Eens je beminde gekozen door het bos de bomen leren zien

eens je beminde gekozen door het bos de bomen leren zien normale functionaliteit en schrijven alle schrijfoefeningen zijn functioneel daar ze gericht zijn op een eindprodukt of ook de leerlingen deze waar heid steeds ervaren valt sterk te betwijfelen allen kennen we voorbeelden zoals van die ene leerling die in geuren en kleuren het laatste model van een auto of hoe die eruit zou moeten zien kan beschrijven maar er niet toe komt iets zinnigs op papier te zetten van een 0 zo wijze uitspraak van filosoof x schrijven is wel normaal functioneel en wordt in die zin ervaren wanneer we gemotiveerd worden om te schrijven als we het nut ervan op korte termijn inzien gemotiveerd zijn we als we juist gekozen hebben voor iets als we zelf bepaaald hebben waarvoor we ons gaan inzetten 1 het maken van een bewuste studiekeuze heeft immers tot gevolg dat we ons ook degelijk willen voorbereiden op die studie naast voldoende voorbereidende kennis moeten we echter ook algemene vaardigheden zoals noteren vragen stellen lezen structureren en samenvatten beheersen een goede studiemethode bevat deze algemene vaardigheden die we in de lessen moedertaal kunnen inoefenen door middel van de synthese schrijvend leren de synthese en studerend lezen de studiemethode 2 schema begrip fasen omschrijving synthese studiemethode i verwe rven m 1 p preview orienteringsfase orienterend globaal orienterend globaal noteren lezen 2 q question vraagfase orienterend vragen orienterend vragen stellen stellen ii verwerken 3 r read leesfase grondig de notities grondig de tekst lezen lezen 4 r reflect beschouwingsfase structureren structureren 1 schematiseren 1 schematiseren 2 integreren 2 integreren ill verstrekken 5 r recite formu leringsfase samenvatten samenvatten met je verwerken tot een eigen woorden tekst 6 r review j herhalingsfase memoriseren memoriseren 168 vonk 1986 16de jg nr 3 bespreking het schema toont aan dat de verschillende fasen van de synthese overeenkomen met die van de studiemethode ook de basisvaardigheden komen voor bij de studiemethode als praktisch voorbeeld nemen we de geschreven luistersyn these waarbij een gesproken tekst door de leerlingen schriftelijk wordt samengevat we beschouwen de synthese als een leerproces bestaande uit zes fasen die herleid kunnen worden tot drie basisvaardigheden het verwerven het verwerken en het verstrekken van kennis de vaardigheid om een korte inhoud van een tekst te geven noemen we sa menvatten het doel van een studiemethode is een geschreven cursus studeren en daarom ligt er meer nadruk op de wijze van lezen bij de synthese leren we al schrijvend we noteren struc tureren schriftelijk en vatten schriftelijk samen verwerven fase 1 de orienteringsfase synthese de leerlingen noteren orienterend en globaal dat wil zeggen dat ze zonder een structuur aan te brengen of een selectie door te voeren zoveel mogelijk gegevens neerschrijven zelfs voorbeelden kunnen interessant zijn om bij het memoriseren als geheugensteun te dienen studiemethode de leerlingen lezen de tekst orienterend en globaal orienterend lezen we door vragen te stellen wat staat erin waar gaat het over we lezen alles wat de aandacht trekt titel inhoudsopgave voor en achterflap voorwoord inleiding en samenvattingen met deze wijze van lezen verkrijgen we een eerste indruk en wordt tevens het leesdoel scherper gesteld dit laatste is vooral belangrijk voor de concentratie als we globaal lezen stellen we de vraag wat wordt erover het onderwerp gezegd we lezen de cursus in een snel tempo en letten tegelijkertijd op de kernideeen en hun verhoudingen tot elkaar we zien nu elk deel en zijn plaats in het geheel fase 2 de vraagfase synthese nadat de leerlingen de losse gegevens genoteerd hebben stellen zij kennisvragen dit zijn vragen omtrent