Eindtermen basisonderwijs

resy delnoy eindterme n basisonderwijs eindtermen basisonderwijs in het laatste decennium heeft het begrip eindtermen ingang gevonden de adviezen van de icb en arbo legden het accent op de ontwikkeling van de leerling en de vernieuwing van het onderwijs in 1988 verzocht het ministerie de slo om eindtermen te ontwikkelen voor basisonderwijs de nadruk is in middels komen te liggen op kwaliteitsbewaking en toetsbaarheid de overheid lijkt er in de eerste plaats op uit haar greep op het onderwijs te vergroten resy delnoy reflecteert op de gang van zaken rond de totstandkoming van de eindtermen basisonderwijs ze laat zien dat het recente voorstel voor eindter men nederlands en fries leidt tot een smalle zakelijke invulling van moeder taalonderwijs de auteur is werkzaam als secretaris van de veldadviescommissie voor de leerplanontwikkeling moedertaal valo m inleidin g in het rapport basisvorming in het onderwijs wrr 1986 en in de voorstellen van de mi het woord basisvorming roept wat het eerste nister van onderwijs en wetenschappen in de deel van de samenstelling betreft bij mij ge memorie van toelichting mvo 1987 gaat het dachten op aan onderwijs waarin een funda in principe wel om algemene basisvorming ment wordt gelegd bij leerlingen van zo onge basisonderwijs en de eerste drie jaar voortge veer 4 tot 10 jaar het element vorming doet zet onderwijs maar het accent ligt zwaar op me denken aan een brede ontwikkeling van ta het voortgezet onderwijs onder basisvorming lenten taalonderwijs dat bestaat uit veel re wordt verstaan flecteren op wat er gekend en gekund wordt gemeenschappelijke en algemene vorming op en op basis daarvan meer leren kunnen en intellectueel cultureel en sociaal gebied die kennen natuurlijk is er veel plaats voor crea als grondslag dient voor een verdere ontwikke tiviteitsontwikkeling ling van de persoonlijkheid voor het zinvol functioneren als lid van de samenleving en 27 voor een verantwoorde keuze van een verdere houden in relatie tot vaardigheden kennis scholing en beroep memorie van toelichting houdingen en inzicht en de organisatie van 1987 het dagelijks leven op school een omvattend in deze bijdrage concentreer ik me op eindter plan dus met veel aandacht voor het schep men en basisonderwijs eerst zal ik proberen pen van zo goed mogelijke voorwaarden voor te schetsen waar de vraag om eindtermen het vernieuwen van het taalonderwijs die voor basisonderwijs vandaan komt en een paar ideeen passen goed bij de opvattingen die de interpretaties van eindtermen beschrijven die von uitdraagt over goed moedertaalonderwijs in de tijd vooraf zijn gegaan aan de definitie een advies van de innovatiecommissie basis van eindtermen die de minister van onderwijs school opvolgend gaf de minister aan de slo en wetenschappen in zijn wetsvoorstel han opdracht voor het maken van een leerplan teert de eindtermen zullen te zijner tijd im voorstel met betrekking tot inhoud en doelen mers als bijlage bij de wet worden opgeno van basisonderwijs het resultaat van die op men vervolgens bekijk ik de opdracht aan het dracht is te vinden in de publikatie wat krijgen instituut voor leerplanontwikkeling slo voor ze op de basisschool slo 1984 daarin het formuleren van eindtermen basisonderwijs wordt een kijk op doelen en inhoud van het daarna hoe de slo met die opdracht is omge basisonderwijs gegeven met de bedoeling gaan daarna komen de eindtermen zelf aan scholen enig houvast te geven bij het uitwer de beurt welke opvattingen over moedertaal ken van het schoolwerkplan en bij de ontwik onderwijs komen daaruit naar voren en welke keling van het onderwijs consequenties kan dat hebben arbo en eindtermen van innovatie basisonderwijs de arbo adviesraad voor het basisonderwijs naar eindtermen basisonderwij s speciaal onderwijs en de opleidingen in 1980 ingesteld de innovatiecommissie basis school was inmiddels opgeheven bracht in er lijkt in ongeveer tien jaar een aanzienlijke 1983 een advies uit aan de minister waarin verandering te zijn opgetreden in de wijze wordt aanbevolen eindtermen voor het basis waarop tegen het basisonderwijs wordt onderwijs vast te leggen de arbo ziet eind aangekeken termen als richtinggevende instrumenten voor het handelen in onderwijsleersituaties aan de ic b invoering van eindtermen koppelde de arbo een aantal voorwaarden in zijn advies van de innovatiecommissie basisschool icb bij 1986 herhaalt de arbo zijn aanbeveling voor voorbeeld legde in haar innovatieplan 1978 het invoeren van eindtermen te omschrijven een sterke nadruk op individuele ontwikkeling als kwaliteiten op het gebied van kennis in van de leerling een ontwikkeling die de