Er verandert geen ‘moer’ aan de schoolinhoud, zolang niet de functie van de school veranderd is

er verandert geen moer aan de schoolinhoud zolang niet de functie van de school veranderd i s of het intrappen van open de u ren met en het forceren van gesloten deuren voor martin bardin g loek zonneveld was ein kind gesagt bekomm t der liebe gott sieht alles man spart fiir den fall des falles die werden nichts die nichts taugen schmokern is schlecht fur die augen kohlentragen st rkt die glieder die schbnste kinderwit die kommt nicht wieder man lacht nicht liber ein gebrechen du solist erwachsenen nicht widersprechen man greift nicht zuerst in die schussel bei tisch sonntagsspaziergang macht frisch zum alter ist man ehrerbotig siissiglceiten sind fiir den korper nicht natig kartoffeln sind gerund ein kind halt den mund bertolt brech t de redactie van moer heeft me gevraagd te reageren op het wereldo ri entatienummer van dit tijdschrift 2 1973 en wel speciaal op het hoofdartikel daa ri n van martin barding voor een kind is de wereld niet in vakken gescheiden die vraag zal ongetwij feld voortgekomen zijn uit het feit dat ik wel eens vaker iets over wereldo ri entatie heb opgemerkt en geschreven in die stukken heb ik echter steeds een zeer uitgesproken mening geventileerd en opgeschreven ik zal niet nalaten dat nu weer te doen waar door mijn reactie vooral zal inhaken op het visie loze karakter van bartlings verhaal voor ik begin dit ik ben geen groot liefhebber van polemieken er ontstaat immers in een vloek en een zucht de vooronderste lling dat de kri tiek uit de polemiek ge richt is tegen die en die persoon ik wil echter proberen de k ri tiek op bart li ngs stuk als een veralgemening te schrijven ingaand op de algemene basis van dit essay het terugbren gen van de verande ri ngen in de inhoud van het onderwijs tot metodische suggesties waardoor zo n veranderings beweging zich aandiendend als tamelijk fundamenteel in feite aansluit bij de heersende he rv ormingsbeweging in het onderwijs en deze voo rn amelijk van bovenaf opgelegde he rvormingen bevestigt de als vernieuwing van het onderwijs geannonceerde hervormingen kunnen door d e 76 voor ik begin dit ik ben geen groot liefhebber van polemieken er ontstaat immers in een vloek en een zucht de vooronderstelling dat de kritiek uit de polemiek gericht is tegen die en die persoon ik wil echter proberen de kritiek op bartlings stuk als een veralgemening te schrijven ingaand op de algemene basis van dit essay het terugbren gen van de veranderingen in de inhoud van het onderwijs tot metodische suggesties waardoor zo n veranderings beweging zich aandiendend als tamelijk fundamenteel in feite aansluit bij de heersende hervormingsbeweging in het onderwijs en deze voornamelijk van bovenaf opgelegde hervormingen bevestigt de als vernieuwing van het onderwijs geannonceerde hervormingen kunnen door de heersende planningsinstanties de staat des te gemakkelijker gekanaliseerd worden als ze conservatieve methodische planning en vaag progressieve inhoudelijke frisheid in zich verenigen dat dit het geval is met de conceptie van barding wil het navolgende preciseren over de ontmoedigende overvloed van methodische suggesties het verhaal van barding onderscheidt zich in eigenlijk vrijwel niets van de dertien in een dozijn artikelen die de laatste jaren over het mode verschijnsel inhoudelijke onder wijsvernieuwing middel wereldorientatie zijn geschreven het richt zich nl ook vrijwel geheel op de methodiek hetgeen een politieke uitdruk king is van het ontbreken van een gerichte visie op het aspect wereldorientatie zowel wat betreft t inhoud geven aan het begrip wereld als aan de activiteit orientatie het artikel begint bemoedigend bij het basisonderwijs wordt al enkele jaren geschreven en gesproken over wereldorientatie daarmee werd dan meestal de integratie van de zaakvakken aard rijkskunde geschiedenis biologie etc bedoeld vaak veranderde er weinig onderwer pen werden centraal gesteld en bekeken uit de verschillende disciplines soms werden er andere werkvormen gebruikt maar inhoudelijk bleef alles ongeveer bij het oude de onderwijsuitgeverijen sloten snel bij deze ontwikkelingen aan en brachten een ontmoe digende overvloed aan materialen op de markt daaronder was een flink aantal metho den wereldorientatie die veelal dezelfde leerstof als vroeger inhielden er was alleen hier en daar wat weggelaten of de stof was anders ingedeeld de vraag of een methode wel wenselijk was werd niet gesteld p 32 de tragiek van het artikel van barding zit eigenlijk vooral in dit citaat het geeft aan wat barding zou willen zich verzetten tegen de ontmoedigende overvloed van metho dische veranderingen de vraag is zo stelt hij of je wel moet denken aan methodes wanneer je je met wereldorientatie bezighoudt een fris geluid denk je dan eindelijk iemand die afstapt van de ongeschreven wet van meden en persen dat veranderingen in het onderwijs altijd het duidelijkst zichtbaar moeten worden in de aanpak van laten we het eens anders proberen zo n verzet tegen die aanpak eigenlijk is dat verzet tegen de heersende denkbeelden over onderwijshervormingen heeft als consequentie een paar essentiele vragen zoals waarom doe je eigenlijk wereldorientatie wat houdt zo n vakkencomplex in wat wil de school ermee en wat wil de leerkracht ermee en willen de kinderen er misschien ook nog iets mee 77 bartling besteedt aan die vragen inderdaad aandacht de school waar hij werkt en waar hij over schrijft wilde er bijvoorbeeld het volgende mee kinderen moeten hun eigen leven kunnen benoemen en zingeven persoonlijk bekruipen mij het horen van deze slogans alweer de ijspegels der vrijblij vendheid maar ik doe niet rot en lees verder martin bartling maakt gebruik van een von stuk over bewustwording en daarmee schrijft hij de bovenvermelde bedoeling wat meer uit leraren moeten zich bewustworden van hun positie en van die van hun leerlin gen tegenover de maatschappij onvrede met de huidige situatie betekent ook dat men de mogelijkheden moet aangeven daar wat aan te doen die mogelijkheden tot verande ringen liggen in een kritisch bewustzijn dat is een analyse van de situatie waarin men zich bevindt van hetgeen men wil bereiken en in hoeverre men dat kan bereiken binnen de grenzen die er zijn bijv de klasse situatie de werkelijkheid van de kinderen moet steeds geproblematiseerd worden en in dialoog gedeelde werkelijkheids ervaring worden besproken na deze twee pagina s uitleg over de bedoelingen waarbij de lezer sterk de indruk krijgt dat die bedoelingen ernstig geproblematiseerd worden gaan de andere acht pagina s uitleg over de praktijk over de methodieken met tussen de regels enkele opmerkingen over de inhoud het is geenszins mijn bedoeling de kritiek op bartlings verhaal in de kwantitatieve en statistische sfeer te trekken