… en de (niet-) gebruikers

en de niet gebruikers 1 secundair onderwijs een stem uit het onderwijsveld zelf mag in dit nummer niet ontbreken we deden een beroep op de vakgroep neder lands van het departement didactiek en kritiek uia zij lieten door de studenten een interview afnemen van moeder taalleerkrachten in het secundair onderwijs over hun erva ringen met het kiezen van resp werken met of zonder een schoolboek de grote krachtlijnen uit die enquete werden verwerkt in het inleidend artikel van roger roger de redactie maakte een compilatie van citaten die om een of andere reden frappant zijn voor mij hoeft een schoolboek eigenlijk niet ik gebruik het alleen om me juridisch te dekken als je alleen maar kopies en eigen lesmateriaal gebruikt gaan de uitgevers strenger zijn op het copyright nu gebruik ik zogezegd een boek taalgroei 5 6 dat de leerlingen huren of aanko pen dit jaar zijn we gestart met een heel nieuwe procedure voor de zesde jaren de leerkrachten van de zesde jaren pikken zelf teksten uit hand boeken en om de copywet te omzeilen laten we de teksten door de mensen van het secretariaat overtikken er wordt dus niet gefotokopieerd de vraagjes aan het einde van de tekst voorzover deze uit een schoolboek komen worden ook weggelaten zodat louter de tekst zelf overblijft en deze dus eerder waar uitgehaald kan zijn dit alweer om de inspectie niet tegen de schenen te schoppen op die manier proberen we op lange termijn zelf een map samen te stellen die na een paar jaar representatief genoeg zal zijn om als nieuw handboek te gebruiken ik ben best tevreden met verrijk je taal 4 maar vind ook taalmozaiek en communicatie goede schoolboeken ik vind het dan ook moeilijk om er een handboek uit te pikken eigenlijk zou ik het liefst werken met dingen die ik links en rechts uit allerlei handboeken bij elkaar kan zoeken ik gebruik mijn schoolboek taalprikkel 4 nog maar een tweetal jaren en zoek het nog zowat evenveel jaren te gebruiken om dan naar iets anders uit te kijken dat is niet omdat het boek dan slecht is maar ik houd van afwis seling en geef niet graag mijn hele leven les uit hetzelf de boek in de afdelingen menswetenschappen gebruik ik de ring delen a en b ik werk er nu al zo n 16 jaren mee de voordelen van dit boek zijn het sluit nauw aan bij de vonk 1986 16de jg nr 4 238 nieuwste taalopvattingen sic de teksten uit de bloem lezing zijn verantwoord en interessant gekozen de oefe ningen zijn talrijk en gevarieerd nadelen de schikking van de leerstof is niet overzichte lijk genoeg de gebruikte terminologie is soms te moei lijk de voorstelling van de leerstof is te traditioneel en zet niet aan tot studeren ik gebruik in de technische afdeling taaltoets 1968 het boek bevat goede oefeningen en vele literaire teksten zodat de leerkracht daaruit kan selecteren ik vind taalgroei een erg goed boek maar soms te moei lijk zelfs voor een humaniora ik heb echter gehoord dat dezelfde groep van schrijvers een nieuwe handboeken reeks aan het maken is nl communicatie hiervan heb ik het eerste deel gezien en dat leek erg interessant het lijkt echter dan ze zich tot dat deel zullen beperken enige jaren geleden heeft de schooldirectie het besluit genomen een grote voorraad van dit boek taaltoets voor technici aan te schaffen om de boeken daarna jaar na jaar te verhuren aan de leerlingen op dit moment is dat de voornaamste verantwoording voor het gebruik van dit grotendeels verouderd boek het werd voor het eerst uitgegeven in 1968 en sindsdien zijn er weinig veranderin gen en eventueel verbeteringen tot stand gekomen de redactie 239 2 lager onderwijs taal groeit n v d r na herhaalde pogingen vonden we uiteindelijk drie lagere schoolleerkrachten bereid hun ervaringen met