school zicht en vaardigheden en houdingen cursive zou kunnen bevorderen door voorwaarden te ring van mijl die de leerling moet hebben ver scheppen waaronder leerlingen actief kritisch worven bij de voltooiing van het onderwijs in en creatief bezig kunnen zijn het zelfstandig de visie van de arbo moeten de eindtermen handelen en onderzoeken door de leerlingen te formuleren in een gedragscomponent en zou ruime aandacht moeten krijgen de ver een inhoudscomponent aangeven welke nieuwing van het onderwijs volgens de ideeen kwaliteiten alle leerlingen tenminste moeten van de innovatiecommissie basisschool zou hebben verworven aan het einde van het nagestreefd moeten worden door op grote basisonderwijs in de optiek van de arbo schaal samenwerkingsexperimenten van scho hebben eindtermen verschillende functies len op te zetten beinvloeden van het schoolwerkplan hulpmid het schoolwerkplan zou daarbij een belangrijke del bij het diagnostiseren en toetsen hulpmid rol moeten vervullen schoolteams zouden in del bij het verantwoorden van het gegeven on het schoolwerkplan nadrukkelijk moeten in derwijs tegenover inspectie en ouders eind gaan op de functies van onderwijs binnen de termen hebben ook een functie als sturende eigen school de sfeer op school de wijze tussenstap voor het schoolwerkplan om te waarop les wordt gegeven en op onderwijsin kunnen nagaan of belangrijke tussendoelen zij n 28 bereikt zou de overheid scholen een instru de opdracht van de ministe r mentarium voor zelfevaluatie ter beschikking moeten stellen de arbo wil dat evaluatie van van onderwijs en wetenschappen tussendoelen niet alleen wordt gebruikt voor aan de slo tot het formuleren toetsing van leerresultaten maar ook voor het van eindtermen basisonderwijs onderwijsaanbod de overheid zou ervoor moeten zorgen dat scholen over instrumenten beschikken om na te gaan of en in hoeverre uit de opdracht blijkt dat de minister een aan door de organisatie en de inhoud van het on tal dingen wil en andere juist niet w at hij niet derwijsleerproces de gewenste resultaten wor wil is eindtermen met een attitude com p onent den bereikt zoals de arb o voorstelde d e minister wil de de arbo wijst nadrukkelijk op het gevaar dat eindtermen snel hebben de brief met de op vooral meetbare doelen worden geformuleerd dracht aan de slo is ge d ateerd 1 8 januari waardoor de niet cognitieve doelen van de 1988 de opdracht moet op 1 januari 1989 streeflijst dreigen te verdwijnen om dat te zijn uitgevoer d voordat ik d e opdracht aan de voorkomen beveelt de arbo aan de invoering slo beschrijf vat ik samen waaraan de slo van eindtermen heel zorgvuldig uit te voeren zich moet houden bij het uitvoeren van de op met voldoende begeleiding en nascholing en dracht dat is verwoord in de zogenaamde gekoppeld aan evaluatie onderzoek als prakti r ichtlijnennotie sche hulp aan scholen zou een draaiboek moe ten dienen om het veranderingsproces te stu de memorie van toelichting bij het wetsont ren en een bronnenboek liefst met concrete werp basisvorming zegt o a dat de eindter voorbeelden voor het invullen van te maken men basisonderwijs een belangrijke cesuur keuzen of te nemen beslissingen het stellen vormen in de gehele periode van basisvorming van eindtermen zou gevolgd moeten worden eindtermen voor zowel basisonderwijs als door de ontwikkeling van een onderwijspro voortgezet onderwijs worden op dezelfde wijze gramma dat met die eindtermen correspon gedefinieerd beschrijvingen van kwaliteiten deert en ook een bijpassend toets en evalua van leerlingen op het gebied van kennis in tiesysteem aan dat alles voorafgaand zou on zicht en vaardigheden die de school bij haar derzocht moeten worden wat het basisonder onderwijsaktiviteiten in elk geval als doelstel wijs uberhaupt aan basisvorming zou kunnen lingen moet hanteren p 17 houdingen realiseren mogen geen deel uitmaken van de eindtermen de innovatiecommissie basisonderwijs en de formuleringen arbo gaan er dus van uit dat het onderwijs er zijn twee soorten doelstellingen eindtermen moet starten bij de vaardigheden waarmee de algemene doelstellingen die geformuleerd zijn leerlingen hun schoolcarriere beginnen in het in termen van onderwijsaanbod en concrete eindtermenvoorstel van de minister is het doelstellingen eindtermen in termen van leerlin startpunt wat leerlingen moeten kennen en gengedrag hoe die vertaling van attitudinele kunnen in het vervolg zal ik aantonen dat er aspecten in de algemene doelstellingen naar een omkering heeft plaatsgevonden van wer leerlingengedrag in kennis en vaardigheden ken van onderop tot opleggen van bovenaf plaats vindt is me niet duidelijk het advies van de arbo heeft de