toegevoegd zij slechts dat verhoudingsgewijs de metho dische praktijksuggesties de inhoudelijke noties verre overtreffen toegevoegd moet doen ook worden dat betreffende praktijknotities allesbehalve verbazingwekkende informaties bevatten ik wil zelfs zover gaan dat er in die notities weinig wordt toege voegd aan het braaf sleutelende geklooi van allerlei didactische toegiften verstrekkende onderwijsvernieuwers d e jonge mens en de noodzaak zich t e identificeren met het bestaande maatschappelijk systeem een korte inleidin g w aarom toch die nadruk op de bedoelingen en de uitwerking daarvan zo zu l t u vragen w el de von is niet zomaar een club zeg ik dan de groep de vereniging is opgericht als een voorhoede organisatie binnen de leraren nederlands dat meen ik uit alles wat ze sinds hun oprichting hebben gedaan wel te mogen concluderen en ik heb de ontwikkelingen nauwkeurig gevolgd weliswaar van een afstand dat ze zich ook met wereldorientatie bezig wi llen houden is volkomen terecht taa l en orientatie op de wereld zijn niet scheiden begrippen maar je verwacht dan van de von een voorhoede opste lling een oppositionele opstel ling bijna en niet een rigide aansluiting bij de methodologie obsessie die het onderwijs ontsiert niks hoor nu was zoiets ook al aan de hand met het lb o nummer van moer wat een tegenvaller van allure was maar daar gaat het hier niet over opposi tioneel bezig zijn betekent m i het stellen van politieke vragen ook binnen het onderwijs die vragen zouden in deze volgorde kunnen zijn 1 op grond van welke funties die het onderwijs vervult is de inhoud van het onderwijs zo en zo 78 2 vanuit welk maatschappijbeeld en dus ook schoolbeeld wil je daaraan veranderin gen aanbrengen 3 zal het aanbrengen van die veranderingen je lukken binnen de grenzen v an de bestaan de situatie zijn die grenzen overigens statisch stabiel 4 hoe zal je de veranderingen in de concrete praktijk uitvoeren welke methodische organisatorische en welke politieke consequenties zitten daaraan vast die vier vragen zullen hier summier aan de orde komen eraan vooraf gaat echter de kernvraag nl op wat voor een wereld o ri enteren de kinderen lees orienteert de school zich nu eigenlijk als de haaien mensen waren e e n parab e l ov e r onze samenle vin g als op de lagere school de meester of de juf iets belangrijks te vertellen heeft dan beginnen ze daar vaak met een spannend verhaal wij vinden dat best een aardige didactische truc die we hier ook gaan toepassen daarom beginnen we met een parabel over onze maatschappelijke werkelijkheid een boosaardig verhaaltje van de duitse dichter toneelschrijver en grote theoreticus van het politiek theater en de politieke kunst berto l t brecht 2 de parabe l heet als de haaien mensen waren het dochtertje van d e hospita vroeg aan meneer k als haaien mensen waren zouden ze dan aard iger zijn voor d e kleine vi ssen natuurlijk antwoordd e hij als haaien mensen waren zouden ze sterke h okken in d e zee gebouwd hebben voor de kleine vissen daar zouden ze ook allerhan d e voed sel planten en kleine dieren in leggen ze zouden er voor zorgen dat er altijd vers water in de hok ken was en zij zouden zeker alle mogelijke sanitaire voorzieningen treffen wanneer een kleine vis bijvoorbeel d een vin bezeerd zou hebben zouden ze hem onmidd ellijk verbinden zodat hij niet voor tij dig door de haaien zou worden opgegeten verder zou den ze van tijd tot tij d grote waterpartijen organiseren opdat de kleine vissen nooit verdrietig zouden zijn want gelukkige vissen smaken beter d an treurige in de ho k ken zouden ook scholen aan wezig zijn daar zouden de kleine vissen leren hoe ze de bek van een haai binnen moeten zwemmen zij zouden bijvoorbeeld aardrijkskunde moeten leren om de haaien die ergens in zee rondzwemmen gemakkel ijk te kunnen vind en h et belangrijkste zou natuurlijk de morele opvoed ing van d e kleine vissen zijn h un zou ge leerd moeten worden dat het mooiste wat een k leine vis in het leven kan bereiken is zich blijmoe d ig op te offeren en verder dat ze allemaal in haaien moeten geloven vooral wanneer die beweren d at zij voor een gelukkige toekomst zullen zorgen men zou de k leine vissen aan het verstan dbrengen d at zo n toekomst alleen verzekerd is wanneer zij leren gehoorzaam te zijn zij d ienen zich verre te h ouden van allerlei lage materialistische en marxistische neig i ngen en zij moeten de haaien onmiddellijk waarschuwen zodra een van hen zulke neigingen zou vertonen wanneer haaien mensen zijn zou er vanzelfsprekend ook k unst bestaan er zijn zulke mooie schilderijen dan allemaal in prachtige kleuren van haaientan den van hun bekken en kelen die zouden dan worden afgebeeld als plaatsen waar je heerlij k kunst stoeien of spelen i n de theaters op de bo dem van de zee zoud en toneelstukken wor den opge voerd waarin dappere k leine vissen vol enthousiasme d oor het keelga t van een h aai zwemmen en d e muziek zou zo p rach tig zij n dat de kleine vissen op h et h oren ervan 79 in dro m erige stem m ing naar de k ap e llen zouden zwemmen en zij zouden vervuld van de meest plezierige ged achten de k eel van een h aai binneng l ij den er zo u zon der e n ige twijfe l oo k go dsd ienst bestaan d ie zou leren dat h et ware leven p as in de b uik van een h aai begint en wanneer de haaien mensen zoud e n zij n zouden d e klei ne vissen niet zoals n u h et geval is el kaars ge lij ken zijn aan sommigen van hen zou d e ambtenaren status wor de n toegekend en zij zoud en boven de and eren worden gestel d aan degenen di e een beetje groter zijn dan de an d eren zou zelfs word en toegestaan d e kleineren o p te eten d at zou alleen m aar plezierig z ijn voor de h aaien want d an zoud en ze vak er een stevige p ortie naar binnen kunnen slaan en d e voornaamsten onder de kleine vissen degenen d ie een ambt bekled en zoud en erop toezie n dat er ord e en tucht heerst en zij zoud en sc hoolmeesters officieren h okkenbouwkun dige ingenieurs etc wor den kortom alleen wanneer de haaien me nsen waren zou er beschaving in de zee kunnen heerse n dit zure sprookje geeft aan dat onze maatschappij waar tegenstel li ngen bestaan waar twee groepen tegenover elkaar sta an niet uit de lucht is komen vallen de tegenstel ling tussen de haaien de bezitters en de vissen de bezitlozen de we rkenden de loon en wedde trekkenden is inherent aan een maatschappij die zich bepaald en gestuurd door haar economische ontwikkeling tot een kapitalistische ontplooit velen proberen nu te beweren dat die tegenstelli ng in s c herpte sterk is afgesleten de bezitters hebben immers iets v an hun macht af moeten staan en de bezitlozen bezitten nu ook v an alles grote inkomensversch il len gigantische klassebotsingen in de vorm van stakingen be drijfsbezettingen en een werkeloosheid van rond de 125 000 man de regering den uyl