Emancipatie en VON-kongres, een wazige momentopname (hopelijk hebben ze allebei bewogen)

emancipatie en von kongres een wazige momentopname hopelijk hebben ze allebei bewogen martin linthorst fons ravensloo t 0 inleidin g doel van dit a rtikel is op basis v an de beschikbare evaluatie gegevens komen tot een beschrijving van opvattingen v an emancipatie zoals die naar voren komen in het beoor delen door de kongresdeelnemers van onze stel li ng over emancipatorisch moedertaal onderwijs en de naar a anleiding daarvan gevoerde diskussies in de stromen het stuk zit als volgt in elkaar 1 verantwoording van de thema keuz e 2 ver antwoording van de kongres evaluatie 2 1 de sch ri ftelijke evaluatie gegevens 2 2 de mondelinge evaluatie gegevens 3 nawoord 1 v e rantwoordi ng van d e th e m a k e uz e toen we von bestuur kokon voorzitter in mei 1974 praatten over de konferen tie 75 bl eek dat vrijwel alle aanwezigen veel voelden voor een konferentie met een centraal thema naar dat thema hoefden we niet lang te zoeken al in de von beleids nota van 1973 werd aangekondigd dat de von zich zou gaan bezighouden met eman cipatorisch taalonderwijs 2 v e ra n twoordi ng van de kongr e s e val u ati e i n maart werd in een kokon vergadering de wijze waarop de konferentie geevalueerd zou worden door ons ingebracht ons voorstel omvatte twee vormen van evaluatie te weten a een schriftelijke waarbij aan de deelnemers werd gevraagd negen doelstellingen te ordenen naar hun belangrijkheid voor emancipatorisch moedertaal onderwijs 1 bespreekbaar maken en evalueren van de manipulatieve aspekten van taalge bruik 2 weten en begrijpen wat in een tekst staat 3 ervaring gevoelens en kennis samen met anderen mondeling en schriftelijk leren delen zodat je l eert samen oplossingen voor gemeenschappelijke problemen te bedenken 4 evalueren en bespreekbaar maken van de bedoe li ngen van een tekst 5 korrekt spe llen spreken en schrijven in de taal zoals die in de media en op d e meeste scholen geh anteerd wordt 6 onderkennen v an manipulatie macht en vooroordeel in taalgeb ruik 7 leren begrijpen en toepassen v an de formele taalregels 8 leren je bel an gen mondeling en schriftelijk te verdedigen in de taal die het mees t 111 effektief is situatie gebonden taalweerbaarheid 9 leren ontdekken welke bedoelingen een tekst heeft met behulp v an interpretatie en analyse verder vroegen we de deelnemers op het formu lier sch riftelijk de volgende vraag te beantwoorden hebt u in uw stroom een praktisch bruikbare uitwerking tot stand gebracht van een in uw ogen emancipatorisch taalonderwijsdoel nee ja namelijk b een mondelinge evaluatie in de vorm v an een stroomdiskussie over de inhoud van het begrip emancipatie het ordenen van de negen doelstell ingen zie boven werd door de kokon vergadering op onder meer praktische gronden verworpen de mondelinge evaluatie leverde minder problemen op met de mensen van moer was afgesproken dat zij een verslag zouden maken van de diskussies in de stromen zie boven b en daarbij speciaal aandacht zouden schenken aan de opvatting en v an het begrip eman cipatie die daarin naar voren kwam en de stroomleiders zegden toe dit begrip in hun stroom evaluatie op zondagmorgen a an de orde te ste llen op het laatste ogenblik besloot kern kokon alsnog tot een schriftelijke evaluatie a an de hand van een stelling deze stelling was bedoeld om 1e de diskussie over emancipato ri sch moedertaalonderwijs in de stromen op g ang te brengen en 2e te achterhalen in hoeverre de opvatting v an ke rn kokon omtrent em an cipatorisch mto als maatschappe lijk begrip door de kongresdeelnemers werd gedeeld het gebruikte evaluatie formulier is op blz 113 afgedrukt 112 von kongres 1975 evaluatie formulie r nb wilt u zo vriendelijk zijn dit formulier na invulling aan uw stroomleiding te geven om enig inzicht te krijgen op de betekenis die het begrip em