minister eindtermen worden geacht een belangrijk mid kennelijk niet aangesproken want de voor del te zijn om de kwaliteit van het onderwijs schriften die hij aan de opstellers van eindter te bewaken en te bevorderen dat bewaken is men basisonderwijs heeft gegeven laten zien nieuw de arbo heeft het over gunstig bein dat hij een heel ander soort eindtermen op het vloeden van de kwaliteit van het onderwijs oog heeft aan onderwijsontwikkeling en na eindtermen die een sturende functie moeten scholing lijkt hij weinig te willen doen hebben vereisen tenminste een concrete for mulering we zullen zien dat dat niet het ge val is voor nederlands en fries de eindtermen voor fries zijn grotendeels dezelfde als voor nederlands voor schrijven zijn de eindter men voor fries minder zwaar dan voor nederlands 29 de eindtermen voor basisonderwijs en de eind i k vooral wenselijk aan die verschillen tege termen voor de eerste fase van het voortgezet moet te komen om voor alle leer l ingen een op onderwijs worden in verschillende groepen timaal resultaat te kunnen bereiken een op de ontwikkeld voor het ontwikkelen van eindter behoeften van de leer l ingen toegesneden pro men voor basisvorming zijn ministeriele com gramma om tot deze l fde minimum resultaten missies ingesteld per januari 1988 voor de sa te komen is veel gesch i kter dan ee nzelfde menstelling daarvan heeft de minister richtlij kernprogramma voor al l e leerlingen onder nen gegeven hoe het met eindtermen basis kernprogramma wordt de verzamel i ng concrete onderwijs in dit opzicht moet vermeldt de me eindtermen bedoeld d w z de min i mumdoelen morie van toelichting niet er staat enkel dat d i e in gedragingen van leerlingen z i jn geformu een minder complexe structuur nodig zal leerd die concrete doelen zijn evenwel niet zijn p 22 aangekondigd wordt dat de ge hee l concreet want ze va tten de hoofdzaken produceerde eindtermen te zijner tijd zullen samen waarop het taalonderwijs zich dient te worden besproken met de centrale commissie richten dat vind ik positief omdat a l dus aan onderwijs overleg ccoo de onderwijsraad sluiting bij verschillen i n taalvaardigheid moge zal worden gehoord en na overleg met de lijk is de notie kernprogramma zoals bedoeld vaste commissie voor onderwijs en weten wordt dan evenwel niet waar gemaakt schappen van de tweede kamer zullen ze bij ministeriele beschikking worden vastgesteld eindtermen maken de inhoud van het basison de scholen dienen de eindtermen uiterlijk met der wijs en de basisvorming in het voortgezet ingang van 1 augustus 1991 te hebben ver onderwijs controleerbaar voor het parlement werkt in hun schoolwerkplannen en de samenleving met zijn brief van 18 januari 1988 heeft de dit argument acht ik niet ster k want eindter minister de slo richtlijnen meegegeven onder men lijken hierbij gelijk gesteld te worden aan andere dat bij het opstellen van eindtermen de inhoud van basisonderwijs en dat wringt primair moet worden uitgegaan van bestaande met de vrijheid van richting van onderwijs en onderwijsinhouden en daarvoor dient feitelijk ook met de invulling van het kernprogramma te worden nagegaan welke onderwijsdoelen in die aan eindtermen is gegeven r ondom het het onderwijs worden gehanteerd de minister kernprogramma kunnen scholen vervolgens schrijft dat hij ervan uitgaat dat adequate zelf een vrije ruimte invullen sondering bij deskundigen zal plaatsvinden hij bepaalt verder dat er aandacht dient te formulering van eindtermen biedt de mogelijk worden besteed aan de aspecten roldoorbre heid gericht een algemene niveauverhoging na kend en intercultureel onderwijs voor het te streven formuleren van concrete doelen dient de slo verhoging van het onderwijsniveau is iets deskundigheid van het centraal instituut voor waar iedereen voor kan zijn maar met dit ar toetsontwikkeling cito in te schakelen gument suggereert de minister dat er iets schort aan het niveau van het basisonderwijs voor moedertaalonderwijs zijn er niet zo heel waarom eindtermen veel onderzoekgegevens zeker voor spre ken luisteren maar niet alleen voor die gebie de minister vindt volgens de memorie van den verschaft het onderzoek voor zover ik toelichting eindtermen voor basisonderwijs dat ken te weinig basis om uitspraken te om een aantal redenen wenselijk ik vat de ar doen over het niveau van onderwijs dus ook gumenten samen en geef daarbij commentaar over een eventuele noodzaak tot verhoging vanuit het perspectief van moedertaalonder daarvan verder acht ik het nogal naief ge wijs dacht dat van bovenaf ingevoerde en vrij abstract geformuleerde eindtermen de kwali eindtermen dragen ertoe bij dat alle leerlingen teit en inhoud van