ten spijt zijn niet bepaald treffende argumenten voor de stelling dat de klassetegen stellingen zijn opgeheven ze zijn er dan ook nog steeds alleen versluierd en het onderwijs is er een reproduktie van een weerspiegeling die stelling dient nader uitgewerkt te worden klassentegenstellingen onderwijs en opvoeding of de so c iale ongelijkheid het verzwegen hoofdstuk in de opvoedings e n onderwijsstandaardwerke n de meeste dingen om ons heen zo kun je zeggen zijn het resultaat van arbeid verricht door arbeiders die in een uitbuitingsrelatie staan tot de bezitters van de produktiemid delen zij die die arbeid geleverd hebben profiteren er voor een uiterst gering deel van mee om over de mate van inspraak in de produktie en de verdeling van de koek nog maar niet te spreken dit heeft ook een aantal socia le gevolgen slechte woningen weinig recreatiemogelijkheden veel consumptieve ontspanning nodig om de vervreemdings processen binnen het produktieproces af te reageren en slecht onderwijs d at arbeiderskinderen slecht onderwijs krijgen is de laatste jaren eigen lijk de l aatste decennia het item en de aanleiding geweest om de maatschappe l ijke functie van het onderwijs te gaan bekijken de kinderen uit de arbeidersklasse krijgen inderdaad meestal niet erg best onderwijs dat ligt overigens niet alleen aan de leerkrachten di e 80 ervoorstaan het is dus geen persoonlijk probleem van de onderwijzers die arbeiders kinderen in hun klas hebben of zo allerminst wanneer we stellen dat die onderwijsvoorzieningen zeker voor de arbeiderskinderen allesbehalve optimaal functioneren dan zullen veel mensen overigens stellen dat het tegen vroeger toch maar veel verbeterd is en dat is maar net hoe je er tegenaan kijkt heel vroeger kregen de gewone mensen helemaal geen onderwijs de pedagogische voormannen van die tijd de van veens schelfhouten en de groots van toen stelden eenvoudigweg dat de gewone mensen moesten werken en voor de rest gewoon moesten blijven zich ontwikkelen was voor die mensen nauwelijks noodzakelijk de wat beter gesitueerden de burgerlijke klasse die bijv in engeland gentlemen werden genoemd moesten een goede opvoeding krijgen een gentlemen s education 3 daar onder werd verstaan dat ze moesten leren hoe ze geld moesten beheren hoe ze ermee om moesten gaan hoe ze van geld meer geld moesten maken hoe ze mensen voor zich moesten laten werken etc deze burgerlijke klassen van beter gesitueerden stichtte hiertoe al in een vroeg stadium van de opvoedingsgeschiedenis ook zijn eigen stedelijke scholen de zgn latijnse scholen in nederland werd in 1575 de eerste in leiden opgericht achtereenvolgens gevolgd door franeker 1585 groningen 1614 utrecht 1636 en harderwijk 1648 daarnaast ontstonden de zgn athenea die voorbestemd waren ook tot hogescholen uit te groeien wat alleen in amsterdam lukte het onderwijs aan de toekomstige arbeiders daarentegen verdient bijv in de zeventien de eeuw nauwelijks de naam onderwijs het merendeel van deze jonge mensen kwam iiberhaupt niet aan onderwijs toe dit in tegenstelling tot de tijd dat de gilden nog bestonden of het onderwijs door de katholieke geestelijkheid werd verzorgd de pro testantisering van nederland had zowel de resten van het gildewezen opgeruimd als wel de onderwijsgevende geestelijkheid zo goed als uitgeschakeld in de steden ontstonden de armenscholen met op het platteland hun erbarmelijke pendant de plattelandsscho len resultaat van de liefdadigheid van de zich verrijkende burgerlijke klasse de nadruk bij dit onderwijs lag al sterk op het overbrengen van arbeidsvreugde disci pline gehoorzaamheid en ondergeschiktheid in een decreet over onderwijs schreef koning friedrich wilhelm iii van pruisen in 1803 de kind eren van de wer kzame vol k sgroepe n moeten noch lectore n noch kanselarij ambtenaren n och cal cu latoren noch go d s dienst leraren word en z e m oeten hun kate chismus hun bij b el en h un gez ang le z en ze moeten binnen hu n bep erk te mogelij kh e de n goed lere n schrijve n en r ek e ne n voo r zover ze het n odig hebb en ze moeten god vrezen he m liefhebben en daarnaar leven ze m oeten de overh ei d hoogachte n en h un naa s te liefhebben m et een heel klein bee tje vaar d ighei d en kennis werden de kin d eren voorb erei d op de l atere loonarbeid na de welvarend e bloeit ij d de zoge he ten gou den eeuw stagneerde de n e d erlandse economie e n b raken er s l ech te tij den aan omdat nederland nog geen in d ustrie le ontwikkeling van betekenis ken de pas in de liberale regeringsperiode on d er w illem i e n ii en thorbecke begin t de nij ve rheid zich sterk te ontwikkelen de 81 industriel e revo lutie krijgt ook in n e der lan d zij n beslag dat betekent zowel een om wenteling in de sfeer van d e p roduktie alswel in de sfeer van het on d erwijs m aar geen om wenteling ten goede met d e toepassing van de eerste mac hine is de weg geop end voor een gewel dig sne lle ont wikkeling van d e produktie in de fabrieken een bestaande manier van produceren werd vanaf d at moment niet meer beschouwd a ls iets statisch al s iets wat eeuwen zou kunnen w orden gehandhaafd maar door de voortdurende veranderi ng van d e machine rie door de permanente wijzigingen die in d e technische basis van de produktie werden aangebracht ontstaat er ook een wezenlijke verandering in de functie van de arbeiders k arl m arx schreef de aard van de groot industrie veronderstelt derhalve verandering van arbeid vervloeiing van functies en algehele mobiliteit4 van de arbeider het werk we r d ingewikkelder er moest meer uitgelegd worden er kwamen meer en meer specia listische taken naast e lkaar d at betekende dat de produktie niet meer zo vlot zou verlopen wanneer de ar b eiders ongeschoo ld of half gesch oold zouden blijven d aarom moesten er opleidingen komen scholen voor het gewone volk om het technische niveau van die arbeiders te verhogen het is daarom dat de wieg van ons georganiseerde en door de staat beheerde schoolsysteem staat in de directe produktiesfeer in de fabriek dus en gekoppeld moet worden aan de daar bestaande behoeften aan meer geschoolde arbeiders van een hogere kwaliteit we citeren de hoogleraar mr b w a e sloet tot o l dhuis in het voorwoord van een on d erzoek naar arbeidsomstandigheden uit 1841 geen re nten ier zou d e cou pons van zij ne effecten betaald krijgen als niet duizend en werklie den bij verschillende volken onop houd elij k bezig waren om d oor het scheppen van rijkdom in de interesten van de staatsschulden te voorzien verhef de arb eider opd at de couponschaar blijve knippen feitelijk betekende de systematische invoering van de machinerie dat van elke arbei der een grote sociale beweeglijkheid en een groot aanpassingsvermogen werd vereist aan de steeds wisselende eisen die het arbeidsproces stelt de arbeider moet liefst meerdere verschillende