an cipato ri sch moeder taal onderwijs voor u kongresg angers heeft gekregen vraagt kokon uw oordeel over een stelling 1 en uw antwoord op een vraag 2 1 stelling emancipatorisch moedertaal onderwijs moet individu en groepe n helpen kennis te verzamelen en vaardigheden en attitudes te ontwikke len die nodig zijn om op een meer efficiente wijze strijd te kunne n leveren tegen irrationele machten en geweldsstrukturen in onze maat schappij zodat een zich vernieuwende maatschappij ontstaat waarin macht en bezit door allen gelijkelijk worden gedeeld en kennis voo r allen gelijkelijk toegankelijk is wilt u door omcirkelen van een der cijfers aangeven hoe oneens of eens u het met deze stelling bent eens 1 2345 6 7 8 9 oneen s 2 bent u in uw stroom gekomen tot een praktisch bruikbare uitwerking van een in uw ogen emancipatorisch moedertaal onderwijsdoel nee ja namelijk a b c doorstrepen wat niet jui s t i s opmerkingen 113 met behulp van de aldus verkregen gegevens hoopte ke rn kokon een aantal opvattingen omtrent het begrip emancipatie in handen te krijgen we zu ll en nu zien wat een en an der heeft opgeleverd 2 1 de schriftelijke evaluatie gegeven s in totaal hebben we van 154 deelnemers ingevulde formu li eren teruggekregen waa rvan 46 de stelling niet scoorbaar hadden beoordeeld e verdeeld naar de stromen gaf dit het volgende beeld stroo m aantal formu lieren 1 2 3 4 5 6 7 8 9 inge vuld 1 s choo l buurt en mij 23 9 1 0 3 0 0 0 1 1 8 2 b oeke n 4 16 ja r igen 32 3 5 4 2 4 1 2 1 1 9 3 i n tegratie ko bao 18 0 0 1 0 2 2 0 0 0 1 3 4 eman cipatie midd e nschoo l 16 1 2 4 2 0 0 0 0 0 7 5 partic i pa t ie o nd e rwijs 5 0 0 0 1 1 0 0 0 0 3 6 e ma n cipatie va n h et m e dium in he t o nd erwij s 16 8 2 1 1 1 2 0 0 0 1 7 ta albesch o uwi ng 25 9 0 2 0 1 2 2 1 3 5 8 em a n cipa ti e en w ereld ori ent at ie 19 10 2 2 0 2 2 1 0 0 0 totaal 154 0 12 14 9 1 1 9 5 3 5 46 van de 108 deelnemers die de ste ll ing hadden gescoord zien de beoorde lingen er grafisch voorgesteld als volgt uit aantal 114 eens oneens op de vraag bent u in uw stroom gekomen tot een praktisch bruikbare uitwerking van een in uw ogen emancipato risch moede rt aal onderwijsdoel werd als volgt geantwoord totaal ja nee g ee n m ening ten dele st roo m 1 23 17 4 2 st roo m 2 32 16 3 3 10 st roo m 3 18 6 6 6 stroo m 4 16 2 12 2 str oo m 5 5 3 2 stroom 6 16 11 2 1 2 stroom 7 2 5 17 4 2 2 stroom 8 19 9 5 2 3 1 54 78 39 20 17 opmerking ruim de helft van het a antal deelnemers dat deze vraag beantwoordde deed dat in positieve zin telt men de kolom ten dele daar bij op d an komt het totaal in de buurt van de 63 tien deelnemers aan stroom 2 meenden dat kreatief spel en drama bij deze vraag genoemde uitgewerkte onderwijsdoelen te heterogeen om ze zelfs maar te kunnen rubriceren laat staan kw an ti fi ceren 2 2 de mondelinge evaluatie gegevens hieronder volgt een weergave van de plenaire en substroom diskussies over het begrip eman cipato ri sch moedertaal onderwijs voor zover blijkens de verslagen die moer redakteuren gemaakt hebben deze hebben plaatsgevonden stroom 1 buurt school maatschappij de deelnemers aan stroom 1 hebben het begrip em an cipato ri sch moedertaalonderwijs laten vall en voor bevrijdend onderwijs dit werd als volgt gedefinieerd bevrijdend onderwijs is onderwijs waarin kennis vaardigheden en houdingen gegrond zijn op een stuk materie waaronder ook emotionele en e rvaringsaspecten moeten worden ver staan door sub groepjes werd hier het volgende a an toegevoegd 1 bij het inhoud geven aan de term bevrijdend onderwijs werd e rvaren dat er twee aspecten onvoldoende tot hun recht komen het betrekken van actiegebeuren in de school en van leerlingen bij actiegebeuren geeft nieuwe ingangen tot kennisverwervin g het benadrukken van en bewust stimuleren van affectieve aspecten in het onder wijsproces ondersteunen kennisverwe rv ing 2 bevrijdend onderwijs