het hele onderwijs zullen ook daadwerkelijk eenzelfde kernprogramma beinvloeden bovendien lijken me scholing en doorlopen praktijknabije leerplanontwikkeling veel betere als we kijken naar de grote verschillen in taal instrumenten voor verbetering van de kwaliteit vaardigheid waarmee leerlingen al op vierjarige van onderwijs leeftijd de school binnenkomen is het denk 30 eindtermen voor het basisonderwijs zijn bo g es van de inspectie b asison d erwijs en het vendien een middel om de eigenheid van het r i on die b ij scholen prob lemen hebben gesig basisonderwijs tot uitdrukking te brengen naleerd bij de afbakening van onderw ijsinhou dit argument spreekt me ook niet aan naar d en m ij w ordt niet dui d elijk welk nut a bstract mijn mening heeft het basisonderwijs zonder geformuleerde eindtermen kunnen vervullen centraal vastgestelde eindtermen minstens om dit probleem op te lossen schoolbegelei evenveel mogelijkheid eigenheid tot uitdruk d in g bijvoorbeeld lij kt d aarvoor een b et er mid king te brengen als met basisscholen kunnen del aan w ijzin g en d at er vreselijke haast is ge differentiatie benadrukken en het uitgaan van boden met het formuleren van eindtermen heb ervaringen van de leerlingen die aspecten i k evenmin gezien worden juist niet bevorderd door centrale m ijn conclusie is dat de argumenten die de mi eindtermen nister noemt voor het wenselijk zijn van eind termen niet opg aan voor n ederland s en f ries verder wordt aangegeven dat eindtermen een n uttig voor d ie vak ken vin d ik ze nog min d er emancipatorische waarde hebben genoemd wordt dat het stellen van formele beoorde lingsnormen positief kan uitwerken bij leerlin de slo gen van wie de capaciteiten bij informele be en de eindtermen basisonderwij s oordelingsnormen te laag worden ingeschat ook hier zijn een paar kanttekeningen te ik wil beginnen met op te merken dat ik de plaatsen opdracht vanuit een oogpunt van nut voor het 1 onderzoek naar taalvaardigheid wijst op het ontwikkelen van communicatief moedertaal tegendeel informele beoordeling geeft meer onderwijs niet zinvol vind m ijn kritiek op de mogelijkheden om leerlingenprestaties goed te eindtermenkwestie bedoel ik vanzelfsprekend waarderen omdat daarbij gelet kan worden op niet te richten op de opstellers van de eindter individuele aspecten bijvoorbeeld ontwikke men nederlands fries ling formele beoordeling vindt bovendien bijna op het moment dat de opdracht voor eindter altijd plaats vanuit een bepaalde vorm van ge men in januari 1988 bij de slo arriveerde wa letterdheid bijvoorbeeld functionele geletterd ren er al volop voorbereidende werkzaamhe heid emanciperend hoeft dat bepaald niet te den binnen dat instituut aan de gang een werken eerste versie eindtermen een zogenaamde 2 er is heel wat aan te merken op de tot dus proeve van eindtermenvoorstellen werd ge ver beschikbare instrumenten voor het meten presenteerd op 21 januari 1988 de brief met van taalvaardigheid op het gebied van de vali de opdracht van de minister was tijdens die diteit en de betrouwbaarheid het is niet te bijeenkomst wel onderwerp van bespreking verwachten dat daar op korte termijn verande maar aangekomen was die brief nog niet de ring in komt ze gang van zaken heeft in ieder geval ten het emancipatorisch argument heeft al minste drie problematische kanten thans voor nederlands fries heel beperkte 1 een serieuze discussie over leerplanontwik geldingskracht keling in relatie tot eindtermen heeft in de bestuursraad van de slo pas in november samenvattend de argumenten die voor invoe 1988 plaatsgevonden einde februari 1988 is ring van eindtermen worden aangevoerd gaan op bestuurlijke gronden besloten de opdracht maar zeer ten dele op voor nederlands en tot het formuleren van eindtermen te aanvaar fries het nut van eindtermen voor die vakken den dit overigens ondanks een negatief advies lijkt me dan ook twijfelachtig van de veldadviescommissies voor de leer in de memorie van toelichting staat vermeld planontwikkeling valo s het adviesorgaan dat ettelijke signalen uit het veld zijn gege dat vanuit vakinhoudelijk perspectief adviseert ven die wijzen op behoeften aan eindtermen over leerplanontwikkeling ik kan daarin evenwel geen informatie vinden 2 doordat de eindtermengroepen die voor ja die aangeeft dat leerkrachten schooldirecties nuari 1988 voorbereidende werkzaamheden en of ouders van leerlingen in het basisonder hebben uitgevoerd alleen de beschikking had wijs zo dringend verlegen zitten om eindter den over de richtlijnen was er geen gelegen men er wordt verwezen naar enkele rapporta heid vooraf de opdracht van de minister te 31 analyseren en interpreteren veelheid