schoolboeken op papier te zetten reeds jarenlang werken we met de alombekende taal groeit hoe al mijn collega s er over denken weet ik niet maar wij leerkrachten van de vierde klas zijn er in ieder geval niet meer zo gelukkig mee onze ervaringen saaie leeslesjes met steeds dezelfde rollenpatronen thema s die verouderd zijn stereotiepe stilleesoefeningen weinig gevarieerde oefeningen te veel nadruk op de zinsleer die te snel evolueert om nadien in steeds dezelfde vorm ingeoefend te worden te weinig woordleer onvolledig cfr leerplan niet onmiddellijk bruikbaar voor differentiatie hoe gebruiken we het lezen om de verschillende leesvormen aan bod te laten komen hebben we een aanvullend leesboek nl de leesmarkt luisteren eigen werk gebaseerd op speciale uitgaven praxis canisiusblad de opvoeder e a spreken taal groeit eigen zinnetjes woordenschat we hebben zelf korte lesjes gemaakt aan sluitend bij de w o lessen voordracht een persoonlijke keuze stellen verschillend van jaar tot jaar een greep uit praxis en de stelbakken malmberg spelling taal groeit eigen oefeningen dictee taal groeit eigen werk zinsleer we maakten zelf stencils met zinnetjes die leerlingen aanpreken en waarop ze meteen kunnen schrij ven we werken wel parallel met het boek maar met eigen oefeningen en andere werkvormen woordleer idem zinsleer u merkt het erg veel gebruiken we het boek niet meer het is enkel een ruggesteun om week per week door het leerplan te wandelen zonder iets over het hoofd te zien hoewel taal groeit alleen erg volledig is ik denk dat het moeilijk is een handboek te vinden dat voor iedere leerkracht geschikt is voor mij is les geven nog steeds iets persoonlijks en de werkvormen die ik hier 240 bij verkies waar ik me goed bij voel zijn daarom niet dezelfde als die van mijn collega een goed handboek moet volgens mij boeiende leeslessen bevatten rond een bepaald thema die geschikt zijn om de verschillende leesvormen aan bod te laten komen boven dien moet de leerstof eenvoudig overzichtelijk en progres sief doorheen het hele boek opgesteld zijn met aansluitend een uitgebreide waaier inoefenvormen met mogelijkheid tot differentieren nodig vind ik ook een degelijke handleiding voor mensen die niet goed weg kunnen met de verschillende creatieve werkvormen ik kan u verzekeren dat het niet eenvoudig is een goed handboek te vinden een onderwijzeres die anoniem wenst te blijven naam en adres bekend bij de redactie taal totaal verveling zit er niet in er wordt veelvuldig gedifferen tieerd sommige oefeningen zijn wel overbodig o a raadsel tjes op elke stip hoort een letter flinke leerlingen kunnen dit aan de gewone meelopers hebben hiermee proble men taalkundig vind ik deze oefeningen niet verantwoord b v st fz g r maak er maar eens stofzuiger van als je niet taalvaardig bent het eeuwige rubriceren met t of tt en ng of nk is er niet uit weg te krijgen dit vind ik zelf niet zo dramatisch want je moet uit elk taalboek zelf kunnen destilleren wat op een bepaald moment toepasselijk is voor je eigen klas de behandeling van de werkwoorden vind ik wel o k alhoe wel de werkwoordbomen beter al eenvoudig in 3a en 3b aan bod zouden komen wij hebben dat in onze school zelf opgelost spelling komt voldoende aan bod maar wel binnen elk thema volgens hetzelfde stramien de uitgevers hebben blijkbaar na een thema hun fantasie in de kelder gestopt je moet als leerkracht maar weer je eigen creativiteit fantasie laten gelden in de delen taal totaal noord 3a en 3b werd voldoende aandacht besteed aan spreekwoorden tof was dat maar in taal totaal zuid 3a en 3b wordt wel lichtjes overdre ven dit kun je gewoonweg in je klas niet allemaal afwer ken je kunt het wel gebruiken als huistaak er zijn ook nog de vele