Documenten
eind goed al goed ve r slag van g r oep 3 van de doelstellingenstroo m ben evers negen toevalsdidactici werden in een laat kapitalistische vergader ruimte opgesloten om in enkele uren tijds de doelstellingen van de middenschool te formuleren wie dit verzonnen heeft weet in de verste verte niet wat een midden school is als er namelijk iets is wat in de middenschool gemeden moet worden als de pest dan is het wel de ons nu zo vertrouwde toevalsdidactiek waarmee we al decennia lang het wankele bouwsel van ons onderwijs overeind hebben helpen houden ondanks het onmogelijke het frustrerende en het onzinnige van de opdracht hebben de negen toevalsdidactici befehl ist befehl ook in de toevakdidactiek negen doelstellingen gecreeerd die er op het eerste gezicht nog wel indrukwekkend uitzagen ook 1 verschuiving van school en beroepskeuze naar een latere leeftijd 2 andere sociale attitude bewerkstelligen 3 uitkristalliseren van kennen en kunnen bij de leerlingen 4 negatieve selectie vervangen door een positieve keuze 5 leren respecteren van anderen met andere capaciteiten en kwali teiten 6 onderwijs uit de impasse helpen na mislukking realisering mam moet 7 kritische individuele bewustwording 8 optimale kansen 9 standsverschillen zowel maatschappelijk als kerkelijk opheffen bij nader inzien bleef er van het indrukwekkende niets over het waren alleen maar een negental richtingaanwijzers duidelijk voortge sproten uit toevalsdidactische ervaring en eigenlijk moesten we nu doorstoten naar de kern van de problematiek maar befehl ist befehl je vraagt je af waarom de von zo weinig reele ruimte laat voor een werkelijk veranderingsproces binnen de groep waarom wordt er zo veel gedirigeerd maar goed de negen toevalsdidactici die nog helemaal niet klaarge 83 komen waren met hun eerste opdracht werden alweer aan het verga deren gezet en nu voor de vraag de doelstelling van het moedertaal onderwijs binnen de doelstelling van de middenschool deze opdracht was zo mogelijk nog onmogelijker nog frustrerender en nog onzinniger dan de eerste toch befehl is befehl ze gingen weer heel braaf aan de slag en dit kwam er uit moet het vak nederlands nog een apart vak zijn in ieder geval moet het onderwijs in het nederlands grotendeels gein tegreerd zijn in andere vakken het typisch eigene van het vak neder lands is creatief bezig zijn met taal al zal dit ergens over gaan en meestal in verband staan met andere vakken alweer op het eerste gezicht een beetje indrukwekkend maar wat doe je ermee hoe verwerk je dit in een leerplan in al of niet objektieve studietoetsen voordat ze gelegenheid kregen op hun eigen vragen in te gaan stond de volgende opdracht al weer op hen te wachten het vreemde was dat ze zich steeds gewilliger gingen gedragen en zelfs hoe is het mogelijk een beetje ervan overtuigd raakten dat ze via de congres manipulatie een heel eind verder konden komen een soort inge bouwd en aanwezig toeval waar ze op de voor hen gebruikelijke wijze heel goed mee konden leven maar ze raakten wel steeds meer verwijderd van de middenschool derde opdracht doelstellingen van het produktief schriftelijk moe dertaalonderwijs op de middenschool hier begonnen de toevalsdidactici helemaal de mist in te gaan ze waren er nog niet uitgekomen wat de doelstellingen zouden moeten worden van de middenschool ze waren ook nog niet klaar gekomen met de doelstellingen van het moedertaalonderwijs in die midden school en nu ineens zo n heel concrete vraag over een deelstuk van die wazige totaliteit ze zagen het allemaal niet meer wellicht vanuit de situatie waarin ze zich als groep gemanipuleerd voelden hadden ze nog maar oor en oog voor een vorm van