definities van woorden of feiten die ze zich niet meer herinneren studiemethode ook hier stellen we voor de hand liggende vragen zoals bij de synthese 169 verwerken fase 3 de leesfase synthese de leerlingen overlezen de notities grondig en nauwkeurig ze halen de kernideeen eruit en gaan na wat voorbeelden argumenten of toepassingen zijn in die fase kunnen de leerlingen gebruik maken van begrips en toepas singsvragen door middel van begripsvragen duiden ze hoofd zaken aan toepassingsvragen zijn geschikt om de informatie in nieuwe situaties toe te passen op deze manier tonen de leerlingen aan dat ze de informatie begrijpen door het onderscheid aan te brengen tussen hoofd en bijzaken verkrijgen de leerlingen een eerste inzicht in het geheel studiemethode we lezen de cursus grondig door we trachten zowel de hoofdzaken als de bijzaken grondig te begrijpen in deze fase beantwoorden we de vragen gesteld in de vraag fase fase 4 de beschouwingsfase synthese de leerlingen structureren de tekst enerzijds door het opstellen van een schema waardoor de structuur van de tekst duidelijk wordt anderzijds door het integre ren van hoofd en bijzaken in het geheel door onderlinge verhoudingen aan te tonen en ze kritisch te ordenen aan de hand van analysevragen wordt de activiteit van schematiseren en integreren vergemakkelijkt en worden verbanden verklaard door motieven en oorzaken aan te dui den men kan met andere woorden de wisselwerking tussen hoofd en bijzaken verduidelijken studiemethode we structureren de cursus we stellen een schema op waarin de hoofd en bijzaken duidelijk onder scheiden zijn en we integreren de hoofdzaken in het geheel door hun onderlinge verhoudingen aan te tonen verstrekken fase 5 de formuleringsfase synthese in deze fase wordt de tekst samengevat door middel van synthesevragen worden de leerlingen gestimuleerd tot zelfstandig denken en creativiteit de leerlingen kunnen tot een afgewerkt schrijfprodukt komen studiemethode de uiteindelijke samenvatting kan mondeling of schriftelijk gebeuren het spreekt vanzelf dat niet alle schema s in een tekstvorm verwerkt worden wel is het noodzakelijk dat we verbanden kunnen leggen en de inhoud met onze eigen woorden formuleren fase 6 de herhalingsfase synthese willen we de tekst memoriseren wat echter niet altijd de bedoeling is bij een synthese dan moeten we de beknopte weergave regelmatig herlezen en herhalen aan de hand van evaluatievragen kunnen we nagaan of we de tekst volledig begrijpen en de inhoud beheersen we 170 kunnen onze mening uitdrukken over de gegeven opvattingen ideeen methoden en theorieen studiemethode in de herhalingsfase memoriseren we het geheel we hebben nu een duidelijk overzicht van het geheel en een inzicht in de struktuur verworven door het herhalen en door de cursus nog eens globaal door te nemen bereiden we ons voor op de komende proef enkele praktische wenken i v m de vereiste vaardigheden algemene vaardigheden zoals denken kijken luisteren lezen spreken schrijven en handelen komen in de lessen moedertaal aan bod maar kunnen ook in andere lessen inge oefend worden we kunnen hiervoor vakoverschrijdend te werk gaan het proces van intensief luisteren meedenken selecteren en neerschrijven wordt telkenmale herhaald in elke les lezen dat iedereen kan leren lezen wordt na de recentste weten schappelijke bevindingen met gehandicapte kinderen vrij algemeen aanvaard 3 de vraag is of iedereen juist en efficient kan lezen in leeslaboratoria in de verenigde staten wordt het belang van snel en efficient lezen onderstreept snel en efficient lezen betekent immers kostbare tijd uitsparen de bedoeling van efficient lezen is de in de tekst aanwe zige ideeen begrijpen in een alledaags gesprek luisteren we toch ook niet naar elk woord afzonderlijk of naar elke euh van de spreker hetzelfde dient te gebeuren bij het