Documenten
peter peel s kolo bo eigen teksten jenaplan in de leeskring op jenaplanscholen bestaat per definitie al een hechte relatie tussen onderwijs voor kleuters en voor oudere kinderen peter peels is stamgroepleider aan zo n school de dr w a visser t hooft school te am sterdam hij geeft in dit artikel aan hoe in de praktijk gewerkt wordt aan een integratie van inhouden daarvoor beschrijft hij vooral de taalleesaanpak na een korte orientatie op de jenaplan ideeen laat hij zien hoe de persoonlijke ervaringen van leerlingen in taal verwerkt worden dat gebeurt onder meer in het kringgesprek en vindt zijn vervolg in het schrijven van teksten die een functie krijgen in de zogenaamde leeskring het jenaplan is ontwikkeld vanuit de directe on veel beschrijvingen dragen mogelijkheden en op derwijspraktijk van de universiteit te jena steeds lossingen in zich voor nog steeds knellende pro was er de bevruchtende samenwerking tussen de blemen in ons onderwijs theorie die ontwikkeld werd op de universiteit deze rijke bron heeft mij mede geinspireerd om en dan zijn toepassing vond op de bij de universi op soortgelijke wijze te werken aan verandering teit behorende oefenschool deze toepassing c q verbetering van mijn dagelijkse onderwijs werd dan weer zorgvuldig en kritisch gevolgd en praktijk zonodig werd de dagelijkse onderwijspraktijk bij een aantal overwegingen gaat hieraan vooraf ten gesteld eerste is onderwijsvernieuwing slechts mogelijk deze jarenlange zorgvuldige wetenschappelijke bij voldoende vertrouwen en steun van ouders arbeid is schriftelijk vastgelegd en voor een be vandaar dat regelmatig contact tussen school en langstellende lezer nog steeds beschikbaar ouders noodzakelijk is wat frappeert aan die beschrijvingen is de helder verder is verandering van een dagelijkse onder heid wanneer je aan de hand van een samenhan wijspraktijk slechts mogelijk als het team van de gende visie op onderwijs een conceptie formu school bereid is om samen en ieder apart zo n leert die vervolgens toepast in de praktijk en proces van verandering te dragen dan deze praktijk weloverwogen begeleidt en eva tot slot is vernieuwing slechts mogelijk indien lueert dan blijkt het mogelijk om onderwijsver een schoolgemeenschap als een zich vernieuwen nieuwing daadwerkelijk in praktijk te brengen de kern in contact treedt en staat met andere 49 zichzelf vernieuwende groeperingen de vrucht vallen er kinderen uit de boot binnen de bare w i sselwerking van zo n contact mag niet on groep wie beoordeelt de bezigheden van kin derschat worden voor mijn school zijn dat met deren en hoe name de contacten binnen de jenaplanbeweging sluiten de activiteiten voldoende aan bij de de andere jenaplanscholen de nederlandse jena leefwereld van het kind is het uitgangspunt planvereniging en de stichting jenaplan voor voor leersituaties de leefwereld van kinderen een korte omschrijving plus adressen wordt ver of een methode gaat de voorkeur uit naar het wezen naar noot 2 resultaat of het beleefde proces van een kind voor mezelf gelden ook contacten binnen het al het zal duidelijk zijn dat deze vragen niet zonder fabetisatiewerk met volwassenen de ideeen van meer met ja of nee te beantwoorden zijn de celestin freinet en paulo freire die samen een bedoeling is slechts zicht te krijgen op onze belangrijke rol hebben gespeeld bij de ontwikke praktijk ling van onze leesaanpak wanneer we met bovenstaande vragen in de hand naar de onderwijspraktijk kijken in een kleuter th eorie groep of een onderbouwgroep op een jenaplan school dan zien we accentverschillen in de ene op basis van de jenaplantheorie is het mogelijk school of soms ook binnen de