produk tief schriftelijk taalgebruik namelijk de taal als middel tot manipule ren de leerlingen moesten deze vorm van taalgebruik misbruik leren onderkennen eventueel deze vorm leren hanteren voor enig goed doel en zo bereikte de toevalsdidactici de laatste opdracht die voor hen het snoepje van de week betekende nu konden ze zich eindelijk eens uitleven nu konden ze eindelijk eens wraak nemen op al de gesublimeerde onlustgevoelens van de laatste dagen natuurlijk begrepen ze wel dat het maken van studie 84 toetsen evenmin aan toevalsdidactici overgelaten kon worden maar ze beleefden het meer als een creatief spel met als stimulerende fac tor en kijk nu eens wat we er nog van terecht brengen t n ieder geval was de uitslag van de laatste zitting meer bevredigend dan van welke vorige zitting ook en daarom eind goed al goed ze kozen als tekst een advertentie in de volkskrant var diezelfde morgen dinsdag 6 april 1971 van het bureau voorlichting levens verzekering het was een pagina grote advertentie die voor meer dan de helft bestond uit een visuele verheerlijking van het rustige burger mansleventje met als verbale blikvanger de tekst kunt u uw weduwe comfortabel onderhouden van j 24 80 per maand onder aan de pagina dit mooie stukje produktief schriftelijk taalge bruik een lelijk vraagje want mevrouw uw lieve echtgenote is geen weduwe terwijl uw kinderen in het bezit zijn van een kerngezonde vader maar nu dit vraagje toch eenmaal op tafel ligt het antwoord is ja voor j 24 80 per maand is een stuk financieel risico van uw gezin gedekt voor een bedrag van f 40 000 zelfs waarbij de noeste cij feraars van de levensverzekeringsmaatschappijen ervan uitgaan dat u 27 bent en dat de looptijd van uw risicoverzekering 38 jaar be draagt dus doorgaat tot uw 65ste ongaarne zien dat het inkomen van uw gezin beperkt blijft tot het gewone weduwenpensioen dat is immers een kwestie van verant woordelijkheid maar lang leven willen we allemaal u niet het minst en dan zou het toe te juichen zijn als u uw levensverzekering com pleet maakte met een spaardeel door bijvoorbeeld f 10 10 per maand meer te betalen de aldus ontstane totaalpremie 34 90 zorgt dat de postbode u op uw 65ste verjaardag nog voor de klok elf uren slaat een cheque zal overreiken van f 8000 basisbedrag plus geschat f 15 000 die u te danken hebt aan de interessante winst deling van tegenwoordig maakt samen f 23 000 zodat we nu toe komen aan het happy en d want dat mollige bedrag is geheel belastingvrij een aanmoediging om met z n beidjes stokoud te worden en boeiend genoeg om met uw verzekeringsadviseur over te praten maar u mag ook bellen met ons dit schoolvoorbeeld van manipulatief taalgebruik dat heel toevallig hun aandacht trok werd voor hen een uitdaging om er nu eens objectieve studietoetsen bij te maken ter controle van enkele maan den activiteit op het gebied van passief en actief manipulatief taalge bruik 85 toen ze hier al geruime tijd mee bezig waren ontdekte een van de toevalsdidactici dat er met heel kleine lettertjes de beruchte kleine lettertjes nog een zinnetje onderstond dat luidde de tarieven kun nen per maatschappij in geringe mate verschillen nu volgen tot slot enkele door de toevalsdidactici gretig gecreeerde toetsen maar nu dat vraagje toch eenmaal op tafel ligt waarom ligt dit vraagje op tafel 1 omdat het lot het zo heeft bepaald 2 omdat de omstandigheden daartoe dwingen 3 zonder enige reden 4 omdat het bureau voorlichting levensverzekering dit vraagje nodig heeft u niet het minst hoe weet het bureau voorlichting levensverzekering dit 1 omdat iemand van het bureau u toevallig kent 2 omdat het bureau er gewoon van uitgaat dat u zo n levenslustige