denkrelatie oefeningen waaruit je een eigen keuze moet maken in overeenstemming met je leerlingen en met jezelf aan leesteksten is er een tekort dezelfde uitgeverij verspreidt ook begrijpend lezen maar dat 241 heeft eigenlijk niets te maken met taal totaal zuid nie mand is verplicht om die leesreeks aan te kopen al bij al is taal totaal zuid een knap taalhandboek waarin je voor jezelf de juiste keuze moet kunnen maken frie timmermans karthuizerstraat 15 2610 wilrijk freinet methode taalbeschouwen in een derde graad van een freinetschool een tijdje geleden zaten vincent mat en ik te praten vincent zocht een woord dat ik blijkbaar veel gebruikte mijn stopwoord het zou zelfs om een dialekt woord gaan na enig over en weer gepraat bleek het om het gebruik van infeite te gaan mat vroeg zich af of het wel degelijk een dialekt woord was en zoniet of het dan niet feitelijk zou moeten zijn op de vraag of infeite dan aan elkaar moest worden geschreven antwoordde ik bevestigend maar merkte tevens op dat er toch veel woorden in de spreektaal niet juist gebruikt worden zoals naar waar dat waarheen zou moeten zijn vincent bedacht er ook nog een ander voorbeeld bij waarover over wat wordt meestal gezegd en dat kan niet we hebben er nog andere ontdekt we besloten dit gesprekje met de bevinding dat de opgesomde woorden blijkbaar tot dezelfde familie behoorden om zekerheid te krijgen hadden we er een grammatica kunnen bijnemen we zijn er niet verder op doorgegaan taalontdekken uit voorgaande blijkt wat in de freinetpedagogie een taal ontdekking wordt genoemd we stoten op iets opmerkelijks in de nederlandse taal en door analoge woorden te zoeken en onze voorkennis te gebruiken proberen we een regel te vinden tot het moment dat de kinderen naar de lagere school gaan is de hele taalwerving een proces van nadoen proberen en ontdekken we gaan in de klas op dezelfde manier verder uiteraard met hulp en meer gestruktureerd het begin bij kristien in de eerste graad ontstaat het prille lezen en schrijven vanuit eerste taalontdekkingen tom brengt zijn poes mee in de klas en al gauw gaan de letters in poes een verwijzende betekenis hebben men ontdekt weer andere woorden die uit letters met dezelfde klank zijn opgebouwd na de ontdekking kunnen deze dingen ingeoefend worden aan de hand van woordenrijtjes tekstbalonnetjes 242 bij vrije tekeningen enz tevens gaan de kinderen door het samen lezen van elkaars gedrukte vrije teksten ont dekken dat zinnen opgebouwd zijn uit losse woorden omdat ze in andere zinnen ook voorkomen na de ontdekking van woorden en letters komen ontdekkingen over b v verkleinwoorden en analogieen werkwoordsvormen stam t het is belangrijk om niet teveel vooruit te lopen op de ervaringen van de kinderen door als leerkracht te veel aanwijzingen te geven in plaats van ze een kant en klare ontdekking van een andere klas van vorig jaar of van uitgevers van schoolboekjes voor te schotelen is het beter alleen het probleem aan te snijden en de kinderen zelf de oplossing te laten zoeken ik zag gisteren een helikopter goed kunnen schrijven na een heuse zoektocht stimuleert het taalontdekken ter wijl een aap met een pet in de systematisch opgebouwde handleidingen de zoektocht herleidt tot taalslikken bloemetjes en blaatjes eef klas 5 6 stelt haar vrije tekst over de tuin voor de tekst moet uiteindelijk in de klaskrant komen ik heb zelf de tekst gelezen en vond dat er voldoende ontdekstof in zat om als tekst het bord te halen eef schrijft we hebben radijsjes gezaait we wisten eerst niet wat borago was we hebben het dan in een boek opgezocht wat was het het was een kruid het kruid was een paars bloemetje de blaatjes daarvan kun je opeten ans dadelijk gezaaid is met een d we