deelbewerkingen kunnen verrichten hij moet arbeid kunnen blijven leveren ook bij een permanente vervanging van de machi nes die hij moet blijven bedienen daarvoor is met name een bepaalde technische basis opleiding nodig we zien dan ook dat met het ontstaan van de groot industrie bijv de algehele leerplicht wettelijk wordt geregeld natuurlijk is deze algehele leer plicht niet alleen een gevolg van deze eis tot mobiliteit van de arbeiders maar evenzeer het resultaat van hun strijd omstreeks 1870 werden overal in het land ambachtscholen opgericht in 1889 hebben deze al 18 000 leerlingen de periode van de grootste opbloei komt tussen 1918 en 1923 te liggen groei met meer dan 10 000 leerlingen per jaar we hebben nu summier iets gezegd over de functie van het onderwijs d w z in antwoord op de vraag of en zo ja hoe het onderwijs dienstbaar is aan de gegeve n 82 economische structuur van de kapitalistische maatschappij en iets over hoe die dienstbaarheid ontstond die functie wordt de kwalificatie functie genoemd daaruit komt echter een tweede belangrijke functie voort een functie die je wel van de vorige kunt onderscheiden maar niet kunt scheiden het kapitalisme maakt van de nood een deugd een aantekening over de noodzaak van loyale massa s arbeidskrachte n voor de tweede functie van het onderwijs gaan we even terug naar de beschrijving van het produktiesysteem de manier waarop in een gegeven maatschappij wordt geprodu ceerd de mensen moeten werken in vaak ellendige omgevingen lawaaierig stinkend in donkere fabriekshallen bij grote hitte het werk bestaat vaak uit een optelsom van dezelfde deelhandelingen het is vermoeiend met weinig echte rustmomenten tarie fsystemen en tempo controleurs drijven het arbeidsritme soms ongehoord hoog op het werk is kortom on vrij vervelend vermoeiend en het vervreemdt de mensen van dat werk en van zichzelf de belgische econoom ernest mandel heeft over die ver vreemding in de fabriek en het historische ontstaan daarvan ondermeer het volgende gezegd aan d e eerste voorwaarde voor een vervreemd ing is vold aan wann eer de arbeid gesch eid en word t van de b elangrij kste p rodu ktie en levensm idde len d e tweed e fase in d e vervreemd ing van d e arbeid kwam tot stan d toen een deel van d e gemee nschap van het land verdreven werd geen toegang meer had t ot p rod uktie en le v en sm idd elen en o m in leven te blijven ge dwo ngen werd zij n arbei dskrach t op de markt aan te bieden dat is het voornaamste kenmerk van vervreemde arbeid op eco no m isch v la k i s het h et in st ituut van de loonarbeid de economische noo dzaak van men sen die op gee n and ere wij ze k unnen overleven dan door de e nige waar die zij bezitte n hu n arb ei dsk racht te verk op en op de arbeidsmarkt h oe m eer d e arbei dsp rod uktiviteit toenee mt en hoe kor t er de wer kwee k wordt d es te strak ker wordt de control e van de wer kgever over ied er uur van de loonarbeider d oor midd el van t ijd s en b ewegingsobservaties d e uiteind elijke en meest gep erfec tionee rd e vorm van d eze con trole tracht d e werkgevel zelfs ie dere seconde van de arbeidstijd te beheersen bovend ien wanneer een loonarbeider zijn arbeidskracht v oo r een bepaa ld ged eelte van zijn leven aan zijn wer kgever verk och t h eeft zij n zijn arbeidsprodukten niet l anger van h em maar d e e i gen do m van zijn werlcgever 6 verderop zegt m andel d e ve rvreemding van de arbeider en zijn arbeid betekent dat er iets fundamenteels verande rt in he t l even van de arb eider w at dan we l normaliter heeft iedereen enig creatief verm ogen bep aald e aangeboren talenten onaangeboorde b ronnen voor mense lijke ontwikkeling we l ke zich i n arbeid zouden moeten uitdrukken deze moge l ijkhe den verdwijne n ec hter wanneer het instituut van de loonarbeid overheersend is gewor den 83 voor iemand die zijn arbeidstijd verkoopt is het werk niet langer een middel om zichzelf te realiseren en wat betekent dat dan wel in de eerste plaats dat het vervreemdende karakter van de arbeid zowel als de loonafhankelijkheid van de loonarbeider zie boven twee momenten zijn op basis waarvan hij gemotiveerd kan worden om in verzet tegen deze situatie te komen waarop hij zich kan organiseren op klasse basis om de strijd met de hem vijandige klasse de kapitalisten aan te gaan in de periode van de ernstige verpaupering van de arbeidersklasse de tweede helft van de negentiende eeuw toen van de sociale machine arbeidswetten sociale verzekerin gen nog geen sprake was speelde de verhoogde bereidheid van de arbeidersklasse om de strijd aan te gaan een belangrijke rol in de sociale geschiedenis daarom moest vooral toen ook de school een rol spelen in het kanaliseren van de strijdvaardigheid op basis van inzicht van de loon en weddetrekkenden die rol speelt de school feitelijk nog steeds alleen veel geraffineerder het ingroeien van de jonge mens de toekomstige arbeider of bediende in de structu ren van onze samenleving moest gekanaliseerd worden en be geleid het gezin vervulde deze functie natuurlijk al enige tijd de theorieen en praktijken die over opvoeding in het gezin waren geschreven en gehanteerd ontstonden vrijwel altijd uit die lagen van de bevolking die zich de luxe konden permitteren er over de opvoe ding hogere idealen op na te houden binnen de beperkte grenzen van de bestaans mogelijkheden in de loonarbeid wordt het inderdaad als een luxe ervaren om over opvoeding te denken in termen van vrijheid en zelfstandigheid de moeder is allang blij als ze d r kind stil kan krijgen in die kleine ruimte vol van nog meer kinderen waar vader ook nog ligt te slapen van de nachtdienst waar hij vanmorgen vroeg uitkwam en vanavond laat weer in moet van vrijheid en zelfstandigheid geen sprake wel echter binnen de burgerlijke klasse in redelijke welstand levend op kosten van de arbeidende klasse rousseau de grondlegger van de busgelijke pedagogiek van de laatste eeuwen zie zijn beroemde boek emile sluit met zijn romantische verlichte idealistische slogan terug naar de natuur waar de mens goed was nauwelijks aan bij de zorgwekkende verpaupe ring van de werkers in de groot industrie hij zei dan ook dat de opvoeding op geen enkele manier de situatie van de lagere groepen ter discussie zou moeten stellen zeker zou de opvoeding niet de illusie moeten wekken dat de situatie van de loontrekkenden verbeterd zou kunnen worden ieder moest met het zijne tevreden zijn in emile schrijft hij lyrisch 0 mens beper k je b estaan tot j ezelf en je zul t geen ellende m eer kenn e n b lijf op je p lek waar d e natuur j e aan d e ketenen van je bestaan h eeft gek lonk en ver zet je niet tegen de harde wet van de noo dzakelijk e waarheid p robeer geen krachten tegen die n oo dzake lijke waarheid in te zetten want d ie macht i s je n iet gegeve n 84 de maatschappij heeft de mens verzwakt niet