persoon bent 3 omdat deze opvatting van uw persoon het best past in de bedoe ling welke het bureau met u heeft 4 het bureau weet helemaal van niets en zegt zo maar wat nog voor de klok elf slaat wat bedoelt het bureau v l hiermee 1 11 uur s morgens 2 1 1 uur s avonds 3 geen bepaalde tijdsaanduiding maar zo maar een gekke uitdruk king om het leuk te maken 4 een uitdrukking waardoor een gevoel van veiligheid en welbeha gen bij u wordt opgeroepen manipuleren betekent 1 mensen met bedriegelijke slimme methoden beinvloeden 2 mensen met toevallige slimme methoden beinvloeden 3 mensen met bedriegelijke grove methoden beinvloeden 4 mensen met toevallige grove methoden beinvloeden ironie is een stijlmiddel dat een schrijver kan gebruiken om zijn eigen woorden alvast een beetje belachelijk te maken de lezers wor den gemanipuleerd doordat ze denke n 1 hij is een sufferd 86 2 hij heeft niets te verbergen 3 hij is een slimmerd 4 hij heeft iets te verbergen een lelijk vraagje ze geven het zelf toe hier is dus sprake van 1 eerlijkheid zonder meer 2 eerlijkheid met de onuitgesproken bedoeling dat de lezer de tekst verder ook vertrouwt 3 oneerlijkheid zonder meer 4 oneerlijkheid met de onuitgesproken bedoeling dat de lezer de tekst verder niet vertrouwt mevrouw uw lieve echtgenote komt in gevoelswaarde overeen met 1 uw kindere n 2 een stuk financieel risico 3 uw gezin 4 de noeste cijferaars die interessante winstdeling van tegenwoordig klinkt enigszins spot tend en de lezer krijgt de indruk dat hem eigenlijk gezegd word t 1 u moest er toch ook eens iets meer over lezen 2 vindt u die winstdeling ook zo n onzin 3 u weet er alles van u maken we niets wijs 4 u weet dat die winstdeling niet interessant is het antwoord is ja is dit een juist antwoord 1 ja want voor die f 24 80 per maand is al uw financieel risico voor uw gezin gedekt 2 ja want het bedrag hoeft niet aangevuld te worden 3 nee want het bedrag moet aangevuld worden met ongeveer 10 10 4 nee want de prijzen kunnen per maatschappij verschillen ongaarne zien dat het inkomen van uw gezin beperkt blijft tot het gewone weduwenpensioen dat is immers een kwestie van verant woordelijkheid wat suggereert deze zin 1 dat de verzekeringsmaatschappij zich verantwoordelijk voelt voor het inkomen van uw gezin na uw dood 2 dat u zich verantwoordelijk voelt voor het inkomen van uw gezin na uw dood 87 3 dat uw vrouw zich verantwoordelijk voelt voor het inkomen van uw gezin na uw dood 4 dat u maar gauw een verzekering moet afsluiten als u niet verant woordelijk wilt zijn voor eventuele latere financiele gevolgen na uw dood de aldus ontstane totaalpremie j 34 90 zorgt dat de postbode u op uw 65ste verjaardag nog voor de klok elf uren slaat een cheque zal overreiken van f 8 000 basisbedrag plus geschat f 15 000 die u enz is deze zin serieus bedoeld door de opstellers 1 ja want de verzekeringsmaatschappij heeft hierover een afspraak gemaakt met de postbode 2 ja want dit moet later op uw 65ste verjaardag het bewijs zijn dat de verzekeringsmaatschappij altijd woord houdt 3 nee het is bedoeld als een grap de maatschappij begrijpt dat u hier toch niet intrapt als zij het als een serieuze opmerking bedoelt 4 nee het is bedoeld als een grap maar toch met de serieuze bedoe ling vertrouwen bij u te wekken kunt u uw weduwe comfortabel onderhouden van f 24 80 per maand en en dan zou het toe te juichen zijn als u uw levensverze kering compleet maakte met een spaardeel wat suggereren deze beide mededelingen 1 a met f 24 80 doe je een heleboel b f 24 80 is eigenlijk niets 2 a met f 24 80 doe je een heleboel b f 24 80 is eigenlijk onvoldoende 3 a met f 24 80 doe je maar weinig b f 24 80 is eigenlijk