lezen snel en efficient lezen doen we eveneens bij het typen om snel te typen moeten we steeds de volgende zin aan het lezen zijn om ook nog zonder fouten te typen moeten we de voorgaande zin herinneren 1 een goede oefening is het lezen van kolommen in kranten we proberen de kolommen niet van links naar rechts te lezen maar de zin in een oogopslag te vatten en alzo de kernideeen te onthouden geef de leerlingen een maximum aantal minuten op en stel dan vragen naar de kernideeen met deze trefwoorden kan eventueel een nieuwe tekst worden geschreven die vergeleken kan worden met het oorspronkelijk artikel 2 de leerkracht kan de lectuur voorbereiden met een juiste initiatie kunnen we de nieuwsgierigheid en de motivatie aanwakkeren alvorens de leerlingen beginnen te lezen waarom lees ik dit bepaalde methoden van lesgeven lenen zich hiertoe beter dan andere zoals bijvoorbeeld het thematisch taalonderwijs 4 daarbij kiezen de leerlingen zelf hun materiaal en hun teksten 171 3 de lectuur kan ook nabereid worden aan de hand van evaluatievragen bijvoorbeeld welke nieuwe dingen heb ik gelezen wat vond ik interessant wat heb ik niet begrepen wat kan ik praktisch gebruiken hoe stel ik mij de schrijver voor vragen stellen het vragen stellen is een van de belangrijkste vaardigheden om na te gaan of we kennis verworven hebben laat de leer lingen na een tekst die ze voor de eerste maal gelezen hebben enkele zomaar opkomende vragen stellen daarna herlezen ze de tekst en stellen weer vragen bij het regel matig herhalen van deze werkwijze zullen de leerlingen evolueren van kennisvragen naar evaluatievragen de leerkracht kan de leerlingen als taak een overhoring of een examen laten opstellen waarbij ze op de verschil lende soorten vragen moeten letten samenvatten samenvatten betekent de hoofdzaken van een tekst verkort weergeven zakelijke teksten zijn het meest geschikt om deze vaardigheid in te oefenen wanneer de leerlingen deze vaardigheid in voldoende mate beheersen dan kunnen we overgaan naar moeilijkere teks ten zoals een interview een telefoongesprek cursiefjes thrillers en toneelrecensies allereerst kunnen we nagaan hoe we humor horror of kritiek weergeven vervolgens onderzoeken we of die humor horror of kritiek een bijgege ven of de doelstelling van de schrijver is twee werkvormen om de vereiste vaardigheden in te oefenen gericht schrijven een voorbeeld van een praktische uitwerking van deze werk vorm geven we in een artikel vermeld bij de noten 5 we geven hieronder een algemeen beeld van gericht schrij ven waarbij we de klemtoon leggen op de drie basisvaardig heden van de synthese verwerven verwerken en verstrek ken de leerlingen kunnen zelf een onderwerp kiezen informatie verwerven betekent gegevens verzamelen de leerlingen moeten in staat zijn om bronnen te zoeken en gegevens te verzamelen informatie verwerken houdt in dat de leerlingen de gegevens grondig moeten selecteren en ordenen ze krijgen nu een overzicht van het geheel door de gegevens te structureren 172 ook lezen ze de teksten grondiger vatten ze samen leggen verbanden en schrijven persoonlijke inzichten neer informatie verstrekken gebeurt door middel van een schrijf opdracht het schrijfprodukt wordt zo bewerkt dat het aantrekkelijk begrijpelijk en aangepast wordt aan het doel en het publiek in deze werkvorm komen ook de algemene vaardigheden aan bod de leerlingen moeten de verschillende vormen van lezen beheersen de wijze van vragen stellen het samenvat ten en uitschrijven op de verschillende vormen van lezen komen we terug bij het studerend lezen of de studieme thode de lessynthese bij een lessynthese bestaat de opgave in het schriftelijk samenvatten van een les moedertaal of een ander vak met het oog op het bestuderen van de notities de leerlingen wenden hierbij dezelfde vaardigheden aan die ze gebruiken om een