verschillende om een aantal pedagogische minima te om groepen binnen een en dezelfde school zien we schrijven aandacht voor vaardigheden technieken om pedagogische minima zie voor een uitvoerige gangsregels orde netheid en rust op de andere omschrijving de literatuuropgave3 zijn bijvoor zien we aandacht voor zelfredzaamheid speel en beeld een jenaplanschool is een antropologische bewegingsruimte veiligheid gezelligheid gelegen school voedt op tot inclusief denken bevordert heid tot verwondering en ontdekkend leren creativiteit en kritisch denken waarborgt de moge vaak zien we dat er mengvormen voorkomen af lijkheid tot authentiek gedrag van alle betrokke hankelijk van de persoonlijke voorkeur van een nen stamgroepleid st er ik wil hier proberen een aantal vragen te formule om te voorkomen dat je als school in zo n situa ren zoals ik ook voor mijn eigen onderwijsprak tie blijft hangen is een leidraad en toetssteen erg tijk uitgebreider heb gedaan met behulp van de belangrijk de theorie van jenaplan en daaruit de ze vragen is het mogelijk een eerste doorlichting te zojuist genoemde vragen zou je als leidraad en maken pedagogische minima worden met be toetssteen kunnen nemen ik wil nu in het kort hulp van omzetting in vragen wat hanteerbaarder beschrijven hoe we daar in onze school mee om de volgende vragen zouden denkbaar zijn bij de gaan en omgegaan zijn organisatie van de groep 4 krijgen kinderen voldoende vrijheid om te kie pra kt ij k zen zijn er echte keuzes tussen meer moge lijkheden kan een kind bepalen wanneer het taal lezen is bij ons op school een middel aan de bepaalde activiteiten doet hand waarvan kinderen zich kunnen orienteren in hebben kinderen voldoende zicht op hun de wereld korter gezegd taal lezen staat in werk kunnen kinderen verband zien tussen dienst van wereldorientatie hun activiteiten van gisteren vandaag en mor taal is een manier van communicatie communi gen is voor kinderen duidelijk wat de zin is catie is het overbrengen van gedachten klanken van hun bezigheden woorden symbolen zeggen op zichzelf niets ze is er voldoende ruimte voor eigen vormgeving verwijzen naar iets taal is een middel om erva worden ze betrokken bij de manier waarop ringen te delen daarom neemt taal in onze gewerkt wordt worden eigen initiatieven ge school een belangrijke plaats in onder de commu stimuleerd en gehonoreerd mogen ze bijvoor nicatie en expressiemiddelen beeld hun eigen stamgroepleden kiezen waar op school willen we uitgaan van de ervaringen ligt de grens tussen wat nog wel kan bij eigen van kinderen het kind maakt een tekening ideeen van kinderen tekst over een persoonlijke beleving in de lees zijn de kinderen zelf verantwoordelijk voor de kring worden deze teksten aan andere kinderen kwaliteit van hun eigen en andermans werk verteld en besproken deze aanpak leidt tot ee n 50 aantal ondersteunende activiteiten zoals onder kring van negen uur tot half tien bieden we kin andere deren de mogelijkheid om met elkaar van gedach de ochtendkring naast andere beweegrede te n te wisselen nen is het oefenen van gesproken taal een omdat het voor kinderen niet zo gemakkelijk is oefening voor de latere geschreven taal ook om onderscheid te maken tussen ervar i ngen die kan je hier leren ervaringen onder woorden te voor henzelf de moeite waard zijn en ervaringen brengen die ook de moeite van het vertellen aan anderen via teksten kan het kind kennis nemen van de waard zijn blijft dit een voortdurend leerproces taalafspraken en regels daar kan dan inoefe wij proberen dat op de volgende manier te bege ning op volgen leiden wanneer we in de kring zitten beginnen het kind kan via begeleiding door de leer we