onderzoeksdata er blijkt vrij weinig dat betekent mijns inziens dat een kans is ge doelstellingenonderzoek te zijn uitgevoerd en mist om eigen standpunten te bepalen de verder is er op de gebieden spreken luisteren combinatie van het ontbreken van een eigen maar erg weinig empirisch onderzoek gedaan interpretatie door de slo en het al een flink bovendien blijkt uit het doelstellingenonder eind gevorderd zijn met het uitvoeren van een zoek naar taalonderwijs bos 1978 van den taak leidt mijn inziens veel makkelijker tot con bergh hoeksma 1984 dat er een flinke cessies en pragmatisme dan tot ten halve kloof bestaat tussen doelen die wenselijk wor keren den gevonden bijvoorbeeld mondelinge com 3 het is maar ten dele mogelijk het werk voor municatieve taalvaardigheid taalbeschouwing het basisonderwijs te relateren aan het werk en doelstellingen die daadwerkelijk worden na van de eindtermencommissie basisvorming gestreefd gezien de tijd die aan die onderde het werk voor de eindtermen basisonderwijs len wordt besteed ontleden en spellen nemen was bij wijze van spreken al grotendeels nog steeds relatief veel onderwijstijd in beslag klaar voordat in januari 1988 de eindter de eindtermenvoorstellen zijn niet gebaseerd mencommissies basisvorming werden in op een inventaris van bestaande onderwijsin gesteld de commissies basisvorming hebben houden en doelen dat kan natuurlijk ook nau in tegenstelling tot de groepen basisonderwijs welijks in de korte tijd die ter beschikking nog enige tijd te gaan van grondige afstem stond ze leunen nu vrij sterk op de inventaris ming kan mijns inziens dan ook niet erg veel die in wat krijgen ze op de basisschool is op terechtkomen genomen in die publikatie gaat het om een in terpretatie van de artikelen 8 tot en met 11 de voorbereidende werkzaamheden voor de van de wet op het basisonderwijs van 1982 eindtermen zijn uitgevoerd in samenwerking er wordt met andere woorden een bepaalde met zogenaamde resonansgroepen samen kijk op doelen inhoud en ordening gepresen gesteld uit deskundigen op vakinhoudelijk ge teerd een directe relatie met onderzoek naar bied onder leiding van een onafhankelijke bestaande onderwijspraktijken geeft ze niet voorzitter deze resonansgroepen hebben de er zit mijns inziens nog een ernstig probleem auteurs van de eindtermen begeleid en geadvi in de opdracht de te formuleren eindtermen seerd de auteurs zijn slo medewerkers dienen zowel aan te sluiten bij de praktijk als de teksten voor de verschillende vakgebieden ook gericht te zijn op het verhogen van de zijn op de vakoverstijgende kenmerken inter kwaliteit van het onderwijs het lijkt mij heel culturele geaardheid gerichtheid op roldoor moeilijk aan te geven wat de kwaliteit van het brekend onderwijs en verder op begrijpelijk onderwijs nederlands in het basisonderwijs is heid en haalbaarheid beoordeeld verder is er er is gewoon te weinig empirisch onderzoek informeel over de eindtermenvoorstellen gedaan om over kwaliteit zinvolle uitspraken geadviseerd door collega s van de slo va te kunnen doen de ppon gegevens uit het lo s en het cito proefonderzoek waarnaar wel verwezen uit het raadplegingsrapport en de toelichting wordt zijn in dit verband niet bruikbaar omdat beide van juli 1988 bij de eindtermen in dit onderzoek het onderwijsaanbod niet on voorstellen blijkt dat de slo zich bij de uitvoe derzocht is er kan dan ook geen relatie wor ring van de opdracht voor een deel aan een ei den gelegd met het onderwijsaanbod gen interpretatie van de opdracht gewijd heeft ik kan uit die stukken evenwel niet op maken of de aanwijzingen van de overheid zelf eindtermen voor nederlands en onderwerp van discussie zijn geweest fries van commentaar voorzie n de eigen interpretatie bestaat mijn inziens vooral uit het niet opvolgen van een paar aan in het vorenstaande heb ik geprobeerd het ka wijzingen althans voor nederlands en fries der te schetsen waarin de eindtermen basison het eindtermenadvies dient namelijk uit te derwijs zijn ontwikkeld hierna bespreek ik de gaan van bestaande onderwijsinhouden en het eindtermenvoorstellen voor nederlands en moet gebaseerd zijn op doelen die nu in het fries versie januari 1989 advies over de onderwijs worden gehanteerd de opstellers voorlopige eindtermen basisonderwijs omdat konden niet terugvallen op een relevante hoe de eindtermen voor fries grotendeels hetzelfd e 32 zijn als die voor nederlands voor schrijven verder zijn er voor n ederlands 31 concrete zijn er minder zware eindtermen voor fries ge doelstellingen eindtermen geformuleerd als formuleerd beperk ik me hier tot de eindter volgt verdeeld 8 doelstellingen voor monde men voor nederlands conform de