hebben dat reeds geleerd men zegt ik antwoordde ik zaaide men hoort en d dus met een d achteraan wim is radijsjes wel met een lange ij mat zoekt het op en bevestigt we schrijven het bij op onze lijst ans opnieuw het is goed dat je opeten aan elkaar schrijft vroeger deed jij dat meestal niet ik noem nog een aantal werkwoorden die op analoge wijze gespeld worden er komt niets meer de bespreking gaat al over de al dan niet goede opeenvolging van de zinnen ik begrijp in en laat de verkleinwoordjes uit de tekst halen we stel len vast radijs jes bloem etje was duidelijk fout we vonden dadelijk bloempjes bla vincent het klopt niet eef het moet blad jes zijn sacha bomen hebben geen bladjes maar blaadjes ik inderdaad we krijgen hier een verdubbeling van de klinker en er komt je bij je hebt nog van die woorden we vinden zo paadje en vaatje bij slaatje komt er tje bij en er is ook een verdubbeling van de klinker we ontdekken zo ook pa paatje en laatje 243 we hebben ook nog woorden gezocht in ons spellingboek taal en spelling van der keuken nu kunnen er oefeningen op de nieuw ontdekte stof gegeven worden de tekst wordt nu nog voor de oefeningen geevalueerd op de taalvorm of die aangepast is aan de situatie of de betekenis van de woorden in de kontekst past of de zinnen wel goed gevormd zijn bij tekstbesprekingen wordt niet uitgegaan van de traditio nele onderverdeling van het vak taal kinderen hebben geen behoefte aan scheiding tussen ontdekkingen op het gebied van taalbeschouwing taalbeheersing in een tekst moet alles zo staan dat je de boodschap van de tekst goed begrijpt in taalmethodes staan ook regels en wisselrijtjes het grote verschil is echter dat kinderen lezen wat iemand anders in hun plaats heeft ondekt of geleerd regels moeten dan altijd nagekauwd worden belangrijk is ook dat de besprekingen plaatsvinden in een sfeer waar het niet gaat om de schrijver af te kraken maar om de begrijpelijkheid van de tekst te verbeteren meer gestructureerd waar je als leerkracht zonder het houvast van een taalme thode werkt kunnen zich problemen voordoen i v m de structurering en ordening van je werk in de klas ik doe een beroep op zowel taal als rekenfichiers die door de kinderen systematisch individueel en aan hun eigen tempo worden doorlopen er zijn in mijn klas drie taalfichiers die respectievelijk spellings grammatica en werkwoords oefeningen bevatten de zelfcorrigerende fiches bevatten opgaven die samengesteld zijn uit vrije teksten en knipsels uit taalwerkboekjes taalbrokjes taaltaken de acht niveaus in iedere fichier worden doorlopen en gere gistreerd volgens de kleuren die men tevens vindt in de brevetten bij een sport zoals judo wit geel oranje rood groen blauw bruin zwart thematisch kursorisch taalonderwijs als je wil werk ik dus met een koppeling van thematisch en kursorisch onderwijs in kursorisch onderwijs komt de leerstof systematisch volgens de opbouw van de fi ciers aan bod daarin dus het formele aspect van de gram matica dat pas in een laat stadium van de school aanwezig is in thematisch onderwijs wordt de gebruikte taal als onder werp van beschouwing gemaakt je kan dit thematisch onder wijs best voeden door zoveel mogelijk verschillende kommu nicatiesituaties in de klas te scheppen de dagelijkse praatrondes en dagsluitingen brengen onder 244 werpen aan die bij kinderen leven op dat moment een andere goede mogelijkheid daartoe biedt projectonderwijs projec ten kunnen echter niet in de schoot van de kinderen gewor pen worden als gescheden brood en evenmin kan een handboek een systematische handleiding zijn voor de keuze van het onderwerp gemotiveerd door hun eigen interessen behoeftes en verlangens stelt men de onderwerpen voor waarna er een contract onder