met elkaar goede morgen te wensen en zetten kracht en de terugkoppeling in de leeskring we de kalender op de desbetreffende dag en da een eigen stijl ontwikkelen tum twee of drie kinderen hebben de vorige dag in de leeskring kan het kind kennis nemen van deze kring schriftelijk voorbereid in het kring de ervaringen en de persoonlijke stijl van een boek zij vragen dan aan de kring of iemand iets ander kind te vertellen heeft of te laten zien de kinderen door het geregeld voorlezen van boeken nemen die de kring hebben voorbereid geven dan beur de kinderen ook kennis van wat volwassenen ten aan kinderen die iets willen laten zien of ver zoal geschreven hebben tellen zij bepalen ook de lengte van het gesprek tot slot geven allerlei dagelijkse activiteiten tussendoor vinden dan groepsspelletjes een pop aanleiding om via spreken of luisteren of via penkaststukje toneel of iets dergelijks plaats de een geschreven of lezende vorm met taal bezig ze activite i ten hebben naast andere bedoelingen te zijn voorbeelden daarvan zijn gespreks vooral het gemeenschapsbevorderende in de zin kringen over ruzie wereldorientatie projec ten aanzien van het gesprek over ervaringen die ten voorbereiding viering poppenkast to kinderen in de kring willen brengen hanteren we neel verslagkring de volgende principes die we de eerste twee het is misschien goed om op te merken dat een maanden van het nieuwe schooljaar hard geoe kind in een jenaplanschool altijd mag praten het fend hebben we hebben in die tijd ook steeds gesproken woord is immers de basis voor iedere zelf de kringen geleid andere geschreven vorm van taal kinderen pra wanneer kinderen iets vertellen stellen de ande ten gericht in een kring en overleggen verder de ren in eerste instantie vooral verduidelijkende hele dag met elkaar voorwaarde bij die laatste vragen we wijzen de kinderen er in die eerste vorm van gesprek is dat het de andere kinderen twee maanden voortdurend op en later natuur niet hindert lijk ook dat wat je zegt een bijdrage moet leve die voortdurende dialoog is een uitstekende oefe ren aan het groepsgebeuren hier loopt ook het ning om je eigen gedachten en vragen onder deelnemer z ijn van de groepsleider en het gelijk woorden te brengen en om de gedachten van een waardig zijn in het gesprek door elkaar met het ander te volgen specifieke van de rol als groepsleider in de bege leiding van de stamgroep 5 ik wil nu in het kort vertellen hoe ervaringen van van kinderen wordt gevraagd niet te vertellen ik kinderen omgezet worden in teksten om tenslot ben bij mijn oma geweest maar om erbij te ver te in de leeskring tot iets gemeenschappelijks te tellen waarom je dat in de kring wilt zeggen dat worden is natuurlijk zeker voor de jongste kinderen een ontwikkelingsproces het betekent echter ervaring en wel dat ze daarin kunnen en moeten groeien in de kring kan dus niet alles gezegd worden je als een kind voor het eerst op school komt kan moet je voortdurend bewust zijn worden van de en weet het al een heleboel uit de situatie van luisterende aanwezigheid van ca 30 andere kinde het kind thuis en zijn omgeving komen een schat ren aan informatie en ervaringen los het kind wil die voor onszelf leggen we daarbij ongeveer de vol graag met mij delen voor een deel gebeurt dat gende criteria aan voor en na school of in de pauze in de ochtend 51 v j r v au r a r w s t j wond et hte e n c jk isq e vo n d e kl njvo e 00 ke e 1 1vk eh zdq een la nn e eklu t o em t von d eej k 1 uv watje vertelt moet emotionele betekenis voor geweest e n of er me e r ov e r te weten wilt komen je hebben tegen de kinderen zou je kunnen zeg ervari nge n moe ten voortkomen uit de directe