eindtermen ling taalgebruik 6 voor schriftelijk taalgebruik voorstellen lezen 9 voor schriftelijk taalgebruik schrijven er zijn drie algemene doelstellingen geformu n ederlands en 8 voor taalbeschou w ing leerd die in termen van onderwijsaanbod zijn voor fries vervallen 6 eindtermen en daarvoor gesteld die doelen zijn komen 2 andere eindtermen in de plaats het onderwijs in nederlandse taal is erop ge om een indruk te geven van de manier waar richt dat de leerlingen nederlands doelmatig op de algemene doelstellingen worden omge gebruiken in situaties die zich in het dagelijks zet in concrete neem ik de doelstellingen voor leven voordoen dit houdt in dat zij mondeling taalgebruik hieronder over hun gedachten ervaringen gevoelens en bedoelingen voor anderen op een bij de si mond eli ng taalgeb ru i k l uiste ren en s preken tuatie passende wijze uiten zowel monde 1 de leerl i ngen weten dat men met l uis t e ren en ling als schriftelijk spreken ver sc hillende doelen kan nastreven zij de mondelinge en schriftelijke uitingen van gev e n v oo r bee l de n v a n monde li ng e u it i ngen d i e als doe l h e bbe n anderen naar inhoud en bedoeling i nfor mat i e geven of krij g en begrijpen een men i ng geven of leren kennen hun gedachten gevoelens ervaringen en genoegen verschaffen of be leven bedoelingen voor henzelf mondeling en a anw ij zi n gen geven of kr ijgen schriftelijk ordenen en verwoorden 2 z i j begr ij pen i nhoud en bedoe li ng van hetg ee n e r tegen h en g e zegd wo rdt z ij dit onderwijs is erop gericht de leerlingen ken halen hoofd lijnen uit een zake lijke nis en inzicht bij te brengen omtrent beteke medede lin g nis gebruik en vorm van taal dit houdt in dat vatten ee n a a n hen voorg ele zen of verte l d ver ha al sam e n zij bek ri t iser e n of s tellen v rag e n bij het betoog inzien dat talen en taalvarianten in taalkun van een medele er li ng dig opzicht gelijkwaardig zijn maar ver vo e re n een door de leerkracht gegeven op schillen in sociale functies dracht uit inzicht hebben in factoren die de betekenis 3 zij s t ell en v ra g e n om i nformatie te verzamel e n van taaluitingen beinvloeden over een door h en zelf gekoz e n onde r werp z ij het gebruik van andere talen en van varian s t elle n gesloten vr agen antwoord is j a of ten van nederlands en fries respecteren nee inzien dat taalgebruik relaties tussen men vra g e n n aar e e n b eschrijvi ng wie wat w an neer waar sen kan weerspiegelen vr a g e n n aa r ee n ver k lar i ng h oe waarom inzien wat het persoonlijk en maatschappe 4 z ij b r e n gen verslag u it z ij lijk belang van beheersing van de stan vertell en een beleven is fe ite lij k e n du i d elij k daardtaal is b r engen een medede ling d uide li jk en fe i te lij k inzien dat regels voor mondelinge en schrif over telijke communicatie een functie hebben 5 z ij legg e n iet s u i t bij voo rbe el d zi j een aantal literaire en taalkundige begrippen geven e en route aan in e en vo or h e n b e ken d e kennen omgevi ng ma k en d e b ed ieni ng v an een app a ra a t duideli jk dit onderwijs is erop gericht de leerlingen ple l eggen d e regels uit van een sp e l zier te doen hebben of houden in het gebruik fo r mu l e ren ee n verzoek of opdra c ht en ge ve n van en in het beschouwen van taal dit houdt da arb ij e en toelic hting in dat zi j 6 z ij drukk e n hun gedachte n g evoe le n s ervarin gemotiveerd zijn tot schrijven spreken g e n e n bedoe ling en op pers oon lij k e w ij z e u i t zi j luisteren en lezen g e ve n een b esc hrijvi ng van ei g e n er var i ngen geinteresseerd zijn in taalverschijnselen ve r woo r den hun men i ng en voorzi en die van een onderzoekende houding hebben ten arg u mente n aanzien van taalverschijnselen d ru kken h un waa r de ring of afk e u ri ng u it en licht e n d ie toe bekend zijn met jeugdboeken en verhalen 33 z ij n em en deel aan een formee l ge sp re k zij ze een essentiele rol kunnen spelen in de v r agen het woord planning van bij voorkeur communicatief s lu i t en aan bij een v oorgaa nd e s p re ker taalonderwijs een van de functies van eindter r ich te n zic h tot d e aang es pro ken persoo n men is immers het sturen van het onderwijs s pre ken vers t aanbaar dan zal het antwoord nee moeten zijn om leveren ee n b ijdrage aan ov erleg dat doel te kunnen bereiken zouden de eind vatten een g espr e k i n h oofd za k e n sa m e n zi j maken b ij het realise r en van d e doe len 2 t m termen ten minste gekoppeld moeten worden 7 in voorkom e nde situati es ge b ruik va n c ommu aan onderwijsleermateriaal nicatiem i dd ele n z oal s verder kun je van de eindtermen zeggen dat d e ra d i o ze makkelijk