tekst samen te vatten toch zijn er enkele verschil punten door het feit dat een les een didaktisch leerproces is de leerkracht kan ofwel de vragen zelf opgeven ofwel de leerlingen vragen doen stellen het is belangrijk volgende punten duidelijk aan te tonen de status van de les dat wil zeggen hoe verhoudt de les zich tot de leerstof betreft het een eerste kennis making een toepassingsles een inoefenles de structuur van de les hoe wordt de les met die struc tuur ingepast in de struktuur van het hoofdstuk van de cursus welke vormen gebruiken we gaat het om een leergesprek of een klasgesprek de structuur van de les moet gedurende de gehele les zichtbaar zijn het onderwerp kan visueel behandeld worden het bord en een overhead projector zijn daarbij dankbare hulpmiddelen een goede lessynthese geeft niet alleen aan wat er bestu deerd moet worden maar ook hoe er gestudeerd moet worden hoe er aantekeningen moeten worden gemaakt besluit uit voorgaande blijkt dat de afstand tussen schrijvend leren en studerend lezen of m a w tussen de synthese en de studiemethode niet zo groot is dat komt vooral door de vaardigheden die we toepassen bij het samenvatten door het belang van samenvatten aan te tonen in de lessen moedertaal werken we niet alleen vakoverschrijdend maar ook normaal functioneel een goede studiemethode ontwikke len verhoogt de kansen van jongeren bij het verder stude ren en dit is niets meer maar ook niets minder dan kunnen luisteren lezen spreken en schrijven 173 bibliografie over studiemethode studiemethode oefeningen en werkboeken g de corte studeer zo orion brugge 1977 g de corte je kan ook zo studeren orion brugge 1977 j b dekker systeem in de studie tjeenk willink gro ningen 1974 g lowyck cuypers studiemethode leidraad bij de universi taire studies oefenboek kul leuven 1980 theorie en praktische wenken i v m studeren m knoop leren studeren het spectrum antwerpen utrecht 1970 w kugeman sneller succesvoller studeren het spectrum antwerpen utrecht 1970 c louwerse studeren kun je leren een werkboek voor studerenden uitg c f callenbach nijkerk 1980 c louwerse studeer actief wegwijzer voor de beginnende student uitg intro nijkerk 1984 g lowyck cuypers studiemethode leidraad bij de universi taire studies kul leuven 1980 m j a mirande studeren door schematiseren het spectrum antwerpen utrecht 1981 c f van parreren j peeck e velema effectief studeren het spectrum antwerpen utrecht 1966 l vandenberghe studeren in de eerste kandidatuur ufsia antwerpen 1985 basismateriaal i v m schrijf en studievaardigheden stichting voor de leerplanontwikkeling taalvaardigheid in het hoger beroepsonderwijs tweede verslag huisdruk kerij enschede 1984 wilfried de hert louis janssenslaan 40 2100 deurne 174 noten 1 studiemotivatie studiesucces en de fasen in een studiekeuzeproces worden behandeld in w de hert kies je beminde en bemin je keuze in vonk 15de jg nr 5 p 3 11 2 de studiemethode waarnaar we hier verwijzen is de pq4r methode een recentere vorm van de sq3r methode de letters verwijzen naar 5 of 6 fasen uit een leerproces meer uitleg vind je onder punt 7 in de bibliografie of bij f daems j pepermans r roger leren leven in taal de sikkel malle 1982 p 292 3 uit een lezing gegeven door w van peer lezen is in feite een relatief eenvoudig proces naar aanleiding van een studiedag boeken leren lezen georganiseerd door von in o l v visitatie normaalschool st amandsberg 28 2 1986 4 meer over thematisch taalonderwijs vind je in projectonderwijs vonk 15de jg nr 4 5 meer informatie uitgewerkte lessen en teksten rond gericht schrijven vind je in p tack gericht schrijven in vonk 13de jg nr 1 p 22 34 stichting voor leerplanontwikkeling bevordering van schrijf vaardigheid in het hoger beroepsonderwijs zie onder 7 3 f daems j pepermans r roger leren leven in taal de sik kel malle 1982 p 172 175 175