gen is het voor jou belangrijk om het aan ieder eigen e rvar i ng swe r eld van het kind dus niet het een te ve rt ellen en kun je bedenken dat iedereen re produc ere n van een tv programma maar ve rt el het ook wil horen l en wat je e rvan vond e raan ervaren hebt tegen het m oe t bijdragen aan iets wat al bekend is k i nd ere n z o u j e kunn e n zeggen vertel niet hoe of het m oe t uitnodigen tot verdieping via een ge al ler l ei d i ngen vo o r anderen en i n het algemeen sprek erover hier ligt een belangrijke taak voor zij n ma ar ve rt el hoe dat voor jou b ij jullie in de groepsleider als begeleider om belangrijke jouw omge v i ng i s woorden of onderwerpen op te pikken en tot een to t s l o t v erd ient het aanbeve li ng om attent te boeiend gespreksonderwerp te promoveren te zijn op aanknopings punten voor were l dor i enta gen kinderen zou je kunnen zeggen ik moet kun tie projecten lezen rekenen nen merken dat je er over aan het denken bent 52 cv 1 r ii w t r a tr e yiy yti e i m t a t ow t i e v i v j i s rn 2 wam t eks t m a k e n vind we hebben de volgende hoeken leeshoek ver na de kring gaan de kinderen een tekst maken hoogd gedeelte in de klas met kleine boomstam voor de eerstejaars begint dat met een tekening metjes om op te zitten groot aantal boeken zo waarbij eerst woordjes en later een eigengeschre wel kinder als volwassenen boeken prikbord ven tekst komt ouderejaars maken soms ook een met boekbesprekingen van kinderen erop druk tekst zonder tekening en stempelhoek hier reproduceren kinderen hun de tekst gaat over een eigen ervaring van het teksten of werken aan opdrachten uit die hoek kind het kiezen van ervaringen hebben we ge weeghoek een weegschaal gewichten en verder oefend in de kring eikels kastanjes knikkers erwten e d we bie soms krijgen we een onderwerp opgedragen dit den hiermee het is gelijk teken aan aan de eerste sluit aan bij een groepservaring of heeft de bedoe jaars verder opdrachten analogiebord hiermee ling om de kinderen te oefenen in het vooruit kunnen de kinderen alle spellingsproblemen naar gang maken in het verwoorden van ervaringen op analogie oefenen het voert te ver om dit hier he basis van bovengenoemde criteria lemaal uit te leggen dezelfde opzet keert terug voorbeeld een kind tekent voortdurend huizen bij het flanelbord handenarbeidhoek handen vraa g arbeidmaterialen met opdracht mogelijkheden wat gebeurt er in die huizen blokkenhoek bouw en constructiematerialen is dat jouw huis zevensprong groot aantal ontwikkelingsspelle als het jouw huis is heb je het dan ook zo ge tjes hebben ouders en kinderen samen thuis ge tekend dat ik kan zien dat het jouw huis is maakt met behulp van opdrachtkaarten die wij opmerking wanneer dit een problematiek is die hadden voorbereids de dobbelsteen kast met bij veel kinderen voorkomt ondersteunen we dit ondersteuningsmateriaal voor rekenen flanel met behulp van een project zo hebben we het bord kinderen kunnen hier teksten opschrijven project ik en mijn omgeving gedaan waarbij we of oefenen met opdrachten die ongeveer hetzelf aandacht besteden aan je eigen en andermans de zijn als op het analogiebord poppenkast huis spreekt voor zich schildersezel twee kinderen hulpmiddelen hierbij zijn kunnen hier schilderen en de ontdekhoek met a woordenboek met je eigen woorden ontdekdozen en opdrachtkaarten b werken in diverse activiteitenhoeken in principe is de keuze van de hoek vrij verwer gelijktijdig vindt via groepsgewijze en of indivi king vindt plaats door een mondeling of schrifte duele instructie inschoten plaats in lijk verslag meestal aan de groep poppenkast c leze n bouwen drukken stempelen flanelbord lees d