kunnen leiden tot onderwijs waar d e tel e visie in het accent ligt op het oefenen van deelvaar d e telefoon digheden dat komt wellicht doordat de eind d e cassette record er termen uit moeten gaan van bestaande praktij ken en de keuze van het beschrijvingsmodel de eindtermen voor mondeling taalgebruik ge dat gaat uit van de deelvaardigheden spreken ven naar mijn mening een goed beeld van het luisteren lezen schrijven en taalbeschouwing geheel aan eindtermen als vernieuwing van het taalonderwijs in com als je de algemene doelstellingen bekijkt kun municatieve richting een belangrijk streven is je zeggen dat ze zodanig zijn geformuleerd dat is het heel jammer dat een beschrijvingsmodel daaronder veel kan vallen er zijn veel uitwer gekozen is dat daarvoor belemmerend kan kingen mogelijk maar in de concrete eindter werken men overheerst aandacht voor een bepaald soort taalgebruik formeel zakelijk taalgebruik vrees voor verarming van het taalond e rw ijs vooral de eindtermen 2 3 4 5 en 7 met de signaalwoorden hoofdlijnen aangeven zakelij de inventaris aan eindtermen wordt geacht ke mededeling samenvatten gesloten vragen een kernprogramma te representeren dat kan stellen formeel gesprek enzovoort dat komt tot gevolg hebben dat van de eindtermen een waarschijnlijk voort uit de eis die aan eindter taalonderwijs wordt afgeleid dat vooral men wordt gesteld namelijk dat ze toetsbaar bestaat uit training op onderdelen die getoetst moeten zijn de eindtermen zijn verder sterk zullen worden aangezien maar een beperkt gericht op napraten samenvatten hoofdlij deel van wenselijk communicatief taalon nen aangeven beschrijving geven regels uit derwijs voor toetsing in aanmerking komt is leggen en vrijwel niet op creatief taalgebruik te vrezen dat een fiks versmald taalonderwijs alleen eindterm 6 of conceptualisering uit de eindtermen zal worden afgeleid of vooral de derde algemene doelstelling leerlin formeel taa lgebrui k gen plezier te doen hebben lof houden in het gebruik van en in het beschouwen van de eindtermen voor met name taalbeschou taal in dat geval in de praktijk nagestreefd zal wing versterken de indruk van een relatief worden is voor mij zeer de vraag zwaar accent op formeel zakelijk taalgebruik er is nogal veel aandacht voor taalregels cor een aan ta l wens e lijke doelen ontbreekt rectheidsnormen lijken eveneens aan de basis te liggen van het onderscheid in twee niveaus in de opdracht voor het formuleren van eind voor nederlands en fries bij schrijven aan ne termen is geen plaats ingeruimd voor affectie derlands worden hogere correctheidseisen ve doelen naast een sterk accent op weten gesteld zo moeten voor nederlands bijvoor leidt die beperking ertoe dat onder andere beeld wel zakelijke teksten een brief en een doelstellingen voor intercultureel onderwijs en werkstuk worden geschreven die op formele roldoorbreking in de concrete doelstellingen aspecten worden beoordeeld en voor fries niet aanwijsbaar zijn hoe de aandacht die de niet minister heeft gevraagd voor beide aspecten moet blijken in een inventaris die geen affec pla nning tieve doelen mag bevatten is niet duidelijk het lijkt erop dat een etiket belangrijker is dan a ls j e de eindtermen bek ij kt vanuit de vraag of de inhoud 34 naast aandacht voor intercultureel onderwijs sen niet gehaald over het onderwijs aan leer en roldoorbeking ontbreken nog meer wenselij lingen die aan het eind van het basisonderwijs ke doelen in de inventaris sociale doelstellin niet voldoen aan de eindtermen valt weinig gen waarin bijvoorbeeld tot uitdrukking komt te lezen er blijkt voor hen plaats te moeten dat het onderwijs ontwikkeling van mondig zijn in het voort gezet onderwijs ik heb daar heid nastreeft bij leerlingen ontbreken crea niet zulke hoge verwachtingen van tieve doelstellingen zijn slechts mondjesmaat opgenomen in de inventaris van eindtermen conclusies verder kun je zeggen dat de inventaris vooral heel globale formuleringen bevat die niet spe de bovenstaande reflectie op eindtermen leert cifiek zijn voor taalonderwijs aan leerlingen hoe er een verandering is opgetreden in van ongeveer 12 jaar het is goed voorstelbaar perspectief lag het accent eerst op ontwikke dat dezelfde verzameling kan dienen voor ling van de leerling nu gaat het om doelen die 1 5 jarigen veel sturing kan daarvan dan niet van bovenaf worden gesteld er is ook een uitgaan verschuiving opgetreden van het prioriteit ge samengevat geeft de inventaris van eindter ven aan leerplanontwikkeling naar het accen menvoorstellen mede door de globale formule tueren van toetsing en van ontwikkeling van ringen een beeld van moedertaalonderwijs dat inhouden van onderwijs