alleen door hem het recht te ontnemen vrijelijk over eigen krachten te beschikken maar ook en vooral door hem die krach ten af te nemen de maatschappelijke krachten die aan de mensen de kracht ontnamen om over hun eigen lot te beslissen verzuimt de grote pedagoog te vermelden de noodzaak dat grote horden mensen gedwongen zijn hun arbeidskracht te verkopen houdt evenwel tevens in dat zij zichzelf hun vrijheid verkopen van enige zelfstandige ontwikkeling is binnen de kaders van de kapitalistische produktiewijze dan geen sprake meer toch is de opvoedingswetenschap door de eeuwen heen bezig geweest deze a maat schappelijke en sterk op het geisoleerde individu gerichte opvoedings ideeen te verko pen als waarheid en ze te populairiseren voor het gewone volk het waarden en normenstelsel van de sterk in haar mogelijkheden beperkte mensen massa diende aangepast aan een bij de produktiewijze passend waarde en normenstel sel van de door het produktieproces ontstane nood der onvrijheid en afhankelijkheid diende een deugd gemaakt te worden zo werd opvoeding een instrument van de heereenden de amsterdamse schoolpsycholoog van calcar schreef voo r d e verspreiding en instandho uding van deze id eeen zij n han d en s p an die nsten verleend door opvoed ers sch rijvers d ie tijd ens h e t schrij ven in hu n s tud eer kam er alleen h un eigen kind eren in d e zonovergote n t uin h ebben zien sp elen 7 goed de ingroei van de jonge mens in de samenlevingsverbanden socialisatie werd dus al voor een zeer groot deel door opvoeding in het gezin verzorgd en dat is nog steeds zo maar op het moment dat er een speciaal instituut voor de opleiding gaat ontstaan krijgt ook dat instituut daarin een functie de school kreeg dus een deel van de socialisatietaak op zich het onderwijs zou dan speciaal de belasting van het aanleren van wat we de verkeersre gels van het kapitalisme zouden kunnen noemen de jonge mens moet zich op het vlak van de ideologie kunnen identificeren met de grondlijnen van de bestaande maatschap pelijke orde met name de economische dit streven naar ideologische identificatie is dan ook de tweede functie van het onderwijs gevestigde wetenschappers uit de peda gogische hoek spreken ook nog wel eens van het begrip socialisatie invoering in de sociale structuren van een bepaalde samenleving dat die socialisatie in het kapitalisme duidelijk geen zaak is van zelfstandige ingroei mag na het voorafgaande duidelijk zijn deze ideologische identificatie heeft twee kanten aan de ene kant gaat het erom de jongeren in het onderwijs en vormingswerk te confronteren met zgn algemeen gelden de maatschappelijke vooronderstellingen dat kunnen hele algemene zijn zoals de vooronderstellingen voor de parlementaire democratie ieder heeft het recht zijn mening te zeggen de leiders van ons land zijn democratisch gekozen en onze vertegen 85 woordigers etc tot specifieke zoals iedereen heeft gelijke kansen een directeur is ook maar een mens als je maar hard genoeg werkt kun je allemaal hogerop komen in het algemeen hebben deze zgn universaliteiten de functie om aan te tonen dat we in een harmonische geslaagde geoliede en ordelijke samenleving leven naast dit alge mener waarden en normenpatroon komen ook specifiek politiek informatieve aspec ten binnen de onderwijsinstituties aan de orde men heeft daar in de basisschool bijv aparte vakken voor de zaak vakken terwijl in het voortgezet onderwijs in het vak maatschappijleeer deze zaken aan de orde komen dat deze vak inhouden meer verhullen dan uitleggen blijkt in de praktijk het onder wijskundige proces van ideologische identificatie het loyaal maken van de massa jongeren t a v de gegeven maatschappelijke context is te plaatsen binnen een rij van instituties die op een vergelijkbare wijze hun diensten aanbieden aan het geolied verlo pen van het bestaande sociaal economisch systeem de godsdienst bijv heeft altijd het bestaande aardse leven vergeleken met het nog komende rijk van de eeuwige vreugde in het hiernamaals waarbij de ellende van het hiernumaals gemakshalve maar even werd vergeten en daardoor gesanctioneerd zo kon de kerk zonder scrupules de vakbonden tot verboden gebied verklaren imperialistische tanks zegenen achtereenvolgens de pil en de abortus verbieden en de ogen sluiten voor het facisme omdat de kerken steeds spraken over dit leven op aarde in termen van het dal van tranen werd het aardse leven mede door hun handelen inderdaad de blubberpoel waar ze het in hun gebeden zo vaak over hadden de cultuur en kunstuitingen spraken of alleen maar over de heersenden op deze aarde en hun individuele psychische problemen onderling c q de problemen die ze hadden met het houden van macht en heerschappij of ze individualiseerden de sociale proble men van de lagere standen uiteraard met hoogst enkele uitzonderingen in onze tijd wordt de kunst modern avant garde etc de moderniteit bestaat er voorna melijk uit dat de kunstenaars zich de luxe permitteren de wereld existentieel in de modder te laten zakken de absurdisten of ze verzinnebeeldden de strijd tussen de klassen door twee echtelieden in tijdsbestek van een goede vier uur met zatte koppen en botte bijlen op elkaar te laten hakken de verafgode albee etc iets duidelijker werden de sociale structuren er niet op netzomin als de drempels van de cultuurbunkers er trouwens ook maar een milimetertje lager door werden ook de justitie is niet te beroerd om de bestaande verhoudingen te sanctioneren en deze zelfs van een wettige basis te voorzien de schijn va legaliteit te geven dus spreekt de rechter een veto uit over stakingen van de georganiseerde arbeidersbewe ging en gooit er waarom ook niet de dreiging van een dwangsom van een miljoen per overtreding op wanneer de bonden loonproblemen de terugkerende folklore van een inflatoire economie gaan verbinden met arbeiderseisen van hoger kaliber dan wordt deze emancipatiestrijd met het wetboek in de hand en vrouwe justitie aan zijn zijde door de onafhankelijke rechter gebarricadeerd we kunnen nog zo een poosje doorgaan al deze maatschappelijke instituties geven de maatschappij zoals ie is een basis van geloofwaardigheid waardoor de massa s aan haar worden gebonden en loyaal zijn aan haar structuur en de eisen die ze stelt aan haar leden 86 de partituur voor dit keu ri g georkestreerde ensemble wordt verzorgd door het over koepelende lichaam dat we de staat noemen de overheid de ambtenarij het parle ment de staat spreekt en handelt in het algemeen belang onduidelijk blijft op basis van welke gegevens dat algemene karakter van het alge meen belang bepaald wordt de laagstbetaalden in onze maatschappij schieten er namelijk nogal eens bij in als de overheid in naam van dat algemeen belang h an delt dit is marxisme sprak de deskundige en wendde walgend het hoofd af een poging tot samenvatte n we gaan even