover verschillen de meningen 38e jaargang nummer 1 oktober 2008 63 het gaat in ieder geval niet om mijn de naaste toekomst in de een treurt persoonlijke mening die is van geen belang der daad nogal anders zal om engelse in mijn boek2 zet ik alleen een groot aantal zijn dan we eeuwenlang leenwoorden de feiten op een rij veelal bekende feiten maar ge wend waren dit is ander juicht om tot nu toe heeft niemand ze zo op een rij nauwe lijks een voorspel de frisse wind van gezet die rij is dunkt me spectaculair ling je zou ook kunnen internationale sommigen zullen zeggen verontrustend zeggen de tegenwoordige orientatie alar merend anderen hoopgevend bevrij situatie is al compleet dend de een treurt om engelse leenwoorden anders dan we eeuwenlang gewend waren en slordigheid in de toepassing van aloude regels de ander juicht om de bevrijding van maar hoe men ook reageert de gevolgen de taal uit zijn victoriaanse keurslijf en om zullen immens zijn voor ons onderwijs voor de frisse wind van internationale orientatie de spelling voor ons lezen en schrijven en de een blijft gehecht aan wat verdwijnt de we zullen moeten wennen aan een leven ander kijkt reikhalzend uit naar wat komt zonder standaardtaal wie heeft er gelijk zoveel lijkt me zeker dat joop van der horst k u leuven joop vanderhorst arts kuleuven be noten 1 dit is de samenvatting van de gelijknamige lezing op het nt2 congres in blankenberge op 23 mei 2008 2 van der horst j 2008 het einde van de standaardtaal een wisseling van europese taalcultuur amsterdam meulenhoff oktober 2008 nummer 1 38e jaargang