naar het willen contro deelvaardigheidsonderwijs zal bestendigen leren van het onderwijs vernieuwing van het taalonderwijs in de rich kijkend naar taalonderwijsinhouden is te zeg ting van communicatief taalonderwijs in gen dat de ideeen van de innovatiecommissie overeenstemming met een brede kijk op moe basisonderwijs die een brede kijk op taalon dertaalonderwijs zoals de von die propageert derwijs representeren steeds verder inge zal op basis van de geformuleerde eindter perkt zijn met als resultaat een benadrukken men heel wat vertaalwerk vereisen een aan van formeel zakelijk moedertaalonderwijs tal doelstellingen voor moedertaalonderwijs die wat in de voorgestelde eindtermen is opgeno in de publieke discussie in de afgelopen jaren men vormt slechts een beperkt deel van wat als belangrijk zijn gekwalificeerd ontbreken in goed moedertaalonderwijs zou moeten zijn de eindtermen affectieve creatieve sociale het idee van eindtermen past in het beleid dat en op ontwikkeling gerichte doelstellingen een bepaald soort geletterdheid voorstaat het willen verhogen van de kwaliteit van het on nut derwijs betekent denk ik het benadrukken van een bepaalde kwaliteit namelijk van func tot slot vraag ik me af welk nut eindtermen tioneel zakelijk formeel taalonderwijs de basisonderwijs hebben voor de leerlingen om onderwijspraktijk lijkt daarbij een te verwaarlo hen is het immers begonnen zo mag men ho zen factor de praktijk moet onderzocht wor pen den binnen een tijdsbestek waarin serieus on dat het onderwijs dat ze krijgen door de voor derzoek niet mogelijk is dat blijkt ook uit de afschaduwende werking van centraal vast haast waarmee eindtermen ontwikkeld moeten gestelde toetsen zal veranderen in de richting worden dat blijkt verder uit het feit dat de van voorbereiding op toetsen mag worden overheid veel meer aandacht heeft voor basis aangenomen de eindtermenvoorstellen wijzen vorming dan voor basisonderwijs aansluiting in de richting van formeel taalgebruik toetsing tussen die twee lijkt gezocht te moeten wor zal zich mogelijk nog sterker richten op forme den in de eisen die de basisvorming gaat stel le aspecten van taal het is te verwachten dat len al met al ziet het ernaar uit dat de over de rol van spellen en ontleden niet kleiner zal heid poogt door middel van eindtermen haar worden als het om toetsen gaat toetsen be greep op het onderwijs te vergroten dat bete tekent haast als vanzelfsprekend dat er leerlin kent vooral sturing in de richting van smal gen zullen zijn die ze niet zullen halen het kan moedertaalonderwijs ten koste van vorming betekenen dat niet uitstel van keuze voor ver ik hoop dat het parlement zal voorkomen dat volgopleiding wordt bereikt maar juist het te de plannen voor eindtermen basisonderwijs gendeel aan het eind van het basisonderwijs zoals ze nu voorliggen uitgevoerd worden al een brandmerk krijgen want er zijn toet 35 noot ik h e b b ij het besp rek en van de ei ndtermenvoorstel le n veel ge br u i k gemaakt v a n de d iscu ssi es d i e i n de valo m en d e ad ho c s ub c ommissie wer ken a an taalvaa r dig heid zijn g evoerd o ve r e in dte r m e n l iteratuu r adviesr a a d v oor het ba sisonderw ijs speci aa l onder w i j s e n d e o p l e id in gen van tekentafel tot levend g e heel zeist 19 8 3 ad viesr aad vo o r het ba sis onderw ijs s peci aal onder wijs en de ople i d ingen naar eindtermen voor het ba sisonderwijs zeist 1 98 6 berg h h va n de n j b h oe k s ma fu nc tionele taa l doe le n voor h e t lager o n d er wijs sco cah ier n r 24 amsterdam 198 4 bos d j emp irisc h doelstellingenonderzoek voor h e t moedertaalonder wijs ritp amste rdam 1978 deln o y r h bon s et em p irisch onderzoek van he t moedertaal on derw ijs in het ba sisonderwijs slo en sc h ede 1 98 8 innovati ecomm issi e ba si sschoo l innovatiep lan basis ond erwijs staat s uitgev e r ij s g r ave n halte 1978 m in is t er i e v an o n d erwijs en wete nsc happ e n de ont wikkeling v an eindtermen voo r het b asisonderwijs en de b asisvorming in h et voortg ez et on d erwijs t k 863688 s gravenhalte 1 9 8 8 m i n is t eri e van onderw ijs en weten sc happen memo rie van to elich ting 9 12 8 7 slo advies o v er de v oo rl op ig e ein d termen basiso n derwijs n ederlandse friese en engelse taal s gravenhalte 198 9 s l o raadp leg ingsrappo rt en sc hede 1988 slo toelichtin g en sc h ede 198 8 slo wat k rijg en ze o p de basisschool ensche d e 198 4 weten schappe lijke raad voo r het reg e r i ng s be le id basisvo rming in het ond erw ijs staa ts u itg ev erij s gravenhage 198 6 graag dan k ik piet hein van de ven voor zijn com mentaar op een eerdere versie van dit stu k 36