niets 4 a met f 24 80 doe je maar weinig b f 24 80 is eigenlijk onvoldoende het gewone weduwenpensioen beteken t 1 dat het pensioen ontoereikend is 2 dat alleen gewone mensen dat krijgen 3 dat je daar redelijk van rond kunt komen 4 dat zo n pensioen erg fijn is wat zou terwille van de juistheid van de bewering moeten worden toegevoegd tussen samen en f 23 000 1 geschat 2 misschien wel 3 precies 4 ruim dit is de oogst van geschat drie kwartier toetsen maken het manipulatieve taalgebruik had de aandacht steeds meer opgeeist 88 deze wijze van taalgebruik dateert niet van vandaag of gisteren en het is daarom wel opvallend dat vooral nu want het verschijnsel beperkt zich niet tot groep 3 van stroom 4 van verschillende kanten belangstelling voor dit fenomeen bestaat het wetenschappelijk uitge kiende raffinement waarmee politici en vooral producenten ons ge drag proberen te beinvloeden en onze eigen gegroeide bewustwording waren naar het idee van de toevalsdidactici de verklaring hiervan de advertenties van het b v l zijn voer voor taalbewuste nederlan ders en dus ook voor toevalsdidactici toevalsdidactici op weg naar de middenschool heemstede p s hier volgt een later binnengekomen toets van dezelfde groep ik ga ervan uit dat de leerlingen goed les hebben gehad in het ontmas keren van manipulatietechnieken in reclameteksten ze hebben ge leerd welke technieken er bestaan en hoe je ze kunt herkennen bij de test krijgen de leerlingen een reclametekst voorgelegd waarin een aantal van de geleerde technieken gebruikt zijn de meerkeuzevragen daarbij kunnen dan bijvoorbeeld in deze vorm gesteld worden type a welke van de volgende vier manipulatietechnieken wordt gebruikt in regel zoveel tot zoveel a techniek dit b techniek dat c techniek zus d techniek z o type b in welke van de genoemde regels vind je techniek zus of zo a in regel zoveel tot zoveel b in regel zoveel tot zoveel c in regel zoveel tot zoveel d in regel zoveel tot zoveel ik probeer nu een aantal voorbeelden te maken naar aanleiding van de advertentie kunt u uw weduwe comfortabel onderhouden van f 24 80 per maand van het bureau voorlichting levensverzekering volkskrant 6 april 1971 daartoe heb ik eerst een lijst aangelegd van alle technieken die ik argwanend amateur in die tekst dacht te kunnen aanwijzen natuurlijk had ik er beter aan gedaan de marka pocket no 76 h w franke manipuleren met mensen de werkin g 89 van de reclamepsychologie van te voren te lezen en niet erna zoals ik van plan ben bij de volgende vragen bedoelt het eerste antwoord steeds juist te zijn vragen van het type a 1 welke manipulatietechniek vind je onder andere in de kop van de advertentie a de lezer krijgt een te optimisties beeld voorgeschoteld b hij wordt lekker gemaakt door de bevestiging van de fijne dingen die hij bezit c hem wordt een schuldgevoel opgedrongen doordat hij de vraag niet kan beantwoorden d geen van deze drie technieken 2 welke techniek vind je in regel 9 i1 a de lezer krijgt het gevoel dat welmenende personen aan zijn toe komst werken b hij wordt lekker gemaakt door bevestiging van de fijne dingen die hij bezit c er wordt ingehaakt op zijn wens om jong te blijven d geen van deze drie technieken v r agen van h et type b 3 techniek de koopbehoefte wordt versterkt doordat er verband wordt gesuggereerd tussen het volgen van de reclame en een bevredi gend leven deze techniek wordt toegepast in regel a 40 50 b 1 6 c 11 17 d 31 39 4 techniek de intellectuele irritatie tegen de al te simpele toon van de advertentie wordt weggenomen door het gebruik van literaire stijl bloempjes op ongevaarlijke plaatsen deze techniek vind je in rege l a 5 9 b 10 13 c 14 17 d 18 24 90