samenvatten de ontwikkelingen in het onderwijswerk zijn niet zomaar toevallig en uit de lucht geval len ze komen voort uit de functies die het onderwijs vanaf haar ontstaan heeft gehad en nog heeft voor de maatschappelijke ordening dat is primair een kwalificatie functie het verstrekken aan de jongeren van een dus danige hoeveelheid kennis vaardigheden en een heel k lein beetje inzicht en meestal nog verkeerd of pseudo inzicht dat ze straks vooruit kunnen in de maatschappij daarnaast is er de ideologische identificatie functie waardoor de loyaliteit de trouw van de individuen aan het maatschappelijk systeem wordt gewaarb orgd men staat bijzonder snel klaar om deze zienswijze een etiket op te plakken marxistisch en communistisch voor een enkele durfal en fanaticus ze lfs totalitair zijn de meest geliefkoosde wij willen daar twee dingen over zeggen in de eerste plaats is deze manier van het onderwijs bekijken betrekke lijk nieuw het doorbreken van de klassieke beschouwing van onderwijs en opvoeding door de klas sieken bestempeld als een activiteit voor verzamelingen individuele kindertjes is tevens een doorbraak door alle verhulde pedagogische informatie van eeuwen her de reden voor het hanteren van deze uiterst maatschappelijke invalshoek om naar het onderwijs te kijken ligt in de maatschappelijke ontwikkelingen rond dit instituut en de daaraan gekoppelde onderwijsveranderingen oppositie tegen de steeds vergaande dienstbaarheid en afhankelijkheid van het onderwijs aan heersende maatschappe lijke krachten verdient een fundament van het maatschappe lijk inzicht dit vereist perma nente scholing en het doorploegen van grotendeels nieuwe en onontgonnen gebieden van informatie het verzet daartegen vindt hierin een grond dat was de eerste opmerking ten tweede zouden we willen opmerken dat bij een studie van de sociale geschiedenis en de relaties met de onderwijsgeschiedenis een studie van marx en de marxisten onontbeerlijk is zij zijn het nu juist die de sociaal economische geschiedenis het meest vergaand en het sterkst in relatie tot de politieke en cu l tuurgeschiedenis hebben bestudeerd als we dat hebben geconcludeerd is het etiket marxistisch nauwelijks meer indrukwekkend het is indien niet als louter sche ldwoord en vooroordee l gehanteerd een juiste samenvatting van denkbeelden 87 de school op zoek naar het verzwegen nieuws de ideologische identificatie als verborgen agenda van de schoo l als we even ter u ggrijpen naar de vier vragen die we stel d en als con sequentie van een oppositioneel standpun t in het on d er wijswerk dan is in bovenstaan d e eigenlijk zowe l d e maatschap p elijke inva ls hoek a lswe l de functional isering van het onderwijs daarbin nen aan de orde geweest a lvorens kort i n te gaan op d e p raktij k van het werk van u it deze optiek nog enige concrete kanttekeningen m b t de functionalisering van d e inho ud van het onderwijs d e i deologie van h et onderwijs als een weerspiegeling van de maatsc happ elijke ideologie van het westen klinkt in d e eerste plaats door in de als u niverseel verkoch te waarheden die worden ge d ebiteerd in allerl ei doelstellingsformulieren en overheids ve rkl aringen i n hoevee l boekjes en leerplannen vindt men immers niet variaties op de volgende a maatschappelijke en idealistische u itspraak over on derwijs het onderwijs draagt bij tot de ontwikkeling van het kin d tot zelfstandigheid tot een zo breed mogelijke ontplooiing van zijn l ich amelijke creatieve en verstan delijke ve rmogens minister v an veen schreef in 1972 in zijn onderwijsbegroting de ontwi k keling en vernieuwing van het onderwijs staan sterker dan ooit in het t eken van de ontwikke ling en vernieuwing van de samen l eving als zodanig ze l den of nooit zijn d aarbij de verwachtingen ten aanzien van het onderwijs zo h oog gespannen geweest de verwach tingen betreffen zowe l de mogelijkheid die het on d erwijs biedt aan de economisch e en maatschap pelijke ontwikkel ingen en aan de op lossing van maa tschappelijke proble men al s de mogelij k hei d die het b iedt aan het individu deze merkwaar d ige omkering van zaken of zullen we het eufemistisch taalgebruik noemen kom je steeds vaker tegen in de geves tigde pedagogische wereld het tweede aspect van de ideologische functie van het onderwijs is de politieke infor matie in de school dan wel het feit dat die er juist niet is zogenaamd niet is natuur lijk want als gezegd wordt dat ie er niet is dan is ie er wel informatie die het bestaande bevestigt is net zo goed politiek als die informatie die het bestaande ter discussie stelt dat aspect is juist de laatste jaren vrij intensief uitgeknobbeld er zijn zelfs al kleine boekjes over verschenen 8 over de geschiedenis bijvoorbeeld als verhaal over grote mannen en hun veldtochten van godsdiensttwisten van kunstenaars kortom als staatsgeschiedenis en zeker niet als sociale geschiedenis de p aus zag het gevaar en riep he t co n cilie bije en hij stuurde vrome mannen ron d zoals pe ter de k l u i z en a ar die overa l d e krui s toch ten moeste n gaan p redik en en w el dra ging het v an stad to t s t a d van burcht to t burcht op t er kruisvaart god wil het de oproep van de paus vond dad elijk een goed gehoor overal verzamelden zich grote groep en van ridders ron dom de kastelen ook veel horigen en lijfeigenen sloten zich bij hen aan r idders kwamen onder leiding van godfried van bouillon die bekend ston d al s een vroom en dap p er ri dder hij riep alle kr uisvaarders bijeen het werd ee n m achtig sch ouwspel honderd en rui ters hun h arnassen bli nkend in de zo n 88 kwamen uit alle rich t i ngen f i er droegen ze het ro d e kruis op rug en borst d e banieren wa pp erden in d e wind weldr a zette het machtige kruisvaardersleger zi ch in beweging d e verre reis naar het oosten was begonnen 9 de geschiedenis als middel om te vertellen dat het toen slecht was maar dat het nu best meevalt en dat het straks als het zo doorgaat minstens het paradijs op aarde zal zijn v eel van wat vroeger onmogel ijk was vin d en we nu gehee l vanzelfspre k end maar het is goed te weten dat we dat vanzelfspreken d s na veel strij d en moe ite hebben verworven d e tijd dat de arbeiders nog als onvo lwaardige burgers wer den beschouwd is voorbij al verdient niet ied ereen evenveel er is toch een minimum loon zodat niemand armoe hoeft te lij d en ie dereen rijk of arm krijgt gelijke kansen om te stu deren en h ogerop te komen d e strijd voor vrijheid van godsdienst voor de gelijkstelling van man en vrouw voor een normale werktijd ligt ver achter ons zieken en bejaarden krijgen steun vroeger was een kleine groep rij k en leefde een grote groep in armoede na de tweede wereld oorlog is d at veran derd vrijwel ieder neemt nu deel aan de welvaart een auto wasmachine koelkast of vakantie in het buienland is nu voor