de deelnemers wordt afgesloten in het documentatiecentrum zoekt men de informatie bij elkaar en zonodig trekt men naar de bibliotheek of naar ouders om op hun vraag een antwoord te krijgen zo zit er ook in het verwerken van de info een zekere systematiek die we de kinderen en ik onderling hebben tot stand ge bracht 1 contract opmaken 2 info verzamelen eventuele uitstap 3 werk plannen welke teksten 4 samenvattingen maken lezen moeilijke woorden verklaren in alinea s opdelen steekwoorden zoeken eigen teksten maken 5 illustraties werkstukken 6 kladwerk binnenbrengen 7 lay out afspreken 8 bundeling en evaluatie 9 originele voorstelling voor de klas 10 actie het handboek kan hier slechts dienst doen als bron van informatie mede door het feit dat wetenschappelijke lite ratuur op kindermaat erg schaars op de markt te vinden is de vrije tekst een zinvolle context waarbinnen taalonderwijs zal moeten plaatsgrijpen wordt mogelijk gemaakt door de diverse freinettechnieken met name de vrije tekst schoolcor respondentie en de klaskrant de vrije tekst is een tekst door een kind geschreven op om het even welk ogenblik over welk onderwerp ook er worden op het weekplan ook afzonderlijke lestijden voorzien waarbinnen vrij teksten geschreven kunnen worden tijdens de vrije werktijd kunnen kinderen individueel werk plannen zulke teksten kunnen over om het even welk onderwerp gaan dromen fantastische verhalen een gebeurtenis actuali teit de teksten hoeven niet steeds prozaverhalen te zijn maar kunnen ook onder de vorm van een gedicht worden weergegeven bovendien is datgene wat het meest motiverend werkt steeds de primaire doelstelling men moet er wat mee doen vrije teksten worden altijd gelezen en besproken door de hele groep zij hebben verder tot 245 doel te communiceren met anderen via de schoolcorresponden tie en de klaskrant de klaskrant kan dan weer als lees leerboekje voor ieder een vermenigvuldigd worden op de drukpers of stencyleer machine overigens worden dictees geput uit de vrije teksten die uiteraard ook kunnen dienen als uitgangspunt voor projecten of andere leermomenten de tekst van vincent voor project stralingen en verschenen in de klaskrant radioactiviteit uit de splitsing van sommige atomen ontstaan stralingen een soort van die stralingen is radioactiviteit die straling kan men niet ruiken of voelen stoffen of personen die radioactief bestraald zijn krijgen cellen die niet in evenwicht zijn in de natuur is veel radio activiteit aanwezig zo zie je maar in tsjernobyl radioactiviteit kan men ook in de geneeskunde gebruiken om een mens door te lichten hoog radioactief afval dumpt men in de zee besluit daar waar kinderen eigen ervaringen en interessen kunnen aanwenden tot het uitbouwen van heuse klasactiviteiten waar ze dan zelf mede de verantwoordelijkheid voor dragen kan de klas een garantie worden voor een actief en levend taalgebruik dat aan de basis ligt van het zich doelgericht uiten te vlug ingaan op de grammaticale eisen van onze taal zowel als het gebruik van een voor hen ervaringsvreemd handboek zou het karakter van een freinetklas grondig bezoedelen belangrijk is tevens de freinettechnieken nodig voor de uitbouw van een actieve klas niet los te zien van hun context nl de communicatie op alle niveaus kansen te geven tot ontwikkeling zowel het zelfbeheer van de insti tuties en technieken door de klas gecreeerd als de demo cratie in de klas waar de meerderheid woorden bindend kan maken zonder daarbij het standpunt van de minderheid uit het oog te verliezen zijn essentieel in de klas wil men aanvankelijk gewone gesprekken tot beleefde commu nicatie verheffen het is iets wat je elke dag opnieuw moet proberen dirk dieltjens paleisstraat 105 2018 antwerpen 246