taalafspraken kring handenarbeid schilderen verslagkring of aan mij de rest van de hoeken a het woordenboek is een zelfgemaakt boekje met kartonnen kaft op dubbelgevouwen folio c het lezen volgt in technisch opzicht de metho formaat stencilpapier het beslaat ongeveer 35 de caesar veilig leren lezen de inhoudelijke blaadjes op de kaft staat van linksboven naar hoofdzaak is echter de tekst van het kind en we rechtsonder het alfabet met achter de klinker de volgen die ontwikkeling hulpmiddel voor het dubbele klinker e ee kind is het woordenboek met zijn eigen globaal in het woordenboek komen de globaalwoorden woorden ter ondersteuning doen we wat tech aan de hand waarvan het kind alle letters heeft nische oefeningen uit o a de methode caesar geleerd verder alle woorden die het kind nodig heeft bij het schrijven van zijn teksten als een d we zijn bezig met het maken van taalafspra kind een woord wil hebben vraagt het dat aan de ken door de hele school op dit moment hebben groepsleid st er we afgesproken welke spellingsproblemen in de onderbouw aan de orde komen belangrijkste uit b h et we rk en i n de d i verse activ i tei t e nh oek e n gangspunt bij deze afspraak is echter da t kan door de k inderen zelf gekozen worden soms techniek bijvoorbeeld spelling dienstbaar moet overl e g i k m et ee n k i nd om ee n be p aald e hoek t e zijn aan het actieve taalgebruik bijvoorbeeld de doen als ik dat o m een be p aalde re den zinvo l tekst 54 z os 5 ochte 42 wi j z 55 als de tekst klaar is laat het kind die lezen aan aantal teksten die we vooral globaal op de inhoud de groepsleid st er wanneer de teksten doorge bekijken en bespreken sproken zijn met de groepsleiding overleggen we de criteria aan de hand waarvan we de tekst be welke teksten s middags in de leesk ring terugko spreken zijn globaal dezelfde als die uit de och men tendkring daarnaast hanteren we nog wat prak bij de keuze van de teksten spelen de volgende tische aandachtspunten als verstaanbaarheid overwegingen mee tempo van lezen logische opbouw op de beurt de leeskring is een andere uitingsvorm en biedt willekeuri g de mogelijkheid om op een geschreven tekst te kwaliteit van de tekst reflecteren een gesprek in de kring over een on onderwer p derwerp kan tot verdieping leiden het bespreken mogelijkheden in de tekst om iets didactisch van een tekst in de leeskring doet dat bijna altijd te bespreke n een leeskring maakt kinderen duidelijk dat een eigen keuze van het kind wat de tekst graag in geschreven tekst een andere kwaliteit kan hebben de leeskring wil brengen dan een mondeling verslag de keuze om de tekst in de kring te brengen is al tijd een vrijwillige keuze voor het kind integrati e de l ees kring tot zover iets over onze taal leesaanpak het zal duidelijk zijn dat we niet bezig zijn met de tekst die in de leeskring wordt voorgelezen is integratie op onze school naar de vorm we ma een kristallisatie van de oorspronkelijke gedachte ken ons niet zo druk over tussentijdse overgang al of niet uitgesproken besproken in de ochtend over leesvoorwaarden op de kleuterschool over kring voorlopers voor rekenen we gebruiken twee varianten van bespreken een we proberen de inhoud van ons handelen in de tekst van een kind uitvoerig en grondig of een kleuterschool en de onderbouw steeds meer o p school btosid 11 4 j f 56 elkaar af te stemmen zoals de resultaten uitwij team en met name mijn duobaan partner mieke zen lukt dat met onze taalleesaanpak aardig en stolte had ik het bovenstaande allemaal nooit wijst het werken met activiteitenhoeken in de kunnen doen en er dus ook niets over kunnen zelfde richting opschrijven zonder de inspirerende aanwezigheid