grote groepen mensen bereikbaar geword en l o over de aardrijkskunde die slechts wenste te vermelden dat er zich in groningen strokartonfabrieken en in columbia koffieplantages bevinden zonder verder uit te leggen in wiens han den ze zijn en onder welke omstandigheden de mensen in die landen en streken werken is al weinig meer positiefs te melden maatschappijleer stelt de samenleving voor als een goed samengesteld en bezet orkest waa ri n wij allen onze partij mee mogen blazen ook de jongeren maar de instrumenten liggen klaar en de partituur staat vast meisjes toen ju llie op de buitenkant van dit boekje wij en de maatschappij lazen zullen jullie misschien gedacht hebben wat zou dat voor een boekje zijn en wat zou het beteke nen j ullie weten natuurlijk wel wie met wij bedoeld worden maar wat betekent maat schappij wel de maatschappij is eigenlijk de op telsom van alle m ensen die er in een land bijvoorbeeld zijn d e ned erlandse maatschappij bestaat d us uit a lle mensen d ie in nederland wonnen in d e titel staat het woor dje w ij j a want in d it boekje gaat het dus ook over wij d us over jullie zelf jullie vorme n nl ook een stukje van d ie maatscha ppij nu nog van een kl ei n e maatschap pij b ijvoorb eel d het gezi n de klas d e vriend innenclub als je de school ve rlaat en de grote maatsch appij binnenstap t moe t je toch ie ts weten van die maatschappij wa t je er we l mag e n wat je er niet mag h ierover vind je iets in dit boekje 11 89 de harmonisch georkestreerde samenleving valt en staat bij de gratie van het vallen en staan van het gezin zo leert ons de maatschappijleer de sociale instituten leggen dat gezin in een lappendeken het geheel onder de vleuge len van de parlementaire democratie sociaal functioneren wordt vertaald als individueel goed functioneren sociale proble men zijn binnen het kapitalisme vrijwel altijd als individuele problemen voorgesteld individueel goed functioneren wordt tot een soort van etikette savoir vivre je fat soen is zgn elementair om je kop boven water te houden zo bijvoorbeeld in de wachtkamer van het arbeidsproces de lts hoe moet j e je gedragen bij een sollicitatie z et achter d e zinnen of ze goed zij n of fou t je kom t binnen zon der kloppen je gaat p as zit ten als de personee lschef binnenkomt je gaat p as zitten als d e personee lschef je een stoel aan bied t je gaat d a de lijk zitten je komt met uitgestoken han d op de personeelsche f toe je w acht tot hij zijn h an d uitstee k t je k omt in bromfietskleding j e valt de p erson eelsch ef in de re de al s j e merkt d a t het ges pre k afge lo pen is blijf je zitten als je merkt dat het gesprek afgelopen is sta je op j e geeft een stevige h and j e geeft een sla pp e han d 1 2 enig inzicht verstrekt ook de maatschappijleer niet rest ons nog opnieuw aan de orde te stellen dat dit alles in het lager beroepsonderwijs verscherpt aan de orde van de dag is in vergelijking met het fijn objectieve algemeen voortgezet onderwijs als je wilt veranderen is het waarom een primaire vraag het hoe komt daarn a daar heb je ze weer zullen enkele lezers nu misschien roepen de vernieuwers die alles willen weten maar niks doen zo eenvoudig is het evenwel niet het is een kwestie van het gericht en gefaseerd prioriteiten stellen eerst moeten we weten waar om we eigenlijk veranderen willen en waarom dat betekent oppositie bedrijven dan moeten we nagaan of wat we willen allemaal wel kan binnen de bestaande kaders welaan we hebben nu gezien waarom de inhoudelijke aspecten van het onderwijs zijn zoals ze zijn niet uit de lucht gevallen maar aansluitend bij de functionalisering van het onderwijs in de gegeven kapitalistische maatschappij dat betekent dat de evt nadruk die komt te liggen op de inhoudelijke veranderingen in het onderwijs een stuk minder wordt het gevestigde onderwijssysteem de staat zal immers de vernieuwingen toestaan en aanmoedigen zolang ze binnen de grenzen van het haalbare en het toelaatbare binnen de grenzen van de ideologische identificatie blijven 90 d aaruit moet niemand overigens de conc lusie trekken dat ik een p leidooi h ou d t o m in houde lij k d an ook maar niks aan het on d erwijs te d oen dat zou p ertine nte onzin zijn het bete kent ec hter we l dat alle p leidooien voor een an dere inhoud van h et onderwijs d ie eigenlijk allee n maar over de vorm gaan we l afgewezen moeten worden vanuit een o ppositionee l standpu nt w at men b e doelt met de veranderingen moet immers duidelij k en in zij n totalite i t zij n omschreven inzich t geven in de maatsch a p pij a ls doelstelling h oudt bijv nie t al lee n in l eren verslage n maken maar is veel meer proberen binnen de hoogst haalbare grenzen politieke vorming te doen in de schoo l ook de basissch oo l i nformatie verstrekken en laten vergaren die werkel ijk aansluit bij de dagelijkse realiteit van de kinderen bij hun gezin bij de wer kkring van hun vaders en of m oeder bij de buurt of sta d wanneer vernieuwers con tinu aan d at aspect voorbijgaan in hun analyses dan gaan ze aan de feitelij ke onderwijsfuncties voorbij en worden ze a rge loos naief h u n vernieuwingen worden dan tot de didactische toegiften waar het onderwijs al jaren l ang zo van verzadigd is zij bl ijven al hun fraaie woorden ten spijt brave sleutelaars d at is een as pect voor co n crete suggesties in die richting die ik hier niet nader hoef uit te werken verwijs ik naar de ac hter dit stuk geplaatste literatuur mappen en artikelen 3 m aar e r is een tweede zeer be langrijk aspect in de literatuur over vernieuwing veran dering hervormi n g van het onderwijs wordt d e l ezer vaak teruggegooid op zijn in d ivi due le p raktij k op zijn individuele pogingen da s uiteinde lijk ook een heilloze weg ook al doet in dividue l e on derwijzer x in zijn praktijk prach tige dingen de massal e druk het gigantische verzet tegen de functional isering van het onderwijs is er geen barst m ee opgeschoten we moeten af van het louter en alleen geconcentreer d zijn op de individuele praktijk van de l eerkracht want zal de leerkrac ht in de moderne basis school in osdorp buitenve lder of p u rmerend overwhere met de suggesties in d e on d erwijsbegeleidingsma p n eus en k o op zoek naar het verzwegen nieuws vee l kun nen doen on derwijzer zus en zo in d e westerstraat of de kinkerb uurt kan er absoluu t niks m ee hij heeft het al moeilijk genoeg met de differentiatie van d e verschillen de leerniveaus in zijn klas en hij heeft al zoveel kinderen en nog meer pro b leemkinderen en hij heeft al de einde l oze vergaderingen van de abc met de ou ders m et het team of hij is hoofd maar niet ambulant of hij heeft nik s dan verou derde troep ve rschim melde leermi d dele n van vlak na de oorlog d ie mensen kunnen met d e suggesties voor p olitieke vorming m et kin d ertjes van 6 tot 12 absoluut n iks