betekent dat de onnatuurlijke verdeling en scheiding tussen vakken dient te verv alle n dat de onnatuurlijke verde ling tussen school en buitenwereld e rvaringswereld dient te vervall e n dat maatschappelijke structuren helder gemaakt moeten worde n dat affectieve doelste llingen k an sen dienen te krijgen ter ondersteuning van het onderwijs 115 dit alles heeft ten doel om tot mensvorming te komen waarbij de mens maatschap pelijk en individueel optimaal kan functioneren aldus guus de bakker in zijn verslag stroom 2 kinderboeken in deze stroom is slechts weinig tijd besteed aan diskussie over de ste lling hij kwam bovendien volkomen uit de lucht vallen omdat de deelnemers met heel andere zaken bezig geweest waren we beperken ons tot de voornaamste door martin ba rtling geno teerde opmerkingen men vond de termen in de ste lling te weinig inge vuld en vroeg zich af wat irrationele machten zijn wilde irrationeel verv angen door diskriminerend en meende dat macht niet gedeeld moet worden maar moet verdwijnen in plaats van de term strijd zag men liever termen als groeiproces bewustwordingsproces verder merkte iem an d op dat het thema eman cipato ri sch onderwijs beter al in het begin van de konferentie geintrodu ceerd had kunnen worden zij hij had deze rode draad in de stroom gemist stroom 3 kleuter basisonderwijs hier bestaat het verslag uit een weergave van de rapportage uit d ri e subgroepen van een diskussie naar aanleiding v an die rappo rt age is niets gekomen aldus het verslag van peter kokke groep 1 had li ever gezien dat de ste lling niet op stratosfeerniveau had gezeten uitgaan van aktiviteiten werkdoelen vond men een zinniger weg om het beg ri p emancipatie inhoud te geven groep 2 en 3 wilden meer het aksent leggen op de individuele ontplooiing in emanci perend onderwijs zou macht geen rol mogen spelen eman ciperen is zelfontdekken onder ontplooiing verstaat men ook weerbaarheid aan je trekken kunnen komen stroom 4 emancipatie in de middenschoo l uit het elders in dit nummer afged rukte verslag van stroom 4 kunt u opmaken dat de deelnemers druk w aren met andere dingen stroom 5 particpatie onderwijs blijkens mondelinge mededeling van hans vergeer is het begrip eman cipatie noch emancipatorisch onderwijs als onderwerp v an diskussie a an de orde geweest in de stroom stroom 6 emancipatie van de media in het onderwijs zie onder stroom 5 aldus jan sturm stroom 7 taalbeschouwing zie onder stroom 5 aldus helge bonset stroom 8 emancipatie en wereldorientatie volgens het verslag van simon ophof is men in deze stroom niet toegekomen aan ee n 116 plenaire bespreking van de definitie op het enqueteformu li er toch valt er wel iets te melden zo ontkende niemand die a an de diskussie over eman cipatorisch taal onder wijs deelnam dat em an cipatie maatschappelijke ver an deringen impliceert als eind doel van het onderwijs werd in een van de substromen genoemd de vorming tot sociaal kreatieve mensen d i mensen die de ontwikkeling van henz elf en de maat schappij in han den hebben in het algemeen zagen de meeste deelnemers aan stroom 8 emancipatie als een kollektief proces en sommigen de maatschappij als een door tegenstellingen bepaald geheel de dialektiek ontbreekt alleen als term het verslag bevestigt in grote trekken het beeld v an stroom 8 bij de stell ing score zie tabel 1 onder 2 1 3 nawoor d uit de reakties op de stelling en de gevoerde diskussies komt duidelijk naar voren dat de begrippen strijd en macht geweld en irrationaliteit veel problemen opleverden daarvoor in de plaats koos men vaak liever voor termen als optimale ontplooiing van het individu weerbaarheid kreatieve mens groeiproces bewustwordingsproces bevrij ding en verantwoordelijkheid er waren ook von leden die vonden dat gedacht vanuit een groeiproces dat het kind doormaakt elk onderwijs per definitie emancipatorisch is zij wilden dan ook