van m ij n noten ad b oes jenap lan h istorie en aktualiteit wol t ers peter en else petersen die p dagogische tatsachen noordhoff groningen 1 9 80 forschung f sch eningh paderborn 1 96 5 ik heb hierbij gebruik gemaak t van een ongepu b li n ederlandse jenaplanvereniging postbus 56 gelder ceerde brochure w il schu u rman h ess zijn de peda malsen tel 05910 1 9001 secr corrie mooyman gogisch e doelstellingen zoals we die in ee n kleuter i s o n tsta a n ui t de behoefte van ouders en groeps school trachten te real iseren in overeenstemm ing leid st ers om een plek te hebben om elkaar te ont met de ui tgangspunten van het jenaplan l chr istelij k moeten o rga n iseert naast regionale bijeenkomsten pedagogisch studiecentrum h oevelaken oo k de ui tgave va n een blad de grote kring een stamgroep bestaa t uit drie versc h i l lend e leerj a stich t ing jenap lan f r s chubertlaan 44 u trecht ren die onder leiding van een stamgroepleid st er sa h o udt z ich vooral bezig me t de verdere ontwikkeling men leren werken pra ten spelen en vieren i n een va n de th eorie rond h et jenaplan geeft vier maal per onderbouwgroep zi t ten kinderen die een tw ee of j a ar het blad pedomor fose uit en verder talloze losse drie jaar op school zitten in een bovenbo uwgroep publikaties kinderen die vier vi j f o f zes jaar op schoo l v erblijven vee l v an i n bovenstaand artikel genoemde zaken zijn deze groepen probeer t men zo gevarieerd m ogelijk i n arti kele n in pedom or fose uitgebreid terug te vin samen te stellen naar geslacht bega afd heid sociale den ik noem onder andere aanvankelijk lezen ont herkomst etc d oorgaans blijft een kind dri e jaar in de kdo zen leesk ring gesprekskring verslagkring we dezelfde groep u it iedere sta m groep vloeit iede r jaar rel dorie nt at ie waarom stamgroepen eenderde af de oudste n en k om t er oo k weer een to t sl ot is er oo k nog een landelijk medewerker derde bij de jongsten zo ontstaat een rijkdom aan jenap l an h ij houd t zich bezig me t de sch oolbegelei ervaringen en interesses d in g e n de opleidingen hij is bereikbaar op postbus voor belangstellenden ben i k bereid om in l ich tin 30 te h oevelaken t a v eelke de jong tel 034 95 gen te geven hoe we di t p roject gestalte h eb b en ge 34214 geven e r is een kort overzich t en versla g van 57 freinet onderwij s ook enkele freinet scholen nemen deel aan de ontwikkelingsprojecten basisschool van het ministerie van o w het is de bedoeling dat zij komen tot een beschrijving van hun school werkplanontwikkeling op basis van de uitgangspunten en met gebruikmaking van technieken van celestin freinet in freinet onderwijs staat het begrip arbeid centraal het leren vindt het beste plaats als de leerling komt tot produktieve zelf gekozen activiteiten daartoe bieden de eigen ervaringen en de keuzevrijheid van de leerling vele kansen van de freinet technieken is het werken met de drukpers het meest bekend zo n techniek biedt ook de mogelijkheid tot communicatie en sa menwerking het leren lezen en schrijven vindt op zo natuurlijk mogelijke wijze plaats het eren lezen gaat uit van zelfgekozen zinnen in de groepsvergadering daaraan worden activiteiten als etiketteren en analyseren gekoppeld via communiceren met tekeningen eventueel met fonetisch schrij ven brengt men de ontwikkeling tot de vrije tekst op gang uit de werkwijze blijkt dat de overgang van spelen naar leren in het freinet onderwijs heel ge leidelijk is misschien zou men kunnen stellen dat hier inhoud en werkwijze van de nieuwe basisschool al vorm gekregen heeft literatuur pedagogie van de arbeid uitgave cobp de drukpers op school lepelaarstraat 32 2623 nx delft 58