beginnen want ze he bb en e r d e t ijd het geld d e middelen en d e mankracht niet voor ze lfs h e t prate n erover is voor deze leerk rac hten al een luxe de concrete materiel e bel angen die daar opgaan en d ie binnen niet al te l ange tijd voor veel bredere regionen van het onderwijs zul len opgaan 1000 werkel oze onde rwijzers vo lge nd jaar 1500 werke loze vakonderwijzers voor l ts en lhno zullen massaal verbonden moeten worden met het politieke protest tege n de functional isering van het onderwijs in dienst van niet de be langen van de kin d eren maar van de drijvende factor van onze economie het k a p itaal m assal o p treden tegen de materiele en d e immaterie le tang waarin h et onderwijs w ord t genomen kan l ukken m n in d e bon d van on d erwijsgevenden organisatie van de lee rkrachten o p massabasis is p recies zo b elangrijk a ls het beginnen het o nderwijs te veranderen in j e eigen concre t e p rak tijk in de schoo l in he t veld 91 op de lange duur zal s t rijd voor l osmaking van het onderwijs uit de gree p van de fun ctionaliseri ng van vorm en inhoud zich moeten verbin den met de strij d voor l osma king van de totale maatsc h a p pij uit de k nechting aan kapitaalvermeerdering en winst bejag w ant ook onderwijs en opvoeding zij n niets anders dan functies van de maat sc happ ij en binnen de klassenmaatschappij functies van de heersende k lasse z ij zijn uitsluitend functies van de heersende klasse zolang de onderdrukten zic h niet verzetten en in verb in d ing hun strijd voor economische en p olitieke bevrijding een nieuwe revo lutionaire kl asse opvoeding ontwikkelen die aan hun klasse be l angen beantwoord t de strijd tussen twee opvoedingssystemen is steeds een nevenverschijnsel van de strijd om de macht tussen twee k l assen aantekeningen 1 zie een aantal artikelen die ik her en der h eb geschreven over het onderwerp hoe kinderen worden vervreemdt van de werkelijkheid in de groene amsterdammer 18 december 1971 schoolboekuitgevers interesseren zich niet voor het onderwijs in de groene amsterdam mer 1 januari 1972 beide genoemde artikelen werden opgenomen in het witboek produktie en verspreiding van onderwijs en leermiddelen dic map 36 amersfoort 1972 maatschappijleer bij de maatschappij in de leer in de groene amste rdammer 19 septem ber 1972 h et ond e rwijs is een wins tgeven de zaak in de groen e amsterdammer 1 7 oktober 1 972 h oe de school een anti we reld bij elkaar liegt en wat d aaraan te doen is in derhalve 3 2 3 basisonde rwijs pp 50 77 maatschappij leer al s preventief p olitie w er k in vernie uwing van op voeding e n onderw ijs december 1972 d e sch oo l o p zoek naa r het verzwegen nieuws i n b egeleid ingsmap v oor onde rwijs kader bij de proloog produktie neus en ko op zoek naar het verzwegen nieuws 2 ber t ol t b recht al s h aaien mensen waren ui t de ve rhalen van mijn heer keu ner gepubli ceerd in de trofeeen van lucu lles amsterdam 1964 3 term van d e grote enge l se pedagoog ui t de 1 6de eeuw jo h n l oc ke 4 be doeld word t verplaatsb aa rheid d oor de diverse sectore n van het p rod uktie proces 5 o nder kwali fi cati e verstaan we de con ditionerin g voor een beroe p ui tgaand e van een u ite in delijk o p ee n beroep gerich te opleiding die aangep ast is aan het niveau van de p rod uk t ie krachten 6 geci teer d uit ernest m and el de m arxistische vervreemdingstheorie in e mande l ver vreemding en revolutionaire perspectieven zes essays amsterdam 1973 7 zie co van calcar buiten sp el op sch oo l en in de maatsc happij amste rdam 1 9 71 8 zie bijv bern t feis kazerne kerk e n kap itaal n ijm egen 19 73 9 uit van eigen land en we re ld band geschi ed enis meth od e voor de basissch ool 10 ui t levend verlede n gesch iedenis metho d e voor de basisschool 11 uit wij en de maatschappij maatschappijl eer voor ihno 12 ui t zo leven wij m aatschappijleer voo r de l ts 1 3 een goed e verzameling lever t de eerd erge n oem de b egeleidingsm ap bij h et pro loog stu k neu s en ko op zoek naar he t verzwegen nieu ws het i s een map die speciaal geschreven is voor het on der wijs kader wan neer h e t aan po litiek e vorm ing met ki nd e r en va n 1 1 tot 1 4 j aar ie ts wil gaan doen h e t is tevens een e rg op d e prak t ijk geschreven m ap 92 de inhoud is alsvolgt a een inleiding onder de titel de school op zoek naar het verzwegen nieuws op eenvou dige wijze worden de zaken die in dit artikel werden aangesneden uitgewerkt b andere informatie in de school waar halen we het v an daan een inventarisatie van andere leermiddelen experimenten en projecten met hier en daar wat kritische noten c materiaal en lessen om het zoeken naar andere informa ti e wat gemakkelijker te maken daarin informatie over groningen de rijnmond twee gebieden waar het stuk ook over gaat over buurten over indochina en over het leven en werken v an arbeiders d veranderingen in het werk in de klas wat concrete suggesties om de nieuwe en an dere informatie te h an teren werkvormen etc e bijlagen over ouderparticipatie een arbeidsproject voor de zesde klas informatie over het werk van tejater teneeter die spelle ssen gegeven heeft en li teratuur om te lezen de uitgebreide en goed in off set uitgevoerde map kost f 7 50 en is te beste ll en bij proloog will ensstraat 72 eindhoven tel 040 510236 gedegen en grondige achtergrond informatie om naa st deze map te lezen vindt u bijvoor beeld in het heldere artikel kin en politiek van friedhelm nyssen in het boek socialisti sche opvoeding dat door jacques meerm an werd samenge steld am s terdam 1972 pp 154 174 14 zie edwin hoemle problemen van de proletariese opvoeding nijmegen 1973 het artikel van loek zonneveld ontlokte in de redaktie vrij veel kommentaar de redaktie vindt het zinvol te vragen naar de achtergronden van je doen in de praktijk ondanks dat vindt zij zonnevelds artikel niet in alle opzichten een geslaagde reaktie het lijkt de redaktie goed om hieronder een korte notitie van helge bonset en een kommentaar van fie van dijk op te nemen helge sluit met zijn opmerkingen aan bij zonnevelds laatste paragraaf als je wilt veranderen is het waarom een primaire vraag het hoe komt daarna zonneveld loopt in zijn laatste paragraaf over een probleem met grote passen heen als hij zegt inzicht geven in de maatschappij als informatie verstrekken en laten vergaren die werkelijk aansluit bij de dagelijkse realiteit van de kinderen hun gezin hun buurt enz het probleem is dat die dagelijkse realiteit vaak a politiek is of in ieder geval niet bijzonder happig op zonnevelds informatie zodat de verstrekte of vergaarde informatie helemaal niet aansluit het gebruik van het woordje werkelijk lost dit probleem uiteraard niet op maar verdoezelt het in de kontekst van zonnevelds artikel alleen maar waarom zegt zonneveld hier niet wat meer over helge bonnet 93