geen strijd hieruit blijkt dat voor zover de deelnemers zich met het begrip emancipatie wilden inlaten er duidelijk twee polen in de opvattingen te onderscheiden zijn met alle variaties daartussenin aan de ene kant is dat een opvatting die de individuele ontplooiing hooghoudt o a te vinden in stromen 2 en 3 aan de andere kant een opvatting van emancipatie als kollektief proces dat bevrijding van het individu insluit stroom 8 hoewel natuurlijk op deze door amateurs ontworpen enquete veel aan te merken zal zijn en de uitslag ervan niet zonder meer representatief is voor de hele vereniging lijkt het ons dat de von op dit moment deze twee gezichten heeft als ze het woord emancipatie gebruikt als het bestuur een voorstel aan de leden gaat formuleren om de beleidsnota op het punt van het emancipatorische taalonderwijs nader te konkretiseren zal het er goed aan doen met het bestaan van deze twee polen rekening te houden3 het zal intussen duidelijk zijn dat wij onze opzet om via de konferentie een andere konkretisering van het begrip emancipatorisch moedertaal onderwijs tot stand te brengen niet geslaagd achten ondanks de 95 invullers die een praktisch bruikbare uitwerking van een in hun ogen emancipatorisch moedertaal onderwijsdoel geheel of ten dele zeggen te hebben zien ontstaan we zijn er in het begin van uitgegaan dat aan te zoeken stroomleiders en kern kokon zouden moeten starten vanuit een voorlopige werkdefinitie van het kongresthema die door alle kokon leden werd onderschreven dat zou ook inhouden dat zij de stroom leiders in hun stroom zouden proberen praktisch bruikbare uitwerkingen van die emancipatie opvatting tot stand te brengen door allerlei organisatorische problemen en de chronische haast waaronder alle voorbe reiders van het kongres gebukt gingen is van die eensgezindheid weinig meer terechtge komen dan dat we het er over eens werden dat emancipatorisch onderwijs konsekwen 117 tics heeft voor de maatschappij dit blijkt onder meer uit de uitwerking van het thema in de acht stromen binnen kokon bestond geen overeenstemming over de inhoud van het begrip emancipatorisch moedertaal onderwijs om van de strategie nog maar te zwijgen ook het organiseren van een von kongres is vaak een kwestie van haalbaar heid en wat we kern kokon wilden was niet haalbaar binnen de beschikbare tijd dat wil niet zeggen dat we de inzet van de stroomleiders willen kleineren integendeel zij hebben samen met ons de opdracht om een konferentie te organiseren aangedurfd en uitgevoerd recht hartelijke dank dus aan eefje john thea co ina iboyka harry andries rolf en ben en aan hunne medewerkers recht hartelijke dank vooral ook aan willy die de administratie van het kongres deed en daarbij soms haar lol opkon tenslotte mag niet onvermeld blijven door fons dat martin veel meer werk heeft verzet dan gebruikelijk is voor een bestuursgedelegeerde noten 1 beleidsnota vastgesteld op de ledenvergadering van 3 november 1973 punt 4 2 plannen voor 1974 en 1975 2 de formulering van de stelling maakte vooral onder niet scoorders nogal wat los zo werden de opstellers o a uitgemaakt voor mandarijnen onderdrukkers en manipuleerders vele deelnemers klaagden erover dat de stelling agressief maakte iemands reakties blokkeerde niet emanci patorisch was geformuleerd niet voldeed aan de amerikaanse leesbaarheidsvoorschriften een kommentaar voegde ons toe leg dit nou maar eens uit aan een arbeider en miste vervolgens het in arbeiderskringen welbekende bewustwordende groeiproces van het individu we kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat er onder de opmerkingen van niet ecoorders nogal wat smoezen schuilen om geen kleur te hoeven bekennen 3 achteraf vragen we ons af hoe von leden een beleidsnota hebben kunnen aanvaarden die dit zo ingevulde en weinig operationele begrip inhoudt wij hebben er in ieder geval aandacht aan besteed 11 8